Bodems in een veranderend(natuur) landschap

faculty of spatial sciences

|

Bodems in een veranderend (natuur) landschap…

…door de ogen van een geograaf Erik Meijles Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen & Kenniscentrum Landschap [email protected]

Foto: Koopman


| 2

Bodemfuncties › › › › › › ›

Productie voedsel en biomassa Bewaren en filteren elementen (bijv. drinkwater) Leefgebied (habitat) Fysieke en culturele leefomgeving v/d mens Bron grondstoffen CO2-pool (zowel source als sink) Erfgoed archief (aardkundig en archeologisch) Vergeten we die niet in het huidige landschaps- en natuurbeleid?

Bron: EU soil protection strategy


| 3

Natuurontwikkeling: vb Hunzevisie › › › ›

“natuur” wordt 103 keer genoemd “meandering” 7 maal; “geo” 3 (incl. “geopark”) “bodem”, “reliëf”, “aardkundig (erfgoed)” niet “erfgoed” 7 keer, in de context van cultuurhistorie

Een van de drie kernpunten in 1995:

“...herstel van de Hunze als levende beek inclusief kenmerkende processen als sedimentatie en erosie, stroming en periodieke overstroming....”

In huidige visie niet meer expliciet


| 4

Natuurontwikkeling & bodem? › › › ›

“terug naar de oorspronkelijke situatie” “hermeandering” (of “opnieuw laten meanderen”) “aanleggen rivierduinen” & “natuurvriendelijke oevers” “herstel pingoruïnes”

› Is de bodemopbouw dan geen onderdeel van de natuur? › Mogen we om ‘groene’ natuur te creëren, ‘bruine’ natuur vergraven?

Nieuwe Hunzemeander, Panoronnio, 2015


| 5

Natuur gevormd door natuurlijke processen › › › ›

successie competitie uitwisseling …

En ook door › erosie/sedimentatie › bodemvorming › ... › Dus bodem, landschap en reliëf zijn onderdeel van natuur Elzenga, 2014


| 6

Vb 1: Hermeandering › “In dit deel van het plangebied wordt een zeer sterke meanderende en gevarieerde beekloop gecreëerd. In de scherpste meanders komt een steile buitenbocht en een flauwe binnenbocht. In de min of meer rechte stukken wordt een meer variërend profiel aangelegd waarbij deze wisselt tussen de beide oevers. Daarmee ontstaat een gevarieerde beekloop, met veel variatie op korte afstanden. Voor het dempen van de bestaande beekloop van dit deel van het Diep maken wij gebruik van materiaal afkomstig van de nieuw te graven meanderende beekloop, de te graven slenk en de te plaggen delen.”

› Redenering vanuit vorm, niet vanuit:

(wordings)proces of dynamische omgeving

› ...maar proces zorgt voor heterogene bodemopbouw

waarin landschapssgeschiedenis is vastgelegd


| 7

Beekverleggingsprocessen Drentsche Aa

Kadaster 1830

TMK 1850

Bonne 1902

De Jonge 1924

Bonne 1949

AHN2 2010

› Meandering actief proces, maar

beperkt en lokaal zeer variabel

(door de heterogene bodemopbouw!)

› Bodem stuurt water, water maakt bodem › Hoe gaan we daar mee om in hermeanderingsprojecten? › Zandsuppletie? Menting & Meijles, 2015 Foto: Van Soest, 2007


| 8

Veenopvulling & meandering in beekdalen › Zandige beekopvullingen – meandering? › Veenopvulling – doorstroomveen zonder beek/meandering?

Makaske et al. 2015


| 9

Mogelijk resultaat hermeandering › Beekprofiel past niet bij dynamische beek › Top bodemarchief vergraven

natuurlijk cultuurhistorisch en aardkundig erfgoed

› Is de beek dan weer natuurlijk?


| 10

Geen graafwerk: laat het Reitdiep weer kronkelen

Foto: Roelof Bos


| 11

Vb 2: Afplaggen kwelder

natuurlijk proces - successie?

› “Door opslibbing worden de kwelders langzaam maar zeker hoger en neemt de zee-invloed af. Vooral op de hoge kwelder veroudert de vegetatie en neemt de biodiversiteit af. Omdat veel kwelders zijn aangewezen als Natura2000 gebied, staan natuurbeheerders voor de taak de kwaliteit van de habitats te behouden. Daarvoor zijn maatregelen nodig, zoals het afplaggen van kwelders of het toelaten van dynamiek.” (Deltares)

› Veiligheid? › Natuurlijkheid?

Foto: Sarah Stiles


| 12

Natuurlijk overstromingsprofiel kwelder… › …met daaruit volgend natuurlijke bodemopbouw & reliëf › Groeit met stijgende zeespiegel mee › Afplaggen?

Natuurkennis.nl


| 13

Natuurbeheer op de kwelder › Redeneer vanuit processen, inclusief de:

aardkundige (erosie/sedimentatie), cultuurhistorische (begrazing) & natuurlijke (successie in ruimte, niet diepte)

› Om biodiversiteitsdoelstelling te halen


| 14

Vb3: “Slenken” graven

tektoniek kreek (kwelder) of geul (wad) laagte in veen…

› …ontstaan door aardkundige processen › Hoe kun je die graven? › Gevolg van een proces, dat weerslag

aan oppervlak EN in ondergrond heeft

Jongmans et al, 2014 (blz 559)


| 15

Bodem archiefkast met erfgoed › Natuurlijk erfgoed

zaadbanken & bodemleven

› Cultuurhistorisch erfgoed

Bewonings- en gebruikssporen

› Aardkundig erfgoed

Klimaatcondities en -processen

› Hoe lezen we nu de geschiedenis van het landschap? › Scheuren we bladzijden uit het boek? Foto: Koopman


| 16

Bodem & veranderend landschap: conclusie › Natuurontwikkeling optisch beeld

van landvorm die er (niet) is geweest

› Landschapsontwikkeling: neem alle waarden/processen mee:

natuurlijk erfgoed cultuurhistorisch erfgoed en: aardkundig erfgoed

› Benoem ze in inrichtingsproces en resultaat › En treedt naar buiten als bodemkundige: de bodem zit in de grond, is voor velen onzichtbaar... › ...maak (weer) zichtbaar in landschap & beleid


| 17

Dank voor uw aandacht

Bodems in een veranderend(natuur) landschap

Recommend Documents