Markt voor Flexibiliteit Globale verkenning van kansen en uitdagingen
Denktank Structurele veranderingen Energiemarkt, 9 April 2014 Frans Rooijers, Bettina Kampman, Sebastiaan Hers
Agenda • • •
•
•
Terugblik en Uitgangspunten Marktstructuren Elektriciteit • Ontwikkelingen NWEU Marktinrichting NL • Programmaverantwoordelijkheid • Congestiemanagement • Marktsegmenten Toegankelijkheid NL Markten • Industrie • MKB • Kleinverbruik Conclusies en Discussie
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Vragen m.b.t. functioneren markten Welke prikkels zijn nodig voor optimale oplossing? Wat zijn noodzakelijke ontwikkelingen (no regret)? • intelligentie in lokale netten; • real metering; • flexibiliteit in vraag/aanbod moet de werkelijke marktwaarde krijgen • …. • Demand Side management: • Op welk tijdvak (preventief, curatief, onbalansmarkt ?) • Rol aggregator? • Koperen-plaat filosofie nog langer hanteerbaar? Zo nee: bereidheid om ‘vrijheid’ in te leveren? (ervaringen met kilometerheffing ….) • •
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Flexibiliteit en markt Flexibiliteitsbehoefte gekenschetst aan de hand van enkele korte-termijn scenario’s voor systemen met grote hoeveelheden intermitterende hernieuwbare energie bronnen: Flexibiliteit is daarmee gedefinieerd als het vermogen van het elektriciteitsproductiesysteem om op korte termijn de balans tussen vraag naar - en het aanbod van elektriciteit te handhaven. Behoefte aan flexibiliteit op langere termijn (investeringen) zal worden aangestipt, maar in volgende bijeenkomsten verder worden uitgediept.
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Systeem dimensies en haar beperkingen
Systeem beperkingen: regulering, netwerk (congestie), markten (marktoegang),operationele beperkingen (aansturingsmogelijkheden en operationele context), gedragsbeperkingen, … Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Marktstructuren Elektriciteit
Markt producten elektriciteit •
Capaciteit In verschillende markten wereldwijd zijn zogenaamde capaciteitsmechanismen geïntroduceerd. Met dergelijke mechanismen wordt beoogd de leveringszekerheid te borgen.
•
Energie Het gaat hier om marktmechanismen voor de handel in elektriciteit. Hierbij kan in de regel nog onderscheid worden gemaakt tussen de termijnmarkt en spotmarkt.
•
Systeembalans De balans tussen vraag en aanbod laat bescheiden toleranties toe maar behoeft in de regel real-time aansturing op seconden-basis om die balans te handhaven.
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Ontwikkelingen NW Europese markten nu Beleid
NL
DE
BE
Nucleair Solar-PV Wind • • • •
Nucleaire uitfasering holt basislast voorziening uit in DE en BE Solar-PV topt pieklast af in DE en BE Wind reduceert resterende (winter) vraag in DE NL gekenmerkt door overcapaciteit, import uit DE, (winter) export naar BE
Afnemende marges en inzet van conventioneel ondermijnen kosten recuperatie (missing money) Capaciteitsmechanismen worden overwogen BE & DE
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Capaciteit & Flexibiliteit onder druk Reserve margin 2012
Downward Adequacy Sims week 30, 2012
Bron: ENTSO-E, 2012
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Ontwikkelingen NW Europese markten straks Beleid
NL
DE
BE
Nucleair Solar-PV Wind • • • •
Nucleaire uitfasering holt basislast voorziening verder uit Solar-PV dekt topt pieklast verder af; wordt dal nieuwe piek? Wind reduceert resterende (winter) vraag verder Genoemde landen krijgen te kampen met vergelijkbare problemen; beperkingen van marktintegratie in zicht?
Doorzetten van groei intermitterende bronnen zal klassieke dynamiek verder ontwrichten Groei intermitterende bronnen brengt convergentie en beperkt mogelijkheden tot spreiding
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Marktinrichting Nederland
Hoofdcomponenten marktinrichting Nederland •
•
•
Programmaverantwoordelijkheid De verantwoordelijkheid van afnemers en vergunninghouders om programma's voor productie, transport en verbruik van elektriciteit op te stellen voor de netbeheerders en zich overeenkomstig deze programma's te gedragen. Congestiemanagement Congestie treedt op als lokaal aanbod de lokale vraag en de beschikbare transportcapaciteit naar omliggende gebieden overtreft en behoeft aanpassingen op geplande productie en/of afname of additionele reserveringen ingeval van onvoorziene congestie. Groothandelsmarkt elektriciteit Handel in elektriciteit kent een geschakelde structuur die samenhangt met de verschillende planningsbeslissingen en –termijnen om uiteindelijk te komen tot een real-time balans tussen vraag en aanbod.
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Overzicht Nederlandse groothandelsmarkt
Bron: APX, november 2013 Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Markt segmenten elektriciteit Markt
Termijn markt
Day-ahead markt
Intraday markt
Onbalans markt
Doel
Risicomanagement
Productie planning
Productie aanpassing
Energie balans
E‐Programma
tijd
TSO: RRV*
Planning & coördinatie Dag‐2
PV‐partij
biedingen productie (AGC)
Dag‐1 14u00
Uur‐1 Levering
* RRV: regel‐ en reservevermogen Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Knelpunten capaciteit Markt
Doel
Capaciteits -Markt
Termijn markt
Day-ahead markt
Intraday markt
Onbalans markt
Investering Investering
Risicomanagement
Productie planning
Productie aanpassing
Energie balans
E‐Programma
tijd
TSO: RRV*
Planning & coördinatie Dag‐2
PV‐partij
biedingen productie (AGC)
Dag‐1 14u00
Uur‐1 Levering
* RRV: regel‐ en reservevermogen Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Wind/Zon-PV
Knelpunten energie/balans Markt
Termijn markt
Day-ahead markt
Intraday markt
Onbalans markt
Doel
Risicomanagement
Productie planning
Productie aanpassing
Energie balans
E‐Programma
tijd
TSO: RRV*
Planning & coördinatie Dag‐2
PV‐partij
biedingen productie (AGC)
Dag‐1 14u00
Uur‐1 Levering
* RRV: regel‐ en reservevermogen Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Knelpunten op marktniveau •
•
•
Capaciteit (meer daarover op volgende bijeenkomsten) • Capaciteitsmechanismen kunnen verdienmodel voor leveranciers verbeteren. Energie • Wind en zon-PV opereren op dit moment niet prijs-responsief. Voor wind zal dit in de toekomst vermoedelijk wel veranderen, maar voor zon-PV ligt dat complexer. Systeembalans • Toenemende behoefte aan RRV*: Groei intermitterende bronnen brengen toenemende onzekerheid met zich mee voor planning en inzet. Daarmee groeit de behoefte aan flexibel vermogen. • Afnemend aanbod RRV*: Nu levert draaiende reserve (conventioneel) flexibiliteit. Als conventioneel in toenemende mate uit de markt gedrukt wordt, neemt de draaiende reserve af. Wind kan RRV* leveren, maar zon-PV in huidige context niet. * RRV: regel‐ en reservevermogen Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Toegankelijkheid NL Markten
Markttoegang: industrie Groothandelsmarkt portfolio PV-Partijen Industrie
service/portfolio
Commercieel: - Service en portfolio contracten Operationeel: - Hoge eisen aan investeringen in secundaire activiteiten - Voorkeur voor steady-state processen om operationele risico’s te beperken
Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Markttoegang: MKB Groothandelsmarkt portfolio PV-Partijen
MKB
service/portfolio
Commercieel: - Service en portfolio contracten (met ondersteunde dienstverlening) via aggregators (zoals in glastuinbouw) Operationeel: - Niches als koelhuizen/data centres in principe goed gepositioneerd - Voor veel andere partijen is energie management complex Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Markttoegang: kleinverbruik Groothandelsmarkt portfolio PV-Partijen
Kleinverbruik
Commercieel: - Service contracten (ongevoelig voor korte termijn variaties) op wettelijke basis - standaard profiel - TSO regelt onbalans Operationeel: - Aansturingsmogelijkheden vergen ondersteunende ICT Gedrag: - Er is veel mogelijk, maar gaat de consument hiermee aan de slag? Comfort en ontzorging leidend? Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Markttoegang: commercieel en fysiek Groothandelsmarkt
Transmissie/Distributie
portfolio PV-Partijen Industrie
HS TSO
service/ portfolio
MS MKB
Kleinverbruik
service/portfolio service
DNO
LS Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Knelpunt: zon-PV op LS Groothandelsmarkt
Transmissie/Distributie
portfolio PV-Partijen Industrie
HS TSO
service/ portfolio
MS MKB
Kleinverbruik
service/portfolio service
DNO
LS Zon-PV Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
Conclusies en Discussie
Conclusies en discussie Kernpunten: • Huidige markt: De huidige marktinrichting biedt op niveau van markt duidelijke prijsprikkels voor leveranciers van flexibiliteit. • Uitzondering kleinverbruik: Op basis van het wettelijke kader is kleinverbruiker afgeschermd van korte-termijn prijsfluctuaties op de elektriciteitsmarkten. Dit ondermijnt flexibiliteit, en leidt tot knelpunten bij grootschalige toepassing van zon-PV op huishoudelijk niveau. • Uitzondering intermitterende bronnen: Gegeven het bestaande ondersteuningsmechanisme zijn deze onvoldoende prijs-responsief. Verder: • Capaciteitsmechanismen: Verdienmodel voor leveranciers kan verbeteren door introductie van capaciteitsmechanismen. • Energie: Met name wind en zon-PV zijn onvoldoende prijs-responsief. • Systeembalans: intermitterende bronnen ondermijnen beschikbaarheid RRV* en doen de behoefte aan RRV toenemen. * RRV: regel‐ en reservevermogen Denktank, 9 april 2014, Markt voor flexibiliteit
