magazine over Zeeland voor Zeeuwen en voor hen die dat willen worden

nr 6 | winter 2010-2011 ISSN 1877-7309

Natte laarzen op Tholen De tunnel als beleving Mosselen van het land Zeeuwse knappe koppen • magazine over Zeeland • voor Zeeuwen en voor hen die dat willen worden •

Colofo� Zil�Zeelan� is een magazine over Zeeland voor Zeeuwen en voor hen die dat willen worden, naar

p.16

p.8

p.18

een idee van de Zeeuwse woningcorporaties. Verspreiding vindt plaats via de Volkskrant samen met Volkskrant magazine. Zil�Zeelan� verschijnt driemaal per jaar; in het voorjaar, de nazomer en in de winter. Redactieraad Eric de Ceuster, Woongoed Middelburg Antoine de Ceuster, Zeeuwland Robert de Ridder, Clavis Peter Oey, Management Support Zeeland Raquel Jimenez, Provincie Zeeland, adviserend lid Hoofd- en eindredactie Anja de Groene Uitgave de Drvkkery | Podium, Middelburg Tekst Anja de Groene, Gees R. Gmelich Meijling-van Hemert, Marga Haas, Inge Heuff, Karen Kroese, Margot Verhaagen, Elian van ’t Westeinde

p.6

Fotografie Hans Boer, Marcelle Davidse, Gees R. Gmelich Meijling-van Hemert, Marcel Kentin, Hester Kraaijeveld, NIOO, Eddy Westveer, Manon van der Zwaal

Inhou�

Ontwerp & vormgeving Iris Compiet en Karelien van IJsseldijk de Drvkkery | Podium Middelburg Druk Hoorens Printing NV/SA Kortrijk Redactieadres de Drvkkery | Podium, Markt 51, 4331 LK Middelburg E-mail: [email protected] www.ziltzeeland.nl Foto voorkant: Karelien van IJsseldijk Foto achterkant: Peter Verdurmen ISSN: 1877-7309 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever (en/of andere auteursrechthebbenden).

3

Cadzand

6

Patrick Lodiers

8

Nieuwe Zeeuwen

9

Oral history

10

Zeeuwse knappe koppen

12

Natte laarzen op Tholen

14

Wonen in Zeeland

16

De Westerscheldetunnel

18

Mosselen van het land

20

Innovatief bedrijf: Proteye

22

Perfecte combinatie van zaal en studio

Zilt Zeeland wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Zeeland.

www.ziltzeeland.nl

Cadzand-Dorp en Cadzand-Bad liggen dicht bij elkaar, maar ze zijn totaal verschillend. En dat verschil zal nog groter worden want Cadzand-Bad is booming. Het dorp staat op de drempel van een metamorfose. tekst: Karen Kroese, foto’s: Marcel Kentin

Cadzand Het verschil tussen dorp en bad Bar Resto 'Pure C', van Topchef Sergio Herman, gevestigd in het Strandhotel Cadzand-Bad.

Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

3

Wie Cadzand-Dorp vanuit zuidelijke richting nadert, ziet vanaf de platte polder al van ver de toren van de dertiende eeuwse kerk en de molen Nooitgedacht.

De Hemelse Vrede Bij de kerk staat de Vredesvlam: ‘Het symbool van het verlangen van ieder mens om vrede in zijn leven te vinden’. In de grote boom naast de Vredesvlam hangen allemaal houten bordjes met wensen van vrede. Ieder die dat wil kan een bordje toevoegen aan het snoer van wensen. En zijn de bordjes op, dan zijn er in De Hemelse Vrede nieuwe bordjes te krijgen. De Hemelse Vrede is een café-restaurant met bed&breakfast en - sinds kort - Zeeuws fietscafé. Gerlinde van Beek en haar partner Astrid van der Ven runnen het sinds 1 mei 2008. Gerlinde werkte bij de Efteling en woonde met Astrid in Brabant. Ze wilden samen een zaak beginnen en gingen op zoek. Gerlinde: ‘Dit pand sprak ons erg aan, omdat het middenin het dorp staat en dus ook een dorpse functie kan vervullen.’ Inmiddels zijn ze aardig geïntegreerd. Elke maand is er een expositie in De Hemelse Vrede, meestal met werk van een kunstenaar uit de regio. Eens in de maand wordt er gekookt voor veertig ouderen uit de buurt.

Proeftijd Corrie Schop (58) is vrijwilliger bij de maandelijkse maaltijd in De Hemelse Vrede. Ze woont in Dordrecht en komt al jaren op vakantie in CadzandDorp. Eigenlijk zou ze hier wel willen wonen met haar man. ‘Dat is best een grote stap. Vakantie is nu eenmaal iets anders dan ergens wonen. Daarom hebben we nu een proeftijd: we huren zes maanden een appartement. Hier werken als vrijwilliger is één van de activiteiten die we ondernemen om het dorpse leven te leren kennen. De proeftijd is nu bijna voorbij. Eigenlijk zie ik er tegenop weer terug te gaan naar Dordrecht. Ik vind het hier heerlijk.’

Toekomstbeeld De rustige sfeer van het historische Cadzand-Dorp zal waarschijnlijk nog lang zo blijven. De badplaats Cadzand-Bad wacht daarentegen een metamorfose. Wat dat inhoudt, staat in het Ontwikkelingsplan Natuurlijk Stijlvol. Dit plan is opgesteld door de gemeente Sluis, in nauw overleg met ondernemers, inwoners en andere belanghebbenden. Het toekomstbeeld is een ontspannen familiebadplaats met een vleugje nostalgie, ingetogen en beheerst. Het dorp zal licht van kleur zijn in contrast met de dorpen en stadjes die verder landinwaarts liggen. 4


Zeshonderd appartementen Op korte termijn worden er bijna zeshonderd appartementen gebouwd: een dorp naast het bestaande dorp. De Noordzee Résidence Cadzand-Bad telt alleen al 450 recreatiewoningen in het hogere marktsegment. Op 24 juli 2010 is de verkoop gestart. Zeventig procent is nu al verkocht. Annemarie Janse, hoofd verkoop en marketing van Arcus Resorts: ‘Dat is ook voor ons boven verwachting in deze crisistijd. Het zegt alles over de locatie: strand, zee, duinen en het Zwin naast de deur.’ In december 2011 kunnen de eerste gasten komen, in het voorjaar 2012 zullen ook alle centrale voorzieningen gereed zijn.

In de lift Van het één komt het ander. Vanaf afgelopen maart beschikt het Strandhotel over Bar Resto Pure C: een mooi restaurant met de touch, flair en stijl van Sergio Herman, de chefkok van sterrenrestaurant Oud-Sluis. Sergio staat niet zelf ‘achter de kachel’ in Pure C; Syrco Bakker is de chefkok hier. Vanaf de start is het restaurant een succes. Al maanden van tevoren zijn alle tafels bezet, zowel voor de lunch als het diner. De ligging van Pure C is geweldig: pal op het duin met een onbelemmerd uitzicht over strand en zee. Maar dat is niet de enige reden waarom voor deze locatie is gekozen. ‘Cadzand-Bad zit in de lift,’ verklaart Jacco la Gasse, gastheer van Pure C, de keuze. ‘En op deze plek kun je zulke prachtige dingen doen. We zijn regelmatig in de duinen op zoek naar eetbare dingen.’ Hij loopt een paar stappen het duin op en plukt kleine gele bloemen van de wilde rucola. ‘Moet je eens proeven.’ De bloemen smaken sterk nootachtig en pittig. Lekker.

Zwingodin Als gevolg van de toekomstige herinrichting van de boulevard en de twee pleinen Duinhof en 5 Duinplein zullen de zuilenrijen aan de west- en oostzijde komen te vervallen. Het voorstel is om dit kunstwerk, dat jarenlang medebepalend is geweest voor het gezicht van Cadzand-Bad, een tweede leven te geven. Op de overgang van strand en zee wordt met de zuilen een nieuwe palenrij gemaakt. Of dit ook echt gaat gebeuren? De Zwingodin houdt ons op de hoogte. Sinds 9 juli waakt zij over het Zwin en Cadzand-Bad. Met haar mobiele telefoon doet ze verslag: www.zwingodin.nl.

www.dehemelsevrede.nl www.pure-c.nl Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

5 5

‘Eigenlijk is Zeeland het best bewaarde geheim van Nederland’

6


PATRICK LODIERS Het is de dag na zijn 39e verjaardag. In het BNN gebouw staat een aantal dozen vol met Bossche bollen. ‘Gisteren ben ik nog in Zeeland geweest. Met mijn ouders gegeten op de boulevard in Vlissingen. Ik ben in Vlissingen geboren en ken de stad goed, maar wat er met de boulevard gebeurt, of beter niet gebeurt, is heel treurig.’ Patrick Lodiers, bekend van tv-programma’s als De Lama’s, de Donorshow, Couscous en Cola, De Nieuwste show, Je Zal Het Maar Hebben en nu ook voorzitter van de omroep BNN, schuwt de kritiek niet. ‘Vlissingen heeft de mooiste boulevard van Nederland, de vaargeul loopt er dicht langs, dat is uniek, het strand is mooi en het licht is er prachtig. Maar weinig mensen weten dat. Er wordt niets mee gedaan! Kijk hoe dat in Buenos Aires aangepakt is. Daar is de haven, het water op een prachtige manier met de stad verbonden.’

Mooiste strand van Nederlan� Hij is er veel mee geplaagd. Patrick werd op zijn twaalfde jaar Zeeuws jeugd (pupillen)kampioen dammen. Daar is het bij gebleven. Om aspirantkampioen te worden moest hij gaan lezen over dammen en dat werd te serieus voor Patrick. Niet dat hij niet serieus is; anders had hij niet de Gouden Televizierring voor de Lama’s gekregen en de Emmy award gewonnen met de Donorshow. De succesvolle oud-Zeeuw heeft nog steeds een zwak voor Zeeland en hij komt er erg graag. ‘Ik ben verknocht aan het strand van Vrouwenpolder, het mooiste strand van Nederland. Ik woon in Amsterdam en als het mooi weer is ga ik niet naar het strand van Bloemendaal maar rijd ik naar Vrouwenpolder.’ Toch wil hij er niet wonen; na Vlissingen en Brussel is hij in Amsterdam neergestreken en ontdekte dat hij toch wel een stadsmens is. Maar hij draait er zijn hand niet voor om om naar Zeeland te gaan voor zijn familie en vakanties. Wel wil hij er begraven worden, terug in de Zeeuwse klei.

Typische mense� Zeeuwen zijn volgens Patrick typische mensen; ze zijn zwijgzaam, soms eigenwijs, maar ze hebben een

Hij vindt Zeeland het best bewaarde geheim van Nederland. Zeeuwen zijn veel te bescheiden over de schoonheid van hun eigen provincie volgens Patrick Lodiers. Een gesprek met een fan van Zeeland. tekst: Anja de Groene, foto: Manon van der Zwaal

gouden hart en hebben het beste met je voor. Zelf is hij dus in een aantal opzichten niet Zeeuws want zwijgzaam kun je hem niet noemen… De inwoners van Zeeland communiceren te weinig over wat ze te bieden hebben. Zeeland mag volgens hem de trom meer roeren over haar schoonheid. De PR van Zeeland is niet altijd even goed. Net als bij Vlissingen vraagt hij zich af wat Zeeland eigenlijk wil. ‘Welk toekomstbeeld heeft Zeeland? Provincie, wees daar duidelijk over!’. Hij wil dat ‘zijn provincie’ blijft zoals deze is maar Zeeland moet niet te veel verouderen. ‘De provincie heeft absoluut wat te bieden. Een gouden hart en een prachtige omgeving. Eigenlijk is Zeeland het best bewaarde geheim van Nederland.’

Wate� In zijn jeugd heeft hij vanaf het strand van Vrouwenpolder de Oosterscheldekering gebouwd zien worden. Ook zo’n icoon van Zeeland om trots op te zijn. Bij de opening in 1986 waren slechts een handjevol Zeeuwen uitgenodigd. Daar was Patrick het niet mee eens en echt iets voor hem om in een brief aan koningin Beatrix te vragen of hij er bij mocht zijn. En het lukte nog ook! ‘De Oosterscheldekering is een prachtig project, een goede combinatie van natuur, oesters en mosselen. Zeeland is een prachtige waterprovincie. Water fascineert mij altijd. In Amsterdam zou ik ook het liefst aan het IJ wonen zodat ik net als in Vlissingen de boten voorbij kan zien komen’. Zeeland vindt hij een buitengewoon mooie provincie, de mensen ook, hij voelt zich er thuis, waait er uit van zijn hectisch bestaan en van de hectiek van de omroep. ‘Ik ben blij dat ik de waarde van Zeeland ken’. Hij is verknocht aan Vrouwenpolder waar zijn ouders in hun vroegere vakantiehuis wonen. Tot zijn zestiende ging hij daar altijd op vakantie en was tot dan nog nooit in het buitenland geweest. ‘Ik heb daar heel goede herinneringen aan. Dat huis moet altijd in de familie blijven.’ Zo heeft hij het beste van twee werelden: de voordelen van het wonen in Amsterdam en een schitterende achtertuin die Zeeland heet. Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

7

Nieuw� Zeeuwe�

1.

Ze komen hier om te wonen en te werken. Wie zijn het, deze nieuwe Zeeuwen? Een aantal nieuwkomers geportretteerd. foto’s: Marcelle Davidse

1. Lambert Pennings (44), onderwijsadviseur RPCZ Nathalie Pennings–de Zeeuw (42), groepsleerkracht CBS de Hoeksteen in Wemeldinge. Lois (11), Sem (9), Jura (8) Komen uit: Rijswijk (ZH) Wonen in: Kruiningen (de oude Veerhaven) Omdat: Dit een betere leer-, leef- en speelomgeving voor de kinderen is. Er is hier minder hectiek. Het was voor ons een avontuur; verder een groot stuk toeval dat het Zeeland is geworden maar we hebben er absoluut nog geen spijt van. Het enige wat we wel missen zijn de belevenissen op de familietribune bij de thuiswedstrijden van ADO Den Haag. • 2. Jan Duivenvoorde (52), DTP’er, webdesigner Komt uit: Breda Woont in: Wissenkerke Omdat: Ik nooit ergens anders meer wil wonen. • 3. Jaap Klok (42), zeilschipper Dingena de Wijs (46), dierenarts Maaike (8), Noud (6) Komen uit: Hellevoetsluis Wonen in: Zierikzee Omdat: Jaap’s schip hier al lag en Dingena een leuke baan kon krijgen. Wij vinden Schouwen-Duiveland een prachtige veelzijdige plek om te wonen en een goede plek voor kinderen om op te groeien. We voelen ons hier thuis. • 4. Marja Albers (56), directeur van Stichting Welzijn Middelburg Komt uit: Krimpen aan den IJssel Woont in: Middelburg Omdat: Ik van de Zeeuwse mentaliteit houd. Klaar staan voor een ander is gewoon, en opscheppen doe je niet! Omdat er op Walcheren ook nog familie van ons woont kwamen wij hier al vaak, en hadden heerlijke vakanties. Dus toen deze fantastische baan vrij kwam was de keuze snel gemaakt.

2.

3.

4.

8


tekst: Elian van ’t Westeinde, foto: Hester Kraaijeveld

Een oud gemaal in Poortvliet is zijn thuis. De dijk met daarachter de Oosterschelde. Dit is de geboortegrond van journalist, schrijver en politicus Kees Slager. ‘Tholen ligt aan mijn voeten.’ Zeeland is veilig ‘Eigenlijk ben ik voortdurend verliefd op deze provincie. Ik houd er heel erg van om in de polder te wonen.’ Kees Slager prijst zichzelf gelukkig. In zijn werkkamer wijst hij over de eindeloze akkers naar de bomen in de verte. Als 18-jarige vertrok hij naar Amsterdam. Hij werkte als journalist voor het Vrije Volk, de VARA en de VPRO en publiceerde een aantal boeken gebaseerd op orale geschiedenis. Over het leven van landarbeiders, Zeeuwse vrouwen, vissers en over de achtergelaten sporen van de watersnood van 1953. Zijn vijftiende boek, ‘Watersnood’, is net uitgegeven. Het telt bijna zevenhonderd pagina’s. Honderden foto’s van de verwoestingen, evacuaties, hulpverlening en wederopbouw staan er in. Bijzonder zijn de unieke kleurenfoto’s gemaakt door amateurfotografen. Is Zeeland veilig? ‘Ja. De dijken zijn volledig op hoogte. Het waarschuwingssysteem is prima. Veel beter gebouwde huizen. We blijven wakker omdat we rampen in andere delen van de wereld zien. We zullen nooit meer zo verrast worden.’ Tevreden over het resultaat pakt de auteur het boek en bladert naar de lijst met namen van alle 1.800 slachtoffers die de ramp in 1953 eiste. ‘Als je dit ziet, dan gaat het drama leven. Hele families zijn door het water uitgemoord.’

Verliefd Levensverhalen zijn het mooist

Dictionnaire amoureux Na een serie verhuizingen kriskras door het land, woont de inmiddels 72-jarige weer op het eiland Tholen, vlakbij zijn geboorteplaats Scherpenisse. In zijn boek ‘Mijn Zeeland’, een dictionnaire amoureux, balt Kees al zijn liefde voor Zeeland samen. ‘Als je dat leest weet je het. Tholen voelt vertrouwd. Mijn wortels zitten diep in de Zeeuwse klei en ik voel me bij de provincie betrokken. Vooral bij het landschap. De authenticiteit van het Zeeuwse cultuurlandschap moeten we meer koesteren. Weggetjes die nog de loop van oude kreekjes volgen, ze zijn al ver verdwenen. Voor mij is natuur de Oosterschelde met de dynamiek van het getij. En kijk, hierachter ligt cultuurlandschap. Boeren zaaien er, ze wieden en oogsten. Nu groeit er wintertarwe. Volgend jaar

staan er aardappelen. Het is altijd verrassend. Dat vind ik het mooie eraan. Maar loop je wat verder langs de dijk, dan kom je bij plan Tureluur, een aangelegd natuurgebiedje. Het is mooi, maar wel altijd hetzelfde.’

Oral history In de meeste van zijn boeken laat de schrijver bijna uitsluitend Zeeuwen zelf aan het woord. Het vastleggen van wat gewone mensen te vertellen hebben boeit hem. Slager is van mening dat de geschiedenis pas compleet is als die vanuit alle lagen in de maatschappij is belicht. ‘Dat geeft een rijker beeld van ons verleden. Menselijke verhalen zijn een aanvulling op de geschiedenis zoals wij Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

9

tekst: Elian van ’t Westeinde, foto’s: NIOO-Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Yerseke Monitor Taakgroep

Kees Slager Watersnood Uitgeverij de Buitenspelers, 2010 € 69,00

die leren op school. Het is ook een zaak van rechtvaardigheid dat geschiedenis niet alleen vanuit het perspectief van autoriteiten wordt geschreven. Ook het verhaal van een kruidenier, landarbeider, visser, huisvrouw doet ertoe. Zelf schreven ze het niet op. Of het werd niet belangrijk gevonden.’ Een nieuw project in dezelfde sfeer moet volgens hem een nog ontbrekend aspect in de recente Zeeuwse geschiedenis belichten. Dat over de evacuatie van Zeeuwen in de oorlog. ‘Mijn allervroegste herinneringen zijn die aan wat angstige ouders. De Duitsers dachten dat de invasie op Tholen zou zijn. Daarom is in februari 1944 het noordelijke Deltagebied onder water gezet. De bevolking moest maar zien. Ze kwamen op de gekste plekken terecht. Zoals in Amsterdam. In huizen die leeggehaald waren omdat er Joden in woonden. Dat maakte indruk hoor, want veel mensen waren nog nooit van het eiland af geweest.’ Als jonge journalist al ontdekte Kees dat hij levensverhalen het mooist vond. ‘En ik ben geïnteresseerd in geschiedenis. Het begon met een kans om te schrijven over uitgestorven beroepen. Omdat ik uit een landarbeidersmilieu kom, heb ik toen vijfenzestig landarbeiders en hun vrouwen opgezocht. Dat resulteerde in het boek Landarbeiders. Oral history, daar zit emotie in en emotie zegt meer dan kale feiten.’ 10


TOP OF THE BILL Zeeuwse knappe koppen Het is nauwelijks bekend maar in Zeeland wordt wetenschappelijk onderzoek verricht op topniveau. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft er twee instituten die tot de voorhoede van de wetenschap behoren en internationale faam genieten. Over moderne Amerikaanse geschiedenis en estuariene en mariene ecologie.

ROOSEVELT STUDY CENTER IN MIDDELBURG In het abdijcomplex, hartje Middelburg, huist al bijna vijfentwintig jaar het Roosevelt Study Center (RSC). Het RSC is gespecialiseerd in moderne Amerikaanse geschiedenis. Er wordt onderzoek verricht, conferenties en lezingen georganiseerd en men begeleidt promovendi. Ook verstrekt het RSC onderzoeksbeurzen. Op dit moment wordt de mogelijkheid onderzocht om op het instituut een masteropleiding Amerikaans-Europese betrekkingen op te zetten. ‘Een bijzondere gebeurtenis in het afgelopen jaar was het tot stand komen van een lijvig boek’, zegt directeur Kees van Minnen. ‘In 2009 was het vierhonderd jaar geleden dat kapitein Henry Hudson met zijn schip de Halve Maen het huidige New York bereikte. Vanwege die herdenking hebben we een overzicht samengesteld van de banden tussen Nederland en Amerika.’ Van Minnen legt het 1.200 pagina’s tellende boek Four Centuries of Dutch American Relations, 1609-2009 voor zich. Aan het naslagwerk is ongeveer vier jaar gewerkt. ‘Ruim negentig wetenschappers uit Europa en de VS werk ten aan dit boek mee.’

Zeeuwse voorvaderen Het centrum ontleent zijn naam aan drie beroemde Amerikanen wier Zeeuwse voorvaderen rond 1649 naar de Nieuwe Wereld emigreerden: president Theodore Roosevelt (1858-1919), president Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) en Eleanor Roosevelt (1884-1962). De Zeeuwse afkomst van de familie leidde ertoe dat het Roosevelt Institute in New York in 1982, het honderdste geboortejaar van Franklin Delano Roosevelt, contact zocht met de provincie Zeeland om ook in Middelburg een instituut te beginnen.

Uniek archiefmateriaal Onder de oude gewelven in de kapittelzaal van de abdij is de bibliotheek. Een bijzondere schat aan informatie is er opgeborgen in archiefkasten. Dit zijn de presidentiële collecties, van Theodore Roosevelt tot Jimmy Carter, op microfilm. Alleen al de Theodore Roosevelt Papers bestaan uit ruim 250.000 documenten, waaronder

dagboekaantekeningen, correspondentie, speeches en persberichten uit de periode dat Theodore president was. ‘Een unieke collectie’, zegt Van Minnen, ‘want wereldwijd zijn er slechts drie kopieën van deze documenten.’ www.roosevelt.nl

NIOO-CENTRUM VOOR ESTUARIENE EN MARIENE ECOLOGIE Onderzoekers van het NIOO-Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie in Yerseke verrichten al ruim vijftig jaar excellent ecologisch onderzoek in de Zeeuwse Delta.‘Eigenlijk doen we overal in de wereld fundamen teel onderzoek langs de kust en in trechtermonden van rivieren,’ zegt waarnemend vestigingshoofd Ad Huiskes. ‘Inmiddels is zoveel expertise opgebouwd dat we voorspellingen doen. Als zich iets voordoet in bijvoorbeeld de Mekongdelta in Vietnam, kan dat

Er wordt onderzoek verricht, conferenties en lezingen georganiseerd en men begeleidt promovendi. gevolgen hebben voor de biodiversiteit in het water. We vergelijken de omstandigheden met wat wij al weten en geven een advies.’

Effecten van Deltaplan Het NIOO doet onderzoek vanuit drie vestigingen. Yerseke - met honderd werknemers - is er één van. In 1956 ging het onderzoek hier van start met de opdracht om de ecologische effecten van de Deltawerken te bestuderen. In de beginfase van het onderzoek werd nog niet aan de afdammingen gewerkt. ‘Dat was een voordeel’, vindt Huiskes. ‘Zo konden we onderzoeken welke planten en dieren er op dat moment voorkwamen in het Veerse Meer, het Haringvliet, de Grevelingen en de Oosterschelde. Een soort nulmeting. Vanaf toen hebben we alle verander ingen in de biodiversiteit bestudeerd na elk deel van de Deltawerken dat gereedkwam.’

Flume Naast veldmetingen in het water, op schorren, slikken en zeebodems, doen de onderzoekers van het NIOO experimenten binnenshuis. Het centrum heeft hiervoor de beschikking over dertien klimaatkamers. Aan het eind van de gang met deze klimaatkamers laat Huiskes de werking van een ‘flume’ zien. Het is een ellipsvormige open watertank in de vorm van een goot. En met 17,5 meter een van de grootste flumetanks voor biologisch onderzoek in Europa. ‘In deze ruimte bootsen we klimaatomstandigheden na zoals temperatuur, golfslag, getijden en waterkwaliteit. We meten de effecten daarvan op bijvoorbeeld schelpdieren en zoutwaterplanten’, verduidelijkt Huiskes. www.nioo.knaw.nl Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

11

Natte laarzen... Wie er even echt uit wil, hoeft in Zeeland nooit ver te zoeken. Een wandeling over de slikken en de schorren van de Krabbenkreek maakt het hoofd in no time leeg. tekst: Marga Haas, foto’s: Marcelle Davidse

Gids Sjak de Kock is een grapjas. We zijn net met zijn twintigen veilig door een diepe kreek gekomen. Het is een van de eerste geulen die we deze tocht oversteken. Twee volwassenen zitten al onder de modder en een van de kinderen die mee zijn, staat te bibberen. ‘Dat was spannend’, zegt ze stoer. Een minuutje eerder geloofde ze zelf nog niet dat ze ooit de geul over zou komen. Sjak laat zich er niet door van de wijs brengen. ‘O’, zegt hij uiterlijk onberoerd, ‘nou heb ik me toch vergist. We hadden dáár moeten zijn.’ Hij wijst naar links. Twee geulen scheiden ons van het schor dat hij aanwijst. Ze zijn even diep als degene die we net overstaken, maar dan twee keer zo breed. Sjak haalt laconiek zijn schouders op. ‘Vergissing van de gids in uw voordeel. U ontvangt twee kreken extra.’

Teambuilding Het is een zonnige zaterdag als ik me aansluit bij een groep wandelaars die de Krabbenkreek gaat verkennen. Het is een bont gezelschap. Een groepje kinderen met hun begeleiders, acht oud-leiders van de scouting in Ede, een gezin en een paar mensen die alleen gekomen zijn. Een ‘losse’ groep, maar het

12


landschap zorgt dat er als vanzelf een groepsgevoel ontstaat. Je moet over ﬂinke geulen zien te komen. Soms zijn ze meer dan een meter diep en zijn de kanten glad en modderig. Groot is de hilariteit als van één van de scouts de laars blijft steken in de modder en ze tijdelijk op een laars en een sok verder moet. Een reddingsoperatie wordt uitgevoerd als een van de kinderen niet meer verder komt. Er worden automatisch handen toegestoken, bemoedigende woorden gezegd en schouderklopjes uitgedeeld. Prima geschikt als teambuilding, zo’n wandeling. De Krabbenkreek is een buitendijks gebied aan de noordkant van het eiland Tholen. De hoger gelegen schorren worden doorsneden door geulen, die bij hoog tij vollopen met zout water. Dat brengt een bijzondere vegetatie met zich mee. Op de laaggelegen slikken groeien de zogenaamde pioniersplanten, zoals zeekraal en Engels slijkgras. Zij kunnen er tegen om met hun voeten in het zoute water te staan. De overige planten op de schorren staan liever droog. Zeeaster, schorrezoutgras, smalle zeeweegbree – alleen al om de namen zou je meegaan op excursie. ‘Dit plantje heeft mooie blauwwitte bloempjes.’ Sjak trekt gerande schijnspurrie uit de grond. ‘Als het

op Thole�

Meer informatie: www.staatsbosbeheer.nl TIP: Eten en slapen in de buurt: Hotel KOM! Markt 58, 4695 CH Sint Maartensdijk

www.hotelkom.nl

water hoog komt, gaan de blaadjes – ﬂoep! – dicht om zijn stampertje en de meeldraden te beschermen. Die kunnen namelijk niet tegen zout water.’ Boven het gebied cirkelen roofvogels op zoek naar een prooi. Een vlucht brandganzen trekt gakkend over. Aan de kreekkanten scharrelen kleine krabbetjes, in de modder vinden we schelpdieren en in het water zwemmen minigarnaaltjes.

– maar dan van modder. ‘Pierenpoep!’, roept de gids. ‘Elke maand graven studenten uit Wageningen een vierkante meter slik weg en tellen dan alle diertjes die ze tegenkomen. Zeventig pieren vinden ze dan. En natuurlijk schelpdieren en zeeduizendpoten en kleinere gasten als radardiertjes en eencelligen. In deze grond is voor elke snavel wel iets te vinden!’

Pierenpoep

We wandelen terug naar de dijk waarachter we de auto hebben achtergelaten. Aan de voet van de dijk wijst de gids naar wat plantenresten, die het springtij heeft achtergelaten. ‘Dit noem je veek. Dood organisch materiaal, dat door het hoogste water wordt achtergelaten.’ Hij haalt een handvol weg. Dan openbaart zich een schouwspel: er springt, danst en krioelt van alles in een ongeorganiseerde chaos. Ik draai van schrik mijn hoofd weg, maar Sjak lacht. ‘Kwelderspringertjes. Ze doen niets.’ Het veek gaat er weer overheen en van de kleine kruipertjes is niets meer te zien. Na twee uur Krabbenkreek kan ik er weer tegenaan. Mijn hoofd is leeg, mijn spieren moe van het springen en klimmen en ik ben rozig van de zon.

Aan geulen oversteken raak je gewend. Sterker nog, het wordt leuk. Als Sjak vertelt dat we de laatste geul gedaan hebben en niet meer hoeven te springen en te glijden, reageert het meisje dat eerder bang was, teleurgesteld. ‘Zullen we anders gewoon dezelfde weg teruggaan?’, stelt ze voor. Maar Sjak wil ons andere dingen laten zien. We zijn aanbeland bij het grote slikgebied dat droog ligt nu het water van de Krabbenkreek zich door het lage tij heeft teruggetrokken. ‘In de wintermaanden tel ik hier wel eens vogels’, vertelt de gids. ‘Wulpen, diverse soorten ganzen, de tureluur, verschillende soorten meeuwen – 300.000 stuks is geen uitzondering. Hier is dan ook veel bodemleven te vinden.’ Inderdaad, overal liggen hoopjes spaghetti

Springertjes


13

Waarom wachten tot het pensioen? Steeds meer mensen kiezen voor wonen in Zeeland terwijl ze nog volop (elders) werken. Ze vinden dat de zee hun achtertuin is. Dat ze eindelijk kunnen ademhalen als ze thuiskomen. Of verbazen zich dat Zeeland bol staat van culturele evenementen. Drie veertigers aan het woord. tekst: Elian van ’t Westeinde foto's: Marcelle Davidse

WONEN IN ZEELAND Oude timmerwerkplaats

Jazzmuziek spelen in een strandtent aan de Zeeuwse kust, met op de achtergrond de rollende golven. Voor de 44-jarige Stefan de Ridder was dat het moment waarop hij aan verhuizen dacht. Een bezoek aan de emigratiebeurs in Nieuwegein, waar Zeeuws-Vlamingen enthousiast over hun provincie vertelden, was een extra duwtje in de rug. Inmiddels wonen de gitarist en zijn vrouw Marlys alweer anderhalf jaar in Zeeland. ‘Het is hier zo mooi in Sasput. De dijkjes, de polders. Het landschap is authentiek. Het tempo ligt hier een stuk lager dan in het midden van het land. Je zult het wel eens vaker horen, maar de rust en de ruimte, het zilte, het strand. Het is fantastisch.’ Gelukkig wilde Marlys mee naar Zeeland. Zij werkte bij de Utrechtse gemeente Houten en kon overstappen naar de gemeente Schouwen-Duiveland. ‘Ik heb mijn baan opgezegd. Ons huis in Maartensdijk was snel verkocht. Dat we geen kinderen hebben, maakt zo’n stap gemakkelijker. Omdat ik geen werk heb, zorg ik voor het huishouden. En zoals je ziet; ik ben aan het 14


verbouwen, daarmee spaar ik de aannemer uit. Een deel van het huis is een oude timmerwerkplaats geweest. Er moet nog heel wat gebeuren, maar we hebben de tijd. Ik ga vaak op stap met de hond, de natuur in. Wat me opvalt is dat er in Zeeland heel veel activiteiten zijn op gebied van cultuur. Muziekfestivals, kunst markten, theater. Dat had ik eigenlijk niet verwacht. Over een tijdje wil ik weer zelf met een jazzband muziek gaan maken. Maar alles op zijn tijd.’

Sfeervolle schuur ‘Zeeuwen stug? Welnee!’, vindt Beppie Nagtzaam (47). Tot december 2009 woonde ze in Bergen op Zoom. ‘Het is maar net hoe je jezelf opstelt. Na de verhuizing heb ik alle buren uitgenodigd voor een drankje. Een groot verschil met Brabant is dat je hier altijd bij je buren kunt aankloppen.’ Beppie woont met haar man en twee kinderen in Serooskerke. Bloemen zijn haar passie. Al jaren geeft ze workshops bloemschikken op locatie. Sinds ze in Zeeland woont geeft ze ook les in een sfeervolle schuur in haar achtertuin genaamd:

Bloemen op 54. ‘Iedereen zegt altijd: “Als we stoppen met werken, gaan we in Zeeland wonen.” Wij konden niet zo lang wachten. Op een van onze vele dagtochtjes naar Zeeland kwamen we op een woonbeurs in Goes. We spraken een makelaar die een nieuwbouwproject liet zien. Aantrekkelijke woningen. Mijn man Kees staat daar nog te praten, terwijl ik doorloop naar een volgende makelaar. Hij had dit huis te koop. De kinderen riepen nog: “Dat is bluf.” Maar toen we de week erop gingen kijken, hebben we ons oude huis meteen te koop gezet. Vanaf dat moment ging het snel. Mijn man werkt op de nieuw aan te leggen Maasvlakte. Hij moest toch altijd al reizen en hij heeft het er voor over. De kinderen zitten in Goes op school. Ik heb mijn werk in de zorg en natuurlijk de bloemen. Nog steeds is het of we elke dag vakantie hebben. En de zee is onze achtertuin.’

zij en haar man Willem nu in Kortgene. Dichtbij de familie. ‘We woonden in Wadhurst, East Sussex en zochten een vakantiehuis. Even nog dachten we aan Frankrijk of Zweden, maar met het oog op onze familie was Nederland handiger. Domburg kenden we al van vakanties. Ik vind dat nét iets te toeristisch. Bovendien houdt Willem van zeilen en dat kan daar moeilijk. Via internet vond ik dit fraaie huis. Groot genoeg om leuke dingen te doen met het hele gezin. We hadden dus ons vakantiehuis gevonden. Een paar jaar later, de kinderen waren de deur uit, wilde Willem definitief naar Nederland. Een hele stap. Ik heb één voorwaarde gesteld: niet de Randstad. We besloten daarom permanent in Kortgene te gaan wonen. De reacties waren opvallend. “Ga je in Zééland wonen? Zo ver overal vandaan?” Vermoeiend vind ik dat. Het is maar net waar je je centrum legt. Neem nou de gastvrijheid. Onlangs hebben wij met andere nieuwkomers aan een boerenontbijt gezeten, aangeboden door de plaatselijke middenstand. Geweldig. We voelen ons thuis en genieten van de goede kwaliteit van het leven hier. Steeds als ik Zeeland binnenrijd denk ik: heerlijk, ik kan weer ademhalen.’

‘Wat me opvalt is dat er in Zeeland heel veel activiteiten zijn op gebied van cultuur’

Vakantiehuis Wat ruim twee jaar lang een vakantiehuis was, is sinds april een écht thuis voor Mary-Jean Dudok de Wit (net 50). Na meer dan twintig jaar Engeland wonen


15

DE TUNNEL ALS BELEVING De Westerscheldetunnel, de diepste en de langste

Vroeger had je de veerboten VlissingenBreskens en Kruiningen-Perkpolder. Natuurlijk, het wegdromen over de reling van de veerboot had iets, evenals de erwtensoep en het broodje kroket. Nu neem je gewoon de tunnel tussen Terneuzen aan de ene kant en Borssele aan de andere kant. Gemakkelijk is de tunnel wel. En veilig. tekst: Margot Verhaagen, foto’s: Hans Boer c.s.

16


Snel in Vlaanderen Het heeft jaren geduurd voordat alle delen van Zeeland met elkaar verbonden waren. In 2003 is met de Westerscheldetunnel de laatste verbinding gelegd tussen noord en zuid. Tussen Gent, Kortrijk, de Vlaamse kust en de rest van Zeeland én natuur lijk Nederland. De tunnel is meer dan een indruk wekkend stuk infrastructuur. In een kleine tien minuten rijd je van de ene cultuur naar de andere, van het ene land naar het andere. Dagelijks rijden er nu ongeveer 15.000 auto’s en vrachtwagens door de tunnel. De Westerscheldetunnel is een toltunnel, heeft een totale lengte van 6,6 kilometer en het diepste punt ligt 60 meter onder NAP. Daarmee is de tunnel de diepste en de langste van Nederland.

Sluiskiltunnel De Sluiskiltunnel, eveneens een geboorde tunnel, komt bij Sluiskil onder het kanaal van Gent naar Terneuzen in Zeeuws-Vlaanderen te liggen. Begin 2011 begint men met de voorbereidingen en in 2015 wordt deze tunnel in gebruik genomen. Door deze verbinding en het verdubbelen van de rijstroken aan beide kanten van de Westerscheldetunnel wordt het steeds eenvoudiger en vooral sneller om vanuit Midden-Zeeland naar Gent, Brugge en Lille te reizen en vice versa.

De T-tag De tunnel heeft bijna 50.000 vaste klanten zowel zakelijk als particulier. Zij zijn allen in het bezit van een T-tag, een klein kastje dat in de auto geplaatst wordt. Bij het passeren van de toegang tot de tunnel wordt het signaal uit het kastje opgepikt en kan men direct doorrijden. Dit unieke, geavanceerde systeem wordt gedistribueerd door Movenience BV, een dochteronderneming van de NV. Westerscheldetunnel. ‘De T-tag kost niets maar levert wel korting en vooral gemak op. En, omdat wij weten wie onze klanten zijn, kun je met hen communiceren en gerichte marketingacties doen,’ vertelt Ingo de Moor, manager marketing en communicatie. ‘De bedoeling is dat de T-tag verder geëxploiteerd gaat worden; nu kun je er al autogebonden betalingen mee verrichten bij parkeergarages in Terneuzen en Vlissingen. Maar er zijn veel meer moge lijkheden’, weet De Moor.

Tunnelangst ‘Het belangrijkste aspect bij de tunnel is veiligheid’, gaat De Moor verder. ‘Veiligheid benaderen wij in eerste instantie rationeel. De tunnel is 98% van de tijd beschikbaar, dat is veel. Maar wij vroegen ons af wat onze klanten ervaren, behalve dat de tunnel diep en lang is. Daarom hebben wij een open dag georganiseerd in

2007. De mensen konden een kijkje achter de schermen nemen, zien welke vluchtroutes er zijn en een virtuele tunnelrit maken’, zegt hij trots. Dat was een schot in de roos want op dit initiatief reageerden duizenden vrouwen. ‘Vrouwen ja, mannen geven niet zo snel toe dat ze bang zijn in een tunnel’, zegt De Moor. Het zorgde voor veel publiciteit. Zelfs vanuit België was er interesse voor dit initiatief. ‘Open kaart spelen over de veiligheid was het uitgangspunt en dat is gelukt.’

James Bond Dit initiatief is opgevolgd door de ‘Nacht van de tunnel’; drie keer per jaar mogen klanten tijdens onderhoud aan één van de buizen de tunnel van dichtbij bekijken. ‘Het grappige is, dat voor deze evenementen zich vaak mannen aanmelden’, zegt De Moor. ‘Het aantal aanmeldingen is enorm’. Onder de zee, staand in die enorme tunnelbuis, krijgt de tunnel een andere dimensie. Van een gebruiksvoorwerp gaat de tunnel voor de bezoeker ineens leven. De uitgeslagen wanden van het vocht (‘zweten’ noemen de medewerkers dat), de enorme ventilatoren en oefeningen van de brandweer spreken tot de verbeelding. Niets wordt aan het toeval over gelaten. Als de deuren hermetisch gesloten zijn, is het er veilig met altijd schone lucht en een lijn met de controlekamer, net als in een James Bondfilm.

Opera En De Moor doet meer om de tunnel tot leven te laten komen. Bij het vijfjarige bestaan van de tunnel kregen passanten een Zeeuwse bolus. En zelfs nog voordat de tunnel af was werd er in samenwerking met het Zeeland Nazomer Festival, de opera ‘The Lighthouse’ opgevoerd. Het is niet uitgesloten dat een dergelijk evenement herhaald gaat worden, maar De Moor doet hier liever nog geen uitspraken over. Hij is inmiddels druk met een nieuwe uitdaging: de Sluiskiltunnel. www.westerscheldetunnel.nl Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

17

18

Mossele�

van het land

Lang beschouwden Zeeuwen het zoute water als hun natuurlijke vijand. Om de zee buiten de deur te houden zijn dijken en polders aangelegd. Het land achter die dijken is vruchtbare landbouwgrond maar heeft last van verzilting. Zeeuwse slimmeriken hebben de handen ineen geslagen om van de nood een deugd te maken. Steeds vaker worden schelpdieren en zoutminnende gewassen achter de dijken geteeld. tekst & foto Zeeuwse tong: Gees R. Gmelich Meijling-van Hemert, overige foto's: Marcel Kentin

Een mosselboer op het land

Binnendijkse viskweek

Mosselkweker Ben Schot (foto links) uit Zierikzee werkt mee aan een proefproject in de Wilhelminapolder, de grootste landbouwpolder in de provincie. Hij heeft het vak van mosselkweker van zijn vader geleerd, gewoon aan boord van een kotter. Nu kweekt hij samen met onderzoekers mosselen op het land. Direct achter de Oosterscheldedijk zijn kweekvijvers aangelegd op wat voorheen landbouw grond was. De vijvers zijn gevuld met zout water uit de bodem. Hierin groeien spontaan algen die graag door mosselen gegeten worden. Daarom staat het algenrijke water in verbinding met putten, waarin Schot zijn mosselzaad in sokken ophangt. Het voedselrijke water wordt door de putten met mosselen gepompt. Zo profiteren de babymosseltjes optimaal van de voedselrijke waterstroom. In de polder werkt mosselkweker Schot op zijn knieën in de klei. ‘Mossels kweken in putten is voor ons een wonderlijk fenomeen’, merkt hij op terwijl hij babymosseltjes in een langwerpig netwerk schept, ‘De mosselsector verkeert in zwaar weer en ons bedrijf is geïnteresseerd in nieuwe technieken. Daarom investeren wij hierin. De eerste resultaten zijn niet slecht. Deze mosselen zijn goed gegroeid!’

In de Olzendepolder vlakbij Yerseke werken twee mosselkweekbedrijven – Roem van Yerseke en Koninklijke Prins&Dingemanse – samen in het proefstation Zeeland Aquacultuur. Pal achter de dijk liggen achttien onverwarmde algenvijvers. Een pijpleiding door de dijk voert het zoute water uit de Oosterschelde aan. Hier doen biologen onderzoek naar algen als voer voor schelpdieren. Ook onderzoeken ze allerlei nieuwe kweektechnieken met broed van oesters, mosselen, kokkels en tapijtschelpen. ‘Zodra het water in de bassins boven de tien graden komt, gaan de schelpdieren mits ze algen eten groeien’, vertelt projectleider Ronald de Vos, ‘We voeden de proefdieren met zelfgeteelde algen. Een spannend project, want alles gebeurt in de open lucht en op het land. Maar de uitkomsten van de eerste proeven zijn bemoedigend!’

Tongetjes in de polder Bij proefboerderij De Rusthoeve in Colijnsplaat, aan de voet van de Zeelandbrug is het paradepaardje van de Zeeuwse aquacultuur: proefproject Zeeuwse Tong. Achter de dijk test men in twaalf bassins in de open lucht nieuwe productiemethoden voor Zil�Zeelan� 06/winter 2010-2011

19

INNOVATIEF BEDRIJF IN ZEELAND kweekvis in zout water uit de Oosterschelde. In de bassins wordt de natuurlijke kringloop van eten-engegeten-worden nagebootst. In een vrijwel gesloten systeem kweekt men hier tong.In de bassins met afmetingen van een behoorlijk zwembad zijn kleine tongen uitgezet en in de bodem zitten zagers, het voer voor de vis. De kleine visjes zijn afkomstig uit een hatchery, een broedhuis voor vis. Het doel is dat de babyvisjes zonder toevoeging van visvoer uitgroeien tot een marktwaardige consumptievis. Het natuurlijke ecosysteem is hier in het klein nagebootst. Het systeem werkt als volgt. De tong eet zagers en produceert mest. Mest doet algen groeien en algen dienen weer als voedsel voor zagers en schelpdieren, die ook in de bodem van de vijvers leven. De zagers eten zich ‘rond’ aan algen en zorgen er voor dat de vis flink doorgroeit. De kringloop is rond. In de toekomst willen de onderzoekers zelfs de uitwerpselen van de schelpdieren gaan gebruiken als mest voor allerlei zeegroenten. ‘We willen hier met duurzame technieken duurdere vissoorten en schelpdieren kweken’, zegt Rinus Platschorre, voorzitter van stichting Zeeuwse Tong. ‘Het is een risicovol project. Maar als het lukt, kunnen Zeeuwse boeren in de toekomst visboer worden!’ Zullen straks de Zeeuwse boeren die nu nog aardappelen en bieten telen, overstappen op de kweek van vis en schelpdieren op hun akkers? Dat zou een flinke economische impuls voor de Zeeuwse landbouw kunnen zijn én een keerpunt in de Zeeuwse geschiedenis. Immers, dan is het zoute water dat de Zeeuwse bodem verzilt niet meer de vijand waar tegen de Zeeuwen altijd vochten, maar een bondgenoot!

EEN DUIKBRIL OP STERKTE WATERSPORT ALS NICHEMARKT

Wat te doen als je na jaren duiken toe bent aan een leesbril? Hoe lees je onder water alle instrumenten af? In Middelburg, vlakbij de Oosterschelde het mooiste duikwater van Europa- heeft Proteye de oplossing ontwikkeld: de duikbril op sterkte, zonodig met bifocale en zelfs trifocale glazen. tekst: Inge Heuff

20


‘Een onderscheidend product, al zeg ik het zelf, waarvoor we uit de hele wereld aanvragen krijgen.’ Aan het woord is Marleen Hulshof. Samen met haar man Dik nam zij in 1993 Focus Optiek in Middelburg over, een gerenommeerd familiebedrijf dat toen honderd jaar bestond. Drie jaar later zette het echtpaar Proteye op, een bedrijf dat veiligheidsbrillen in soorten en maten maakt. ‘Voordat we Focus Optiek overnamen, hebben we alle twee in deze markt gewerkt. Er zijn meerdere leveranciers voor veiligheidsbrillen, die leveren echter via ketens. Met Proteye richten wij ons op de zelfstandige opticien.’ De veiligheidsbrillenglazen worden zowel van kunststof als van gehard glas gemaakt. Om de investering in de speciale ovens extra rendabel te maken, zocht het echtpaar naar meerdere toepassingen. De watersport diende zich eigenlijk direct aan. ‘Gehard glas is, in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, niet harder maar tot zeven keer slagvaster dan gewoon glas. Dat komt door de structuurverandering die ontstaat door het proces van verhitting – tot 700 graden – en geconditioneerd koelen. Dat procedé is niet nieuw. Wel de toepassing op glazen voor de watersport.’

Maatwerk voor onder water Of iemand bijziend is, en daarom min-glazen nodig heeft, of verziend (en vraagt naar plus-glazen), Proteye kan de duikbril in elke sterkte maken, inclusief eventuele cilinders. ‘Wij onderscheiden ons door het echte maatwerk van de opticien te combineren met duiken zwembrillen’, zegt Hulshof. ‘Er zijn namelijk wel watersportbrillen op sterkte verkrijgbaar. Dat zijn echter standaard glazen, voor beide ogen identiek en met een beperkte sterkte tot -4; plus-glazen bestaan in dat segment niet. Voor ons zijn plus-glazen geen probleem en we verwerken aanvragen voor glazen tot wel -23. We maken zelfs duikbrillen met een loep op een glas voor mariene biologen.’ Omdat mensen met slechte ogen meestal een opticien bezoeken, ook voor een duikbril met glazen op sterkte, levert Proteye vooral aan die sector. Daarnaast heeft Proteye een aantal standaard duikmaskers liggen waar het bedrijf maatwerk glazen in kan plaatsten. ‘Die worden vaak besteld door duikwinkels voor hun klanten.’ Ook voor watersporters heeft Proteye inmiddels een goed montuur voor maatwerk glazen. Het is een nichemarkt, de watersport, maar wel een waar het Middelburgse bedrijf in Europa maar één (Franse) concurrent in heeft.

Dossiers De recentste innovatie van Proteye is de panoramaduikbril op sterkte. Marleen Hulshof legt uit: ‘De panoramabril heeft een doorlopend glas over de neusbrug heen. Je zichtveld is groter en lichter. Wij kunnen daar correctieglazen op plaatsen. Dat luistert heel nauw want de kleinste oneffenheid in een van beide glazen maakt de duikbril onbruikbaar. We zijn er best trots op dat wij zulke duikbrillen kunnen maken.’ De zes medewerkers slijpen, harden en keuren de glazen in het eigen atelier. Die keuring is heel streng en gerelateerd aan de vereiste certificaten. Van elke bril die Proteye verlaat, wordt een dossier aangelegd. ‘Dat moet ook wel,’ weet Hulshof. ‘Als een veiligheidsbril aan normen moet voldoen, moeten we dat ook kunnen aantonen.’

Kiezen voor modieus Samen met het chemieconcern Dow in Terneuzen heeft Proteye dé veiligheidsbril ontworpen. Tevens werd in 2006 de lichtste en dunste veiligheidsbril genomineerd voor de Proces Innovatie Prijs van de Technishow in Utrecht. Toch kiezen klanten vaak de meer modieuze brillen die Proteye ook heeft. ‘Dat is iets typisch Nederlands’, vindt Marleen Hulshof. ‘Vaak komt zelfs de vrouw mee om de veiligheidsbril te kopen en heeft er commentaar op. Terwijl zij die bril nooit te zien krijgt. Dat zie je in andere landen echt niet. Daar krijg je het model toegewezen dat het best past bij het werk en wordt er verder niet over gepraat.’ In de schappen van het magazijn liggen circa 40.000 glazen naar soort en maat gesorteerd. ‘Wij kunnen daarom heel snel een veiligheidsbril of duikbril op sterkte leveren. Met name voor de veiligheidsbrillen is dat van belang. Er zijn veel bedrijven en terreinen waar je zonder veiligheidsbril niet wordt toegelaten. Dan belt iemand ons omdat hij of zij niet verder komt dan de poort en krijgen we een spoedopdracht. Maar zelfs toeristen maken gebruik van onze snelservice.’ www.proteye.nl


21

De muziek als draaiboek Perfecte combinatie van zaal en studio

De Zeeuwse Concertzaal in Middelburg is een schitterende concertzaal uit 1896 met een fantastische akoestiek. Alom wordt de zaal als één van de mooiste middelgrote concertzalen in Nederland gezien. Maar behalve muziek uitvoeren kan in deze zaal ook muziek opgenomen worden. Een portret van de Concertstudio. tekst: Anja de Groene, foto’s: Eddy Westveer

De akoestiek is er grandioos. Of het nu gaat om cdopnames, live-registraties, of hightech multi-track opnames, de Zeeuwse Concertzaal is er heel geschikt voor. Sinds een aantal jaren is het mogelijk om muziek op te nemen in deze zaal die direct kan worden geregistreerd in de naastgelegen Concertstudio. Deze heeft alle technische faciliteiten van een hoogwaardige studio.

Meedenken en -voelen De man achter deze concertstudio is Jakko van der Heijden. Hij studeerde muziekregistratie aan het conservatorium in Den Haag. Daar concentreerde hij zich vooral op de wijze van het opnemen vanuit de muziek gedacht. ‘Je moet met musici mee kunnen denken en voelen en een partituur kunnen lezen’, aldus Van der Heijden. Voordat hij met de Concertstudio begon maakte hij opnames in heel Europa met beroemde musici als Lydia Mordkovich, Daniel Wayenberg, Nico van der Meel en Willem Breuker. 22


In 2007 werd Van der Heijden samen met componist Douwe Eisenga directeur van de Zeeuwse Concertzaal. Daar zijn ze verantwoordelijk voor de exploitatie en de programmering. Niet lang daarna startte Van der Heijden, samen met Eisenga en geluidstechnicus Walter Calbo, de Concertstudio. ‘Onze kracht ligt in de combinatie van muziek maken in de zaal en opnemen in de studio. We kunnen slimme combinaties maken. Zo komt Philip Glass hier in mei volgend jaar twee concerten geven; voorafgaand aan deze concerten zal hij vrijwel zeker een cd opnemen in de Concertstudio’.

Eerste luisteraar van muziek Hoe gaat een cd-opname in zijn werk? Jakko van der Heijden: ‘Meestal trekken we daar drie à vier aaneengesloten dagen voor uit. De musici spelen in de lege concertzaal en ik zit samen met Walter, die achter de knoppen zit, in de afluister- en regieruimte. De muziek vormt het draaiboek van de opnames. Voordat het zover

Douwe Eisenga Douwe Eisenga studeerde compositie aan het Gronings Conservatorium. Hij schreef werken voor het Xenakis Ensemble, Super Librum, Python Saxofoon Kwartet en de pianisten Gerard Bouwhuis, Jeroen van Veen en Marcel Worms. In 2003 werd zijn Requiem 1953, voor koor en orkest, uitgevoerd tijdens de herdenking van de watersnood van 1953. In 2008 schreef Eisenga muziek voor Cloud Atlas, een project gebaseerd op het boek van David Mitchell, uitgevoerd door leden van Nieuw Amsterdams Peil. Voorts componeerde hij de muziek voor de dansproductie Wiek die op Oerol in juni 2009 in première ging. Later volgden premières van composities voor het Rotterdamse Clazz Ensemble en het USKO. De muziek van Eisenga ligt verankerd in de popmuziek. Hij maakt geen onderscheid tussen popsongs, twaalftoontechnieken, Barokmuziek of Oosters getinte cyclische muzikale patronen. Al deze elementen worden door elkaar gebruikt in zijn composities (www.douweeisenga.nl).

Opgenomen in de Concertstudio

is moet een orkest zich goed installeren; de opstelling is belangrijk en verschilt van die bij een zaaloptreden. Zo kan een zangeres nu naar het orkest kijken in plaats van de zaal in. Musici vinden opnemen erg prettig, ze kunnen namelijk fouten verbeteren. Het is echt heel anders dan voor publiek spelen. Ik ben in feite de eerste luisteraar van de muziek’. Als de opnames klaar zijn gaat Van der Heijden verder aan de slag, de eerste montage gaat naar de groep toe en kan daarna aangepast worden. ‘De interactie met musici is op deze manier ideaal’. Wie op de website van de Concertstudio de quote's leest van musici over deze studio, ziet hoezeer men het hier mee eens is. Simeon ten Holt zegt over het opnemen van Canto Ostinato ‘The best available recording’.

www.concertstudio.nl www.zeeuwseconcertzaal.nl www.zefirrecords.nl

• Cloud Atlas – muziek van Daan Manneke, Christian Blaha, Wiek Hijmans, Dies le Duc, Douwe Eisenga en Jorrit Tamminga door Nieuw Amsterdams Peil o.l.v. Gerard Bouwhuis • Canto Ostinato – 2 piano-versie van Simeon ten Holt door Sandra en Jeroen van Veen • Bach, Boëly en Beekman – Bram Beekman op het De Rijckere orgel van de Oostkerk Middelburg • The piano Files – Douwe Eisenga • Mompou unpublished – Marcel Worms, piano • Delta Suite – Clazz Ensemble met muziek van Dick de Graaf, Dies le Duc en Douwe Eisenga • Frescobaldi – La violetta / Scorpio Collectief o.l.v. Paulina van Laarhoven en Simen van Mechelen • Mimimal Piano Collection volume X-XX – Philip Glass Metamorphosis Steve Reich 6 pianos, Morton Feldman, Jurriaan Andriessen, Douwe Eisenga, David Lang, Marcel Beekman gespeeld door Jeroen van Veen , piano • Bertali- La strage degl’Innocenti / Carissimi – Jephta ,Melopoeïa o.l.v. Tassilo Erhardt en Steven Devine


23

Winter in Zeeland 24

Zil�Zeeland 04/voorjaar 2010

www.zil�zeeland.nl

magazine over Zeeland voor Zeeuwen en voor hen die dat willen worden

Recommend Documents