205 mm
29,5 mm
9,5 mm
205 mm
16 mm 16 mm
16 mm
16 mm
9,5 mm
Katja Kessler
En dan ben je zwanger... Mag je bijvoorbeeld gewoon blijven sporten? En op hoge hakken lopen? Wat gebeurt er met je lichaam terwijl de baby groeit en je misschien wel 26 kilo aankomt? En hoe zie jij er na de bevalling uit? Wat doet voeden met je borsten? Kun je je haar verven tijdens je zwangerschap? En hoe zal het zijn als je voor het eerst je baby op de echo ziet? En waarom duurt het zo ontzettend lang voor je er weer net zo uitziet als voor de zwangerschap?
Het
Mamaboek
De zwangerschap, de geboorte en de tien maanden erna
De Vier Windstreken www. he t ma ma boek .n l
Over alles wat je als aanstaande mama wilt weten!
ISBN 978 90 5116 150 2
De Vier Windstreken
490,5 mm
246 mm
246 mm
Het Mama-boek begeleidt je tijdens de prachtige, intense periode van je zwangerschap. Een heerlijk boek om ieder moment erbij te pakken en mee te lezen met iemand die hetzelfde doormaakt als jij.
Het Mama-boek
Ochtendmisselijkheid, eetbuien, moeheid – hoera, je bent zwanger! Maar waar moet je als aanstaande mama allemaal aan denken? Wat moet je doen en wat juist niet?
Het
Drie dingen zijn er voor ons uit het paradijs overgebleven: de sterren van de nacht, de bloemen van de dag en de ogen van de kinderen. Dante Alighieri (Italiaanse dichter, 1265-1321)
Mamaboek
De zwangerschap, de geboorte en de tien maanden erna, door journaliste dr. Katja Kessler en fotograaf Peter Paech.
De Vier Windstreken
Lieve aanstaande mama, Bestaat er eigenlijk iets ingrijpenders dan zwanger zijn? Je strijkt vol verwondering over je buik – zit daar echt een mensje in? – en pas als ook de zoveelste zwangerschapstest positief is, begin je langzamerhand te geloven dat je lichaam dat kan. Zomaar. Zonder dat het ervoor geleerd heeft en alsof het nooit iets anders heeft gedaan. Dan komen de maanden van de zwangerschap. Prachtige, heftige maanden. Daarover gaat dit boek – ook. Want het gaat net zo goed over die momenten dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is. Dat je partner het liefst naar Siberië zou verhuizen, omdat bij jou de hormonen ervoor zorgen dat je niet te genieten bent. En over je ontroering als je je baby voor de eerste keer voelt bewegen, alsof er een vlindertje in je buik rondfladdert. En over die keren dat dat vlindertje zo hard schopt, dat datgene wat je zojuist hebt gegeten er bijna net zo hard weer uit komt. Dit boek staat vol goed-om-te-weten feiten, foto’s, tips, trucjes, en handige uitneembare informatie en het begeleidt je 140 pagina’s lang, tot de geboorte van je baby. En op de 120 pagina’s daarna laten we je zien wat nog geen enkel ander boek heeft laten zien: je buik in de maanden erna, met foto’s die genomen zijn op de eerste, tweede en derde dag, een week, een maand en tien maanden na de geboorte. Je borsten – eerst cupmaat A, nu cupmaat C. En ook: wat kun je het beste eten als je zelf voedt, knuffeltips voor ‘de eerste keer erna’, posters met eenvoudige oefeningen om weer supersnel fit te worden, en nog veel meer. Leun maar lekker achterover, streel zachtjes je buik en geniet van het lezen van dit boek!
Katja Kessler
4
5
Inhoud
12. De eerste dag na de geboorte
1. 1e maand | 1e-4e week
7. 7e maand | 25e-28e week
13. De tweede dag na de geboorte
19. Vier maanden na de geboorte
2. 2e maand | 5e-8e week
8. 8e maand | 29e-32e week
14. De derde dag na de geboorte
20. Zes maanden na de geboorte
3.
9.
15.
21.
.......................... 8
De reis begint: bevruchting De tien voortekenen van de zwangerschap Waaraan ik nu moet denken ........................18
4.
In de greep van de hormonen: vermoeidheid, eetbuien, enz. Wanneer krijg ik de eerste echo?
3e maand | 9e-12e week ....................32 Wat mag ik eten en drinken? Verstopping Mijn voedingsgidsje
4e maand | 13e-16e week .................44 Alles is anders: vergeetachtigheid, striae, spataderen Mag ik mijn haar verven?
5. 5e maand | 17e-20e week Genieten en ontspannen: baden, massage, sauna, sport Tijd voor een kleine vakantie
6
18. Tien weken na de geboorte
6. 6e maand | 21e-24e week
.................54
.................68
Doe wat je prettig vindt Topadressen voor jou en de baby Seks – nu nog beter
.................80
Goed zwanger: allerlei kwaaltjes Op zoek naar een verloskundige
Wat de baby nodig heeft Overbelasting van je rug Waar en hoe ga je bevallen?
..........142
Het kraambed Aan elkaar wennen – bonding Je buik: een leeg omhulsel
.......152
Borstonderzoek Gevoelens van schaamte Licht doet goed
.................94
..........162
Babyblues Toeschieten van de melk Borstvoeding
9e maand | 33e-36e week ..............106 De stilte voor de storm: pak je koffer Indalings- en oefenweeën Navelstrengbloed
De vierde dag na de geboorte. ........174 Die lastige formaliteiten Voedingsbeha Op stap met de baby
10. 10e maand | 37e-40e week
16. Een week na de geboorte
11. De geboorte
17. Vier weken na de geboorte
...........116
De voorbereidingen voor de bevalling Weeën opwekken Aandenken aan je buik
.........................................128
Het is zover! Weeën – de fasen van de geboorte Wat helpt tegen de pijn
Alles lekker op onze tijd Boertjes en windjes Voeden
............206
De kinderwagenwedstrijd Maakt een baby je vergeetachtig? Kolven
.......216
Een echt gezin – nu komt papa eraan te pas Transpireren Feestje? Wat is dat? .........226
Babyzwemmen en voederfeest Stoppen met de borstvoeding De baby huilt steeds, wat moet ik doen?
Tien maanden na de geboorte.......236 Mag de baby bij ons in bed? O wee, onze relatie! Nog een baby
..................184
..............196
Vergeet jezelf niet! Haaruitval – Natte broek – Oefeningen na de bevalling – Seks na de bevalling
7
1.
moment, dat alles verandert Het
1e maand | 1e-4e week De reis begint
Je menstruatie blijft weg Vergissingen en verwarring: ‘Daar past nooit een baby in!’ Een kind komt bij je wonen en het maakt in de volgende twintig jaar zoveel lawaai, dat je het bijna niet kunt uithouden. Dan gaat het kind weg en het wordt zo stil in huis dat je denkt dat je gek wordt. John Andrew Holmes
8
Waaraan ik nu moet denken Zo groot als een erwt
9
De reis begint... … maar niet met een knallende aankondiging. Mama worden gaat geruisloos: in je eileider komen een eitje en een zaadcel samen. En in het piepklein gebeurt er precies hetzelfde als wat jij en de toekomstige papa al in het groot hebben gedaan, namelijk het bij elkaar komen, het ‘samensmelten’. Dat hoeft niet meteen in bed te gebeuren, het kan ook als je bij de bakker staat, of op je werk bent, of in de bus zit. Je kunt namelijk ook best pas zwanger worden als je vijf dagen daarvoor seks hebt gehad, want zo lang blijft een zaadcel in leven.
De eileider is een buisje dat het eitje naar de baarmoeder leidt (zie ook pagina 13).
Twee hartjes…
Soms ben je dubbel gelukkig en raak je in is verwachting van een tweeling. Gemiddeld 1,7% van de aanstaande moeders zwanger : van een tweeling (en sommige zijn beroemd de is IVF Julia Roberts, Angelina Jolie). Na erkans op een meerling groter. Er wordt ond een en iige eene scheid gemaakt tussen een twee-eiige tweeling. Bij een eeneiige tweeling aarsplitst de eicel zich (om tot nog toe onverkl Bij ën. twee in bare reden) na de bevruchting de twee-eiige heeft de moeder een dubbele eisprong. Omdat de tweede eicel soms pas een paar dagen na de eerste door de eileider afdaalt, gebeurt het een heel enkele keer dat een vrouw zwanger raakt van een tweeling van twee verschillende vaders.
Een paar getallen
n geboElk jaar worden er 134 miljoen kindere erland ren, waarvan ongeveer 180.000 in Ned De (in 2009 waren dat er circa 183.000). rond de gemiddelde leeftijd van de moeder ligt van vergt han 30. Hoe snel je zwanger wordt, statistieken schillende dingen af, maar volgens de fs als je ligt dat tussen de 1 en 24 maanden. Zel binnen je kun de pil neemt of boven de 35 bent, een halfjaar zwanger zijn.
10
Het lijkt het echte leven wel: de aanbidders proberen hun aanbedene wijs te maken dat ze in haar persoonlijkheid geïnteresseerd zijn, maar in werkelijkheid gaat het hun maar om één ding…
Kinderlijk eenvoudig?
Het leven is oneerlijk. In de bla den lees je soms over vrouwen die na één keer seks in verwachting zijn van een zesling, maar er zijn miljoe nen stellen op de wereld die tevergeefs proberen zwanger te worden. Steeds meer zwangerschappen ontstaan via IVF (in-vitro fertilisatie), ook wel ‘reageerbuisbevruch ting’ genoemd. Een zwangerschap kan uitblijven doo r medische oorzaken, maar ook door andere factoren, zoals stress, waardoor er circa 20% minder eicellen rijp worden, of elke dag (of vaker) seks hebben, waard oor de spermacellen teruglopen in aantal en kwaliteit. He t is het beste om rustig aan te doen tot de vrouw in haa r vruchtbare periode komt (meestal tussen de negend e en zestiende dag van de cyclus), en dan flink actief te worden. Vergeet daarbij de ingewikkelde Kamasutras tandjes maar – de missionarishouding of ‘op z’n hon djes’ is het beste. Ga niet direct erna naar de wc of ond er de douche, maar ga een poosje met je billen hoger liggen dan je bovenlichaam.
1e maand | 1e-4e week | 11
5
3
6
4500 luiers verschonen! Je baby. Een echt klein mensje met alles erop en eraan. Maar ook met alles erin: bereid je er maar op voor dat je schone kleren regelmatig ondergespuugd worden. En dat je met een fraaie boog in je gezicht wordt geplast. Gemiddeld zul je een keer of 4500 een luier moeten verwisselen. Je krijgt te kampen met rondslingerende zoogkompressen en speentjes en fruitvlekken. En als je vriendin vraagt of je zin hebt in een avondje uit, dan zul je met donkere kringen onder je ogen weemoedig glimlachen terwijl je nee zegt. Je bent moe, moedeloos, kapot. De baby wordt een peuter, en dat is te zien aan de vuile vlekken op de muren, die nu ook hoger dan een meter van de vloer zitten. En voor je het weet, heeft je kleintje pukkeltjes en schaamhaar en vertelt jou hoe ouderwets je bent en dat hij naar Australië gaat emigreren omdat ze daar niet zo bekrompen zijn. Of je dat wilt? Het is wonderbaarlijk, maar dat wil je inderdaad. Want de natuur laat zich niet bedotten en vult je lichaam met moederhormonen – en pure liefde voor je kind.
4 7
2
1
8
De reis van het eitje Op de echo is het nog maar een microscopisch korreltje, maar in mama’s hoofd is het al het hele universum. De dag heeft niet genoeg uren om te bedenken wat er allemaal gaat veranderen. Gedachten, wensen, dromen en hoop wervelen door je hoofd.
1
2
3
10
Veertien dagen na de laatste menstruatie is een eicel dik en rond geworden in je eileider. Het vliesje dat de eicel omhult, gaat kapot: de ‘eisprong’. De lichaamstemperatuur van de moeder stijgt met 0,5 °C. Een dag of vier ‘zwemt’ de eicel door de eileider richting baarmoeder, geholpen door miljarden haartjes op de wand van de eileider, die de eicel in de juiste richting duwen. De eicel komt ongeveer 1000 zaadcellen tegen – de actieve rest van een zaadlozing die uit wel 400 miljoen zaadcellen bestond. (In de afscheiding van de schede zit een leger van vraatzuchtige antistoffen te wachten op de indringers en de baarmoederhals is gebarricadeerd met taai slijm om ze tegen te houden.) Als de eicel nog niet op de juiste plek is, haken de zaadcellen zich vast aan de wand van de eileider en wachten. Zaadcellen blijven maximaal vijf dagen leven. Sommige schieten hun doel voorbij en komen in de buikholte terecht.
4
5
6
7
8
De biologische oerknal: de overwinnende zaadcel dringt bij de eicel naar binnen. Mama’s progesteron (een hormoon) maakt de zaadcellen wendbaar en actief. Het bevruchte eitje gaat op weg naar de baarmoeder en deelt zich voor de eerste keer, daarna deelt het zich elke twaalf tot vijftien uur. Op de vijfde dag na de bevruchting komt het in de baarmoeder aan en zoekt een plaatsje om zich te nestelen. Het eitje is nog steeds niet groter dan een puntje op de i. Op de zevende dag na de bevruchting graaft het eitje zich in de baarmoederwand in. (Daarbij kan een kleine bloeding optreden.) Elfde en twaalfde dag: het eitje, dat nu embryo wordt genoemd, heeft zich stevig ingekapseld en zichzelf aangesloten op de bloedsomloop van de moeder. De bevruchting is nu afgerond en het nieuwe mensje kan rustig groeien.
1e maand | 1e-4e week | 13
!
10 tekenen dat je zwanger bent 1. Gespannen, gevoelige borsten 2. Een plotselinge weerzin tegen koffie, alcohol, sigaretten of (keuken)geurtjes 3. Misselijkheid, overgeven 4. Slapheid, duizeligheid 5. Lichte vloeiing, buikpijn, donkere afscheiding 6. Vaak moeten plassen 7. Een metalige smaak in je mond 8. Eetbuien 9. Humeurigheid 10. Moeheid
jswinnaressen in de Zes van de negen Nobelpri den kinderen. Marie natuurwetenschappen had angerschap en terwijl Curie was tijdens haar zw creatief. ze borstvoeding gaf bijzonder
14
7 januari b voorgevoel... Ik he Ik heb aldoor zo’n acht euro een bij de drogist voor t gekocht. zwangerschapstes an moet ik eigenlijk D . ag nd zo t he is Morgen telkens weer voor ga Ik . en d or w d ijn ongestel n kussen onder m ee et m n aa st l ge de spie me voor te stellen ik r ee ob pr an D . T-shirt er wel mooi uit. hoe het is. Het ziet
ds laat 8 januari – ’s avon meer verdragen. et ni a jn bi ng ni an Ik kan de sp s een gek. Mijn hart bonst al gedaan. angerschapstest zw e d t is ju zo b he Ik Ik zit van de wastafel. nd ra e d op t lig ij H En n sigaret te roken. ee en uk ke e d in nu En als ik eigenlijk nog wel? at d ag M n. ee g no ga en de uitslag is er m ka d ba e d straks naar negatief? ben. Ik n dat ik zwanger oo w ge el vo ik r aa M Waarom weet ik n. va r ke ze % 0 10 ben er bijna niet. ch ieltje de stopwat ob m ijn m op b he Ik de rna wacht ik voor aa d n E . et ez ng aa minuut. zekerheid nog een
f!! Positief. Positie Ik kan wel huilen. n. ne be ijn m op Ik sta te trillen gst? Van geluk? Van an ch? Maar ik wist het to ik het wel? Wil ik het wel? Kan r. l nog niet zo zeke aa m le he ik t ee w Dat . Mijn keel zit dicht pa te bereiken. pa e d ig ht ac ts or Ik probeer ko rkeerde nummer. ve t he en w nu ze e Toets van d bel een mand vertellen. Ik ie n aa t he t oé m Ik kinderen heeft. vriendin die geen krijgt het wel voor e ‘J : in d oe m e m at Die spreekt atste van wie ik d la e d is j zi , ig pp elkaar!’ Gra had verwacht. 9 januari t een r geweest. Ze heef te ok d e d j bi t ne Ik ben gen we Op de monitor za n. aa d ge ho ec e ig tand inwend n vliesje. Mijn vers ee in e tj un ip in m in niet een min t niet waar is. Ik be he at d s d ee st g in de zegt no an, wat gebeurt er ba n ee b he ik , d w getrou ! toekomst? O help iels het tegendeel. Dan t ep ro ik bu ijn m Maar wist nuchter: ‘Zie je, ik k lij or ho be as w e reacti het wel ! ’ dat hij ots op zichzelf is tr g er j hi at d of Ik gelo ar gekregen heeft. ka el or vo ed go dat zo
Tot in de jaren veertig van de vorige eeuw werden kikkers gebrui kt voor de zwangerschapstest. Die werden ingespoten met bloed of uri ne van een vrouw en als ze zwanger wa s, begon de kikker kuit te schieten.
zw an ge nie r tz wa ng er
1e maand | 1e-4e week | 15
Wat er allemaal door mijn hoofd gaat...… Moet ik er nu van alles voor laten? Nee hoor – zwangerschap is geen ziekte. (De mens is niet voor niets een succesvolle soort met vijf miljard exemplaren.) Maar aan de race Parijs-Dakar kun je beter niet meedoen. Ten eerste krijg je in de eerste weken misschien last van duizeligheid, misselijkheid en vermoeidheid. Ten tweede worden de organen tot en met de tiende week ‘opgebouwd’ (daarna groeien ze alleen nog maar), en zijn ze kwetsbaar.
Ben ik nu echt 100% zwanger?
Moet ik meteen naar de dokter? Pas twee tot drie weken na het wegblijven van je menstruatie is de baby als een pulserend korreltje herkenbaar bij een inwendige echo. Met een vroegtijdig onderzoek kan worden vastgesteld of het geen extra-uteriene (buitenbaarmoederlijke) zwangerschap is (dit komt bij 1 tot 2% voor). Die kan nooit voldragen worden en kan voor de moeder gevaarlijk zijn.
Nee, nog even mondje dicht. Van de (met een inwendige echo) vastgestelde zwangerschappen eindigt 10 tot 15% voor de zestiende week in een spontane abortus (miskraam) – een veiligheidsmaatregel van de natuur, want meestal heeft het embryo dan ernstige chromosomale storingen. Na de twaalfde zwangerschapsweek is de kans op afbreken nog maar 1 tot 2%, dus dan kun je opgelucht ademhalen.
En als ik rodehond krijg? Goede vraag. Van alle vruchtbare vrouwen is minder dan 3% niet ingeënt of heeft geen rodehond gehad – en heeft dus geen antistoffen. Worden deze vrouwen in de eerste acht weken van de zwangerschap besmet, dan is er 25-85% kans dat de baby ernstige schade oploopt (doofheid, hartafwijkingen, oogafwijkingen). Dus: meteen naar de dokter! Een bloedonderzoek geeft zekerheid.
Moet de kat de deur uit? Moet ik extra vitaminen slikken? Ja, foliumzuur! Bij voorkeur in tabletvorm. In veel voedingsproducten zit foliumzuur, maar dat gaat bij de bereiding grotendeels verloren. Deze vitamine uit het B-complex is uiterst belangrijk voor de hersenen en de rug van de baby. Vrouwen die zwanger willen worden, kunnen het best meteen beginnen met het innemen van foliumzuurtabletten.
16
Help, ik had te veel gedronken!
Katten dragen via hun uitwerpselen toxoplasmose over. Deze bacterie zit ook in rauw en ongaar vlees. Besmetting van de moeder verloopt bij 90% probleemloos, maar bij de baby kan het zware schade aan de hersenen veroorzaken (vooral als de moeder aan het begin van de zwangerschap besmet is geraakt). Circa 50% van de zwangere vrouwen heeft geen antistoffen in het bloed en loopt risico. Circa 0,2% wordt tijdens de zwangerschap voor het eerst besmet. Een test geeft zekerheid. Draag in ieder geval altijd handschoenen bij het verschonen van de kattenbak en als je in de tuin werkt. Vermijd daarnaast risicovolle levensmiddelen en verhit al het vlees tot het door en door gaar is (zie ook het Voedingsgidsje op p. 39).
Maak je je zorgen omdat je toen ‘het’ gebeurde – of in de dagen erna – een beetje te veel gedronken had of medicijnen had ingenomen? Wees gerust: pas als de eicel op je bloedbaan is ‘aangesloten’, wordt het ernst. Daarvóór zweefde de eicel nog in de eileider en baarmoeder. Bovendien geldt tot de zeventiende dag na de bevruchting: als de eicel door wat voor oorzaak dan ook beschadigd raakt, wordt hij bijna altijd tijdens de volgende menstruatie afgestoten. Enige uitzondering: schade door röntgenstraling.
Zijn muggen, bijen en teken nu gevaarlijker dan anders? Teken wel! Het aantal neemt in Nederland toe en ze kunnen onder meer de borreliabacterie overdragen, waardoor je baby hersenschade kan oplopen. Dus bij een tekenbeet meteen naar de dokter!
Jongen of meisje? Dat bepaalt de vader. Zijn zaadcellen bevatten of een vrouwelijk X-chromosoom, of een mannelijk Y-chromosoom. Het ligt er dus aan welke zaadcel de eicel (die altijd een X-chromosoom bevat) bevrucht.
Wanneer moet ik mijn werkgever inlichten? Uiterlijk drie maanden voor de uitgerekende bevallingsdatum (dit is wettelijk verplicht). Je werkgever moet je binnen twee weken na de melding informeren over de mogelijke risico’s voor je zwangerschap (bijvoorbeeld als je werkt met chemicaliën of iets dergelijks), en over eventuele aanpassingen, zoals minder tillen of bukken. Je kunt in geen geval worden ontslagen.
Ik rook! Daar moet je mee ophouden. Nicotine brengt grote schade toe aan de baby. Het geboortegewicht van baby’s van rooksters is gemiddeld 200 tot 300 gram lager dan normaal. Van de vroeggeboorten wordt een derde deel veroorzaakt door roken tijdens de zwangerschap. Ook is aangetoond dat bij 48% van de gevallen van wiegendood er een verband is met roken. Er zijn talloze manieren om van het roken af te komen. Informeer hiernaar bij je huisarts.
Wanneer wordt mijn baby geboren? Reken maar uit: de eerste dag van de laatste menstruatie + 280 dagen
wèèèh! 1e maand | 1e-4e week | 17
Mijn moeder heeft een hoop last van me gehad, maar ik geloof dat ze er wel van genoten heeft. Mark Twain
2. Hallo,
kleintje!
2e maand | 5e-8e week Een tweepersoonslichaam
In de greep van de hormonen Een wirwar van gevoelens Wanneer krijg ik een echo? Zo groot als een druifje
18
19
