Marcus Tullius Cicero. Romeinse Rijk

Romeinse Rijk

Marcus Tullius Cicero De advocaat Cicero gold als een van de beste sprekers van Rome. Met zijn persoonlijke aanvallen maakte hij gehakt van welke tegenstander dan ook. GETTY IMAGES, GRANGER/POLFOTO & SHUTTERSTOCK

36

Historia 7 • 2014

Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.

De advocaat Cicero zet in 70 v.Chr. zijn reputatie op het spel om een gewetenloze gouverneur veroordeeld te krijgen. De man is schuldig, maar Cicero kan er niet op rekenen dat het recht zal zegevieren: in Rome zijn rechters corrupt, jury’s partijdig en liegen getuigen dat ze barsten.

Rome/70 v.Chr. Al 400 jaar is Rome een republiek met vrije verkiezingen. Toch heeft de heersende elite van de stad een manier gevonden om de volksvergaderingen naar haar hand te zetten en een doorslaggevende invloed op de politiek en het rechtswezen uit te oefenen.

Rome

Historia 7 • 2014

37


Print: wso Status: 815 - PDF PROCES Layout: cyt Red.sek: jn

In Rome geldt het recht van de rijkste

DOOR THOMAS HEBSGAARD

Romeinse Rijk

A

l hangt hem een rechtszaak boven het hoofd, de rijke Romeinse politicus Gaius Verres is volkomen zeker van zijn zaak als hij in 70 v.Chr. terugkeert naar Rome. Drie jaar is de levensgenieter en kunstliefhebber gouverneur geweest van Sicilië, de graanschuur van het rijk. In die tijd heeft hij een enorm vermogen vergaard, genoeg om de rest van zijn leven in luxe te slijten. Maar eerst wacht hem een onbeduidende rechtszaak – waarin hij de doodstraf kan krijgen. Verres wordt aangeklaagd voor het uitbuiten van de inwoners van Sicilië via torenhoge belastingen en de diefstal van talrijke kunstschatten – en telkens als hij dit ontkent, kan hij een glimlach maar nauwelijks onderdrukken. Want de ex-gouverneur is ervan overtuigd dat hij volledig vrijgesproken zal worden. Onder vrienden zou Verres hebben gezegd dat hij zo veel gestolen heeft dat hij de opbrengst van het eerste jaar in eigen zak kan steken, met die van het tweede zijn advocaten kan betalen en de inkomsten van het derde jaar kan gebruiken om de rechters om te kopen.

Cicero

Iedereen is te koop in Rome Het vermaarde rechtswezen van de Romeinse Republiek is in de tijd van Verres door en door corrupt. Formeel is iedereen gelijk voor de wet, maar in de praktijk geldt het recht van de rijkste. Elke Romeinse burger kan in principe een rechtszaak beginnen tegen een wetsovertreder. Maar de cijfers vertellen een ander verhaal: de rijken klagen de wat minder rijken aan, en niet andersom. De armen kunnen een rechtszaak onmogelijk winnen: advocaten, aanklagers, rechters en jury’s zijn te koop, en de

machtige adel stuurt de uitspraken van de rechters stelselmatig via invloedrijke vrienden. Zo ligt een zaak van een paar jaar eerder de Romeinen in 70 v.Chr. nog vers in het geheugen. Toen wist de beklaagde, een vroegere provinciegouverneur, onder de aanklacht

Wetten stonden op bronzen tafelen

38

De Romeinse wetten veranderden vaak. Deze komen uit ca. 120 v.Chr.

op die we nu bizar vinden. Zo moest een vader zijn pasgeboren zoon doden als het kind mismaakt was. Later kwamen er andere wetten in de plaats van de Twaalftafelenwet, die echter nooit formeel afgeschaft werd.

ALAMY/IMAGESELECT

In 450 v.Chr. werden 12 bronzen tafelen met wetten opgesteld op het Forum Romanum – het centrale plein van Rome. Tot dan voerden adellijke families rechtszaken op basis van mondeling overgeleverde wetten, die alleen bij henzelf bekend waren. De Twaalftafelenwet omvatte onder meer eigendomsrecht, erfrecht en rechtsbijstand. Er stonden ook regels

van machtsmisbruik uit te komen. Het lag er zo dik bovenop dat hij schuldig was dat zelfs zijn vrienden die de jury voor hem hadden omgekocht, niet op een gunstige afloop durfden te rekenen. Daarom hadden de handlangers vóór de stemming de stemtabletten met gekleurde was gemarkeerd. Zo wisten ze zeker dat de omgekochte juryleden zich aan de afspraak hielden en de corrupte gouverneur vrijspraken. Deze zaak is verre van uniek. In de Romeinse badhuizen gonst het van de geruchten dat de aangeklaagde Verres eerder al onder een rechtszaak uit heeft weten te komen. Die vond in 74 v.Chr. plaats en ging om mogelijke fraude bij de verkiezing van Verres tot praetor urbanus – een ambtenaar die voor de rechtbanken verantwoordelijk is. Het is zeker niet ondenkbaar dat Verres op onrechtmatige wijze aan deze betrekking is gekomen, want achter het

Historia 7 • 2014



Verre’st f likt

ROMEINEN GEKRUISIGD

Hoewel volgens de Romeinse wet alleen veroordeelde slaven gekruisigd mochten worden, nagelde Verres volgens Cicero op Sicilië meermaals Romeinse burgers aan het kruis. En het ergste was nog dat hij dat op klaarlichte dag deed.

Verres

en sloot hij zich aan bij Carbo’s vijand, Lucius Cornelius Sulla. Een jaar later zegevierde Sulla en kon Verres verder carrière maken als officier van de winnende partij. Als legatus van de Anatolische provincie Cilicië buitte hij samen met de gouverneur de burgers uit – waarna hij doodleuk optrad als kroongetuige bij een rechtszaak waarbij de gouverneur aangeklaagd en veroordeeld werd wegens machtsmisbruik. Vervolgens verwierf Verres het ambt van praetor in Rome – hoogstwaarschijnlijk via fraude – waarna hij de post van gouverneur van Sicilië kreeg die hem nu voor de rechter heeft gebracht.

Advocaat wil bloed zien

Cicero stelde de misdaden van Verres aan de kaak in het beroemde proces. MARY EVANS/SCANPIX

Romeinse rechtssysteem met zijn rechtvaardige regels en principes gaat een smerig machtsspel schuil, waarbij een ieder die het geld op de juiste manier laat rollen een streepje voor heeft. En daar is Verres een meester in.

Een corrupte weerhaan

De adel probeerde koste wat kost de machtige rechtbanken onder controle te houden.

D

e benoeming van rechters of juryleden in Rome was een politiek wespennest, en niet zonder reden: als een beklaagde vrienden had in de rechtbank, liep hij weinig risico veroordeeld te worden voor uitbuiting, verraad of oplichterij. Lange tijd domineerde de bovenklasse van oude adellijke geslachten de rechtspraak. Maar in 122 v.Chr. voerde de politicus Gaius Gracchus een hervorming door, waarbij de macht in handen van de rijke kooplieden kwam. Deze bleken al snel geen haar beter dan de adel, die al in 106 v.Chr. weer de controle kreeg over de rechtspraak. Later gaf dictator Sulla de elite zelfs nog meer macht, waardoor de rechters corrupt tot op het bot waren toen Cicero zijn zaak tegen ex-gouverneur Verres begon. Tijdens het proces speelde Cicero in op de angst van de adel om de zeggenschap over de rechtbanken opnieuw kwijt te raken, wat voor de hand lag als de duidelijk schuldige Verres zou worden vrijgesproken. De politicus Gracchus wilde de rechtspraak hervormen, maar werd gedood.

BRIDGEMAN

Als zoon van een onbelangrijke senator had Gaius Verres al vroeg door dat de machtige baantjes voor hem niet voor het oprapen lagen. Alleen door precies te weten wie hij moest omkopen en zijn vrienden op het juiste moment het mes in de rug te steken, had hij de absolute top weten te bereiken. Hij waaide met alle winden mee, zolang het hem winst of invloed opleverde. Toen Verres tijdens de burgeroorlog in 83 v.Chr. dienstdeed als quaestor – een ambtenaar die verantwoordelijk was voor de rijksfinanciën – onder de consul en generaal Gnaeus Carbo, ging hij er met de militaire schatkist vandoor

In 70 v.Chr. kan de steenrijke Verres dus bogen op een succesvolle loopbaan, en dankzij al zijn geld heeft hij geen reden om zich zorgen te maken. Maar misschien juicht hij te vroeg. De tegenstander van Verres in de rechtszaal is namelijk niet de eerste de beste. Marcus Tullius Cicero staat bekend als een groot talent en een van de beste redenaars van Rome. De advocaat Cicero werpt zichzelf op als een onvermoeibare strijder voor de rechten van de armen en voor de edele principes van de republiek, die al eeuwenlang verloochend worden door lieden als Verres. In dit geval beweert de ambitieuze advocaat dat hij geheel belangeloos de uitgebuite inwoners van de zuidelijke provincie vertegenwoordigt. ‘Het lijkt op een aanklacht, maar het moet in feite als een verdediging worden beschouwd. Want ik verdedig velen, veel kleine gemeenschappen. Sterker nog: ik verdedig heel Sicilië,’ aldus Cicero, die zelf baat kan hebben bij een overwinning: in dat geval krijgt hij een deel van het geld van Verres. Cicero is dan ook allesbehalve een onbaatzuchtige idealist. De 36-jarige Romeinse advocaat is uit op macht en invloed, en hij weet als geen ander hoe hij het kille politieke klimaat in de republiek in zijn voordeel kan aanwenden. Een moderne spindoctor zou er nog wat van kunnen leren.

Adel had altijd gelijk


Romeinse Rijk

Rechter was Romeins idee

De Romeinen ontwikkelden een strafrechtssysteem met permanente rechtbanken, die zich elk met een bepaalde misdaad bezighielden, zoals fraude, ontrouw en moord. Cicero voerde zijn zaak tegen Verres bij de rechtbank voor chantagezaken.

AANKLAGER De aanklager voert de zaak uit naam van de benadeelde. De beste strategie is om de beklaagde zwart te maken met persoonlijke aanvallen en valse beschuldigingen. ● De aanklager moet bewijzen verzamelen en getuigen opsporen. ● Als de aanklager wint, krijgt hij een deel van het bezit van de beklaagde.

VERDEDIGER Iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is. De verdediger moet erop toezien dat dat zo blijft. ● De verdediger probe ert getuigen als onbetrouwbaar af te schilderen. ● Hij moet de aand acht van de jury vast zien te houden. Omdat zijn betoog een paar dagen kan duren, valt dat nog niet mee.

JURY 50 à 75 juryleden worden door het lot gekozen uit een lijst met een paar honderd namen. De aanklager en de verdediger mogen een aantal juryleden door anderen laten vervangen en hiertoe een nieuwe loting laten uitvoeren. ● De jury woont het hele proces bij en stemt na afloop over de schuldvraag.

RECHTER

De voorzit ter van de rechtbank wordt voo r ee jaar gekozen door de n volksvertegenwoordigin Hij moet onder meer: g. ● bepalen of een zaak gevoerd kan worden, ● een lijst van potentië jur yleden opstellen, le en ● de stemm en van de jur y tellen en het von nis uitspreken.

Zo wil ex-gouverneur Verres zijn rechtszaak winnen

15 januari

40

5 mei

5 augustus

31 december

DEA/GETTY & SHUTTERSTOCK

Cicero doorziet het plan van Verres

dag 50

Historia 7 • 2014


KOOPMAN MISHANDELD EN GEDOOD

Toen een koopman het waagde het corrupte bewind van Verres op Sicilië aan de kaak te stellen, beschuldigde de gouverneur de man van diefstal uit een tempel en eiste hij een schadevergoeding. Toen de koopman weigerde, werd hij gemarteld tot hij overleed.

Cicero werd buiten de heersende adel geboren en besefte al snel dat hij alleen carrière kon maken als hij een goede opleiding had. Hij studeerde bij de invloedrijkste filosofen van zijn tijd in Athene en op Rodos, en toen hij naar Rome terugkeerde, maakte zijn scherpe tong hem algauw beroemd – met name in de rechtszalen van de stad. Er bestaan geen wetten tegen smaad in Rome, en dat komt Cicero goed van pas. Met welluidende zinnen en retorische vragen weet hij zijn tegenstanders als onbetrouwbaar en onsympathiek neer te zetten – waarbij hij er niet voor terugdeinst om allerlei aantijgingen uit zijn duim te zuigen. ‘Heeft Verres ooit voet in een stad gezet zonder een spoor van gebroken huwelijken en seksuele delicten achter te laten?’ spreekt Cicero volgens zijn eigen weergave van de gebeurtenissen, die nu de belangrijkste bron over de rechtszaak tegen Verres vormt.

rechter in 70 v.Chr. niet zo omkoopbaar is als zijn voorgangers, en dat geldt ook voor de jury. Verres wil de zaak dus graag een jaar uitstellen, want dan zijn rechter en juryleden vervangen. Een aantal van zijn trouwste vrienden stelt zich dan ook verkiesbaar. Worden zij gekozen, dan is Verres veilig. In samenspraak met zijn verdediger, de eloquente Quintus Hortensius, bedenkt Verres een list om tijd te rekken. Hij neemt een advocaat in de arm die een corruptiezaak moet beginnen tegen een andere ex-gouverneur. Die zaak moet behandeld worden voordat Cicero zijn aanklachten kan indienen. Daardoor zal het proces tegen Verres tot na de zomer worden uitgesteld – en dan zullen eerst nog alle grote oogstfeesten het openbare leven in Rome stilleggen. De rechters en juryleden hebben het dan veel te druk met banketten en offers aan de goden. De feestelijkheden zullen tot na nieuwjaar duren, en dan

zal een nieuwe jury – met de vrienden van Verres erin – hem vrijspreken, al praat Cicero als Brugman. Het plan is bijna waterdicht, want Cicero heeft ook tijd nodig om bewijs te verzamelen tegen Verres, onder meer op Sicilië. Cicero heeft 110 dagen gekregen om het bewijs te vergaren, maar de verdediger van Verres dient zijn tweede aanklacht een dag na die van Cicero in en vraagt om 108 dagen. Zijn zaak kan dus één dag voor die van Cicero beginnen, en daar zal de rechter wel even zoet mee zijn.

Recht is te koop Maar Cicero, een harde werker die vijf jaar eerder ambtenaar op Sicilië was, heeft al na 50 dagen op het eiland genoeg belastende verklaringen in handen. De Sicilianen kunnen Verres wel schieten en komen met allerlei aanklachten, van buitensporige belastingen tot kunstdiefstal en samenwerking met piraten op de Middellandse Zee. Verres zou van het rechtssysteem van Sicilië één groot zakenimperium hebben gemaakt onder leiding van zichzelf. Hij heeft corrupte rechters aangesteld, en plaatselijke rechtszaken werden bijna bij opbod bepaald. Zo liet Verres zich

Verres wil rechtszaak beïnvloeden Maar voordat Cicero echt los kan gaan, ondervindt hij hoe ver Verres en zijn handlangers bereid zijn te gaan om onder de aanklachten uit te komen. Als eerste tegenzet probeert de exgouverneur van Sicilië Cicero te laten vervangen door een wat minder getalenteerde aanklager. Iedereen kan een strafzaak als die tegen Verres beginnen. Zijn er meerdere kandidaten, dan moet een jury de waardigste aanwijzen. Voor de welbespraakte Cicero is het echter niet moeilijk om de vloer aan te vegen met de aanklager die Verres naar voren heeft geschoven. Met zijn scherpe tong beschrijft Cicero de arme Quintus Caecillus als een ‘nietsnut die nergens voor deugt’. Hij wijst er fijntjes op dat Caecillus regelmatig bij Verres over de vloer kwam toen deze gouverneur was. Caecillus wordt afgeserveerd, maar Verres is niet voor één gat te vangen. Hij wil nu gebruikmaken van het grootste manco van het Romeinse rechtsstelsel: de mogelijkheid die rijken hebben om uitspraken via hun invloedrijke vrienden te beïnvloeden. Het toeval wil dat de

Armen werden voor het minste of geringste aangeklaagd Rijke en machtige Romeinen misbruikten geregeld het rechtssysteem om de armen hun wil op te leggen, met name in de provincies van het rijk. Gaius Verres buitte als gouverneur van Sicilië in de jaren 70 v.Chr. de rechtbanken ten volle uit, en 350 jaar later was er nog maar weinig veranderd. Volgens de retoricus Libanius was het aan de orde van de dag dat arme Romeinen met valse aanklachten werden gechanteerd. En omdat de laagste klassen vrijelijk gemarteld mochten worden, kon een edelman zijn gang gaan als hij bijvoorbeeld een stuk vruchtbare landbouwgrond wilde hebben. ‘Je hoefde maar iets te zeggen of er stond een soldaat met kettingen op het erf,’ klaagde Libanius. Vaak verhoogden de edelen hun kansen

door omkoping, maar ze hoefden niet altijd hun portemonnee te trekken. Als een van de partijen bij de bovenklasse hoorde, dan was het doorgaans een uitgemaakte zaak: de juryleden veroordeelden niet graag iemand van hun eigen stand. Arme Romeinen die veroordeeld werden, kwamen nooit meer vrij. SCALA ARCHIVES



Verre’st f likt

Romeinse Rijk

omkopen door beide partijen in een zaak, om uiteindelijk in het voordeel van de hoogste bieder te beslissen. De corrupte gouverneur gebruikte de rechtbanken ook om in te grijpen bij geschillen over een erfenis, en nam dan zelf de rijkdommen in beslag. In één geval eigende Verres zich via een foute rechter een villa toe onder het voorwendsel dat de erfgenaam niet voldeed aan de eisen die in het testament waren gesteld: hij had een aantal standbeelden niet op de juiste plaats in de tuin gezet. Rechtszaal

Cicero verandert van strategie Eenmaal terug in Rome verwerkt Cicero de aantijgingen van de Sicilianen tot een enorme, genadeloze aanklacht tegen Verres. Hij trekt zich niets aan van diens snode plannen. Naar eigen zeggen is de ambitieuze advocaat ‘niet bang om de middernachtsolie op te branden’: terwijl anderen slapen, scherpt Cicero zijn formuleringen steeds opnieuw aan. Maar een maand voordat de zaak had kunnen beginnen, gebeurt het ergst denkbare voor Cicero: het plan van Verres werkt. Bij de verkiezingen voor de belangrijkste ambten in Rome voor het komende jaar gaan de twee belangrijkste posten – die van consul – naar handlangers van de corrupte beklaagde. Zijn eigen verdediger, Hortensius, krijgt een van de banen, en de andere is voor Quintus Metellus, een telg van het vooraanstaande geslacht Metelli. Een andere Metelli, Marcus, wordt tot rechter gekozen en mag de juryleden voor het proces tegen Verres aanwijzen. Nu is het voor elke Romein zonneklaar

De rechtszaken werden gehouden in de grote zuilenhallen op het Forum Romanum, het centrale plein. BRIDGEMAN

dat Verres vrijgesproken zal worden, mits het vonnis wordt uitgesteld tot de nieuwe rechter in functie is getreden. In plaats van de nieuwe ambtenaren te feliciteren met hun verkiezing, wordt de beklaagde Verres gefeliciteerd met zijn aanstaande vrijspraak. Cicero beseft dat de rechtszaak onder geen beding tot het komende jaar mag worden uitgesteld. Maar om dat doel te bereiken, moet hij een manier vinden om de behandeling van de zaak te verkorten. Veel Romeinse rechtszaken zijn een langdurige bedoening die uit twee hoorzittingen bestaat. Elke zitting kan dagenlang duren, met urenlange monologen van de aanklager en verdediger, moeizame kruisverhoren van getuigen, meer toespraken, meer verhoren, enzovoort. Cicero dreigt dus te weinig tijd te

hebben om al zijn welgeformuleerde geschut af te vuren. Terwijl het proces dichterbij komt, zoekt Cicero uit alle macht naar een oplossing.

Cicero verzint een list Eindelijk, op 5 augustus (volgens onze kalender), begint de rechtszaak tegen Verres. Romeinse processen zijn altijd openbaar, dus iedereen die het wil kan horen hoe de advocaten hun spitsvondigheden uitwisselen. En voor deze zaak is de belangstelling enorm: de advocaat van Verres, Hortensius, geldt als de beste redenaar van Rome, en Cicero als de beste tegenstander. De liefhebber van de redekunst kan zijn hart ophalen. Doorgaans houdt de aanklager tijdens de eerste zitting een betoog van een paar dagen, waarin hij de misdaden van

Laatste keizer vereeuwigde het Romeinse recht

Keizer Justinianus I bracht alle wetten met elkaar in overeenstemming. ULLSTEIN/POLFOTO

42

In 527 besteeg Justinianus I als laatste Latijnsprekende Oost-Romeinse keizer de troon in Constantinopel. Kort na zijn kroning begon hij aan een ambitieus project: hij stelde een commissie van 10 rechtsgeleerden in om alle bestaande keizerlijke wetten te doorlopen, te categoriseren en zo nodig gelijk te trekken. Later riep hij een tweede commissie in het leven, die alle juridische geschriften die ooit in het Romeinse Rijk geproduceerd

waren moest doorspitten. De volgende decennia verschenen er meer dan 60 boeken vol wetsteksten die voor het hele Oost-Romeinse Rijk moesten gelden. Onder Justinianus werden veel gebieden die eerder vanuit het machtige Rome werden bestuurd aan het Oost-Romeinse Rijk toegevoegd, en dankzij zijn Corpus Juris Civilis konden Europese juristen het Romeinse rechtsstelsel eeuwen later reconstrueren en kopiëren.

Historia 7 • 2014


PIRATEN KOPEN ZICH VRIJ

Verres zou bij Sicilië een piratenschip in beslag genomen hebben en de piraten hebben laten gaan voor geld. Om deze misdaad te verdoezelen liet hij een aantal Romeinen doden. Tegen de Sicilianen zei hij dat het om piraten ging.

de beklaagde in geuren en kleuren uiteenzet. De verdediger antwoordt dan met een vergelijkbaar pleidooi. Maar Cicero heeft geen manuscript bij zich, maar een karrenvracht documenten en een enorme schare getuigen en vertegenwoordigers van zowat elk gehucht op Sicilië. Terwijl Hortensius en Verres smalend toekijken, doet Cicero een klemmend beroep op de jury. ‘Door rechtvaardig op te treden heeft u de kans om het geschade vertrouwen in uw rechtshandelingen te herstellen en weer in aanzien te komen bij het Romeinse volk,’ buldert hij. Na een paar terloopse toespelingen op de misdaden en het verdorven karakter van Verres, verdedigt Cicero zijn volgende zet: hij wil meteen beginnen met de getuigenverhoren om geen tijd te verspillen. ‘Het risico dat de misdadiger vrijuit gaat, is groot,’ stelt hij vast. ‘Ik wil de eer die ik kan behalen met één lang, onafgebroken betoog tot een andere keer bewaren. Nu ga ik de aanklacht ondersteunen met documenten, getuigen en brieven van privépersonen en autoriteiten,’ zegt hij. Dan begint zijn grote show.

Verres kiest eieren voor zijn geld

Romeinse rechters blijven corrupt Verres neemt de wijk naar Massalia, het huidige Marseille in Frankrijk, en laat zich in Rome nooit meer zien. Het luxeleven waar hij van droomde, kan hij wel op zijn buik schrijven. Maar Cicero kan

de roem van de rechtszaak gebruiken om helemaal aan de top te komen van de cursus honorum – de carrièreladder. In de periode na het proces worden de meest corrupte senatoren, die vaak als juryleden optreden, aan de kant geschoven. Later, onder Augustus en zijn opvolgers, wordt het rechtssysteem geformaliseerd en komen er professionele juristen in de rechtszalen. Maar niets wijst erop dat de corruptie volledig uitgebannen wordt. In de hele geschiedenis van het Romeinse Rijk geldt het recht van de rijkste, ondanks alle fraaie woorden over gelijkheid. Lees ook Kathryn Tempest: Cicero – Politics and Persuasion in Ancient Rome, Bloomsbury Publishing, 2011 Ingo Gildenhard: Cicero, Against Verres, OpenBook Publishers, 2011 Jill Harries: Law and Crime in the Roman World, Cambridge University Press, 2007

Het Romeinse rechtsstelsel leeft vandaag de dag voort Westerse geleerden herontdekten het recht van de Romeinen in de middeleeuwen en omarmden hun rechtvaardigheidsidealen. In de rechtszaal: Het systeem van aanklagers, advocaten, jury en rechters wordt overal ter wereld toegepast. Geschreven wetten: Lange tijd werden wetten mondeling overgeleverd en waren ze dus veranderlijk. De Romeinen legden ze op schrift vast. Schadevergoeding: Een aantal huidige rechtsprincipes zijn terug te voeren op de Romeinen, bijvoorbeeld het gebruik

dat een misdadiger een compensatie moet betalen aan zijn slachtoffer. Niet-goed-geld-terugregeling: De koper van een dier of slaaf had in Rome een jaar de tijd om het ‘artikel’ terug te brengen als er iets mis mee was. Onderzoek naar motief: Cicero was de eerste die vroeg: ‘Cui bono?’ – wie heeft er baat bij de misdaad. Via het motief kun je de dader vaak vinden.

GAMMA-KEYSTONE/GETTY

De ene getuige na de andere vertelt over Verres’ wangedrag op Sicilië. Cicero heeft een slachtoffer van de diefstal van een erfenis vodden aangetrokken, zodat hij er extra zielig uitziet als hij zijn verhaal doet. De advocaat en zijn Siciliaanse getuigen vertellen zo levendig over de keer dat Verres een stel piraten vrijsprak in ruil voor een aandeel in de buit dat het publiek woedend wordt. Verres zelf vliegt overeind uit protest tegen alle aantijgingen, maar dat mag niet baten. De stemming is omgeslagen en het publiek heeft zich tegen hem gekeerd. Al na drie dagen van verhoren geeft de ex-gouverneur het op. Hij meldt zich ziek en laat zijn verdediging geheel aan Hortensius over. Naarmate het proces vordert neemt de anders zo welbespraakte verdediger steeds minder vaak het woord. Hij kan niets inbrengen tegen alle aanklachten die Cicero over Verres uitstort. Als de

eerste hoorzitting na negen dagen voorbij is, kan Verres wel inpakken. Al voordat de jury in beraad kan gaan, ontvlucht hij met zijn rijkdommen de stad. De jury verklaart hem bij verstek schuldig en bepaalt dat hij zijn slachtoffers een schadevergoeding moet betalen.


Verre’st f likt

Moderne rechtbanken lijken in veel opzichten op hun Romeinse voorbeelden.


Marcus Tullius Cicero. Romeinse Rijk

Recommend Documents