? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?@@@@? W2@@ ?@@@ ?@@@h?@@@f?@@?@@ ?W&? ?@@?hg? ?@@@@@@@@@@@@6K?hf?O2@@@6KhfO2@@@@@@@@@?g?O2@@@@@6Kg?@@@@@@@@@@@6K ?N@@YO@Kf?W&KeO@?W&Y@@ ?O@Kf?V@@?O@?26?@?W&KO@K?h?O@Khe?N@@h?V@@?O@K?@@?@Yh?O@KeO&@?f?O@K?O@Kf?@@?O@K?gO@K?O ?3@@@@@@@@@@@@@@6XhW2@@@@@@@@6KhO2@@@@@@@@@@@?f?O2@@@@@@@@@6Xf?3@@@@@@@@@@@@6X @@@@@@@@@@?7@@@@@@?7@?@@?@@@e@@@@@@@@@@@@@@@@@@@??@@@@@@@@@@@@@?7@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?@@@6Xe@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ ?V4@@@@@@@@@@@@@@)X?f?W&@@@@@@@@@@@@?fW2@@@@@@@@@@@@@?e?W2@@@@@@@@@@@@)X?e?V4@@@@@@@@@@@@)X? @@?@@?@@@@?@@?@@?@?@@?@@?@@@eN@@@@@@?@@@@?@@?@@@??@@?@@?@@?@@@@?@@?@@@@@@@@@@@@?@@?@@@@?@@@@1e@@?@@@@@@@@?@@?@@@@@@?@?@@@@@@@@@@@?@@?@@?@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?@@?@@@@@@@@@?@@ @@@@fI'@@@@)Xf?7@@@(M??I'@@@@Lf7@@@@(M?f@@@?e?7@@@@(MeI'@@@@)Xg@@@@f@@@@1? @@?@@?@@?@?@@?@@?@?@@?@@?@@@e?@@@@@@?@@@@?@@?@Xe?@@?@@?@@?@@@@?@@?@@?W@@@?@@@@?@@?@@?@?@@@@5e@@?@@@@@@@@?@@?@@??@@?@?3@@@@@@@@@@?@@?@@?@@@@@@@??@@?@@@@@@@?@@?@@@@@@@@@?@@ @@@@f?V'@@@@)X?eJ@@@@HfN@@@@1e?J@@@@(Yg3@@?eJ@@@@(Y?e?V'@@@@1g@@@@f@@@@@?hf?J@@?@@?@@@@@@@@@5?@@@@@@@?@@@e?3@@?@@?@@@@?@@@@1e?@@@@@?@@@@@@@@@@@@@W&@@@@@@@@@@@?@@@@@@@@@He@@@@@@@@@@@@@@?@@??@@?@?N@@@@@@@@@@?@@?@@@@@@@@@@??@@?@@@@@@@?@@?@@@@@@@@@?@@ @@@@gV'@@@@1?e7@@@5?f?@@@@@e?7@@@@H?gV4@?e7@@@@HgV'@@@@L?f@@@@f@@@@@?hf?@@@@@@@@@@@@@@@0Y?@@@@@@@@@@@e?V4@?@@@@@@@@0?4@@e?@@@@@@@@@@0?4@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?e@@@0?4@@@@@@@@@@@@@@@?@??@0MI4@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@@@g?N@@@@@??J@@@@H?f?@@@@@e?@@@@5 @@@@5?g?N@@@@1?f@@@@f@@@@@? ?@@X @@@? ? @@@@h@@@@@??7@@@@eO2@@@@@@@@eJ@@@@H @@@@H?h@@@@@?f@@@@f@@@@5? ?@@@ @@@? ? @@@@h@@@@@??@@@@@@@@@@@@@@@@@e7@@@@?hf?J@@@@he@@@@@?f@@@@?O2@@@@(Y? ? @@@@h@@@@@??@@@@@@@@@@@@@@@@@e@@@@@?hf?7@@@@he@@@@@?f@@@@@@@@@@0Y ? @@@@h@@@@@??@@@@@ @@@@@?hf?@@@@@he@@@@@?f@@@@@@@@@X ? @@@@h@@@@@??@@@@@L?hf@@@@@?hf?3@@@@he@@@@@?f@@@@?@@@@)X? ? @@@@h@@@@@??@@@@@1?hf3@@@@Lhf?N@@@@L?h@@@@5?f@@@@?3@@@@1? ? @@@@g?J@@@@5??3@@@@@LhfN@@@@1 @@@@1?g?J@@@@H?f@@@@?V'@@@@L ? @@@@gW&@@@@H??N@@@@@)X?he?@@@@@L?gW2@?e@@@@@Lg?7@@@5g@@@@eN@@@@)X? ? @@@@f?W&@@@@5f3@@@@@)Khe?3@@@@)Xg7@@?e3@@@@)X?fJ@@@@Hg@@@@e?3@@@@)X ? @@@@fO&@@@@(YfN@@@@@@@6Ke?O2@e?V'@@@@)K?f@@@?eV'@@@@)Ke?O&@@@5?g@@@@e?V'@@@@)X? ? ?W2@@@@@@@@@@@@@@(Y?f?@@@@@@@@@@@@@@@fV'@@@@@@@@@@@@@?e?V'@@@@@@@@@@@@(Y?e?W2@@@@@@6X?V'@@@@)X ? ?7@@@@@@@@@@@@@@0YhI'@@@@@@@@@@@@f?V4@@@@@@@@@@@@?fV4@@@@@@@@@@0Yf?7@@@@@@@@1??N@@@@@1 ? ?@@@@@@@@@@@@0M?he?V4@@@@@@@0Mh?I4@@@@@@@0MhI4@@@@@@0Mg?@@@@@@@@@@?e@@@@@@ ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
ALGEMENE INFO
INTRO
AAN DE SLAG MET
MOGELIJKHEDEN
LEERERVARINGEN
pagina 1
BEDRIJVENTERREIN
DUURZAAMHEID
VOOR DUURZAME
pagina 6
pagina 2
pagina 2
ONTWIKKELING
pagina 4
Het project Duurzaam Economisch Ruimtegebruik (DECOR) van de provincie Zuid-Holland initieert, faciliteert en stimuleert de ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen. DECOR ondersteunt regionale initiatieven, draagt bij aan oplossingen voor regionale problemen en stelt kennis en ervaringen beschikbaar. In deze beschrijving van het project Maaldrift II in Wassenaar laten direct betrokkenen u in de keuken van hun project kijken. Aan bod komen hun leerervaringen, moeilijkheden, oplossingen en tips om tot een duurzame ontwikkeling van een bedrijventerrein te komen.
Maaldrift II - Wassenaar Maaldrift II wordt ontwikkeld aan de noordkant van Wassenaar, langs de parallelweg van de Rijkstraatweg richting Leiden. De locatie is een voormalig defensieterrein aan de zuidzijde van het reeds bestaande bedrijventerrein Maaldrift. Op het terrein zullen zich 21 relatief kleine bedrijven vestigen. Naast het nieuwe bedrijventerrein bevinden zich sinds de jaren tachtig zeven bedrijven. De nieuwe en de bestaande ondernemingen hebben zich verenigd in de Ondernemersvereniging Maaldrift. Samen met de gemeente Wassenaar heeft deze vereniging de intentie om Maaldrift tot duurzaam bedrijventerrein te maken. @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@? @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@?
??? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?@6X ?W-X ?? ?@@, ?7@1 ?@0Y ?@@@ ?? @@@@@@6X?@@@@@@@?@@@@@6T2@@@@@@@@?@@@?e@@@@@@6XeW2@@@@@?@@@?eW2@@@6X?e?@@@@@@@@??@@@@@@@@? ?? 3@@@@@@1?3@@@@@@?@@@@@@@Y@@@?W@@H?3@@?e3@@@@@@1e7@@@@@@?3@@?e7@@@@@1?e?@@@@@@@@??@@@@@@@@? N@@?I'@@?N@@@@@@@@@??@@@?3@@W&@5eN@@?eN@@??@@@e@@(MI4@?N@@??J@@e@@@?f?@@@(MfI'@@@? ?? ?@@??N@@e@@@?e@@@??3@@?N@@@@@He?@@?e?@@??@@@e@@H?f?@@??7@@@@@@@?f?@@@H?f?N@@@?gO2@@@6K? W26X ?@@??J@@e@@@?e@@@?e@@e3@@@5?e?@@?e?@@??@@@e@@L?f?@@??3@@X?h?@@@h@@@?fW2@@@@@@@6X?e'@@@@@(?f'@@@@@@(he7@@1g'@@@@6X?e'@@@@@(?'@@@@@@@@@@@6X? ?@@?O&@5?J@@@Le3@@?O&@5eN@@@H?eJ@@LeJ@@L?@@@L?@@)KfJ@@L?N@@)Kh?@@@h@@@?e?W&@@@@@@@@@)XeV'@@@(Y?fV'@@@@(Yhe@@@@L?fV4@@@@)XeV'@@@(Y?V'@@@@@@@@@@@)X ?@@@@@(Y?7@@@1eN@@@@@@He?@@@f7@@)X?7@@)X@@@1?3@@@@@@?7@@)X?3@@@@@@?f?@@@h@@@?eW&@@(MeI'@@@1e?N@@@Hg?N@@@@H?h?J@@@@1?g?@@@@)X??N@@@He?N@@@@e?I'@@@@ ?@@@@0Y??@@@@@e?@@@@@@?e?@@@f@@@@)?@@@@@@@@@?V4@@@@@?@@@@)?V4@@@@@?f?@@@h@@@?e7@@@H?e?V'@@@L?e@@@?h@@@@he?7@@@@@?g?@@@@@1?e@@@?f@@@@fN@@@@ ?@@? ?@@@@@@@@@@@@@@?e@@@@gN@@@1?e@@@?h@@@@heJ@@?@@@Lg?@@@@@@Le@@@?f@@@@f?3@@@ J@@? ?@@@@@@@@@@@@@@?e@@@@g?@@@@?e@@@?h@@@@he7@@?@@@1g?@@?@@@)X?@@@?f@@@@f?N@@@ @@@@@? ?@@@h@@@?e@@@@g?@@@@?e@@@?h@@@@h?J@@@?@@@@g?@@?3@@@)X@@@?f@@@@g@@@ ?@@@h@@@?e@@@@g?@@@@?e@@@?h@@@@h?7@@@@@@@@L?f?@@?V'@@@@@@@?f@@@@g@@@ ?@@@h@@@?e@@@@g?@@@5?e@@@?h@@@@h?@@@@@@@@@1?f?@@??V'@@@@@@?f@@@@f?J@@@ ?@@@h@@@?e@@@@gJ@@@H?e@@@?h@@@@hJ@@?eI'@@@Lf?@@?eN@@@@@@?f@@@@f?7@@@ ?@@@@@@@@@@@@@ ?@@@h@@@?e3@@@L?e?W&@@@f@@@?eW2@?e@@@@e?W2@e7@@?e?N@@@1f?@@?e?3@@@@@?f@@@@fJ@@@@ ?@@@@@@@@@@@@@ J@@@h@@@LeN@@@)KeO&@@@5e?J@@@??O&@@??J@@@@eO&@@?J@@@?f@@@@L?e?@@Le?V'@@@@?e?J@@@@e?O&@@@@ ?@@@f?@@@@5 ?W&@@@@6X??W2@@@@)X??3@@@@@@@@@@(YeW&@@@@@@@@@?W&@@@@@@@@@@W&@@@Le?J@@@@)KO2@@@)X?eV'@@@?eW&@@@@@@@@@@@0Y ?@@@fJ@@@@H ?&@@@@@@)??&@@@@@@)??V4@@@@@@@@0Y?e&@@@@@@@@@@?&@@@@@@@@@@@@@@@@@e?@@@@@@@@@@@@@)?e?V'@@?e&@@@@@@@@@@0M?? ?@@@f7@@@5??'@@@@@(e'@@@@@(?'@@@@@@(?'@@@@@@@@@@@6X? ?I4@@@@0M? V4@? ? ?J@@@(Y??V'@@@(YeV'@@@(Y?V'@@@@(Y?V'@@@@@@@@@@@)X W&@@@HfN@@@H?e?N@@@He?N@@@@H?eN@@@@?eI'@@@1 ??? 7@@@5?f?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?e?N@@@@L? ?J@@@@H?f?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?f3@@@1? ? W&@@@5g?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?fN@@@@? 7@@@(Yg?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?f?@@@@? ??? ?J@@@@H?g?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?f?@@@@? ?7@@@5h?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?fJ@@@5? ? J@@@(Yf@@e?@@@g@@@?f@@@@f?@@@@?f7@@@H? ?W&@@@H?e?J@@e?@@@L?f@@@?f@@@@f?@@@@?e?J@@@@ ??? ?7@@@@fO&@@e?@@@)Kf@@@?e?J@@@@L?eJ@@@@?eO&@@@5 ?@@@@@@@@@@@@@e?3@@@@@@@@@@5?eW&@@@@)X?W&@@@@@@@@@@@0Y ?@@@@@@@@@@@@@e?V4@@@@@@@@0Y?e&@@@@@@)?&@@@@@@@@@@0M ??
2
Valkenburg
Maaldrift II - Wassenaar
Valkenburgse Meer
Maaldrift
Rijndijk
Wassenaar Deijl
Kenmerken
- Provincie Zuid-Holland: dhr. L. de Klerk
– 3,6 ha nieuw, 2,5 ha bestaand
(hoofd projectteam DECOR) , telefoon 070 - 441 67 45
– 2,3 ha uitgegeven terrein; 0,1 ha nog uit te geven terrein
e-mail
[email protected]
– 21 bedrijven – 250 (nieuw, 70 (al aanwezige)werknemers – Vereniging van Eigenaren aanwezig
Documenten en haalbaarheidstudies (tot december 2002, op te vragen bij de gemeente Wassenaar)
– Ontwikkeld vanaf 1990
– Gemeenschappelijke Visiedocumenten Duurzaam bouwen
– Type bedrijven: midden- en kleinbedrijf
– Handboek bedrijven
– Problematiek op bedrijventerrein:geen
– Haalbaarheidsonderzoek Duurzame Energievoorziening Maaldrift
– Fase duurzame ontwikkeling: uitgifte grond / start bouw
– Businessplan Duurzame Energievoorziening – Schaduwberekeningen Duurzame Energievoorziening
Contactpersonen – Gemeente Wassenaar: dhr. M.A.J.M. van Vliet, telefoon 070 - 512 22 32, e-mail
[email protected] – Bedrijven: dhr N.P.C. van Wijk,
– Concept milieu-audit Maaldrift II – Diverse documenten t.b.v. de oriëntatie van maatregelen – Documenten t.b.v. informatieavonden, presentaties, externe audits en publicaties
voorzitter Ondernemersvereniging Maaldrift, telefoon 070 - 512 31 00, e-mail
[email protected]
AAN DE SLAG MET DUURZAAMHEID
nemers dat zij, ondanks de scepsis in het begin, akkoord gaan
In 1997 selecteert de gemeente Maaldrift II als voorbeeldproject in het kader van het Duurzaam Bouwen besluit.
met verplaatsing. Tijdens zijn bezoek aan de ondernemers voert hij ook een preventieve doorlichting uit, waarmee hij
De gemeente wil met het voorbeeldproject Maaldrift II bekij-
inzicht krijgt in de bedrijfsprocessen en mogelijkheden voor
ken wat in de praktijk bereikt kan worden met duurzaam bouwen, duurzame ontwikkeling en duurzame processen.
het optimaliseren van de bedrijfsvoering. De ondernemers kunnen tijdens dit gesprek hun verwachtingen
Met de ‘Handreiking voor het management van bedrijven en overheid’ van het ministerie van EZ als leidraad gaat de
uitspreken ten aanzien van zijn rol als projectbegeleider.
gemeentelijk projectcoördinator aan de slag. De belangrijkste stap is een visie te ontwikkelen hoe van Maaldrift II een duur-
In een bijeenkomst met alle ondernemers wordt een Vereniging van Eigenaren opgericht, licht de gemeente de
zaam bedrijventerrein gemaakt kan worden. Bovendien zoekt
eisen toe die zij stelt aan duurzaam bouwen, worden afspra-
de projectcoördinator vanaf het begin samenwerking met de afdelingen EZ, Juridische Zaken, Bouw en RO.
ken gemaakt en krijgt iedere ondernemer een eigen informatiemap. In de map is alles te vinden over dubo-eisen,
Overleg met ondernemers
wetgeving, e.d. Deze map is een belangrijk instrument voor de communicatie tussen ondernemers en architecten.
Vanaf de start is bekend welke bedrijven de gemeente wil verplaatsen naar Maaldrift II. De projectcoördinator bereikt met een persoonlijke benadering van de onder-
Vervolgens spreekt de gemeente (juristen en projectcoördinator) met alle ondernemers over de verkoopbeperkende
Maaldrift II - Wassenaar
voorwaarden. Ook bespreken zij samen de ideeën van de
In november 2001 slaat de wethouder mw. E. van Dijk de eer-
ondernemers over hun nieuwe bedrijf, duurzaam bouwen en overlastbeperkende bedrijfsvoering. De projectcoördinator
ste paal en worden de afgesproken maatregelen toegepast onder het wakend oog van bouw- en woningtoezicht.
stelt voor de eerste zestien ondernemers een visiedocument op en maakt een tekening met een ontwerp van het toekom-
Zij gebruiken hiervoor een maatregelenlijst, die opgevat kan worden als een convenant tussen gemeente, bouwer,
stig bedrijf. Dit dient als instructie voor de architect en als
architect en ondernemer.
middel om de schetsplannen te kunnen toetsen. Ook neemt hij de mobiliteit onder de loep, wat resulteert in een voorstel
Door de plannen op Maaldrift II zijn de bedrijven op
voor het verplaatsen van het vrachtwagenpark.
Maaldrift I ook enthousiast geworden. Zij willen bijvoorbeeld ook aangesloten worden op het koude-warmtenet dat op
Interne en externe lobby
Maaldrift II wordt aangelegd. Zoals één van de ondernemers
De projectcoördinator investeert gedurende het hele proces in de interne en externe lobby. Naast intensief overleg met
op Maaldrift II, de heer Lagerberg het verwoordt: ‘succes is aanstekelijk’.
Economische Zaken probeert hij continu wethouders en medewerkers Bouw, Ruimtelijke Ordening, Groen en Civiele
Dat dit succes ook mensen buiten Wassenaar aansteekt, blijkt
werken te betrekken. Hij bezoekt vergaderingen van de
als in 2002 Maaldrift II wordt genomineerd voor de Energy
Welstandscommissie om te voorkomen dat duurzaamheidsaspecten uit het ontwerp worden gehaald en houdt alle betrok-
Award, een prijs voor de meest ambitieuze klimaatprojecten in gemeenten en provincie. De nominatie wordt uiteindelijk
kenen voortdurend op de hoogte. Samen met een architect maakt hij van de ideeën van de ondernemers een maquette
verzilverd met het winnen van de Energy Award publieksprijs.
waarmee hij uiteindelijk de plannen krijgt goedgekeurd, inclusief het verplaatsen van het wagenpark. Extern presenteert hij de plannen in de regio, bij de provincie, bij Novem,
Kosten
en tijdens de nationale DuBo-dag. Dat levert steun en ideeën op. Hij vindt zo mogelijke financieringsbronnen voor collec-
drukt in fte besteed aan de individuele plannen en de collectieve maatregelen. Onder de tijdsbesteding aan de collectieve
tieve maatregelen en haalbaarheidsonderzoeken. Na intensief overleg tussen gemeente, Novem en de provincie
maatregelen vallen tevens het interne en externe overleg, de aanvragen van subsidieverlening, het schrijven van project-
besluit Novem milieu-audits en de provincie en Stadsgewest
plannen, het organiseren van informatiebijeenkomsten en
Haaglanden een energieonderzoek te financieren.
het vormgeven van de verschillende overlegvormen.
Per fase staat in onderstaande tabel de tijdsinvestering uitge-
Overzicht fasen en kosten 1999
2000
2001
2002
Initiëring Individueel fte / bijdr.
0,1/-
Collectief fte / bijdr.
0,1/-
Oriëntatie Individueel fte / bijdr.
0,1/-
0,2/-
Collectief fte / bijdr.
0,1/-
0,2/-
Besluitvorming Individueel fte / bijdr.
0,2/-
0,1/349.0001
0,1/-
Collectief fte / bijdr.
0,2/-
0,5/330.0002
0,2/312.0003
Vormgeving Individueel fte / bijdr.
0,1/-
0,1/-
Collectief fte / bijdr.
0,2/-
0,6/3319.0004
Uitvoering Individueel fte / bijdr.
0,1/-
Collectief fte / bijdr.
0,2/-
1 Milieuaudit gefinancierd door Novem 2 Haalbaarheidsonderzoek duurzame energie gefinancierd door provincie Zuid-Holland 3 Businessplan energievoorziening gefinancierd door provincie en stadsgewest haaglanden 4 Bijdragen uitvoering warmteproject door Novem, provincie en gemeente wassenaar
2003
3
4
Maaldrift II - Wassenaar
De kosten die de gemeente heeft gemaakt bestaan voor een
kennisuitwisseling leverde dat een kosteloze ondersteuning
belangrijk deel uit de kosten aan arbeid die in 2000 0,8 fte bedroeg. In dat jaar werd initiëring van de duurzame maat-
van het regionale platform criminaliteitspreventie op, een toezegging in de kosten voor de projectbegeleiding ter groot-
regelen in het project en de gemeenschappelijke duurzame visie op hoofdlijnen vastgesteld. Daarnaast werden in dat
te van 18.000 Euro en een volledige bijdrage in de kosten van de certificering voor het verkrijgen van het Keurmerk Veilig
jaar organisaties en publieke instellingen zoals Novem,
Ondernemen ter grootte van 5.000 Euro.
Stadsgewest Haaglanden en project DECOR van de provincie Zuid-Holland gevraagd een bijdrage te leveren voor een haal-
In 2003 wordt verwacht dat tot april, mei 80% van de tijd aan
baarheidsonderzoek naar een duurzame energievoorziening en voor de begeleiding en certificering van de individuele
het project wordt besteed en naar het einde van het jaar 20-25%. In die periode zal de aandacht zich met name richten
milieuprestaties.
op het opzetten van de organisatiestructuur van het park-
In 2001 leverden deze verzoeken een bijdrage op van 30.000
management, de revitalisering van een aantal bedrijfsgebouwen en de monitoring van de duurzame energie-
Euro van de provincie Zuid-Holland (DECOR) en een bijdrage van 49.000 Euro van Novem voor het uitvoeren van een
voorziening. In dit jaar wordt de bijdrage van het Ministerie van Justitie verwacht ter grootte van 18.000 Euro.
milieuaudit. In 2002 werd door de projectcoördinator 0,8 fte in het project gestoken. In dat jaar werd de eerste paal geslagen voor een 10-tal bedrijven.
Projectorganisatie In de organisatie van de duurzame ontwikkeling van
Begin 2002 werden direct na het uitbrengen van het haalbaar-
Maaldrift II vervult de gemeentelijk projectcoördinator een centrale rol. Hij is degene die met de bedrijven, de afdelingen
heidsonderzoek afspraken gemaakt over de kostenverdeling
binnen de gemeente, de provincie en Novem contacten onder-
van de onrendabele top van een duurzaam energieconcept voor de verwarming en koeling van de gebouwen. Novem,
houdt. Er zijn twee projectgroepen gevormd voor de onderwerpen veiligheid en energie. De projectgroep Veiligheid
DECOR, het Energieteam en de gemeente vervulden daarbij een cruciale rol. Op basis van een businessplan gefinancierd
omvat de gemeentelijk projectcoördinator en vertegenwoordigers van de politie, brandweer en het bestuur van de onder-
door de provincie en het stadsgewest Haaglanden ter grootte van 12.000 Euro, een transmissieberekening en schaduwbere-
nemersvereniging. In de projectgroep Energie nemen de gemeentelijke projectcoördinator en het bestuur van de
kening die door een energiedeskundige bij de gemeente zijn
ondernemersvereniging zitting. Daarnaast woont de
gemaakt, gingen Novem, provincie en gemeente akkoord met een totale bijdrage van 319.000 Euro en gingen vervolgens
gemeentelijk projectcoördinator de bestuursvergaderingen van de ondernemersvereniging en vergaderingen van de
ook de ondernemers akkoord met hun bijdrage in het duurzame energieconcept. In 2002 werd door de projectcoördinator
Welstandscommissie bij.
0,8 fte besteed aan het project waarvan een aantal weken aan
MOGELIJKHEDEN VOOR DUURZAME
de kennisoverdracht van de opgedane ervaringen aan derden. In 2002 werd ook een aanvang gemaakt met de onderzoeken
ONTWIKKELING
naar de veiligheid van het nieuwe bedrijventerrein. Naast de
bedrijventerreinen in de gemeente. In het bestemmingsplan voor Maaldrift II is namelijk opgenomen dat uitsluitend
De ontwikkeling van Maaldrift II is afgestemd op andere
lokale hinderlijke bedrijven zich op het bedrijventerrein mogen vestigen. De inrichting van het terrein en de bebouwing bieden kansen voor duurzaamheid. Voor Maaldrift II is voor de uitwerking van duurzaamheid gekeken naar intensief ruimtegebruik, energie, water, duurzaam bouwen en veiligheid. Maatregelen op deze gebieden zijn voor een deel vastgelegd in de bouwvergunningen en voor een deel in de officieuze Duurzame Visies die voor elk bedrijf zijn opgesteld. Verder is volgens de gemeentelijk projectcoördinator duurzaamheid verankerd doordat dit vanaf de initiëringfase is meegenomen in het overleg met de individuele ondernemers en in de algemene ledenvergadering en bestuursvergaderingen van de ondernemersvereniging. De uitwerking van duurzaamheid is tijdens het proces voortdurend getoetst. Doordat Maaldrift II door de gerichte communicatieinspanningen bij vele partijen bekend is, blijkt er ook veel ondersteuning mogelijk te zijn. Vooral voor de volgende
Maaldrift II - Wassenaar
collectieve voorzieningen: – Parkmanagement. Een van de ondernemers is voorlopig parkmanager. – Veiligheid. Het Platform Criminaliteitsbeheersing Veilig Ondernemen doet bedrijven aanbevelingen en geeft een veiligheidscertificaat. Daarnaast krijgt Maaldrift II een stimule-
energievoorziening en neemt de exploitatie voor eigen reke-
ringsbijdrage van 18.000 euro van het Ministerie van Justitie om collectieve beveiliging door te voeren.
ning. De bedrijven sluiten met elkaar raamcontracten af die de huidige en de toekomstige eigenaren van de bedrijven tot
– Regenwaterafvoer, energieonderzoek en milieu-audits.
afname van het warmtenet en tot onderhoud ervan verplich-
– Gezamenlijke afvalinzameling. De Vereniging van Eigenaren onderzoekt of dit een optie is.
ten. Voor de kosten van het koude/warmtenet zijn subsidies toegekend door provincie Zuid-Holland en Novem ( 91.000
– Verlichting, bestrating en bewegwijzering. De Vereniging van Eigenaren pakt dit waarschijnlijk collectief op, als onderdeel
respectievelijk 160.000.Euro). De gemeente Wassenaar en de bedrijven investeren elk 68.000 respectievelijk 300.000 Euro.
van parkmanagement.
Energie
In alle bouwplannen van de bedrijven zijn energiebesparende maatregelen getroffen zoals isolatie van gesloten bedrijfs-
De bedrijven die zich op Maaldrift gaan vestigen, zijn allemaal bekend. Dit maakt het makkelijker om na te denken
ruimten en kantoren (wanden en vloeren Rc- waarde 3,5 en de daken hoger dan 4; glasvlakken van dubbelwandig HR++
over een collectieve energie-infrastructuur. De gemeente stelt de bedrijven voor uit te gaan van een gezamenlijke warmte-
glas) en projectie van kantoren aan de koele zijde. Uiteindelijk hebben de bedrijven meer energiebesparende maatrege-
pomp die in de winter warmte onttrekt aan het grondwater
len gerealiseerd dan in de bouwplannen was afgesproken.
en in de zomer koel water oppomp. Hierdoor kan de energiebesparing meteen concreet worden gemaakt. Uiteindelijk
Alle maatregelen tezamen zorgen voor een extra besparing
wordt in overleg met de bedrijven gekozen voor een gezamenlijke koude/warmte opslag in combinatie met een individuele
van 70% bovenop bouwen conform het bouwbesluit en een kostenbesparing voor verwarming van ca. 20.000 – 30.000
warmtepomp per bedrijf. Dit geeft het bedrijf flexibiliteit in
euro per jaar. Er zijn plannen voor openbare verlichting met
de keuze van de pomp. De Vereniging van Eigenaren wordt aandeelhouder van de
zonnecellen, enkele gebouwen hebben ze al. De totale CO2 reductie bedraagt 40-50%, 300 ton per jaar.
5
6
Maaldrift II - Wassenaar
Water
De Welstandscommissie heeft hieraan een belangrijke
Er zijn verschillende maatregelen getroffen met betrekking tot het water op het terrein:
bijdrage geleverd.
– Het watergebruik in de bedrijven wordt beperkt door bijvoorbeeld waterbesparende toiletten en kranen, het inrichten van
Veiligheid Zie collectieve voorzieningen.
een gemeenschappelijke autowasplaats en brandstofverkooppunt op het terrein en het opvangen van regenwater voor het reinigen van bedrijfsmiddelen.
Milieu-audits Alle ondernemers krijgen een milieu-audit aangeboden. Ieder
– Bestaande waterpartijen op het terrein zijn meegenomen in het ontwerp van de bouwplannen;
bouwplan wordt beoordeeld aan de hand van een meetbare variantenmethode en na de bouw wordt gekeken of de voor-
– Hemelwater is afgekoppeld van het riool;
genomen maatregelen daadwerkelijk zijn doorgevoerd.
– Regenwater infiltreert in de bodem via geperforeerde regenpijpen onder de groenstroken (tijdens bouwrijp maken aange-
De beoordeling wordt in een milieucertificaat vastgelegd. Intussen is het merendeel van de bedrijven beoordeeld. In de
bracht); – Milieuvriendelijke oevers voor de waterpartijen op het terrein
beoordeling zijn ook extra kansen benoemd die ondernemers kunnen benutten.
zorgen voor een mooie overgang van plas- naar drasgebied en geven de biotoop de ruimte op het land en in het water.
LEERERVARINGEN
Duurzame ontwikkeling van een bedrijventerrein is een pro-
Duurzaam bouwen In de bouwplannen van de bedrijven zijn veel energiebespa-
ces, een weg die door de gemeente en bedrijven gezamenlijk moet worden afgelegd. Een weg die soms goed geplaveid is,
rende maatregelen opgenomen. Deze zijn beschreven in het
maar ook hobbels en scherpe bochten kan bevatten.
kader ‘Energie’. Verdere maatregelen: – De asfaltbitumen bouwweg wordt aangelegd onder voorwaar-
Betrokkenen bij het project Maaldrift II geven de volgende
de dat de aannemer de weg na de bouw verwijdert en recyclet succesfactoren aan: tot opnieuw te gebruiken wegmateriaal; – Communicatie tussen de gemeente, bedrijven, bedrijven – Alle daken zijn voorzien van een kunststof EPDM-dakbedekking die recyclebaar is; – Tijdens de bouw zijn materialen toegepast met een lage
onderling en overheden onderling. De basis voor een goede communicatie tussen de gemeente en de bedrijven is de ondernemersvereniging.
milieubelasting en een lange levensduur.
– Voor de ontwikkeling van Maaldrift is in een beperkt aantal plannen de duurzaamheid vastgelegd.
Intensief ruimtegebruik en beeldkwaliteit
– Door het open planproces, het frequente contact tussen de gemeente en de bedrijven en het enthousiasme van de
‘Maaldrift II is tot aan de nok toe vol’ vertelt gemeentelijk projectcoördinator de heer Van Vliet. 95-100% van de beschik-
ondernemers is het draagvlak voor de duurzame ontwikke-
bare bouwruimte op Maaldrift II wordt benut door bedrijven. ling heel stevig. Voor de beeldkwaliteit is daarbij door een negental ontwer– Erkenning voor de inspanningen en de bereikte resultaten pers en architecten samengewerkt. De ontwerpen voor de bedrijfsgebouwen hebben daardoor een onderlinge samenhang gekregen. Dit geeft een fraaie ruimtelijke uitstraling.
door de nominatie van het project voor de Energy Award en het winnen van de publieksprijs van de Energy Award.
Maaldrift II - Wassenaar
MOEILIJKHEDEN EN OPLOSSINGEN Moeilijkheden
Gekozen of mogelijke oplossingen
Proces en organisatie Vertraging in uitvoering door procedures van de overheid.
– Anticiperen op procedures in planning.
Dit komt deels door onbekendheid met ontwikkeling
– Versoepeling procedures door overheid.
van duurzame bedrijventerreinen door de gemeente
– Druk vanuit gemeente op de provincie om procedure
en de bedrijven.
te versnellen.
Complexiteit van de verschillende belangen bij veel
Transparant overleg voeren met de verschillende partijen en waar
onderwerpen.
nodig compromissen sluiten.
Draagvlak, betrokkenheid en communicatie Overheden De belangrijkste weerstand om te overwinnen is je eigen weerstand. Als je overtuigd bent van de kansen en mogelijkheden van duurzame bedrijventerreinen dan is er reden om met de bedrijven in overleg te gaan. Vertrouwen winnen als gemeente van ondernemers. Het instemmen van de ondernemers met een gemeenschappelijke visie over duurzaamheid en de bereidheid om met overheid samen te werken is de basis voor een duurzaam bedrijventerrein.
– Planvorming is open plan proces. Ondernemers worden betrokken en geen dingen opgelegd. – Zorg ervoor dat de boodschap (duurzaamheid is interessant) vanuit meerdere kanten (economisch en ecologisch oogpunt) wordt toegelicht. – Algemeen: niet te snel bij de pakken neer gaan zitten.
Vertrouwen winnen als gemeenteambtenaar bij
– Algemeen: niet te snel bij de pakken neer gaan zitten.
gemeentelijke diensten, provincie, architecten, adviseurs, Novem. Bedrijven Als ondernemersvereniging de ondernemers overtuigen van nut van duurzaam bouwen.
Communicatie! Veel praten en argumenten gebruiken als: – duurzaamheid is op langere termijn economisch interessant; – maatschappelijke verantwoordelijkheid ondernemers; – synergie tussen economie en ecologie.
Inhoud Opstellen beeldkwaliteitsplan voor maaldrift II.
Duurzaamheid op agenda zetten bij de Welstandscommissie
Gemeentelijk projectcoördinator wil input leveren hiervoor
zodat het een plek krijgt in de beeldkwaliteit. De gemeentelijk
samenwerken met stedebouwkundige, maar dit is niet
projectcoördinator woonde daartoe vergaderingen van de
gebruikelijk.
welstandscommissie bij.
Divers Lange aanloop voor ontwikkeling terrein.
Sneller duidelijk maken wie verantwoordelijk is voor
Bodemsanering stond ontwikkeling terrein lange tijd
de bodemsanering.
in de weg.
Bron: TNO-MEP – R 2003/107
7
8
Maaldrift II - Wassenaar
TIPS Proces en organisatie – Zorg dat de planning van ondernemers, gemeente en
– Een ondernemersvereniging moet de leden aanspreken op hun verantwoordelijkheid om het bedrijventerrein orde-
externe bureaus goed op elkaar zijn afgestemd. En plan
lijk en netjes te houden. Het is belangrijk dat de vereni-
tijd in voor procedures van de overheid. Anders leveren ze voor bedrijven onverwacht vertraging op. Als de plannen
ging daarom regelmatig contact met haar leden moet onderhoudt.
zijn goedgekeurd en de ondernemers nog (lang) moeten wachten op vergunningen of op de afronding van aanvul-
Inhoud
lende haalbaarheidsonderzoeken voor collectieve maatre-
– Middelgrote en kleine bedrijven moeten geholpen worden
gelen, kan dit het draagvlak verminderen. Het komt niet goed over als na een jaar intensief goed samenwerken tus-
bij het maken van een duurzame visie voor hun bedrijf. De gemeente kan hen daarbij goed helpen.
sen gemeente en ondernemers de interne gemeentelijke afstemming zorgt voor onnodige vertraging.
– Adviesbureaus zijn vaak te behoudend. En de berekening van de economische haalbaarheid van duurzame energieopties door een adviesbureau baseert zich op bijdragen
Draagvlak, betrokkenheid en communicatie
van de overheid. Op deze wijze wordt duurzame energie nooit rendabel.
– Wie als gemeenteambtenaar open en goed communiceert over duurzaamheid, maakt duurzame maatregelen vanzelfsprekend. Je wint het vertrouwen van ondernemers
– Ondernemers, architecten, aannemers en installateurs hebben vaak weinig kennis van duurzaam bouwen.
door er geen verborgen agenda’s op na te houden, door
Architecten zijn bijvoorbeeld meer gericht op creatieve
geen zaken op te leggen. Maar juist door de bedrijven keuzes voor te leggen.
ontwerpen. In offertes komt duurzaam bouwen daardoor niet automatisch terug en ondernemers weten niet waar
– Interne communicatie binnen de gemeente is vaak moeilijker dan externe communicatie. Andere gemeentelijke afdelingen hebben soms andere belangen en prioriteiten dan de afdeling Milieu. Een goede interne communicatie
ze op moeten letten. De gemeente kan de ondernemer ondersteunen en kan architecten bewust maken van de mogelijkheden voor duurzaamheid in de ontwerpen. – Start vroeg met collectieve maatregelen. Leg een gemeen-
vanaf de start van het proces kan zorgen dat iedereen ach-
schappelijke infrastructuur aan voordat er gebouwd gaat
ter de doelstellingen staat en zich inzet voor goede afspraken en het nakomen daarvan. Dat geldt zeker voor een
worden op het terrein. Dit voorkomt vertraging later of onnodige investeringen in tijdelijke apparatuur.
snelle afhandeling van vergunningen. – Zonder opgelegde ambitie vanuit de overheid kun je meer
Bovendien kost het vinden van partners en het verkrijgen van subsidies veel tijd en inspanning. Wachten op
bereiken. De gemeente kan wel een voorstel doen voor een
resultaten van onderzoeken kan het duurzaamheidspro-
ambitie en daarbij duidelijk maken wat de economische en ecologische voordelen zijn. De bedrijven hebben vervol-
ces onnodig vertragen. Contacten met provincie, Novem, Waterschappen, Kamer van Koophandel, Stadsgewest
gens de keuze hoever ze daarin meegaan. – Zeg wat je doet als gemeenteambtenaar, doe wat je zegt.
Haaglanden, kunnen niet vroeg genoeg gelegd worden. – Bekijk voor de ontwikkeling van het terrein hoe de
En maak zichtbaar wat je doet.
bereikbaarheid van het terrein is geregeld.
– Een succesgevoel is aanstekelijk. De ontwikkeling van Maaldrift II loopt goed en dit slaat over op de onderne-
Bron: TNO-MEP – R 2003/107
mers van Maaldrift.
Focus voor 2003
Colofon
2003 is het jaar van de realisatie van
Dit is een uitgave van de provincie
Maaldrift II en de start van het beheer van het terrein. Tevens zal gestart
Zuid-Holland, project DECOR
worden met de revitalisatie van het bestaande naastgelegen terrein,
Fax 070 - 441 78 33
Telefoon 070 - 441 72 05 E-mail
[email protected]
Maaldrift I. Onderzoek en redactie TNO-MEP,
Juni 2003
Arjan Ekelenkamp, Elsbeth Roelofs Eindredactie Provincie Zuid-Holland Vormgeving Ontwerpbureau Smidswater Druk Quantes, Rijswijk
