LYTS MAR GRUTSK
COÖPERATIEVE DORPEN IN EEN MEESLEPEND LANDSCHAP ONTWERPLAB KRIMP FRIESLAND - FRANEKERADEEL
1
Inleiding
2
Krimp in Friesland
3
Krimp als kans
4 Een meeslepend landschap en coöperatieve dorpen Grootschalige landbouw en energieteelt Natuurontwikkeling en waterberging Kraamkamer van de landbouw De regio als energieproducent De voorzieningenwal van de regio Een kleinschalig netwerk van specifieke dorpen De rijkdom van de geschiedenis
INHOUD
5 Krimp in Peins en Sexbierum Peins Sexbierum
Colofon
3 2
3
HET STUDIEGEBIED VAN ONTWERPLAB KRIMP IN FRIESLAND
GROEI IS TRADITIEGETROUW DE VERTROUWDE BASIS ACHTER DE RUIMTELIJKE ORDENING, DE STEDENBOUW EN DE ARCHITECTUUR.
1.INLEIDING
WIJ ONTWERPEN AAN MEER...
5 4
In veel regio’s in Nederland is krimp in plaats van groei de conditie waardoor onze steden en dorpen veranderen. Krimp manifesteert zich in een dalend aantal inwoners, een overschot aan woningen, een afname van de werkgelegenheid en minder voorzieningen. Krimp stelt de ruimtelijke disciplines voor een nieuwe uitdaging. Aan de orde is een nieuwe manier van denken. Het gaat om het vinden van een andere houding en om andere wijze van plannen en ontwerpen aan krimp. Voor u ligt het resultaat van het Ontwerplab Krimp Franekeradeel. De studie maakt deel uit van het door Aedes, BNA, KEI, Stagg, Staro en Stawon georganiseerde Ontwerplab Krimp. In dit laboratorium wordt in Limburg, Zeeland en Friesland in zes teams krimp ontwerpend onderzocht. De studie naar krimp in Franekeradeel heeft het karakter van een verkennende studie. Onder de titel coöperatieve dorpen in een meeslepend landschap laat de studie zien, dat het Friese landschap in de toekomst de drager zal zijn van de economie. In de dorpen leidt krimp tot intensieve samenwerking en tot specialisaties. Er ontstaat een perspectief op een bijzondere ruimtelijke relatie tussen het Friese dorp en het omliggende landschap. De studie start met een algemene verkenning van de problematiek van krimp. Vervolgens nemen wij een positie in met de veronderstelling dat krimp kansen biedt. Tot slot lichten wij de ontwerpvoorstellen toe. Dat doen wij op twee schaalniveaus. Op het schaalniveau van de regio, waar de fundamentele keuzes gemaakt moeten worden. En op het concrete schaalniveau van de dorpen Sexbierum en Peins. Hier is de impact van krimp direct ruimtelijk voelbaar en zichtbaar. 5
DE VAN ELKE BURGEMEESTER... ANGST
7 6
7
...MAAR BIEDT OOK EEN ANDER PERSPECTIEF KRIMP
9 8
De afbeelding kan niet worden weergegeven. Het is mogelijk dat er onvoldo geheugen beschikbaar is op de computer om de afbeelding te openen of dat afbeelding beschadigd is. Start de computer opnieuw op en open het bestan opnieuw. Als de afbeelding nog steeds wordt voorgesteld door een rode X, k afbeelding verwijderen en opnieuw invoegen.
9
2. KRIMP IN FRIESLAND
Na 2035 krimpt de bevolking in heel Nederland. In Parkstad Limburg, Zeeuws Vlaanderen en Noordoost Groningen is dat nu al het geval. Ook Friesland krimpt. Vooral in de dorpen in het noorden van de provincie zijn de gevolgen van krimp al voelbaar en zichtbaar. Vertrekpunt is een afname van het inwonersaantal in Noordwest Friesland van 15% van de bevolking tot 2035 (conform prognoses van het CBS). Het aantal inwoners van de Gemeente Franekeradeel neemt dan af van 21.034 in 2008 naar 17.871 in 2035, een krimp van 3163 inwoners. Inmidddels neemt ook het aantal huishoudens af. Dit vertaalt zich vervolgens in een toenemend woningoverschot. Het CBS berekent voor Noordwest Friesland een krimp van 8 % van de woningvoorrraad op het niveau van de dorpen. Krimp toont zich ook in een veranderende samenstelling van de bevolking. Jonge mensen vertrekken bij gebrek aan perspectief naar elders. De bevolking van Noordwest Friesland vergrijsd in hoog tempo. Ook de werkgelegenheid in de regio neemt af. Agrarische bedrijven produceren op steeds grotere schaal maar doen dat steeds efficienter en met steeds minder arbeidsplaatsen. 11 10
Ook het aanbod van voorzieningen krimpt. Winkels sluiten, (sport)verenigingen hebben moeite met het vinden van nieuwe leden. Culturele voorzieningen verliezen publiek. Nu al is krimp zichtbaar in de dorpen. Zo heeft ieder dorp zijn ‘rotte kiezen’, leegstaande en verpauperende woningen die soms een plek hebben in het hart van het dorp. Al deze processen van krimp versterken elkaar bovendien. Ze zijn neerwaarts en cyclisch. De toekomst van Friesland in de context van krimp is in de eerste plaats een maatschappelijke en economische opgave. Maar krimp heeft ook een dimensie in het domein van de ruimtelijke ordening, de stedenbouw en de architectuur. Er is behoefte aan een verkenning van de (ontwerp)strategieën, waarmee het proces van krimp kan worden begeleid.
11
SEXBIERUM
800 woningvoorraad
700
742
723
704
600
682
500 400 300 200 100 0
2006
2015
2025
2035
-60
WONINGEN 800 gvoorraad
700 600 500 400
634
618
601
583
13 12
2006
2015
2025
2035
TZUMARUM
800 woningvoorraad
700 600
634
618
500
601
583
400 300 200 100 0
2006
2015
2025
2035
800 woningvoorraad
13
600 500 400 300 200 100
-51
WONINGEN
700
248
242
235
228
won
300 200 100 0
2006
2015
2025
2035
OOSTERBIERUM
800 woningvoorraad
700 600 500 400 300 200
248
242
235
228
100 0
2006
2015
2025
800
-20
WONINGEN
700 woningvoorraad
2035
600 500 400 300
15 14
200 100
117
114
111
won
300 200
248
242
235
228
100 0
2006
2015
2025
2035
PEINS
800 woningvoorraad
700 600 500 400 300 200 100 0
117 2006
114 2015
111 2025
108 2035
-09
WONINGEN
15
DORP TE KOOP
OP HET INTERNET TOONT ZICH HET OVERSCHOT AAN WONINGEN
17 16
17
3. KRIMP ALS KANS
19 18
19
Volgens het Ruimtelijk Planbureau reageren gemeenten die met een krimp te maken krijgen als volgt: eerst is er ongeloof en ontkenning. Daarna volgt de bestrijding van demografische krimp.Tot slot volgt er acceptatie. In Limburg is die omslag richting accepteren al gemaakt. In Zeeland bijvoorbeeld nog niet. Op dit moment is de reactie op krimp in de Friese dorpen vooral nog een Pavlov reactie: krimp wordt ontkend of gepareerd met groeiplannen. Nieuwe woningen aan de rand van de dorpen moeten nieuwe inwoners aantrekken. Dat alles onder het motto ‘aanbod schept vraag’.
PAVLOV
We zien een attitude van ‘eigen dorp eerst’. Iedere gemeente probeert het inwoneraantal, de woningvoorraad en het voorzieningenniveau in de eigen gemeenschappen op niveau te houden. Maar dat gaat onvermijdelijk ten koste van de buurgemeente of regio. Op de langere termijn is deze attitude niet vol te houden. Bij de Provincie Friesland is dat inmiddels duidelijk. De eenendertig gemeenten mogen tot 2016 bijna de helft minder huizen bouwen dan ze van plan zijn. De geplande bouw van 40.000 woningen moet van de provincie teruggebracht worden naar 19.700 woningen. 21 20
DE HUIDIGE REACTIE OP KRIMP VERTOONT GELIJKENIS MET DE TWISTENDE VETKOPERS EN SCHIERINGERS DIE VROEGER DE FRIESE DORPSGEMEENSCHAPPEN VERDEELDEN.
21
KR
IM
P=
KE
UZ
ES
MA
KE
N
22
Krimp accepteren betekent dat er keuzes gemaakt moeten worden: - OP WELKE PLEKKEN WILLEN WE NOG BOUWEN? - EN WAAR STOPPEN WE MET BOUWEN? - EN WAAR SLOPEN WE? Voorzieningen kunnen niet in ieder dorp op peil gehouden worden. Niet elk dorp kan een eigen winkel, een eigen school en een eigen sportveld hebben en houden. Ook hier zijn keuzes nodig: - IN WELKE DORPEN HOUDEN WE VOORZIENINGEN OP PEIL? - EN WAAR VERDWIJNEN VOORZIENINGEN? - IS ER MISSCHIEN EEN SPECIALISATIE VAN DORPEN TEN OPZICHTE VAN ELKAAR MOGELIJK? 23
VOORZIENINGEN HOUDEN WE SLECHTS OP ENKELE PLEKKEN IN STAND
25 24
GEEN NIEUWE UITBREIDINGEN AAN DE RAND VAN DE DORPEN
25
Friesland is een provincie van elf steden maar vooral ook een provincie van vierhonderd dorpen en van een magnefiek landschap. Vanoudsher is er in Friesland een directe economische relatie tussen de agrarische activiteiten en de dorpen. En naast een economische relatie is er ook een hechte sociale en culturele band tussen het dorp en het landschap.
KRIMP ALS KANS
De vraag naar een plan voor krimp heeft in de eerste plaatsbetrekking op de leefbaarheid in de dorpen. Maar een strategie voor krimpende dorpen kan niet zonder een perspectief voor het Friese land. Wij zien in krimp een kans voor een zowel de dorpen als het omringende landschap. De landbouw is ook in de toekomst de drager van het landschap, een productieve activiteit die het landschap kleurt. Met slechts een verdergaande schaalvergroting van de landbouw zijn het landschap noch de dorpen geholpen. We doen daarom voorstellen voor een gevarieerde landschapsontwikkeling in Noordwest Friesland. Het landschap wordt economisch meer vitaal en bovendien meer gedifferentieerd. We zien in krimpend Friesland aanleiding en ruimte voor schaalvergroting maar ook voor schaalverkleining van de landbouw. Met kennisintensieve teelten, biologische landbouw en ruimte voor slimme energieproductie. Met ruimte voor natuurontwikkeling en voor recreatie en ontspanning. 27 26
In de dorpen is een geregiseerde krimp aanleiding voor een intensieve onderlinge samenwerking. Dorpen zullen voorzieningen met elkaar gaan delen. Wij stellen voor de voorzieningen planmatig te concentreren in de grotere dorpen Sexbierum, Oosterbierum, Tzummarum en Minnertsga. De dorpen specialiseren zich in relatie tot hun postie in het landschap en hun eigen karakteristiek. Daarbij wordt een aanspraak gedaan op particulier initiatief en gedeelde creativiteit van de bewoners van de dorpen. In een ruimtelijk scenario zien we in krimp de mogelijkheden voor een nieuwe visule relatie tussen de dorpen en het landschap en voor de herwaardering van het cultuurhistorisch erfgoed. Er vinden geen dorpsuitbreidingen meer plaats aan de randen van de dorpen. Eerder is een geleidelijke sloop van woningen aan de orde. Daar zien we een kans op een kwalitatieve groei. De samenwerkende dorpen maken contact met een rijk en meeslepend landschap.
27
4. COOPERATIEVE DORPEN IN EEN MEESLEPEND LANDSCHAP
29 28
29
4.1 GROOTSCHALIGE LANDBOUW EN ENERGIETEELT
STRATEGIEEN
4.2 NATUURONTWIKKELING EN WATERBERGING 4.3 KRAAMKAMER VAN DE LANDBOUW 4.4 DE REGIO ALS ENERGIEPRODUCENT 31 30
4.5 DE VOORZIENINGENWAL VAN DE REGIO 4.6 EEN NETWERK VAN KLEINE DORPEN 4.7 DE RIJKDOM VAN DE GESCHIEDENIS
31
GROOTSCHALIGE LANDBOUW EN ENERGIETEELT
Een groot deel van het Westfriese landschap bestaat uit open kleiweidegebied, de kweldervlakten. Aan de kust vinden we de landaanwinning met opstrekkende verkavelingen. De bodem bestaat uit vruchtbare zeeklei. Het is een uitgestrekt en open gebied met landbouw en met verspreid liggende boerderijen. Het gebied is zeer geschikt voor een verdere schaalvergroting van de landbouw. Met ruimte voor een moderne en economisch rendabele bedrijfsvoering. Het landschap bestaat uit bijvoorbeeld uitgestrekte graaslanden voor vee, forse kavels voor akkerbouw en mogelijkheden voor energieteelt. Ook is er in het gebied ruimte voor ontwikkeling van de kassenbouw, gebruik makend van de goede lichtsituatie. In Sexbierum is daarmee een begin gemaakt. De impact hiervan op de ruimtelijke kwaliteit van het open landschap is echter groot. De infrastructuur in dit gebied schaalt op. Een grotere maaswijdte van wegen die geschikt zijn voor grote landbouwvoertuigen is het gevolg en welllicht ook het ‘downgraden’ van de kleine wegen.
33 32
LOCATIES VOOR GROOTSCHALIGE LANDBOUW EN ENERGIETEELT
33
DE REGIO MET DE MIDDELZEE, DE WADDEN EN HET KWELDERWALLEN LANDSCHAP
35 34
RUIMTE VOOR GROOTSCHALIGE MODERNE BOERENBEDRIJVEN
MOGELIJKHEDEN VOOR EEN NIEUW ENERGIELANDSCHAP
NIEUWE GROOTSCHALIGE ENERGIETEELT EN WINNING VOLGENS “NOORDERBREEDTE” 35
UITGESTREKTE GRASLANDEN VOOR VEELTEELT
NATUURONTWIKKELING EN WATERBERGING
Naast de grootschalige landbouw op de kweldervlaktes is er in Noordwest Friesland ook alle ruimte voor de ontwikkeling van nieuwe natuur. Het zijn vooral de lager gelegen en nattere delen van Noordwestfriesland waar nieuwe natuur kan ontstaan. Hier kan de noodzakelijke waterberging in de nieuwe natuur worden gerealiseerd. Dit landschap heeft aantrekkelijke mogelijkheden voor recreatief medegebruik. Er kan een kleinschalig netwerk van wegen (fiets-voet) aangelegd worden. Dat netwerk doet ook de dorpen aan en maakt nieuwe onderlinge relaties mogelijk. Anders dan de grootschalige landbouw kan de nieuwe natuurontwikkeling zowel economisch als ruimtelijk een sterke betekenis krijgen voor de krimpende dorpen. Een direct contact met het landschap is een aantrekkelijke kwaliteit voor het wonen in de dorpen. En dorpen kunnen zich wellicht toeristisch-recreatief hierop specialiseren.
37 36
RUIMTE VOOR NATUURONTWIKKELING EN WATERBERGING IN DE LAGER GELEGEN GRONDEN
37
DE ONDERGROND BIEDT AANLEIDING VOOR MEER DIFFERENTIATIE IN HET LANDSCHAP.
39 38
NATUURONTWIKKELING EN RUIMTE VOOR WATERBERGING
...TOT AAN DE RAND VAN HET DORP
NIEUWE NATUURGEBIEDEN....
...MET RUIMTE VOOR EEN RECREATIEF NETWERK
39
KRAAMKAMER VAN DE (BIO)LANDBOUW
Kenmerkend voor Noordwest Friesland zijn de lineaire kwelderwallen evenwijdig aan de kust. Op deze hogergelegen delen van Noordwest Frieslandvond de eerste occupatie van het land plaats. Hier vinden we het karakteristieke Friese landschap van terpdorpen, kreken en (op) vaarten, weelderige beplanting, lange wegen en vruchtbare landbouwgronden. Op de kwelderwallen is in relatie met de dorpen ruimte voor een kleinschaliger landbouw. Dit gebied wordt de kraamkamer van de landbouw. Op proefvelden en op kleine kavels wordt gewerkt aan kennisontwikkeling, bijvoorbeeld op het terrein van de veredeling van gewassen en teelten. Deze agrarische activiteiten zijn arbeidsintensief. Dorpen kunnen daarvan direct profiteren. Ook zien we goede mogelijkheden voor biologische landbouw in het gebied. Boeren verbouwen er kwalitatief goede streekproducten. De dorpen kunnen een rol spelen in de afzet van verbouwde producten. Deze boerenbedrijven kunnen tevens een rol spelen in de recreatieve dienstverlening. Te denken valt aan verblijfsmogelijkheden op de boerderij, aan recreatie, educatie en revalidatie.
41 40
DE KWELDERWALLEN ZIJN DE KRAAMKAMER VAN DE (BIOLOGISCHE) LANDBOUW
41
DE HOGERGELEGEN KWELDERRUG IS VANOUDSHER DE PLAATS VAN OCCUPATIE
43 42
PROEFVELDEN
INNOVATIE IN DE TEELTEN
BOERENBEDRIJVEN HEBBEN EEN RECREATIEVE BETEKENIS
BIOLOGISCHE LANDBOUW EN GEMEENSCHAPSVORMING
43
DE ENERGIE-EFFECTIEVE REGIO
In de provincie Friesland is er veel aandacht voor het energievraagstuk. Zo loopt Leeuwerden voorop in het gebruik van duurzame (niet fossiele) energie bij haar stadsontwikkeling. In de duurzame energieopgave kan de agrarische bedrijvigheid van de regio een belangrijke bijdrage leveren. De landbouw levert restwarmte, biogas en biedt plek voor windmolens. Gemeenschappen voorzien in de toekomst in hun eigen energie met hun lokale energiestations. In de eerste plaats gaat het om de productie en distributie van biogas. Het biogas is afkomstig van de boerenbedrijven in de vorm van mest, methaan en plantaardige afval.Op dit moment is bijna 35 kilometer biogasleiding in aanleg of al gerealiseerd. De regio verdient haar geld met de productie en distributie van duurzame energie. Naast het biogasnetwerk is bijvoorbeeld restwarmte en windenergie zeer kansrijk. Nu al voorzien een aantal dorpen in een deel van hun eigen energievraag via windmolens. Op de kweldervlaktes is er ruimte bovendien ruimte voorzien voor energieteelt en voor ‘solar fields’.
45 44
EEN NETWERK VAN BIOGASLEIDINGEN, WINDMOLENPARKEN EN SOLARFIELDS MET DE DORPEN ALS CENTRALE PLEKKEN IN HET NETWERK.
45
47 46
WINDMOLENS KRIJGEN EEN PLEK IN HET FRIESE LANDSCHAP
ENERGIETEELT EN ‘SOLAR FIELDS’
47
BIOGAS WORDT LOKAAL GETANKT
DE ‘VOORZIENINGENWAL’ VAN DE REGIO
Demografische krimp en de veranderende bevolkingssamenstelling maken het handhaven van het huidige voorzieningenniveau in de dorpen onhaalbaar. Hier zijn in de context van verdergaande krimp rigoreuze keuzes nodig. Het gaat daarbij om het in aantal en/of omvang terugbrengen van bijvoorbeeld de winkels, de scholen en de culturele -, sport- en maatschappelijke voorzieningen. Wij stellen voor de voorzieningen planmatig te concentreren in de vier grotere dorpen Sexbierum, Oosterbierum, Tzummarum en Minnertsga. Die vormen in de toekomst de voorzieningenwal van de regio. In de kleine dorpen verdwijnen de (meeste) voorzieningen volgens plan. De grotere dorpen zijn goed gesitueerd in het regionetwerk. Zij zijn voor alle inwoners relatief goed te bereiken. Diensten en voorzieningen hebben in de dorpen hun ‘uitvalsbasis’. De infrastructuur blijft op peil. De vier dorpen specialiseren zich bovendien in hun aanbod op basis van hun huidige ‘profiel’. Zo specialiseert Sexbierum zich met voorzieningen op sportief terrein en Tzummarum wordt het zorgcentrum van de regio. Deze voorzieningen worden niet alleen geconcentreerd maar kunnen ook binnen de specialisatie verder uitbreiden met meer bijzondere functies. 49 48
IN DE VIER GROTE DORPEN OP DE KWELDERWAL WORDEN VOORZIENINGEN PLANMATIG GECONCENTREERD.
49
DETAILHANDEL HEEFT EEN PLEK IN DE VIER GROTE DORPEN
SPORTVERENIGINGEN DELEN ACCOMODATIES
51 50
SCHOLEN FUSEREN
51
OOK OUDERENVOORZIENINGEN CONCENTREREN ZICH
EEN KLEINSCHALIG NETWERK...
In de kleinere dorpen in de regio voltrekt zich een geregisseerde krimp van de voorzieningen. Langzaam verdwijnen bijvoorbeeld scholen, winkels, sportverenigingen en culturele voorzieningen uit de kleine dorpen. Voor sommige voorzieningen biedt de ontwikkeling van de een fijnmazig infrastructureel netwerk een oplossing voor de inwoners van de dorpen (de schoolbus, de zorgtaxi op afroep, de boodschappenbezorgdienst....). Er ontstaat een mobiele vloot van voorzieningen, bediend vanuit de vier grote dorpen op de voorzieningenwal. Ook zijn er goede mogelijkheden voor het gebruik van het internet voor services. Nu al vinden veel doktersconsultaties op afstand plaats en worden ouderen via internet begeleid. Ook diensten zijn steeds vaker via internet te verkrijgen. Het dorpshuis is en blijft de alledaagse en vertrouwde ontmoetingsplek van de dorpsbewoners (en bezoekers). De kleine dorpen zijn verbonden door kleinschalige netwerken van smalle wegen en paden. Grotere infrastructuren kunnen downgraden. 53 52
EEN KLEINSCHALIG NETWERK MET GEDIFFERENTIEERDE KERNEN
53
55 54
DE MOBIELE VLOOT: DE BEZORGSERVICE
EEN KLEINSCHALIG NETWERK VAN WEGEN
VIA INTERNET WORDEN VEEL VOORZIENINGEN OP AFSTAND BESCHIKBAAR
DE JONGERENBUS, EEN HANGPLEK OP AFROEP
55
In Noorwegen maken dorpen die krimpen afspraken over samenwerking en specialisatie. Dorpen zijn er specifiek gericht op het bijvoorbeeld sport, cultuur of zorg. Zo zijn de Friese dorpen in de toekomst eveneens aangewezen op samenwerking. Wie heeft wat te bieden?
...VAN SPECIFIEKE DORPEN
Wij kunnen ons voorstellen dat de dorpen zich onderling onderscheiden op basis van een eigen karakteristiek. Zo kunnen zij bewoners en bezoekers aan het dorp binden. Daarbij kan de aandacht zich richten op bijvoorbeeld de ouderen, de paardenliefhebbers, de kunstenaars, de liefhebbers van tuinieren. De inwoners van de Friese dorpen zijn ondernemend en bijzonder zelfredzaam. Een goede basis voor een krimpend maar tegelijkertijd vitaal dorp. In de dorpen pleiten wij voor een geregisseerde sloop van woningen. Vooral de minder courante huurwoningen komen dan in aanmerking voor sloop. Ruimtelijk is er de kans op het versterken van de relatie tussen de dorpsbebouwing en het omliggende landschap. Karakteristieke bebouwing verdient een nieuw leven. Dat vergroot de identiteit van het dorp en het wonen wint aan kwaliteit. 57 56
PEINS ALS ‘SLOW RESORT’
57
HET RECREATIEVE EN LANDSCHAPPELIJKE
POTENTIEEL VAN DE VERTRAGING MANIFESTEERT ZICH IN DE KLEINE DORPEN, MET RUIMTE VOOR
SPECIALISATIES EN VERBONDEN MET HET OMLIGGENDE LANDSCHAP 59 58
59
DE RIJKDOM VAN DE GESCHIEDENIS
In de regio is een grote rijkdom aan cultuurhistorisch waardevolle dorpskernen, kerken en andere monumenten en archeologische plaatsen aanwezig. Deze plekken zijn gelinkt aan cultuurhistorische patronen en de karakteristieken van het onderliggend landschap, bijvoorbeeld die van de kwelderwallen. Krimp kan het cultuurhistorische landschap weer leesbaar maken. De geregiseerde sloop van woningen rondom de dorpskernen en de ontwikkeling van een gedifferentieerd landschap maken het mogelijk de geschiedenis ruimtelijk te versterken en te benadrukken. Plaatselijk kan er een nieuw perspectief ontstaan op het subtiele relief van het landschap. Monumenten tonen zich weer als bakens in het Friese landschap.
61 60
CULTUURHISTORISCHE HIGHLIGHTS
61
DE CULTUURHISTORIE HEEFT EEN DIRECTE RELATIE MET DE GEOMORFOLOGIE.
63 62
MONUMENTALE TERPEN
BAKENS IN HET LANDSCHAP
KNOESTIGE KERKEN
PERSPECTIEVEN OP SUBTIEL RELIEF
63
5. KRIMP IN PEINS EN SEXBIERUM
65 64
65
KRIMP IN PEINS
Peins is een van de kleinere dorpen van de regio. Het dorp heeft 270 inwoners. Er zijn 117 woningen. Het aantal inwoners neemt af en er is sprake van structurele leegstand. De school is gesloten en dorpsverenigingen zien hun ledenaantal teruglopen. Het kost moeite om de toneelvereniging, de kaatsvereniging en de voetbalclub draaiende te houden. Welke ruimtelijke mogelijkheden biedt verdergaande krimp voor de kleinere dorpen? Om dit zichtbaar te maken is de krimp in omvang door ons ‘uitvergroot’ van 8% naar 20% van de woningvoorraad. Daarmee wordt de ruimtelijke impact op de kaart zichtbaar, tastbaar en bespreekbaar.
67 66
GEREGISSEERDE SLOOP WORDT INGEZET OM RELATIE TUSSEN DORP EN LANDSCHAP TE VERSTERKEN
67
P E I N S EEN GESTRUCTUREERDE KRIMP IN STAPPEN
69 68
DE WONINGVOORRAAD VAN PEINS. SLOOP VAN DE MINDER COURANTE (HUUR)WONINGEN LIGT VOOR DE HAND.
69
PEINS IN 2008
71 70
AAN DE OOSTRAND VAN PEINS KAN DE RELATIE MET HET LANDSCHAP LANGZAAM AAN VERBETEREN. INCOURANTE BEBOUWING WORDT GESLOOPT
71
HET DORP KRIMPT VERDER DOOR AAN DE NOORD- EN OOSTKANT. ER ONTSTAAT DIRECT CONTACT MET HET LANDSCHAP VANUIT DE OUDE KERN
73 72
RONDOM DE HISTORISCHE TERP DUNT PEINS VERDER UIT, DE RELATIE MET HET LANDSCHAP WINT AAN KWALITEIT, HET DORP AAN LUCHTIGHEID
73
DE DOORGAANDE ROUTE VERDWIJNT UIT PEINS, WAT REST IS EEN RELAXTE DORPSSTRAAT. HET DORP “VERTRAAGT”.
75 74
HET FRIESE LANDSCHAP RAAKT DE KERN VAN HET DORP. PEINS 2030?
75
KRIMP IN SEXBIERUM
Sexbierum is een van de grotere dorpen. Het heeft 1750 inwoners, er staan 742 woningen. Gelegen op de ‘voorzieningenwal’ is het een plaats voor een geregiseerde concentratie van voorzieningen, bijvoorbeeld de sportvoorzieningen. De huidige sport- en spelvoorzieningen kunnen gekoppeld worden aan de recreatieve mogelijkheden van de tuinbouw, bijvoorbeeld een evenementenkas voor feesten en partijen. Ook kan Sexbierum zich specialiseren als agrarisch centrum, gerelateerd aan kassen en tuinbouw. In het dorp vinden we ook de directe verkoop van producten uit de tuinbouw. De Sexbierumse supermarkt is een versmarkt in de kas. Ook voor Sexbierum brengen we de excercitie van krimp van inwoners en woningen (20%) ruimtelijk in beeld.
77 76
VOOR SEXBIERUM STELLEN WIJ EEN GEDIFFERENTIEERDE STRATEGIE VAN GERICHTE SLOOP, HOOGWAARDIGE VERVANGING EN SPECIALISATIE VOOR
77
79 78
DE WONINGVOORRAAD VAN SEXBIERUM. SLOOP VAN DE MINDER COURANTE (HUUR) WONINGEN LIGT VOOR DE HAND
79
SEXBIERUM 1832
81 80
SEXBIERUM 1968
81
2009: MET CULTUURHISTORISCHE WAARDEN
83 82
2030: HET DORP IN EEN MEESLEPEND LANDSCHAP
83
KLEINER
MAAR STERKER
85 84
SEXBIERUM MAAKT CONTACT MET HET LANDSCHAP
85
SEXBIERUM NU
87 86
SLOOP BIEDT HET DORP EEN PERSPECTIEF OP HET OPEN LANDSCHAP
87
De afbeelding kan niet worden weergegeven. Het is mogelijk dat er onvoldoende geheugen beschikbaar is op de computer om de afbeelding te openen of dat de afbeelding beschadigd is. Start de computer opnieuw op en open het bestand opnieuw. Als de afbeelding nog steeds wordt voorgesteld door een rode X, kunt u d afbeelding verwijderen en opnieuw invoegen.
PERSPECTIEF OP HET OPEN LANDSCHAP
89 88
De afbeelding k an niet worden weergegev en. Het is mogelijk dat er onv oldoend geheugen beschik baar is op de computer om de afbeelding te openen of dat de afbeelding beschadigd is. Start de computer opnieuw op en open het bestand de opnieuw. Als de afbeelding nog steeds wordt v oorgesteld door een rode X, k un afbeelding v erwijderen en opnieuw inv oegen.
89
PERSPECTIEF OP DE KERK
PERSPECTIEF OP NIEUWE NATUURGEBIEDEN
91 90
De afbeelding k an niet worden weergegev en. Het is mogelijk dat er onv oldoende eheugen beschik baar is op de computer om de afbeelding te openen of dat de fbeelding beschadigd is. Start de computer opnieuw op en open het bestand pnieuw. Als de afbeelding nog steeds wordt v oorgesteld door een rode X, k unt u d fbeelding v erwijderen en opnieuw inv oegen.
91
PERSPECTIEF OP EEN WATERRIJK LANDSCHAP
COLOFON
KRIMPATELIER FRANEKERADEEL Opdrachtgevers: Aedes BNA KEI Stagg Staro Stawon Deelnemers: Maartje Berenschot Bardo Heeling Klaas Kingma Mike Korth Jochem Koster Paul Salomons Doeke van Wieren
Contactpersonen Atelier Krimp: Mechtild Linssen Jan van Rijn www.bna.nl/nl/ onderzoek,bouwen-voor-krimp/ ontwerplab-krimp DEURBANISTEN Dirk van Peijpe FLorian Boer
Rotterdam Februari 2009
92
