Sdu Uitgevers Thema Energiemonitoring
13
Maak energiegebruik zichtbaar! Met de toename van het energiebewustzijn groeit ook de behoefte om het energiegebruik te monitoren. Energiemaatregelen hebben namelijk pas echt zin wanneer er inzicht bestaat in de ‘zwakke plekken’ in gebouwen of processen. Daarnaast is energiemonitoring zinvol om het effect van genomen maatregelen inzichtelijk te maken en het draagvlak in- en extern te vergroten. Eén van de toonaangevende adviesbureaus op het gebied van energiemonitoring is Van Beek Ingenieurs uit Arnhem dat al ruim 30 jaar ervaring heeft opgebouwd met energiemanagement. EnergieGids.nl sprak met directeur ing. Ron Hendriks over het belang van energiemonitoring.
Directeur ing. Ron Hendriks van Van Beek Ingenieurs: ‘Velen zien energiebesparing als een soort project: je start een maatregel, voert hem uit en kijkt er vervolgens niet meer naar. Energiebesparing is echter een continu proces.’
14 Thema Energiemonitoring
energiegids.nl
meer draagvlak voor uitvoering van energiebesparende maatregelen. Stap twee is het opstellen van haalbare energiebesparende maatregelen op korte, middellange en lange termijn. Stap drie is het volgen en bewaken van de genomen maatregelen in de tijd.’ ‘Velen zien energiebesparing als een soort project: je start een maatregel, voert hem uit en kijkt er vervolgens niet meer naar. Energiebesparing is echter een continu proces, waarbij energiemonitoring een essentieel hulpmiddel is binnen het proces. Energiemonitoring is nooit een doel op zich!’
Total Cost of Ownership
Door ing. Frank de Groot
U
komt waarschijnlijk om in de energiegebruikdata. Die krijgt u van, of worden van u gevraagd door: meetbedrijven, netbeheerders, energiebedrijven, energieleveranciers, Overige Diensten Aanbieders (ODA’s), Energy Service Companies (ESCo’s), klanten, aandeelhouders, MJA-afspraken, enzovoort. Bent u er nog? De stroom aan data werkt vaak verlammend op gebouweigenaren. De energierekeningen worden ter kennisneming aangenomen en betaald. Jammer, want er zijn grote energiebesparingen mogelijk door orde te
‘Energiemonitoring en de bijbehorende energiebesparende maatregelen kunnen de Total Cost of Ownership verlagen.’ scheppen in de data chaos door energiemonitoring. ‘Energiemonitoring is meer dan alleen maar het energiegebruik meten, want dat levert natuurlijk geen energiebesparing op’, zegt ing. Ron Hendriks van Van Beek Ingenieurs in Arnhem. Redenen voor organisaties om aandacht voor energie te hebben zijn het verlagen van de energiekosten, het voldoen aan wet- en regelgeving of maatschappelijk verantwoord ondernemen ‘Onze visie is dat energiebesparing in drie stappen te bereiken is. De eerste stap is het zichtbaar maken van het energiegebruik door energiemonitoring. Wanneer je het energiegebruik zichtbaar maakt, creëer je
‘Energiemonitoring en de bijbehorende energiebesparende maatregelen kunnen de Total Cost of Ownership verlagen’, zegt Hendriks. Total Cost of Ownership (TCO) is een benaderingswijze waarbij, naast de stichtingskosten, ook gekeken wordt naar de financiële gevolgen van keuzes in de ontwerpfase van gebouwen. TCO brengt de totale kosten op korte en langere termijn in beeld om een beoogde prestatie te kunnen realiseren. Hendriks: ‘Bij gebouwen is bijvoorbeeld niet alleen de huurprijs of de bouwprijs van een gebouw relevant, maar ook de kosten tijdens gebruik voor energie, schoonmaak, (bouwkundig) onderhoud, beveiliging, bouwkundige aanpassingen en parkeerkosten. Het zal duidelijk zijn dat beslissingen in de ontwerpfase van grote invloed zijn op TCO. Datzelfde geldt voor het gebruik. Komt er een nieuwe gebruiker in een gebouw, dan wordt dit gebouw vaak aangepast. Dat heeft ook weer gevolgen voor de exploitatiekosten. Energiemonitoring brengt de gevolgen van gebruikersgedrag op het energiegebruik in beeld.’ Doordat gebouwen steeds beter worden geïsoleerd en de installatietechnieken om energie te besparen ook steeds geavanceerder worden, wordt de invloed van het gebruikersgedrag op het energiegebruik ook steeds groter. Waar vroeger het achteloos openzetten van ramen in de winter of op een warme zomerdag weinig consequenties had voor het energiegebruik, is tegenwoordig dat effect veel groter. Temeer ook door de steeds maar stijgende energieprijzen. Tevens is kennis en onderhoud van installaties noodzakelijk om een optimale werking te kunnen garanderen. ‘Ook hier zie je weer het belang van energiemonitoring: energieverspilling wordt direct in beeld gebracht. Vroeger zag je dat niet. Ja, de energierekening was aan het eind van het jaar wat hoger, maar de oorzaak was dan al vaak niet meer te achterhalen. Dus werd er geen actie op ondernomen.’ Volgens Hendriks wordt de informatiebehoefte ook groter door de opkomst van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO): ‘Het besef neemt toe dat het gebruik van fossiele brandstoffen tot uitputting van grondstoffen leidt. Het is maatschappelijk niet meer verantwoord om veel energie te verbruiken. Bedrijven willen dat ook uitstralen, in verband met imagoverbetering. Daarnaast worden de energiekosten steeds hoger, dus wordt het financieel steeds aantrekkelijker om energiebesparende maatregelen te nemen.’
Sdu Uitgevers Thema Energiemonitoring
Energiebesparing Zoals gezegd kan energiemonitoring eigenlijk niet los worden gezien van energiebesparende maatregelen. ‘De energiemonitoring laat immers zien wat de energiebesparende maatregelen voor een effect hebben. Overigens leggen we hiermee de lat voor onszelf ook hoog, want als wij twee jaar terugverdientijd suggereren, dan laat de energiemonitoring haarfijn zien of dat ook uitkomt. Eigenlijk controleren we zo dus ook ons eigen werk. Maar het is tevens een ontzorging van de klant.’ Met de bereikte energiebesparing kunnen verder in het traject weer andere energiebesparende maatregelen worden gefinancierd. ‘In de industrie gaat het hoofdzakelijk om de energiekosten voor koelen en drogen. Bij de utiliteitsbouw zijn het voornamelijk de energiekosten voor ventilatie, verlichting, koeling en verwarming. In de industrie gaat het vooral om de processen, in de gebouwde omgeving om de gebouwschil en klimaatinstallaties.’ Energiebesparing in de gebouwde omgeving kan ook aantrekkelijk zijn in verband met het verkrijgen van een hoge score op het veelbesproken energielabel. Hendriks: ‘Als je weet dat gebruikersgedrag een grote invloed heeft op het daadwerkelijke energiegebruik, dan zegt een energielabel niet veel. Het is een momentopname en zegt niets over gebruikersgedrag. Overigens zijn wij als adviesbureau geaccrediteerd volgens de EPBD richtlijnen en beschikken wij over EPA-U specialisten, dus we weten de waarde van dat label. Het risico bestaat ook dat na het behalen van een hoge score op het energielabel de gebruiker op zijn lauweren gaat rusten. Het label is immers binnen! Het zou beter zijn om daar aansluitend maatregelen op uit te voeren en de gebruikerscomponent ook mee te wegen in het proces van energiemanagement . Daar kan energiemonitoring dan ook weer een belangrijke ondersteunende rol in vervullen.’
Zicht op data Het inrichten van energiemonitoring levert direct een schat aan meetdata op. Het is volgens Hendriks de kunst om die meetwaarden te vertalen naar praktische informatie: ‘Aan een eindeloze stroom data heb je weinig. Ons energiemonitoringsysteem Erbis en de dienstverlening ErbisOnline bieden inzicht in het resultaat van energiebesparende maatregelen. In een beveiligde internetomgeving is het energiegebruik inclusief trends beschikbaar. De benodigde energiedata zijn afkomstig van bestaande meetpunten. Dat zijn slimme meters, data uit bijvoorbeeld GebouwBeheerSystemen of handmatig ingevoerde gegevens. ErbisOnline vertaalt de data vervolgens naar bruikbare, inzichtelijke informatie op strategisch, tactisch en operationeel niveau.’ ‘Het is belangrijk om inzicht te krijgen in de afwijkingen van het normatieve energiegebruik’, merkt de directeur van Van Beek op. Maar hoe stel je het normatieve gebruik vast? ‘Dat kan bijvoorbeeld op basis van historische data van een bedrijf of relevante parameters als buitentemperatuur. Daarnaast krijgen wij per dag van duizenden gebouwen de
uurwaarden binnen, waardoor wij per type bedrijf kunnen benchmarken. Een leuk voorbeeld is een afwijking die we constateerden in het energiegebruik bij een stadhuis. Daar was iedere zondag het energiegebruik hoger dan je zou mogen verwachten van een leeg gebouw. De verwarming en ventilatie bleek op zondag telkens aan te staan. Bleek dus dat in het verleden een wethouder iedere zondag nog even naar het stadhuis kwam om rustig zijn mail te kunnen checken. De regeling was daar na diens vertrek echter nooit op aangepast. Door de juiste data-analyse en wijziging van instellingen is een dergelijke besparing eenvoudig te realiseren.’ Een veel gemaakte fout is volgens Hendriks dat opdrachtgevers al snel denken dat ze zoveel mogelijk meters moeten plaatsen: ‘Maar het gaat niet om de kwantiteit, maar kwaliteit. Wat wil je meten? Pluk eerst het laaghangende fruit en ga gericht meten. Probeer ook het draagvlak te vergroten door de meetgegevens en informatie openbaar te maken. Dat kan op een scherm in het bedrijfsrestaurant of in de entreehal, zodat bezoekers het ook kunnen zien. We hebben naast een dergelijke interactief Energiedisplay (Erbis TV) ook een app ontwikkeld waarmee je de verbruiksgegevens op een smartphone kan aflezen. De komende jaren gaat energiemonitoring steeds meer de cloud in, zodat je overal online verbruiksgegevens kunt opvragen. Je moet mensen enthousiasmeren.’
15
16 Thema Energiemonitoring
Energiemaatregelen
energiegids.nl
monitoring, is een krachtig concept in dat proces.’ Opdrachtgevers kunnen ondersteund worden bij het nemen van energiebesparende stappen door Van Beek, maar het ingenieursbureau heeft niet de ambitie op te treden als Energy Service Company (ESCo): ‘Wij werken wel samen met ESCo’s, maar wij nemen niet de financiering van de energiekosten over. We leveren wel specialisten die bijvoorbeeld fungeren als projectmanager, voorzitter en coach van een actieteam in een bedrijf of gemeente. Ook kunnen we zorgen voor actieve bewaking van het elektriciteits- en gasverbruik en de controle van de data in ErbisOnline. Daarnaast zijn we actief in het verduurzamen van gebouwen, stellen we CO2 footprints op en beschikken we over BREEAMspecialisten. Tot slot kunnen we bedrijven ondersteunen bij het behalen van de Green Key. In al die disciplines speelt energiemonitoring een belangrijke rol. Als het gaat om specifieke kostenbesparing is er een team van specialisten dat organisaties ontzorgt op het financieel energiebeheer. Enerzijds worden klanten begeleid bij inkoop van energie en anderzijds vereenvoudigen we de administratieve processen rondom factuurstromen van onze opdrachtgevers.’
‘Een energiebesparingsdoelstelling formuleren is niet zo moeilijk, maar die vervolgens uitvoeren en laten zien wat je bereikt hebt wel’, zegt Hendriks. Om de kosten van de te nemen energiebesparende maatregelen te spreiden heeft Van Beek de Roadmap Energiebesparing ontwikkeld. Binnen een dergelijke roadmap wordt een viertal scenario’s uitgewerkt. Het eenvoudigste, sobere scenario (twee jaar) bestaat vooral uit snel te realiseren kortetermijnmaatregelen tegen geringe investeringskosten; maar de besparingen zijn ook beperkt (26%). Het voorzichtige scenario (2-5 jaar) behelst maatregelen op de korte en middellange termijn. Het levert zo’n 6-12% energiebesparing op, maar vraagt ook extra meerinvesteringen in energiebesparende maatregelen in gebouwen en installaties. Opdrachtgevers, zoals gemeenten, die meer willen, kiezen een ambitieus of zeer ambitieus scenario (5-10 jaar) inclusief duurzame energieopwekking. Dat levert een energiebesparing van 20% of meer op, maar vraagt additionele meerinvesteringen. ‘Het is raadzaam de besparingsopbrengsten te gebruiken voor het financieren van volgende energiebesparende stappen’, merkt Hendriks op. ‘Juist door het uitwerken van deze scenario’s komt er aansluiting tussen beleid en uitvoering omdat er sprake is van een gedragen keuze. De combinatie
Pieken beheren
van energiekennis en het juist weergeven van de resultaten via
Een belangrijke sturende parameter bij energiemonitoring is
Sdu Uitgevers Thema Energiemonitoring
het gecontracteerde elektrische vermogen. Indien dit maximaal vastgelegde benodigde vermogen op enig moment in de maand wordt overschreden dan wordt de vergoeding die maand aangepast aan dat hogere vermogen. Hendriks: ‘De meeste afnemers vergeten dit echter of weten het simpelweg niet en betalen onbewust veel te veel voor het gecontracteerde vermogen. Indien er namelijk in één maand meer van het netwerk is gevraagd dan afgesproken, zal de netbeheerder daarvoor een boete opleggen. Daarnaast wordt automatisch het gecontracteerde vermogen naar boven bijgesteld en kan de afnemer gedurende één jaar dit gecontracteerde vermogen niet meer wijzigen. Echter hierna is het wel zaak het vermogen naar beneden bij te stellen als er sprake is geweest van een eenmalige piek. Door energiemonitoring kun je boetes en bijstellingen van het gecontracteerde vermogen naar boven voorkomen.’
‘Door energiemonitoring komt helder in beeld waar de pieken zitten’ Door energiemonitoring komt helder in beeld waar de pieken zitten: ‘Door de pieken weg te nemen kun je de contracten aanpassen naar een lager gecontracteerd vermogen. Daardoor zie je dat er op eenvoudige wijze grote besparingen mogelijk zijn. Een ander voorbeeld: we constateerden bij een klant in een industriehal een ventilatievoud van tien, terwijl vier voldoende was. Dat scheelt enorm in je energiekosten. Of klimaatinstallaties in oudere gebouwen die nog staan ingesteld op de eerste gebruikers, terwijl het gebruik inmiddels volledig is veranderd.’ En het statige, monumentale pand van Van Beek zelf? Zijn hier ook maatregelen genomen? ‘Uiteraard’, zegt Hendriks. ‘Het pand is uitgerust met een nieuwe Cv-ketel en regelsysteem van onze zusterorganisatie Priva en we monitoren ook hier uiteraard het energiegebruik. In de hal hangt een scherm waarop de actuele verbruiksgegevens te zien zijn. We hebben sinds de ingebruikname in 2006 al 35 procent energie bespaard. En het goede is dat de medewerkers zeggen dat het comfort juist vooruit is gegaan! Onder eigen medewerkers wordt ErbisOnline ter beschikking gesteld om binnen een soort wedstrijd ‘De Energiestrijd’, mensen te motiveren ook thuis energiebesparingen te realiseren. Het is belangrijk om dat wat we dagelijks uitvoeren voor onze opdrachtgevers, ook zelf te belijden’ n
Al ruim dertig jaar Erbis
Erbis is een specialistische applicatie voor energiemonitoring. De applicatie wordt met name binnen de industrie en door grootverbruikers als universiteiten toegepast. U kunt er energiegebruik, -kosten en facturen in uw gebouw(en) en installaties mee monitoren en beheren. Al meer dan 30 jaar maken dagelijks vele organisaties in Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk gebruik van Erbis. ErbisOnline is een online dienst voor energiemonitoring die uitermate geschikt is voor de utiliteit (decentrale overheden, retail, hospitality, et cetera). Met de online webportal kunt u uw ambities, prestaties en energiegebruiken zichtbaar maken, bewaken en optimaliseren. ErbisOnline kent een modulaire opbouw en bezit de volgende functionaliteiten: • Inzicht in energiegebruiken • Actieve bewaking en signalering bij overschrijdingen van uw normen en budget • Optimalisatie van uw energiegebruik door middel van het coachen van installateurs en gebouwbeheerders • Controle van uw energiefacturen • Maatregelenbeheer en bewaking • Benchmarking van verschillende gebouwen naar bijvoorbeeld energiegebruik per vierkante meter Het is via deze internetapplicatie mogelijk anderen via internet toegang te verlenen tot gegevens die u beschikbaar wilt stellen. Hierdoor kunnen gebruikers zelf rapportages opvragen. Hiervoor is enkel een PC met internettoegang nodig. Naast de applicatie staat een team energiespecialisten ter beschikking voor datacontrole, –analyse en optimalisatie.
17
