Wanneer moet u de huisarts bellen? Als uw kind: • jonger is dan drie maanden en koorts heeft (hoger dan 38°C) • langer dan drie volle dagen koorts heeft • koorts heeft gehad en na enkele dagen opnieuw koorts krijgt
Luchtweginfecties bij kinderen Verkoudheid
Hoesten
Keelpijn Oorpijn
• een erg zieke indruk maakt • steeds zieker wordt, of als de klachten ernstiger worden • suf is, of ontroostbaar huilt • slecht drinkt (minder dan de helft van normaal), of moeite heeft met slikken • veel braakt • benauwd is, of anders gaat ademhalen: sneller, korte periodes stopt, of piepend • een andere huidskleur krijgt: bleek, blauw of grauw • puntvormige bloedinkjes op de huid krijgt die u niet kunt wegdrukken; de foto laat zien hoe u dat kunt testen met een glas • andere verschijnselen heeft, waar u zich zorgen over maakt
11
Informatie voor ouders Wat kunt u zelf doen Waar moet u op letten Wanneer wel of geen antibiotica
RATIONEEL ANTIBIOTICABELEID KINDEREN
Hoesten en bronchitis
Inleiding Luchtweginfecties komen heel veel voor bij kinderen en gaan gepaard met klachten zoals verkoudheid, hoesten, oor- of keelpijn en soms met koorts. Dit informatieboekje is bedoeld voor ouders en verzorgers. Het geeft antwoord op vragen die vaak worden gesteld.
Inhoud
pagina
Luchtweginfecties bij kinderen .................................................... 2 Wat zijn antibiotica? ...................................................................... 5 Nadelen van antibiotica................................................................ 6 Oorpijn en middenoorontsteking................................................. 7 Verkoudheid en ontsteking van de bijholten ............................... 8 Keelpijn en keelontsteking ........................................................... 9 Hoesten en bronchitis ................................................................. 10 Wanneer moet u de huisarts bellen............................................ 11
Dit boekje is ontwikkeld op basis van de meest recente wetenschappelijke informatie door onderzoekers van het Universitair Medisch Centrum Utrecht voor het RAAK project. Het doel van dit project is het verbeteren van antibioticagebruik door kinderen met luchtweginfecties, door scholing van huisartsen en informatie aan ouders. Meer informatie vindt u op de website: www.rationeelantibiotica.nl
1
Wat zijn de meest voorkomende klachten? • Uw kind kan hoesten vanwege slijm in de luchtwegen. Dit kan bij jonge kinderen vaak naar klinken, omdat zij smallere luchtwegen hebben. • Uw kind kan een droge hoest of kriebelhoest hebben, zonder slijm. • Uw kind kan verkouden zijn of koorts hebben. • Bij het hoesten kan uw kind benauwd zijn, piepen, of pijn op de borst hebben. Hoe lang duurt hoesten? • De meeste lage luchtweginfecties duren één tot drie weken. • Het hoesten kan, als de infectie al over is, wat langer aanhouden. Dit kan geen kwaad, de hoest kan wel vier weken duren. Wat kunt u zelf doen? • Schone lucht Rook niet in de omgeving van het kind. • Stomen Wanneer uw kind dit prettig vindt, kan stomen met warme, vochtige lucht de klachten wat verminderen. Doe geen kamille of menthol in het water, omdat dit kan de slijmvliezen juist meer kan irriteren. • Hoestmiddelen Er zijn verschillende middelen verkrijgbaar bij de apotheek of drogist. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat deze middelen helpen, daarom is een terughoudend gebruik aanbevolen. Als uw kind het prettig vindt, kunt u ze geven. • Pijnstilling: zie pagina 4 Helpen antibiotica? Antibiotica helpen niet voor de meeste kinderen met een lage luchtweginfectie. De hoest wordt niet minder en gaat ook niet sneller over door antibiotica. Voor ernstig zieke kinderen, met bijvoorbeeld een longontsteking, zijn antibiotica wel nodig om sneller beter te worden.
10
Keelpijn en keelontsteking Wat zijn de meest voorkomende klachten? • Uw kind heeft keelpijn en kan daarbij soms problemen hebben met slikken of praten. • De keel kan er rood uitzien, soms met witte plekken, of dik wit slijm. • De klieren in de hals kunnen opgezet en/of gevoelig zijn. Hoe lang duurt keelpijn? • De keelpijn kan drie tot zeven dagen duren. Wat kunt u zelf doen? • U kunt de pijn verzachten met huismiddeltjes, zoals: - koud drinken, waterijsjes - honing of dropjes; geef nooit honing aan kinderen onder de één jaar - oudere kinderen kunnen gorgelen met kamillethee of zout water (glas warm water met één theelepel zout) - zuigtabletten of gorgeldrankjes (apotheek of drogist) • Pijnstilling: zie pagina 4 Helpen antibiotica? Antibiotica helpen niet voor de meeste kinderen met keelpijn. De keelpijn wordt niet minder en gaat ook niet sneller over. Voor ernstig zieke kinderen kan een antibioticumkuur wel nodig zijn, wanneer zij bijvoorbeeld problemen hebben met slikken, of het openen van de mond. Wanneer moet u de huisarts bellen? Zie de laatste pagina van dit boekje.
9
Luchtweginfecties bij kinderen Een luchtweginfectie is een infectie van de slijmvliezen van de lucht-wegen. Er ontstaan klachten omdat de slijmvliezen door de ontsteking zwellen en meer slijm gaan produceren. Uw kind krijgt hierdoor een loopneus, een verstopte neus, keelpijn, oorpijn, of kan gaan hoesten. Luchtweginfecties worden vaak door een virus veroorzaakt, maar soms ook door een bacterie. Kinderen krijgen soms koorts bij de luchtweg-infectie en voelen zich ziek en hangerig. Hieronder ziet u een afbeelding van de meest voorkomende luchtweginfecties.
Neusverkoudheid
Middenoorontsteking
Keelontsteking Bronchitis (grote luchtwegen) Longontsteking (longblaasjes)
Bronchiolitis (kleine luchtwegen)
Hoe vaak komen luchtweginfecties voor? Jonge kinderen maken vaak luchtweginfecties door, omdat ze nog met weinig verkoudheidsvirussen in aanraking zijn gekomen. Ze moeten hun weerstand nog opbouwen. Wanneer een kind een aantal keren achter elkaar een luchtweginfectie doormaakt, komt dit door steeds een ander virus waarmee het kind nog niet eerder in aanraking is geweest. Virussen verspreiden zich gemakkelijk via uitgeademde lucht, via handen en voorwerpen zoals speelgoed. Een kind dat veel in contact komt met andere jonge kinderen, op een kinderdagverblijf of op school, kan tot wel tien keer per jaar verkouden zijn.
2
Verkoudheid en ontsteking van de bijholten Hoe lang duren luchtweginfecties? De meeste luchtweginfecties gaan binnen één tot twee weken vanzelf over. Sommige luchtweginfecties duren langer dan ouders verwachten, vooral verkoudheid en hoesten kunnen meer dan twee weken aanhouden. Het afweersysteem zorgt dat uw kind vanzelf zal herstellen.
Wat zijn de meest voorkomende klachten? • Een verstopte neus ontstaat door zwelling en slijmproductie van de neusslijmvliezen. • Uw kind kan hoesten en keelpijn hebben door slijm en zwelling in de keel. • Uw kind kan koorts hebben. Hoe lang duurt verkoudheid? • Een verkoudheid gaat meestal binnen één tot twee weken over. • Soms kan een verkoudheid langer dan twee weken aanhouden.
Wat is koorts? We spreken van koorts als de lichaamstemperatuur hoger is dan 38°C. Koorts is een normale reactie van het lichaam op een infectie. Soms loopt de temperatuur van kinderen op tot 40°C of zelfs 41°C; dat is op zichzelf niet gevaarlijk. Koorts komt het meest voor bij kinderen tussen de nul en vier jaar. Het is niet nodig om de koorts te verlagen, koorts kan namelijk geen kwaad. Als uw kind zich ziek voelt, pijn heeft, of slecht eet of drinkt, kunt u wel paracetamol geven. Na een half uur tot een uur gaat het dan vaak beter. De paracetamol is na vier tot zes uur weer uitgewerkt. Op de laatste pagina staat vermeld bij welke symptomen u wel contact moet opnemen met de huisarts.
3
Wat kunt u zelf doen? • Neusdruppels of neusspray Bij een verstopte neus kunt u fysiologisch zout of xylometazoline neusspray of druppels geven (drogist of apotheek). Hierdoor slinkt de zwelling van het neusslijmvlies. Lees zorgvuldig de bijsluiter voor de dosering van xylometazoline en gebruik dit niet langer dan één week. • Stomen Wanneer uw kind dit prettig vindt, kan stomen met warme, vochtige lucht de klachten wat verminderen. Doe geen kamille of menthol in het water, omdat dit kan de slijmvliezen juist meer kan irriteren. Helpen antibiotica? Een verkoudheid wordt vrijwel altijd veroorzaakt door een virus. Antibiotica helpen dus niet voor kinderen met gewone verkoudheidsklachten, ook niet als de kleur van het snot verandert, of als de verkoudheid langer duurt. Wanneer moet u de huisarts bellen? Zie de laatste pagina van dit boekje.
8
Oorpijn en middenoorontsteking Wat zijn de meest voorkomende klachten? • Oorpijn komt veel voor na of tijdens een verkoudheid. Bij een oorontsteking stijgt de druk in het middenoor door ontstekingsvocht. Hierdoor gaat het trommelvlies bol staan. Dit veroorzaakt de pijn. • Bij een loopoor komt het ontstekingsvocht naar buiten door een scheurtje in het trommelvlies. Dit is niet gevaarlijk; het trommelvlies groeit vanzelf weer dicht. • Uw kind kan koorts hebben. Hoe lang duurt oorpijn? • De ergste klachten zijn binnen twee tot vier dagen meestal over. • Bij kinderen jonger dan 2 jaar kunnen de klachten wel een week duren. Wat kunt u zelf doen? • Pijnstilling Oorontstekingen zijn heel pijnlijk. Zorg voor een goede en continue pijnstilling met paracetamol (zie pagina 4). • Neusdruppels of neusspray Bij een verstopte neus kunt u fysiologisch zout of xylometazoline neusspray of druppels geven (drogist of apotheek). Hierdoor slinkt de zwelling van het neusslijmvlies. Lees zorgvuldig de bijsluiter voor de dosering van xylometazoline en gebruik dit niet langer dan één week. Helpen antibiotica? Bij de meeste kinderen gaat een middenoorontsteking vanzelf over en helpen antibiotica weinig. Antibiotica zijn daarom meestal niet nodig. Voor sommige kinderen, afhankelijk van de leeftijd, de ernst van de ontsteking en het beloop, kan de huisarts beslissen om wel een antibioticumkuur voor te schrijven.
Pijnstilling met paracetamol Paracetamol is een middel om uw kind te geven tegen pijn, of om zich bij koorts wat beter te voelen. Paracetamol is zonder recept verkrijgbaar bij de apotheek of drogist. Er bestaan verschillende vormen, zoals tabletten, drankjes of zetpillen. Laat u informeren welke dosering en vorm voor de leeftijd van uw kind geschikt is en houdt u aan het aantal doses beschreven in de bijsluiter. Zorg voor een goede en continue pijnstilling als uw kind veel pijn heeft. U kunt verdeeld over de dag het maximale aantal tabletten geven, zoals in de bijsluiter staat beschreven. Hiermee voorkomt u dat de pijn steeds weer terugkomt.
Wat kunt u zelf doen voor uw zieke kind?
• Het is belangrijk dat uw kind voldoende drinkt. Eten is wat minder belangrijk.
• Zorg dat uw kind voldoende rust krijgt om te herstellen. • Bij koorts kan uw kind zich warm of koud voelen. Pas hierop de kleding en de dikte van het dekbed aan. • Uw kind kan zich ziek en naar voelen en slaapt vaak slecht. Geef uw kind daarom wat extra aandacht.
Wanneer moet u de huisarts bellen? Zie de laatste pagina van dit boekje.
7
4
Wat zijn antibiotica?
Nadelen van antibiotica
Antibiotica bestrijden infecties die veroorzaakt worden door bacteriën; ze doden de bacteriën, of remmen hun groei. Antibiotica werken niet tegen infecties die veroorzaakt worden door virussen. Antibiotica kunnen worden voorgeschreven door een arts.
Het gebruik van antibiotica heeft ook bijwerkingen en nadelen. Gebruik ze daarom niet onnodig.
Antibioticum
Antibioticum Doodt bacteriën
Doodt geen virussen
Resistente bacteriën
Als een bacterie in contact komt met een antibioticum, kan deze bacterie resistent worden. De bacterie is dan niet meer gevoelig voor het antibioticum.
De meeste luchtweginfecties worden veroorzaakt door virussen. Bij de meeste luchtweginfecties is daarom geen behandeling met antibiotica nodig. Antibiotica helpen dan niet om sneller beter te worden, of om minder pijn te hebben. Uw kind is na één tot twee weken van de meeste luchtweginfecties weer hersteld. Antibiotica kunnen zinvol zijn bij infecties die door een bacterie worden veroorzaakt. Uw huisarts kan bepalen wanneer een antibioticumkuur wel nodig is.
1 jaar
Antibiotica doden ook goede bacteriën. Hierdoor ontstaan vervelende bijwerkingen zoals diarree, misselijkheid en spruw. Antibiotica kunnen huiduitslag veroorzaken.
Resistente bacteriën kan iemand tot een jaar lang bij zich dragen en verspreiden naar anderen.
We moeten bewust omgaan met antibiotica! • Gebruik alleen een antibioticum als uw arts dit nodig vindt • Geef uw kind de voorgeschreven dosis en maak de kuur af • Gebruik nooit oude restjes antibiotica
5
Infecties met resistente bacteriën zijn moeilijker te behandelen. Mensen kunnen hierdoor ernstig ziek worden en overlijden.
6
