Mark Cliffe, hoofdeconoom ING Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “Je kunt moeilijk stellen dat de huidige economische situatie ‘goed’ is. Afgezet tegen wat we gewend zijn sinds de mondiale financiële crisis van 2008 zou je kunnen zeggen dat het ‘niet slecht’ is. De economie van de eurozone laat in ieder geval gematigde groei zien, rond de 1,5%. En de werkloosheid daalt. Maar onder deze macro-cijfers ligt een Europese economie die in de problemen verkeert. De voordelen van het doffe herstel van Europa zijn oneerlijk verdeeld, zowel tussen de landen als binnen de landen. Vraag het gewone mensen, die zijn niet blij. Diepgaande sociale en politieke fricties vreten aan de Europese solidariteit en de mogelijkheid van politici om de noodzakelijke hervormingen door te voeren.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Kortgezegd is de kern van het Europese economische probleem een gebrek aan groei. Daardoor is het moeilijk om de schuldenlast te reduceren en de werkloosheid te verlagen, de erfenissen van de financiële crisis. Dat maakt Europa kwetsbaar voor een scenario van deflatie waarin Japan al twee decennia zit. Economen discussiëren over de oorzaken van deze zwakke groei, maar in ieder geval is duidelijk dat de capaciteit van het aanbod mogelijk wordt aangetast als het niet lukt om de vraag te stimuleren. Dat kan er weer toe leiden dat Europa veroordeeld is tot aanhoudend lage groei. Nog zorgelijker is de suggestie dat we op weg naar zijn naar een ‘nieuw normaal’ van lage maar stabiele groei. Dat moeten we echt zien te voorkomen. Lage groei leidt ertoe dat we meer last krijgen van instabiliteit, omdat de groei en inflatie sneller negatief kunnen uitvallen als we worden geraakt door economische schokken. Inspanningen om het financiële systeem te stabiliseren zijn nog steeds werk in uitvoering en onconventioneel monetair beleid heeft de prijs van beleggingen opgeblazen en verstoord, waardoor nieuwe kwetsbaarheden zijn gecreëerd. Ondertussen zijn er ook andere bronnen van volatiliteit in onze ‘nieuwe normaal’-wereld, zoals de herstructurering van de Chinese economie, de snelle technologische vooruitgang en de transitie van energiemarkten.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Er is een groot gat tussen wat de ECB zou moeten doen en wat ze kan doen. Het is ingeperkt door zowel het mandaat van de ECB als de noodzaak om overeenstemming te krijgen tussen de leden. Dat laatste is lastig omdat zij van mening verschillen over de interpretatie van het mandaat, de analyse van de economische vooruitzichten en de visie op de effectiviteit van de verschillende beleidsinstrumenten. Om specifieker te zijn, de Bundesbank en haar bondgenoten in de kernlanden hebben zich consequent verzet tegen de inzet van steeds meer onconventionele maatregelen zoals het opkopen van obligaties (‘kwantitatieve verruiming’) en negatieve depositorente. President Mario Draghi moest zijn plannen flink doorduwen om ze gerealiseerd te krijgen. Nu de inflatie negatief is, zijn de marktverwachtingen hooggespannen dat de ECB opnieuw met een ronde verruimende maatregelen komt. Als de ECB daarin faalt, zal dat een tegenvaller zijn die de markten teleurgesteld en zal de euro weer stijgen. Dat kan de inspanningen van de ECB om groei en inflatie aan te jagen ondermijnen. Op zijn minst rekenen markten op een nieuwe verlaging met 10 basispunten van de depositorente van de ECB en een verhoging van het maandelijkse opkoopprogramma met €10 miljard. Maar het gaat er niet alleen om wat de ECB dóet, ook om wat de bank zégt. Draghi heeft veel succes gehad met het aanjagen van
het sentiment met zijn uitlatingen, vooral met zijn fameuze woorden dat hij zou doen ‘whatever it takes’. Hij zal erop gespitst zijn woorden te gebruiken die een opwaartse druk van de euro voorkomen.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Het is verleidelijk om allerlei theorietjes los te laten op de vraag wat er zou moeten gebeuren. Om één voorbeeld te noemen: de negatieve rentes zijn absoluut een gouden kans voor overheden om te investeren in infrastructuur. Maar hoe waarschijnlijk is het dat nieuwe beleidsinitiatieven zullen worden genomen? Een zinvollere vraag, maar ook een moeilijker, is: wat zúllen overheden doen? Als je hierover nadenkt, is het van belang om je te realiseren dat economisch beleid, of het nu financieel, structureel of monetair is, onvermijdelijk politiek is. Want het leidt altijd tot winnaars en verliezers. In een situatie van zwakke groei en toenemende ongelijkheid zien we meer verliezers dan winnaars. Dit leidt tot ernstige politieke problemen. Economen kunnen het erover eens zijn dat iets het ‘juiste’ is om te doen, maar mensen die daar schade van ondervinden hebben het volste recht hier tegen te protesteren. Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, zei eens: We weten allemaal wat we moeten doen, we weten alleen niet hoe we herverkozen moeten worden nadat we het hebben gedaan.” Dit is echter maar de halve waarheid, politici weten helemaal niet allemaal wat ze moeten doen. Of, om preciezer te zijn, ze denken dat ze het weten, maar ze zijn het er onderling over oneens. De realiteit is dat veel eurolanden afbreuk doen aan de begrotingslimieten van de eurozone, terwijl Duitsland vastberaden is om de beperkingen elders niet te compenseren door zijn eigen begrotingsdiscipline los te laten. Dit langlopende fundamentele dispuut leidt tot politiek beleid met duidelijke deflattoire effecten in de eurozone als geheel.”
Lucy O’Carroll, hoofdeconoom bij Aberdeen Asset Management Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De economie van de eurozone herstelt langzaam maar gestaag. De economie van deze regio is de laatste elf kwartalen gegroeid, waarbij de laatste statistieken wijzen op positieve trends in de consumptie en investeringen, naast een zwakke handel als gevolg van de afkoeling van de wereldhandel.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De inflatie blijft uitzonderlijk zwak en ver onder het doel van de ECB. Tegelijkertijd hebben de recente onrust op de markten en de inflatie-vooruitzichten de verwachtingen doen toenemen dat ECB-president Draghi met substantiële extra stimulansen komt donderdag.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Draghi heeft een reeks opties. Hij zou de rente die de ECB berekent aan banken die hun deposito stallen verder negatief kunnen maken. Hij zou een systeem van twee rentes kunnen introduceren, net zoals in Japan. Hij zou het programma van kwantitatieve verruiming kunnen vergroten. Al deze opties hebben potentieel ook negatieve kanten. Het verlagen van de rente kan bijdragen aan de bezorgdheid over de winstgevendheid van de bankensector. Het kan ook de angst voeden dat de ECB een valuta-oorlog begint met de Bank of Japan en andere centrale banken. Echter, gezien de hoge verwachtingen en de huidige inflatie, is het gevaar van te weinig doen waarschijnlijk groter dan het gevaar van te veel doen. Daarom verwachten wij een combinatie van renteverlaging en uitbreiding van het opkoopprogramma. Daarbij zal Draghi opmerken dat hij meer zal doen als dat nodig is.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Gezien de verhoogde verwachtingen is het logisch dat er extra monetaire stimulans komt. Maar het riskant om erop te vertrouwen dat monetair beleid alle economische problemen oplost. Dat raakt aan de winstgevendheid van banken en aan het sentiment, als beleggers hun geloof in de ECB gaan verliezen. De G20 heeft recentelijk opgeroepen tot meer overheidsstimulering en meer structurele hervormingen. Daar zijn wij het mee eens. Helaas wijst niets erop dat de overheden van de eurolanden ook luisteren.”
Marcel Fratzscher, directeur van het Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De economische groei is nog altijd te zwak om Europa uit de economische en financiële crisis te trekken. Europa heeft een verloren decennium ondergaan en de kans is groot dat er een tweede verloren decennium volgt. Er zijn grote risico’s die Europa verder kunnen verzwakken, zoals de bankproblemen, de hoge private en publieke schuld in veel Europese landen en een vertraging van de mondiale groei en geopolitieke risico’s.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Europa heeft drie grote economische uitdagingen. Het moet zijn institutionele architectuur hervormen en de politieke integratie verdiepen. Het moet economische en financiële hervormingen doorzetten, met name in het Europese bankensysteem. En Europese politici moeten veel harder werken om het vertrouwen van de mensen te herwinnen.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “De inflatie verzwakt verder en de ECB behaalt nog altijd haar doelstellingen bij lange na niet. Daarom heeft ze geen andere optie dan in actie te komen en haar monetaire beleid verder uit te breiden. Ik verwacht dat de ECB deze donderdag al met extra verruimende maatregelen komt.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Overheden moeten doorgaan met hervormingen en hun budgettaire ruimte op een verantwoorde manier gebruiken om de groei te versterken en het vertrouwen van bedrijven en huishoudens te verbeteren. Ze moeten hun bankenstelsel hervormen en opschonen. En ze moeten de Europese samenwerking en coördinatie versterken, zoals bij de aanpak van de vluchtelingencrisis.”
Han de Jong, hoofdeconoom bij ABN Amro Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “In 2015 is het redelijk goed gegaan met de Europese conjunctuur. De groei kwam iets boven trend uit en de werkloosheid is nog altijd dalend. Dat is ook niet zo verbazingwekkend want de groei wordt behoorlijk ondersteund door de lage rente, gedaalde energie- en andere grondstofprijzen, gedaalde euro, einde aan de bezuinigingen, herstellende huizenmarkten in landen waar die waren gedaald, verbeterde positie van banken en de redelijke positie van het bedrijfsleven. Maar de laatste paar maanden lijkt het minder te gaan. De groei is wat verminderd in de loop van het jaar en de diverse vertrouwensindicatoren (Economic Sentiment van de Europese Commissie; IFO, Markit PMIs) laten een daling zien die ik wel opmerkelijk vind. Veelal wordt gedacht dat het met de opkomende landen te maken heeft, maar dat blijkt vooralsnog niet duidelijk uit de handelscijfers. Veeleer lijkt de oorzaak te liggen in de onrust op financiële markten. Misschien raakt een deel van de positieve stimulansen ook uitgewerkt, zoals de gedaalde euro. Ik ben geneigd te denken dat het een tijdelijke terugval is. Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat we op een recessie aftevenen. Maar beleidsmakers kunnen beter het zekere voor het onzekere nemen. De lage inflatie en de lage inflatieverwachtingen vormen een bron van zorg.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Ik zou zeggen een paar kernen. Allereerst is de potentiele groei veel te laag. De groei stelt teleur, maar de werkloosheid daalt. Dat wil zeggen dat deze teleurstellende groei toch nog boven trend is. Dat is wel heel erg mager. De oorzaak ligt bij het gebrek aan dynamiek door te weinig aandacht voor structurele hervormingen. Wat ook een probleem is, is de rigide manier waarop naar begrotingsbeleid wordt gekeken. Natuurlijk, in een monetaire unie moeten regels bestaan. Maar eigenlijk hebben we geen behoefte aan de rigide regels die we nu hebben, maar aan een goed gecoördineerd begrotingsbeleid. De eurozone heeft een overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Dat is niet zo groot (circa 3% BBP), maar het is de laatste paar jaar wel gegroeid. Aangezien we nog altijd begrotingstekorten hebben (circa 2% BBP) impliceert het dat de particuliere sector een spaaroverschot heeft van bijna 5% BBP. Bij het vaststellen van het begrotingsbeleid zou je daar acht op moeten slaan. Het is duidelijk dat de ECB niet alle problemen kan oplossen aangezien de kernproblemen eigenlijk helemaal niet op terreinen liggen waar de ECB veel aan kan doen. Door de rente heel laag te maken (en zelfs negatief) kan de ECB wel pogen dat spaaroverschot van de particuliere sector te verminderen. En dat doet ze ook.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Verdere verruiming. En ik denk dat ze zou moeten aangeven dat 'helikopter geld' een ultiem wapen is om een deflatoire recessie te voorkomen, al zal dat wapen niet snel worden ingezet. Er is steeds meer discussie over het nut en de schadelijke bijwerkingen van negatieve rente. Daar zou de ECB iets over moeten zeggen en maatregelen moeten nemen die de negatieve effecten mitigeren. Sommigen pleiten voor een herijking van het beleid. Ik kan die redenering niet volgen. Belangrijker is echter dat ik niet geloof dat centrale banken zo'n sprong in het duister zouden wagen.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen?
“Economieën dynamischer maken door product- en arbeidsmarkten flexibeler te maken; stevige impuls geven aan technologische vernieuwing; stevige impuls geven aan onderwijs; een meer flexibele, maar gecoördineerd begrotingsbeleid voeren.”
Gert Peersman, hoogleraar Economie aan de Universiteit van Gent Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “Gegeven de economische fundamenten, moeten we eigenlijk blij zijn met de huidige groeicijfers. De groei die we hebben wordt voor pakweg de helft gedreven door soepele monetair beleid, en in tweede instantie door lage olieprijs. Andere factoren zijn eerder negatief.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De fundamentele problemen in Europa zijn: 1) te weinig investeringen (mede door geringe groeivooruitzichten), in combinatie met overvloedige sparen van de private sector. Er is m.a.w. een probleem/gevaar van seculiere stagnatie. 2) aanslepende interne onevenwichten in eurozone 3) inflatieverwachtingen die niet meer verankerd zijn.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “De ECB moet volgens mij: 1) NIET de depositorente verder verlagen: dat is geen effectief instrument als banken dit op hun beurt niet kunnen doorrekenen aan spaarders/depositohouders, en zet banken aan tot nemen van risico's die ze eigenlijk niet willen nemen (agressief geven van leningen om hun overtollige liquiditeiten niet bij de ECB hoeven te plaatsen). Geforceerde kredietverlening leidt ook snel tot ongewenst hoge schulden (met alle gevolgen van dien). 2) ECB moet anderzijds wel QE programma uitbreiden: dit stimuleert dan weer wel private investeringen en consumptie (lagere rente betekent lagere kost en opportuniteitskost voor beide), verhoogt inflatieverwachtingen, en helpt om schulden af te bouwen (vooral voor overheden, waardoor die ruimte krijgen om tekorten weg te werken en meer te investeren). 3) wat mij betreft, mag ECB ook overschakelen naar price level targeting, met een jaarlijkse stijging van 2%: kondig aan dat het doel vanaf nu is dat prijspeil volgend jaar 2% hoger ligt, binnen 2 jaar 4%,..., binnen 5 jaar 10%, enz. Al zal dat in praktijk niet voor meteen zijn.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “De regeringen moeten ondertussen orde op zaken zetten: het nemen van structurele maatregelen (lange termijn houdbaarheid openbare financiën, flexibilisering arbeidsmarkt, aanpak constructiefouten euro, wegwerken interne onevenwichten...), en het voeren van een agressief investeringsbeleid (meer overheidsinvesteringen, aanmoedigen private investeringen, ondernemerschap stimuleren, ...).”
Michael Heise, hoofdeconoom Allianz Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De economische situatie in de eurozone is duidelijk verbeterd in de loop van 2015. De economie groeide vorig jaar met 1,5% (tegen 0,9% in 2014) en dat is de snelste groei sinds 2011. Op dit moment drukken toegenomen onzekerheden, variërend van economische en politieke, op het economische momentum in de eurozone, maar we verwachten nog steeds een gezonde groei van 1,7% in 2016. Immers, de economische condities die de groeiprestaties van vorig jaar ondersteunden – goedkope olie, een zwakke euro, goede financiële condities, effecten van structurele hervormingen en een lage inflatie – zijn er nog altijd. Het doorzettende herstel van de arbeidsmarkt en de versterking van de investeringsactiviteiten zijn indicaties dat het herstel langzamerhand bestendiger wordt.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Ik zie drie aanpassingsprocessen die tijd kosten en nog niet zijn afgerond: het gezond maken van de overheidsfinanciën, verlaging van schulden in de private sector en verbetering van de concurrentiepositie om banen te creëren. Op alle drie deze terreinen is enige vooruitgang geboekt. De recente daling van de werkloosheid heeft bijvoorbeeld de verwachtingen overtroffen. Vanaf de top van 12,1% in het voorjaar van 2013 is de werkloosheid in de eurozone gedaald naar 10,3% in februari en zal die waarschijnlijk verder afnemen naar ongeveer 9,75% aan het eind van 2016. (Ter vergelijking: in december 2015 voorspelde de ECB een werkloosheid van 10,5% in 2016 en van 10,1% in 2017. In de nieuwe prognoses die donderdag uitkomen zullen deze ramingen omlaag moeten worden bijgesteld.) Het doorzettende herstel van de arbeidsmarkt en de mogelijke toename van investeringsactiviteit maken het economisch herstel bestendiger.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Gegeven het gematigde herstel in de eurozone is er geen reden om de ‘crisis modus’ van het monetaire beleid te intensiveren. Maar in recente uitlatingen van ECB-president Mario Draghi liet hij weinig twijfel bestaan over verdere verruimende maatregelen bij de volgende bestuursvergadering voor donderdag. Wij verwachten een verdere verlaging van de depositorente naar -0,4% en/of een verhoging van de maandelijkse aankoop van obligaties naar €75 – 80 miljard en/of een verlenging van renteverlagingen op de langetermijnfinanciering van banken. Het belangrijkste argument voor een nieuwe ronde monetaire verruiming is de huidige negatieve inflatie. Maar de lage inflatie is bovenal gedreven door de daling van de prijzen van olie en geïmporteerde half-fabrikaten. De ECB zal er daardoor niet in slagen haar inflatiedoelstelling van ‘lager maar dichtbij 2%’ te halen voor het vierde opeenvolgende jaar ondanks het extreem ruime monetaire beleid. Toch moet de ECB zich niet gedwongen voelen om een nog hogere dosis toe te dienen van een medicijn dat niet werkt. De ECB zou juist haar inflatiedoel moeten heroverwegen. Als de ECB prijsstabiliteit zou definiëren als een inflatie tussen 0% en 2%, zoals werd gedaan tot mei 2003, zou dat de benodigde flexibiliteit geven. Opwaartse en neerwaartse afwijkingen van dit middellangetermijndoel moeten toegelaten worden, zeker als er zich grote bewegingen in de olie- en goederenprijzen voordoen.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “De economie van de eurozone blijft gekenmerkt door lage – en afnemende – potentiële groei
en hoge schulden. Monetair beleid kan helpen om de economische activiteit te stimuleren tijdens een tijdelijke neergang, maar over de langere termijn kan die niet de groei verhogen. De groeivoet op lange termijn wordt uiteindelijk niet bepaald door cyclisch beleid, of het nou om monetair of begrotingsbeleid gaat. Om banen te creëren en de economische groei te verhogen moeten overheden de noodzakelijke structurele hervormingen doorvoeren om starheden in de arbeids- en productenmarkten te doorbreken en de bankensector opschonen. Verder moeten overheden doorgaan met de begrotingsconsolidatie om de nog altijd excessieve staatsschulden te reduceren zodat hun economieën weerbaarder worden. Monetair beleid kan op z’n best tijd kopen voor overheden die impopulaire maatregelen moeten nemen. Enkele overheden, met name in de perifere landen, hebben belangrijke vooruitgang geboet met de implementatie van pijnlijke structurele hervormingen en verbetering van de overheidsfinanciën. Maar in zijn algemeenheid is er nog altijd een gevaarlijk groot vertrouwen in monetair beleid als aanjager van groei in de eurozone.”
Joerg Kraemer, hoofdeconoom Commerzbank Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De groeiraming van 1,7% van de ECB is waarschijnlijk te hoog gezien de recente tegenvallers bij belangrijke economische indicatoren. Maar zelfs een groei van 1,3% - onze voorspelling – betekent nog dat de werkloosheid daalt. Economisch gezien verkeert de eurozone niet langer meer in een noodsituatie.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Er zijn vele problemen. Maar de ernstigste is de stilstand van de hervormingen van het economisch beleid in Italië en het terugdraaien van succesvolle hervormingen in Portugal. De kern van de oorzaak van de schuldencrisis is nog steeds niet opgelost.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Nadat de schuldenbubbel is gebarsten is het onvermijdelijk dat groei en inflatie laag zijn. Als een centrale bank dat niet niet accepteert zal haar ruime monetaire beleid niet wezenlijk bijdragen aan de ondersteuning van de reële economie maar zal die vooral de prijzen van aandelen en andere beleggingen opdrijven. Daarom zou de ECB haar monetaire beleid donderdag niet verder moeten verruimen – al verwacht ik dat de ECB meer gaat leveren dan in december.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Regeringen van eurolanden moeten stoppen met hun gedroom dat ze de groei kunnen stimuleren via hogere begrotingstekorten. Dat werkt domweg niet op de langere termijn. De overheden zouden er juist aan moeten werken om de kwaliteit van hun landen als vestigingslocatie te verbeteren. Dan pakken ze de oorzaak van de schuldencrisis aan. Echter, negatieve rentes door het ECB-beleid maken de prikkels voor politici om hun huiswerk goed te doen helaas kleiner.”
Guntram Wolff, directeur van denktank Bruegel Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De eurozone ondervindt een oppervlakkig herstel waarbij sommige landen het beter doen dan andere. Al met al is er weer banengroei en is er nog steeds een grote onderbenutting van productiecapaciteit en blijft de werkloosheid nog veel te hoog. Er zijn sterke signalen van een zwakke vraag, zoals de inflatie die alsmaar onder het doel ligt van dichtbij maar onder de 2%.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Het probleem is een combinatie van zwakke vraag en niet bepaald veelbelovende groeivooruitzichten. Hoge private schulden en in sommige gevallen ook hoge staatsschulden leidt tot spaarzaamheid. Te veel partijen zijn tegelijkertijd bezig hun schuldpositie af te bouwen, waardoor het schuld-deflatie-probleem juist toeneemt. De magere groeiverwachtingen zijn het resultaat van trage of afwezige vooruitgang bij structurele hervormingen en de steeds meer merkbare demografische verandering. De combinatievan die twee problemen verklaart de stagnatie die we de voorbije acht jaren hebben gezien. Deze situatie viel ook nog eens samen met een trage beleidsreactie van de ECB op de verslechterende economische omstandigheden in 2012 tot 2014 en de terughoudendheid om banken die met de erfenis van de crisis zitten te herstructureren.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Ik ben er zeer skeptisch over of nog meer ECB-maatregelen een groot verschil zullen maken. De extra voordelen van een uitbreiding van het opkoopprogramma zijn beperkt, terwijl de negatieve depositorente tot onbedoelde bijeffecten leidt. ‘Helikoptergeld’ zou effectiever zijn, maar dat valt buiten het mandaat van de ECB. Ik pleit ervoor om ook bedrijfsobligaties en aandelen op te gaan kopen. Actie door de ECB is noodzakelijk maar niet voldoende.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “De belangrijkste maatregelen zijn begrotingsbeleid en structureel beleid. Overheden moeten zich richten op drie dingen: het crisismechanisme in het bankensysteem zodat kredietverlening weer op gang komt, overheidsinvesteringen in zinvolle projecten door landen die zich dat kunnen veroorloven en implementatie van belangrijke structurele hervormingen die tot toekomstige productiviteitswinsten zullen leiden en daardoor leiden tot extra private investeringen.”
William de Vijlder, hoofdeconoom BNP Paribas Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “Er is een duidelijke verbetering sinds 2013. De groei in 2015 was 1,5%, het hoogst sinds 2011. Over de eerste drie kwartalen van dat jaar zijn er 1,3 miljoen banen gecreëerd. De werkloosheid is gedaald met een procentpunt in 2015 en hoewel de de begrotingstekorten en staatsschulden nog steeds hoog zijn, zijn ze wel degelijk gedaald. Echter, het activiteitenniveau ligt nog altijd onder het hoogste punt voor de crisis en ruim onder het potentieel. Ook is de werkloosheid met meer dan 10% nog steeds te hoog.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De groeit is te traag en als gevolg daarvan is de inflatie te laag. Beide zaken zijn problematisch gezien de hoge staatsschuld en de hoge werkloosheid. Hoewel er vooruitgang is geboekt zijn structurele hervormingen en verbeteringen van de concurrentiekracht nog altijd hard nodig in sommige landen.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “De ECB moet op drie punten in actie komen: ten eerste een verlaging van de depositorente met 20 basispunten, mogelijk in een ‘twee-lagen’-systeem. Ten tweede een nieuwe ronde van langetermijnfinanciering (LTRO) voor banken, niet per se gebonden aan de reeds verleende kredieten zoals bij de zogeheten Targeted LTRO. Ten derde een groter opkoopprogramma, zowel een €10 miljard hoger maandbedrag als een langere looptijd tot minstens september 2017.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Het herstel van de eurozone moet niet alleen steunen op monetaire instrumenten. Ook ander beleid moet bijdragen aan de versterking van de groei. De afstemming van politiek beleid moet strakker zijn dan wat nu gebeurt in de eurogroep. Vooral het tekort aan investeringen is problematisch. Structurele hervormingen zijn nodig om investeringen aan te jagen en daarmee potentiële economische groei. Het plan-Juncker is bedoeld om dit aan te pakken, maar is momenteel te klein om echt tot veranderingen te leiden. Overheden moeten hun betrokkenheid bij dit plan intensiveren. In landen die begrotingsruimte hebben is een stimulerender beleid ook welkom.”
Elwin de Groot, eurozone-strateeg Rabobank Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “Er is wel degelijk sprake van een economisch herstel, alhoewel een groot gedeelte van dat herstel sinds 2013 op het conto van de consument kan worden geschreven. De investeringscijfers over het vierde kwartaal geven wel een iets gunstiger beeld, maar de vraag is of we dat vast kunnen houden met de huidige situatie van onzekerheid en forse fluctuaties op de financiële markten. De export blijft uiteraard bijzonder teleurstellend in het licht van de lagere koers van de euro sinds 2014.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De kern van het probleem is wat mij betreft dat er nog veel onopgeloste structurele problemen zijn. Die landen die de problemen relatief voortvarend hebben aangepakt (Spanje, Ierland) plukken daar nu wel de vruchten van, maar een land als Frankrijk en ook Italië hebben nog een hele weg te gaan. Politieke cohesie in Europa is ook ver te zoeken en dat zorgt voor weinig daadkracht in het oplossen van gezamenlijke problemen, zoals de vluchtelingen crisis.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Mijn standpunt is dat de ECB te lang in ‘crisis-modus’ is blijven hangen en dat het beter zou zijn als zij het wat rustiger aan doet moet verruimingsmaatregelen, zeker nu er steeds meer signalen zijn dat deze maatregelen, zoals negatieve rentes, flinke bijwerkingen beginnen te vertonen. Ik begrijp ook wel dat de ECB het zich niet kan veroorloven om niets te doen, maar dat is deels het gevolg van het steeds maar geven wat de markt wil. Mijn stelling is dat ze met “forward guidance” en een beperkter pakket aan QE uiteindelijk hetzelfde bereikt zouden hebben. Maar goed, ik denk dat ze desondanks met meer en nieuwe maatregelen komen; er zijn nog altijd heel wat opties ondanks de vele haken en ogen die aan die opties zitten.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Wat betreft het beleid van de eurolanden zou ik zeker een voorstander zijn van een “gecoordineerde” begrotingsimpuls, vooral om de investeringen aan te jagen, want daar schort het aan en dit ondermijnt het groeipotentieel. Verder moeten de structurele problemen veel voortvarender aangepakt worden. Ik denk dat zoiets gemakkelijker gaat als je er ook iets tegenover zet voor de burgers. Want structurele hervormingen hebben nu eenmaal korte termijn negatieve effecten voor bepaalde groepen in de samenleving.”
Vincent Juvyns, wereldwijd marktstrateeg J.P. Morgan Asset Management Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De economische situatie in Europa is “redelijk goed”, maar zeker niet fantastisch te noemen, gezien de vertraging van de wereldeconomie en het negatievere sentiment, veroorzaakt door de volatiliteit op de markten begin dit jaar. De economische groei zou dit jaar tussen de 1,5% en 2% moeten uitkomen, dankzij een nog altijd sterke consumptie, een soepel monetair beleid, investeringen van de Europese Investment Bank in infrastructuur en een soepeler budgetbeleid binnen de meeste lidstaten (neem bijvoorbeeld Nederland met een nieuw belastingplan).” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De kern van het economische probleem in Europa bestaat uit lage inflatie, een structureel hoge werkloosheidsgraad en een gebrek aan investeringen. Die drie elementen kennen een sterk onderling verband. Duurzame ontwikkelingen op het gebied van inflatie worden veroorzaakt door een sterke arbeidsmarkt, waar de werkloosheidsgraad schommelt rond de NAIRU (non accelerating inflation rate of unemployment) en stijgende lonen. Met een werkloosheidsgraad van 10,3% momenteel, zijn we hier dus nog ver vandaan. Om banen te creëren in Europa moeten we streven naar een meer flexibele arbeidsmarkt en naar meer investeringen, zowel door de privésector als door de openbare sector. Nederland is op dat gebied een goed voorbeeld, want de arbeidsmarkt is er tamelijk flexibel, zeker sinds de invoering van de nieuwe ontslagwet in juli 2015. In veel andere Europese landen is dat zeker niet het geval, zoals in Frankrijk, waar de arbeidswet 3.500 bladzijden telt en waar werknemers met contracten van onbepaalde duur nog te veel beschermd zijn. Om die reden wordt dan ook circa 80 procent van de nieuwe arbeidscontracten afgesloten voor bepaalde tijd. Dit moet veranderen. Mario Draghi zelf refereert altijd naar de hervorming van de arbeidsmarkt als een absolute noodzaak. Het voorbeeld van Zwitserland is interessant. Werknemers zijn daar in beperkte mate beschermd tegen ontslag, met een ontslagvergoeding van maximaal drie maanden, en toch is de arbeidsmarkt daar zo flexibel dat de werkloosheidsgraad onder de 4% ligt. Naast flexibiliteit van de arbeidsmarkt zijn investeringen ook noodzakelijk om banen te creëren. Europese regeringen hebben de voorbije jaren terecht de nadruk gelegd op het reduceren van hun begrotingstekorten, maar nu de schuld ten opzichte van het bruto binnenlands product stabiliseert en de financieringskosten historisch laag zijn in Europa, zouden lidstaten deze ruimte moeten benutten om hun economie te stimuleren.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “De communicatie van de ECB de voorbije maanden heeft veel verwachtingen gegenereerd op de markten en de ECB moet dus positief verrassen om het sentiment te verbeteren en om een neerwaartse trend op de markten de vermijden. De ECB zal in onze ogen de volgende maatregelen moeten nemen: • Verlaging van de depositorente met 10 tot 20 basispunten, met technische maatregelen om de banken gedeeltelijk te beschermen. • Uitbreiding van het QE programma naar andere type activa, zoals Investment Grade obligaties...
• •
Uitbreiding van de maandelijkse omvang van de QE aankopen, van 60 miljard momenteel naar 65 of 70 miljard per maand De ECB zal hoogstwaarschijnlijk haar groei- en inflatieverwachtingen naar beneden herzien.”
Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Regeringen moeten blijven hervormen om hun economie competitiever te maken en om haar groeipotentieel op te krikken. Verder zouden lidstaten moeten streven naar een betere economische en politieke integratie van Europa, want dit zou het groeipotentieel van Europa fors omhoog kunnen brengen en tegelijkertijd Europa stabieler maken.”
Lex Hoogduin, hoogleraar Monetaire Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen voorzitter van het bestuur van LCH.Clearnet Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “Situatie in Europa is moeilijk over een kam te scheren. Cyclisch lijkt er nog steeds sprake van herstel, hoewel dat niet uitbundig is. De mate van structureel herstel is nauwelijks vast te stellen door de vertekeningen door QE en zeer lage rentes. Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “Onvoldoende aanpassingsvermogen en onvoldoende ruimte om te ondernemen.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “Geen uitbreiding van QE en geen verdere renteverlaging. Zal niet gebeuren.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Begrotingsdiscipline niet laten vieren, omvang overheid verkleinen, forse lastenverlichting voor arbeid en kapitaal, flexibilisering markten.”
Johannes Müller, chief investment officer Multi Asset Germany bij Deutsche Asset Management Hoe goed of slecht is de huidige economische situatie in Europa? “De economische situatie is niet erg opwindend, maar ook niet heel slecht. De koers van de euro is lager, de financiële condities zijn beter en de dalende energieprijzen zijn ook ondersteunend. We verwachten 1,5% groei dit jaar voor de eurozone en in 2017, niet slecht voor Europese begrippen.” Wat is de kern van het economische probleem in Europa? “De productiviteitsstijging is gemiddeld genomen te laag. Met een hoge werkloosheid, vooral onder jongeren in perifere landen, riskeren we het mislopen van veel potentiële groei. Als iemand te lang werkloos blijft, verouderen de vaardigheden en dat drukt de productiviteit. Structurele hervormingen zijn nodig om het groeipotentieel te verbeteren.” Wat zou de ECB donderdag moeten aankondigen? “De ECB zal vermoedelijk extra stimulansen geven via een nieuwe verlaging van de rente die banken moeten betalen voor het aanhouden van reserves. President Draghi kan ook een verhoging aankondigen van het maandelijkse opkoopbedrag van staatsobligaties. Daarbij kunnen we ook enkele veranderingen krijgen in de leen- en depositofaciliteit van de ECB om het verlies van de winstgevendheid van bank door de negatieve rente te compenseren.” Wat zouden regeringen van eurolanden moeten doen? “Helaas zien we nog steeds het zelfde, oude patroon: hoe meer de ECB probeert tijd te kopen voor overheden om noodzakelijke structurele hervormingen door te voeren, hoe meer tijd de overheden nemen om dat ook te doen. Anderzijds, overheden hebben ook te maken met de lastige situatie dat hun electoraat zeer ongelukkig is. Daaraan zijn die overheden zelf deels schuldig, zoals in Spanje. Zelfs succesvolle regeringen kunnen hier het slachtoffer van worden, zoals we zien in Ierland. Ook in het licht van de Brexit en de vluchtelingendiscussies moeten Europese overheden zich concentreren op manieren om houdbare oplossingen te vinden en niet op makkelijke maatregelen om hun kiezers te plezieren. Hoe kunnen deze kiezers geloven in het Europese idee als hun eigen leiders zoveel onenigheid tentoon spreiden en elkaar over en weer beschuldigen?”
