Limburgse milieukrant

Limburgse milieukrant

15/1

In dit nummer: Groene landbouwsubsidies

2

Erosiebestrijding

6

GGO’s: frankensteins in onze voeding

9

Pietpraat

12

Activiteitenkalender

13

Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 54 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (22ste jg-1) Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat 35 - 3530 Houthalen

Pagina 2

De groene landbouwsubsidies Het Europese landbouwbeleid wordt groener. Onder het nieuwe motto “publiek geld moet naar publieke diensten gaan” besliste Europa dat de rechtstreekse inkomenssteun aan de landbouwers in Vlaanderen jaarlijks zo’n 240 miljoen euro, vanaf 2015 voor 30 % gekoppeld moet worden aan ecologische voorwaarden. Dit houdt in dat in Vlaanderen dit jaar meer dan 90 miljoen euro aan boeren betaald zal worden voor hun ecologische inspanningen. Of dit resultaat zal opleveren valt sterk te betwijfelen.

Europa wil wel, maar staat onder druk van de landbouwlobby.

Met de invoering van PDPO III vanaf 2014 tot 2020 wil Europa de goede richting uitgaan. Maar onder druk van de landbouwlobby werden een aantal maatregelen zeer sterk afgezwakt. De opvallendste voorwaarde waaraan elk bedrijf moet voldoen om de volledige inkomenssteun te krijgen is dat het 5 % van zijn akkerland moet reserveren voor natuur. Europa noemt dat “ecologisch aandachtsgebied”. Aanvankelijk ging het om 7 %, maar onder druk werd dit verminderd tot 5 %. En omdat alleen grote bedrijven eraan moeten voldoen, ontsnapt 88 % van de Europese landbouwbedrijven hieraan. In Vlaanderen is dat 56 %. Ook de invulling van deze 5 % natuur blijkt zeer soepel te zijn. Een boer met 20 ha grond voldoet reeds als hij na de tarweteelt gedurende 10 weken op 1,5 ha een bodemverbeterend gewas zoals mosterd laat groeien. Als een landbouwer een beek of bosrand langs zijn akker heeft, dan telt dit ook mee. De tweede en derde voorwaarde vergen nog minder aanpassing. Elk bedrijf groter dan 30 ha moet drie verschillende teelten hebben. In Vlaanderen moet amper de helft van de bedrijven zich daaraan houden en de meeste daarvan hadden al drie teelten. Om te vermijden dat ecologisch waardevolle weides akkers worden, bepaalt Europa dat de hoeveelheid permanent grasland niet mag krimpen, al is er nog een marge van 5 %. In Vlaanderen dienden 1041 landbouwers een aanvraag in bij de VLM voor beheerovereenkomsten vanaf 1 januari 2015. Er werd een inhoudelijke afstemming gerealiseerd tussen onder meer de vergroeningsmaatregelen, die direct betaald worden via de eerste pijler van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, en de beheerovereenkomsten, die betaald worden via de tweede pijler van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.

Pagina 3

In de overeenkomsten zijn ook nieuwe pakketten opgenomen. Zo zijn de overeenkomst voor het onderhoud van knotbomenrijen en voor de aanleg en onderhoud van bloemenstroken nieuw. De beheerovereenkomst “waterkwaliteit” werd grondig gewijzigd. Enkele beheerpakketten werden speciaal ontworpen met het oog op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen in en rond Natura 2000gebieden. Deze maatregelen hebben betrekking op de vermindering van bemesting op akkerland en grasland. Europa wil de achteruitgang van de biodiversiteit tegen 2020 stopzetten. Die ambitie heeft Vlaanderen in het MINA-plan 4 omgezet naar volgende doelstellingen voor het vogelbeheer: - Een toename van de algemene broedvogelindex met 10 % in 2015 ten opzichte van 2007-2008, op basis van de aantallen broedvogels; - Een toename van de overwinterende watervogelindex met 10 % ten opzichte van 2005-2006, op basis van de aantallen overwinterende watervogels. In kader van Natura 2000 stelt Vlaanderen Europese natuurdoelen op voor de “kwetsbare” vogelsoorten, dus de soorten van bijlage I van de Europese Vogelrichtlijn en vogelsoorten waarvoor Vlaanderen een internationale verantwoordelijkheid heeft. Dertien van deze soorten zijn sterk afhankelijk van het landbouwgebied, negen soorten die hier overwinteren en vier broedvogelsoorten, namelijk de grauwe kiekendief, de kwartelkoning, de grauwe klauwier en de (uitgestorven) ortolaan. De gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen liggen al vast en handelen over de omvang van de populatie, de grootte en kwaliteit van het leefgebied. Om de biodiversiteit in landbouwgebied te versterken bestaan er geen specifieke beleidsdoelen. Zowat de belangrijkste doelgroep, zeker in Vlaanderen, zijn de akkervogels. In Vlaanderen staan bijna alle akkervogelsoorten op de rode lijst omdat ze met uitsterven zijn bedreigd. Landbouwers kunnen subsidies krijgen om hier iets aan te doen. Maar hier begint het al goed fout te lopen. Landbouwers die beheerovereenkomsten afsluiten voor akkervogelbeheer nemen bepaalde maatregelen waardoor de overlevingskans en de broedresultaten kunnen verbeteren. De globale beheerovereenkomsten bestaan sedert 2003, die voor akker- en weidevogels bestaat sedert 2008 en jaarlijks wordt hiervoor 17 miljoen euro uitgekeerd (de helft Europees, de helft Vlaams geld). Maar het INBO (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek), dat het effect van de overeenkomsten bestudeert is kritisch. Het INBO stelt vast dat de maatregelen te kleinschalig zijn en te versnipperd worden ingezet om effect te hebben. Ook zijn er nog steeds overeenkomsten af te sluiten die gewoonweg nefast zijn. Zo zijn er ook nu nog overeenkomsten waarbij grasstroken gemaaid mogen worden tijdens het broedseizoen. Eerst maakt men het aantrekkelijk voor de vogels om te nestelen en nog voor de jonge vogels voldoende groot zijn worden de nesten weggemaaid. De oorzaak van de achteruitgang van de biodiversiteit in akkerland (en deels ook in weiland) ligt ongetwijfeld bij de doorgedreven grootschalige landbouw. Hierdoor verdwenen de laatste tientallen jaren onverharde wegen, grasstroken, houtkanten en bermen, waardoor de vogels hun

In Vlaanderen staan bijna alle akkervolgelsoorten op de rode lijst.

Pagina 4

broed- en eetplaatsen kwijtraakten. Door het gebruik van pesticiden vermindert het aantal insecten zo drastisch dat de vogels onvoldoende voedsel vinden. Maar ook andere gebruiken in de landbouw zijn zeer negatief voor de natuur. Zo worden graanakkers meestal dadelijk na de oogst omgeploegd. Hierdoor worden ook de graanrestjes onbereikbaar voor de dieren. Ook worden intensieve graslanden om de 34 dagen gemaaid. Hierdoor krijgen de meeste vogelsoorten de tijd niet om hun jongen voldoende vliegvlucht te krijgen. De veldleeuwerik bijvoorbeeld heeft hiervoor minstens 45 dagen nodig. Reeds in het verleden (2012) werden door het INBO een aantal suggesties en beleidsvoorstellen, op basis van vaststellingen in 2010, geformuleerd. De maatregelen voor de akkervogels waren hierin nog niet opgenomen. Het INBO stelt dat de maatregelen die het broedsucces moeten verhogen te kleinschalig worden toegepast in Vlaanderen. Want beheerovereenkomsten voor een beperkt aantal versnipperde percelen leveren eerder beperkte resultaten op. In plaats van individuele maatregelen zou de overheid beter een systeem- en gebiedsbenadering promoten. Die houdt dan rekening met alle relevante factoren. Het INBO stelt dat de maatregelen zoveel mogelijk afgesteld moeten worden op de doelsoort(en) van een specifiek gebied. Het is belangrijk om maatregelen te selecteren in functie van de te beschermen soort (en). Hoewel alle maatregelen een positief effect hebben op de algemene biodiversiteit, zijn ze niet even efficiënt voor alle soorten. Na een evaluatie van de voorbije resultaten stelt het IBNO dat de vooropgestelde doelen wellicht niet bereikt zullen worden. Akkervogels (geelgors, grauwe gors, gele kwikstaart, veldleeuwerik en patrijs) kunnen slechts duurzaam in stand gehouden worden als de zomer- en wintermaatregelen gecombineerd worden in de vorm van broedgelegenheid, dekking en voedsel.

Pagina 5

De voorgestelde beheerovereenkomsten voor akkervogels zijn als volgt samen te vatten: - Aanleg en onderhoud gemengde grasstrook plus, waarbij de breedte minstens 5 meter moet zijn over de ganse lengte van de strook, geen meststoffen, geen bestrijdingsmiddelen; - Onderhoud gemengde grasstrook plus; - Teelt van voedselgewas, zoals tarwe, boekweit of Japanse haver. Belangrijk hierbij is ongetwijfeld dat het gewas pas mag geoogst of ondergewerkt worden na 15 maart van het volgend jaar. Dit houdt dus in dat er in de winterperiode voedsel en dekking wordt geboden. Deze maatregelen, en ook de wintermaatregelen gelden enkel in kerngebieden en zoekzones voor akkervogels. In de zoekzones sluit de VLM pas beheerovereenkomsten als ze op een voldoende grote oppervlakte worden uitgevoerd. Voor weidevogels kunnen volgende beheerovereenkomsten afgesloten worden in beheergebieden voor soortenbescherming: - Uitgestelde maaidatum tot na 22 juni, dus geen enkele activiteit tussen 20 maart en 22 juni; - Beweiden vanaf 20 mei met maximaal 4 dieren per ha; - Standweide 15 juni, dus tot 15 juni maximaal 2 dieren per ha; - kuikenweide, dus ofwel geen enkele activiteit maar wel met een veebezetting van 2 dieren per ha, ofwel geen enkele activiteit (ook geen veebezetting); - Vluchtstrook 22 juni. Deze strook wordt gedurende de 5 jaar van de overeenkomst behouden en mag slechts gemaaid worden na 22 juni. Alhoewel voorgaande overeenkomsten nog een groot aantal negatieve elementen kende, heeft de administratie enkele belangrijke aanvullingen en wijzigingen voorgesteld. Het is nu te hopen dat de Vlaamse regering akkoord gaat met deze voorstellen en dat de beheerovereenkomsten reeds vanaf dit voorjaar afgesloten kunnen worden. Maar een aantal vogelbeheermaatregelen hebben alleszins ook een positief effect op de andere delen van het ecosysteem op het platteland. Zo neemt de algemene biodiversiteit wel toe bij het uitvoeren van beheerovereenkomsten. Echter, om effectief resultaat te boeken moeten de maatregelen ook ondersteund worden door wetenschappelijk onderzoek. De VLM heeft een onderzoeksbudget van 330 000 euro voor vijf jaar. In Nederland is dit budget voor één jaar. En nog eens zoveel louter voor het meten van het akkervogelbestand. August Feyen

Pagina 6

Erosiebestrijding 2015 werd internationaal uitgeroepen tot het jaar van de bodem. Hoopvol richtten we onze aandacht op de daarvoor aangemaakte website van de Vlaamse overheid www.bodembewust.be. We verwachtten informatie over de Vlaamse zand- en leembodems, bodemstructuur, bodemvruchtbaarheid, erosiebestrijding… Maar voorlopig (moment van schrijven) beperkt de site zich tot de aankondiging van een hele rits (relevante, moeten we toegeven) lezingen en studiedagen. Maar omdat de grond van de zaak steeds een zaak van de grond is, vonden we het toch interessant om het eens over de bodem te hebben. “De bodem” is een breed thema. Dit artikel gaat over erosiebestrijding, want wat heb je aan een gezonde en vruchtbare bodem als de toplaag steeds blijft wegspoelen van de akkers richting woonkamer? Wat is erosie? Een gezonde bodem met een goede structuur zal niet zo gemakkelijk eroderen, maar er zijn verschillende factoren die een rol spelen bij erosie. Er is bijvoorbeeld winderosie bij losse zand. In Vlaanderen kennen we dit als stuifduinen. Stuifduinen zijn Europees beschermd habitat, maar zand kan ook stuiven waar men het niet hebben wil. Duinen die in ongewenste richting “wandelen”, zeg maar. Hier zullen we ons beperken tot de regenerosie.

We verwachten binnenkort toch meer info op www.bodembe wust.be. Hou’m in de gaten.

Regenerosie (hierna erosie) is sterk afhankelijk van de bodem (leem en zandleem) en de helling. Voor meer dan 60 % van Vlaanderen is erosie eerder verwaarloosbaar. Het fenomeen situeert zich vooral in de hellende leem- en zandleemgebieden van Midden- België: de Vlaamse Ardennen, het Pajottenland, het Hageland en Haspengouw. Voor de landbouwer zelf betekent erosie op korte termijn eventueel het onderspoelen of wegspoelen van kiemplanten en/of het wegspoelen van vruchtbare grond. Op lange termijn leidt dit tot een afname van de gewasopbrengsten. Het totale bodemverlies als gevolg van watererosie in Vlaanderen wordt geschat op 1,7 miljoen ton. Op perceelsniveau, gerekend op de erosiegevoelige percelen, komt dit neer op maximaal ca. 10 – 30 ton per ha per jaar, of een verlies van 0,7 tot 2,2 mm per jaar. Op dergelijke percelen komt dit neer op een rendementsverlies van ca. 0,03 tot 0,09 % per jaar. Dat lijkt verwaarloosbaar, maar op langere termijn wordt het bodempatrimonium, dat onvervangbaar is, meer en meer aangetast. Ongeveer 0,5 miljoen ton hiervan komt jaarlijks terecht in onze waterlopen, met onder andere een verhoogd overstromingsrisico tot gevolg. In de laatste decennia nam de frequentie van water- en modderoverlast stroomafwaarts van hellende akkerbouwgronden toe. Niet alleen de toename van hevige regenval door klimaatverandering, maar ook volgende factoren speelden een rol:

Pagina 7



Toename van teelten die de bodem minder bedekken en/of vasthouden zoals erwten, aardappelen, maïs;  Schaalvergroting van akkers, verdwijnen van kleine landschapselementen;  Afname van bodemkwaliteit (structuur, bodemleven, …). En tot slot: wanneer gebouwd mag worden in overstromingsgevoelig gebied of stroomafwaarts erosiegevoelige percelen is het niet verwonderlijk dat er water- en modderoverlast ontstaat. Regenerosie veroorzaakt geultjes van verschillende grootteordes, tot zelfs ravijnen. Ons gezond boerenverstand weet dat een stortbui meer erosie zal veroorzaken dan motregen, en dat kale grond sneller wegspoelt dan begroeide. Wetenschappers hebben er een formule voor, de RUSLE formule: A = R * K * LS * C * P A: geschat gemiddeld bodemverlies door geul- en intergeulerosie in ton per ha per jaar R: regenerosiviteitsfactor K: de bodemerosiegevoeligheidsfactor LS: de topografische hellings- en lengtefactor C: gewas- en bedrijfsvoeringsfactor P: de erosiebeheersingsfactor Naast natuurlijke oorzaken is er ook bewerkingserosie. Het spreekt voor zich dat met de helling mee ploegen al geulen creëert, terwijl dwars op de helling ploegen een vertragend effect heeft op eventuele erosie. Bewerkingserosie wordt elk jaar geschat aan de hand van het model: Q s,t = ktil * S = -ktil * dh ⁄ dx Q s,t de netto hellingafwaartse flux is door bewerkingserosie; ktil de bewerkingstransportcoëfficiënt; S de lokale hellingsgradiënt; h hoogte op een gegeven punt van de helling (dh hoogteverschil) dx de horizontale afstand. Een potentiële bodemerosiekaart per perceel, aan de hand van modellen en schattingen is te vinden op www.dov.vlaanderen.be. Maatregelen Voor de maatschappij zijn de financiële baten die erosiereducerende maatregelen opleveren veel groter dan de kosten. Voor de landbouwer, die de maatregelen uitvoert, zijn de kosten hoger dan de baten. Daarom worden landbouwers deels verplicht, deels gestimuleerd om maatregelen uit te voeren. Er zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van de situatie. Erosiebestrijding is immers echt maatwerk. Er zijn maatregelen die de gevolgen inperken zoals sedimentopvangbekkens en grasstroken langs perceelsranden. De toplaag zal hier nog steeds afspoelen, maar zal onderaan het perceel opgevangen worden en niet in waterlopen of dorpskernen stro-

Voor de maatschappij zijn de financiele baten van erosiebestrijding groter dan de kosten

Pagina 8

De vruchtbare toplaag blijft waar hij hoort: op de akkers

men. Water krijgt de kans om te infiltreren. Andere maatregelen voorkomen het ontstaan van erosie: aanpassing van gewasrotaties en teeltmethodes (niet-kerende bodembewerking (niet ploegen dus), directinzaai). Deze preventieve maatregelen komen ook de bodemvruchtbaarheid ten goede. Sinds 2005 kunnen landbouwers vrijwillig beheerovereenkomsten afsluiten met de VLM. Bij deze overeenkomsten van 5 jaar worden landbouwers vergoed om maatregelen uit te voeren zoals aanleggen van grasgang, grasbufferstrook, aanleg van dammen, directe inzaai en niet - kerende bodembewerking. De laatste twee zijn niet meer opgenomen in PDPO III (2014-2020). Erosiegevoelige percelen worden in vier klassen opgedeeld: zeer hoog, hoog, medium en laag erosiegevoelig. Op de zeer hoog en hoog erosiegevoelige percelen is de landbouwer, wil hij rechtstreeks steun ontvangen in het kader van het Gemeenschappelijk (Europees) Landbouwbeleid, verplicht erosiebestrijdingsmaatregelen toe te passen bestaande uit een minimaal aanwezige bodembedekking én een minimaal landbeheer. Voor de periode 2014-2018 worden de reeds bestaande minimale vereisten aangescherpt. Niet alles moet van de landbouwers komen: gemeenten worden sinds 2002 financieel ondersteund voor het opstellen van gemeentelijke erosiebestrijdingsplannen of voor het uitvoeren van kleinschalige erosiebestrijdingswerken (erosiebesluit). En het werkt! De voorbije jaren sloegen de watering van Sint-Truiden en het Provinciaal Steunpunt Land & Water de handen in elkaar om water- en modderoverlast te bestrijden. Na 12 jaar intense samenwerking tussen landbouwers, eigenaars en gemeentebesturen zijn in Gingelom en SintTruiden ongeveer 70 % van de erosieknelpunten opgelost. Deze gemeenten zijn dan ook de koplopers inzake erosiebestrijding in Vlaanderen. Uit een onderzoek van de KULeuven in Engelmanshoven (Sint-Truiden) bleek dat niet-kerende bodembewerking het bodemverlies bij hevige regenval kan reduceren (40 to 90 %). Computersimulaties (UGent en KULeuven) geven aan dat grasbufferstroken op 20 % van de meest erosiegevoelige percelen tot 25 % van de modderstsroom kunnen tegenhouden.

Cijfers bekomen uit het natuurrapport 2014 Meer info: www.landenwater.b e en www.lne.be (thema bodem)

Erosiebestrijding is steeds maatwerk, maar wel effectief. Niet alleen worden modderstromen beperkt of zelfs voorkomen, de vruchtbare toplaag blijft ook waar hij hoort: op de akkers. Els Ferson

Pagina 9

GGO’s: Frankensteins in onze voeding Pitloze druiven, sproeistofresistente gewassen, langer houdbare groenten, fruit met een schokresistente schil,… GGO's (genetisch gemodificeerde organismen) zijn niet langer fictie en liggen vandaag in de winkelrekken. In Europa gelden er strikte regels rond etikettering, … maar een nieuwe Europese regelgeving, gecombineerd met een vrijhandelsakkoord met USA zou wel eens (gemodificeerd) roet in het (gereguleerd) eten kunnen gooien. Frankenstein redt de wereld (niet) Wereldwijd zijn soja (82% van alle soja is GGO), katoen (68%), maïs (30%) en koolzaad (25%) de vier belangrijkste GGO-gewassen. Er zijn voor- en tegenstanders van GGO’s. Tegenstanders vinden dat de biotechnologische industrie voor God speelt en hebben hierbij morele bezwaren. Of ze waarschuwen voor ongekende lange termijn effecten zoals giftige stoffen in de voeding, massale bijensterfte door sproeistoffen, en een steeds groter verbruik van sproeistoffen waardoor ook het bodemleven vernietigd wordt en voedingsstoffen vastgehouden worden (dit is onder andere een effect van glyfosaat). Sproeistofresistente gewassen doen het verbruik van sproeistoffen stijgen. Onkruiden en ongedierte kunnen op hun beurt (via natuurlijke evolutie) resistent worden aan sproeistoffen. Het verschil tussen een GGO en veredeld ras (variëteit) is dat bij deze laatste door middel van kruisingen eigenschappen worden geselecteerd die aanwezig zijn in individuele exemplaren. Bij GGO’s worden eigenschappen toegevoegd aan een soort, door DNA van een totaal andere soort (bacterie, virus, dit heet transgenese) of dezelfde soort (cisgenese) in te voegen. Dit nieuwe, vreemde DNA-fragment zet zich vervolgens op een willekeurige plaats in de bestaande DNA-streng. Wetenschappers zijn er nog niet in geslaagd om deze plaats vast te leggen. DNA uitwisseling tussen een bacterie en pakweg een tomaat zal zonder tussenkomst van de mens niet gebeuren. Voorstanders (met name de producenten) beweren dat GGO’s een grotere opbrengst hebben, en zo de honger uit de wereld kunnen helpen. Er is voedsel genoeg in de wereld het is echter niet correct verdeeld. In Vlaanderen verspillen we ieder jaar maar liefst 120.000 ton voedsel. Volgens een rapport van de Wereldbank betekent dit dat iedere Vlaming 630 euro weggooit aan eten dat hij kocht. Gele rijst, met bètacaroteen, zou vitamine A-deficiëntie, dat leidt tot blindheid, in derdewereldlanden kunnen bestrijden. Aangepaste tomaten blijven langer vers,… De theoretische mogelijkheden zijn eindeloos, zoveel problemen kunnen opgelost worden met GGO’s.

Transgenese: genetisch materiaal invoegen vanuit een andere soort (bacterie aardappel); Cisgenese: genetisch materiaal invoegen vanuit dezelfde soort (aardappelras - ander aardappelras)

Voorstanders beweren dat GGO’s de honger uit de wereld zal helpen.

Pagina 10

Zowel voorstanders als tegenstanders zwaaien met studies en rapporten om hun gelijk te halen. Wie gelijk heeft zal de toekomst uitwijzen. Maar laten we vooral niet vergeten dat deze gepatenteerde gewassen elk jaar opnieuw bij de producent gekocht moeten worden. Ook zal de landbouwer (steeds meer) herbiciden en insecticiden gebruiken, verkrijgbaar bij dezelfde producent. Wanneer een niet-GGO veld door kruisbestuiving besmet wordt zal de eigenaar gebruikersrechten moeten betalen aan… de producent van de GGO gewassen. Indien er zich toch op langere termijn gezondheidsproblemen voordoen door consumptie van GGO voedsel, zal de patiënt geneesmiddelen voorgeschreven krijgen, geproduceerd door… juist ja. Bepaalde bedrijven zoals onder andere Monsanto, Syngenta en Bayer (zo, we hebben ze genoemd!) worden hier absoluut beter van. De wereld ook? Dat is niet bewezen. De praktijk lijkt meer op het tegendeel. Kijk maar naar de zelfdodigen van katoenboeren in India. In Amerika

In Europa gelden er striktere regels voor GGO’s dan in Amerika.

Met 73,1 miljoen ha GGO teelt (maïs, soja, katoen, koolzaad, suikerbiet, alfalfa, papaja, pompoen, courgette) is Amerika absoluut koploper in de wereld. Toch treft men in de winkelrekken zelden een etiket aan dat verklaart dat een product GGO bevat. Dit is immers niet verplicht, dankzij lobbywerk en belangenvermenging. Voor een GGO geteeld mag worden of een GGO product verkocht mag worden, worden deze “uitgebreid” getest door de producent zelf. Onafhankelijke studies worden niet toegelaten en zeker niet gepubliceerd. Lange termijneffecten hebben slechts 90 dagen om zich te uiten, want de testen duren nooit langer. Europa In haar jaarlijks rapport meldt ISAAA dat er in 2014 wereldwijd 181,5 miljoen hectare aan genetisch gewijzigde (GGO-) gewassen geteeld werd. Dit is een toename van 6 miljoen hectare in vergelijking met 2013. De GGO’s werden door 18 miljoen landbouwers geteeld, verspreid over 28 landen. In Europa zijn er vijf landen (Spanje, Portugal, Tsjechië, Roemenië en Slovakije ) die GGO ’s telen op een areaal van 143.016 ha. In Europa is op dit moment slechts één GGO-gewas toegelaten voor teelt: de insect-resistente MON810-maïs. 31,6% van de in 2014 in Spanje geteelde maïs is GGO-maïs. De MON810-maïs bevat DNA van de bacterie Bacillus thuringiensis dat beschermt tegen vraat van de Europese stengelboorder, een belangrijke belager van de Zuid-Europese maïsteelt. Van het insect-resistente MON810-kenmerk zijn meer dan honderd verschillende maïsrassen op de Europese markt verkrijgbaar bij meer dan tien zaadbedrijven.

Pagina 11

In Europa gelden striktere regels voor GGO’s dan in Amerika. Zo verplicht verordening 1830/2003 labels op GGO levensmiddelen en moet er onder andere een identificatienummer opstaan en de vermelding dat een product geheel of gedeeltelijk uit GGO bestaat. Ook inzake de voedselveiligheid zijn er regels (verordening 1829/2003).

Nieuwe regeling en vrijhandelsakkoord Een 24 uren durende vergadering van het EU parlement, de commissie en de raad bracht op 3 december een compromis naar voren over de nieuwe GMO regelgeving, waarbij individuele lidstaten het recht hebben om GGO's binnen hun grenzen te weren. Eind januari stemde het Europees parlement in met de teksten. Een lidstaat kan GGO’s binnen haar grenzen weren, maar niet op basis van milieu- en gezondheidsredenen. Die beslissing neemt Europa voortaan zelf in een eigen risico-analyse die nadien niet meer weerlegbaar is. Met andere woorden: Europa beslist of een GGO veilig is en een lidstaat zal met gefundeerde argumenten moeten komen om veilig bevonden GGO’s alsnog te weren binnen haar grenzen. Bovendien kunnen de producenten een nationale ban van hun product ook juridisch aanvechten. Alles zal dus afhangen van de risico-analyse van Europa. Deze analyse moet absoluut onafhankelijk zijn, zonder enig lobbywerk. Welke criteria er gehanteerd zullen worden is nog niet geweten. Het vrijhandelsakkoord met USA, ook bekend als TTIP (Transatlantic trade and investment partnership) zou de mondiale economische groei ten goede komen, of toch minstens de groei van multinationals. Dit akkoord maakt het immers mogelijk om… De strenge Europese normen voor voedselveiligheid en milieu staan vrije handel vanuit Amerika in de weg, omdat veel Amerikaanse voedselproducten en gewassen niet door de Europese keuring zouden geraken. Dit akkoord kan dus resulteren in een versoepeling van de Europese normen zoals onder andere het legaliseren van met hormonen behandeld vlees, gekloond vee en een versoepeling van regels op GGO’s. Als dit gebeurt zijn we allemaal getuige van een zoveelste overwinning van het kapitaal op het algemeen belang. Els Ferson

Insecten die resistent worden tegen (alle) verdelgers is ecologische horror.

Pagina 12

Pietpraat

Het haakje Mijn rechterschouder en de aldaar inwendige belendende percelen leden onder verkalking, ontsteking en scheuren in ondersteunende structuren. Komt het door de vele kaas die zo’n vegetariër binnenspeelt of is het gewoon “er beginnen kosten aan te komen”? In elk geval ; we zijn geopereerd en de rechterarm is geïmmobiliseerd voor een tijdje. Je kent pas de waarde van iets als je dat moet missen, zegt de volksmond. Een bezorgde vriend vraagt me kort na het gebeuren hoe het gaat, of het een beetje lukt? Ik ben wat korzelig want iemand met een minimum aan intelligentie zal toch ook wel merken dat je wel wat sukkelt als je maar één arm kan gebruiken... Ik reageer dan ook een beetje bitsig en kortaf: “Probeer maar eens je achterwerk af te vegen met je linkerhand, na een broodnodige ontlasting.” Hij bekijkt me met een brede glimlach: “Da ’s geen enkel probleem Piet; ik ben linkshandig…” Nu: ik ben rechts; al kan ik ook links best mijn plan trekken. Een buurvrouw die ik ontmoet en ook een gegipste hand in een draagdoek laat rusten (drie gebroken vingers) klaagt steen en been over haar echtgenoot die haar niet genoeg helpt bij bv. het snijden van de soepgroenten: “dat is niet simpel!” Ik beaam dat inderdaad vele dingen niet simpel zijn met één hand maar ik slik mijn repliek van achterwerk afvegen maar even in. Ik weet niet of zij van rechtse of van linkse strekking is. Ze vervolgt klagend: “Je moet maar eens proberen je beha aan te trekken met één arm en één hand.” Ik antwoord haar dat ik dat niet dadelijk kan proberen en haar best wil geloven dat het niet zo eenvoudig zal zijn. Ze wil me blijkbaar echt overtuigen en detailleert dat je het haakje er niet in krijgt!! Ik knik, verstandig kijkend, en trek me behoedzaam terug in mijn privé-vertrekken . Mijn niet onknappe buurvrouw blijft roepen op haar echtgenoot, die zich in de traditionele Vlaamse achterbouwlokalen en koterijen heeft verscholen. Ik word hoe langer hoe linkser… en verwonder me erover dat ik het in het verleden niet meer vanuit het linkse standpunt heb bekeken. De wereld zou leuker zijn als de linksen het ook eens rechts probeerden en de rechtsen het ook eens een keertje links zouden doen. Want het moet duidelijk wezen: je mag zoveel rechts kapitaal hebben als je wil; soms zal er toch linkse arbeid moeten gebeuren om je achterwerk proper te krijgen. (tijdens mijn gedwongen rust heb ik Piketty gelezen, al staat het er niet letterlijk zo in…). Maar moeder natuur beloont haar trouwe dienaar, de genezing verloopt vlot, de draagdoek mag weg. We mogen alleen niet te overmoedig worden, nog dadelijk geen zware gewichten heffen, plafonds afwassen enz.… Doch het gaat in orde komen. Dank u. Maar nu moet ik even naar mijn buurvrouwtje. Dat haakje, weet je nog, dat lukt haar niet alleen…

Piet Rymen

Pagina 13

Activiteitenkalender Zaterdag 4 april Helshoven (Hoepertingen) Natuurwerkdag 9.00 tot 12.00 uur Hoenshovenstraat, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus 0497 24 21 38 Stiemerbeek (Genk) Beheerswerken 9.00 tot 12.00 uur Parking Sportcentrum, E. Vandorenlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops – 089 35 30 64 Stevig schoeisel voorzien, werkhandschoenen zijn beschikbaar Zondag 5 april Nationaal Park Hoge Kempen – Kattevennen (Genk) Op stap met een Ranger: Lentekriebeltocht 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Kattevennen, ingang bezoekersonthaal, Planetariumweg 19, Genk Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Kanne (Riemst) Wandelen naar de tumulus van Brouhire d’Emael – voorjaarswandeling over de Tiendeberg 14.00 tot 17.00 uur Parking Avergat, Zusserdel, Kanne Natuurpunt Riemst Paul Vrijens en Gabriël Erens 0473 97 48 50 Wandelschoenen Schulen Op tocht met de terreinkenners 14.00 tot 17.00u Kerk Sint-Jan de Doper, Kiezelweg 119, Schulen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek [email protected] 013 55 63 81 Stevig schoeisel, verrekijker nuttig

Wijngaardbos (Hoeselt) Voorjaarsbloeiers 14 tot 17.00 uur Parking kluis van Vrijhern, Kluisstraat, Hoeselt Natuurpunt Zuid-Oost Limburg Luc Van Empten – 0475 87 80 66 Gids: Carine Richerzhagen De Maten (Genk) Trekvogels bekijken onder leiding van een natuurgids 9.00 tot 12.00 uur Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys – 089 35 99 61 Stevig schoeisel of laarzen Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Seizoensopening, wandelen met een extraatje 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected]

Slenaken (Nederlands-Limburg) ‘Natuur over de grens’. Bezoek aan het 5 sterrenlandschap Gulpdal Slenaken 13.30 tot 17.00 uur Parking gemeentehuis Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Pascal Roomberg – 0471 48 88 67 Elsloo (Nederland) Op zoek naar voorjaarsbloeiers in het Bronnenbos 8.30 tot 12.30 uur Parking station Genk (carpooling) Natuurpunt Genk Jos Bollen – 089 61 31 26 Stevig schoeisel of laarzen Elsloo (Nederland) Lentewandeling in het Bronnenbos 10.00 tot 12.00 uur Parking kasteel Elsloo Natuurpunt Houthalen-Helchteren E. Van Put – 011 60 11 50 Domein Kiewit (Hasselt) De Boeboeks ontwaken 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers – 011 24 60 20 Geleide avontuurlijke kinderwandeling van 5 – 11 jaar

Gelinden en Engelmanshoven (Sint-Truiden) Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Natuur.huis, Kleinveldstraat 54, Gelinden-Sint-Truiden Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Donderdag 9 april Diederik De Leersnyder – 011 69 16 22 De Wijers (Zonhoven) Roerdompwandeling 14.00 tot 16.30 uur Maandag 6 april Parking Heidestrand, Zwanenstraat 105, Zonhoven Warande (Hamont-Achel) Toerisme Zonhoven Natuurwandeling 011 81 04 80 – 7.30 tot 11.00 uur [email protected] VEN – lokaal Natuurpunt Hamont-Achel P.Boonen – 011 44 86 61 Vrijdag 10 april Vochtig gebied, laarzen Gerhagen Tessenderlo Stiltewandeling 14.00 tot 17.00 uur Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel

Domein Kiewit (Hasselt) Braakballen pluizen 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg, zoogdierenwerkgroep Likona Jos Ramaekers – 011 24 60 20 binnenactiviteit

Zaterdag 11 april Lieteberg (Zutendaal) Inhuldiging ‘tipi bloetevoetenpad’ Uur nog mee te delen Bezoekerscentrum, Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg – 089 25 50 60 Zondag 12 april Helshoven (Hoepertingen) Voorjaarswandeling 14.00 tot 16.00 uur Kapel Helshoven, Helshovenstraat z/ n, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus – 0497 24 21 38 Kaulille (Bocholt) Wandeling Geelgors en andere akker-, weidevogels 9.00 tot 12.00 uur Kerk Kaulille Natuurpunt Bocholt Rik Bosmans – 0474 98 41 93 Wandelschoenen, € 1,00 per deelnemer Nietelbroeken (Diepenbeek) Lentewandeling 14.00 tot 17.00 uur Parking Nietelbroeken, hoek Kruisstraat met Netelbroekstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Bij voorkeur laarzen De Wijers (Zonhoven) Roerdompwandeling 14.00 tot 16.30 uur Parking Heidestrand, Zwanenstraat 105, Zonhoven Toerisme Zonhoven 011 81 04 80 – [email protected] Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids 9.00 tot 12.00 uur PNC, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier – 012 21 55 87 Stevig schoeisel of laarzen

Pagina 14

Winterbeekvallei (Hoeselt) Natuurwandeling 14.00 tot 16.30 uur Lindekapel, Lindekapelstraat, Hoeselt Natuurvereniging Orchis, Perronstraat, Munsterbilzen 089 50 10 19 – [email protected] Gids: Jos Lenaerts laarzen Elsloo (Nederland) Voorjaarsbloeiers 8.30 uur: grenskantoor Kessenich 8.40 uur: parking bij Maasbrug Maaseik Natuurpunt Kinrooi Frans Parren – 0495 23 83 62 Carpooling Provinciaal domein Nieuwenhoven (Sint-Truiden) ‘Beltain’ wandeling 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum domein Nieuwenhoven, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Erwin Vandermeeren – 011 68 79 81 Stevige wandelschoenen en aangepaste kledij Hengelhoef (Houthalen) Parkwandeling Hengelhoef 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Gratis deelname Sint-Huibrechts-Hern (Hoeselt) Dassen en voorjaarsbloeiers 13.30 tot 16.00 uur Parking hoek Hernerweg met Papenbergstraat, vlak bij de school, Hern Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 deelname € 2,00, leden gratis Nietelbroeken (Kortessem) Voorjaarswandeling 14.00 tot 17.00 uur Herbroekstraat naast nr. 37, Kortessem Natuurpunt afdeling Toeteleer Kortessem Kris Castro – 0473 89 56 02 Laarzen of stevig schoeisel zijn noodzakelijk

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Ochtendwandeling 6.00 tot 8.30 uur Vertrekplaats nog te bepalen Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche – 011 45 01 91 [email protected] – [email protected] Inschrijven nodig De Kevie (Tongeren) Op zoek naar de bever 9.00 tot 15.00 uur Carpool, 6-septemberstraat, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel – 0475 61 00 95 [email protected] Picknick meebrengen Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Lentekriebels 14.00 tot 16.30 uur Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected] Maandag 13 en dinsdag 14 april Stedelijk domein Kiewit (Hasselt) Lente-atelier 10.00 tot 16.00 uur Leskeuken, Putvennestraat 108, Hasselt Stedelijk Natuurcentrum Hasselt Marleen Ritzen – 011 21 08 49 – [email protected] Voor kinderen van 9 tot 11 jaar Op voorhand inschrijven, picknick meebrengen Bijdrage € 20,00 per deelnemer voor de 2 dagen Dinsdag 14 april Vallei van de Zwarte Beek (KoerselBeringen) Themawandeling: Natuurstudie en beheer 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 - [email protected]

Bezoekerscentrum ‘t Vloot [email protected] – 013 55 63 81 Knutselnamiddag met drankje en versnapering voor kinderen van 9 tot 99 jaar. Kostprijs: € 6,00 per deelnemer, vooraf inschrijven Hengelhoef (Houthalen) Tuinieren voor kinderen 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Inschrijven via www.scharrelkids.be; € 5,00 per gezin Vrijdag 17 april Vallei van de Zwarte Beek (HechtelEksel) Begeleide geocachetocht ‘De Katers’ 14.00 tot 16.30 uur Hoek Oude Barrierstraat-Hoefstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected] Inschrijven verplicht: via [email protected] Voor jongeren vanaf 11 jaar Zaterdag 18 april Lieteberg (Zutendaal) Voetenweekend Uur nog mee te delen Bezoekerscentrum Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg – 089 25 50 60 Zondag 19 april De Wulp (Neerpelt) Bijen- en bloemenwandeling 9.00 tot 12.00 uur Bezoekerscentrum De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt Theo Janssen – 011 80 26 77

Nationaal Park Hoge Kempen – Pietersheim (Lanaken) Op stap met een Ranger: Lentekriebeltocht 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Pietersheim (ingang Woensdag 15 april bezoekersonthaal Waterburcht), Schulensbroek (Lummen en Herk-de- Neerharenweg 12, Lanaken Projectbureau Nationaal Park Hoge Stad) Kempen ‘Matinée Bricoler’ 14.00 tot 16.30u André Mulders – 089 65 56 51 NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lum€ 2,00 per persoon of € 5,00 per men gezin, inschrijven niet nodig

Herstappe (Tongeren) Dauwwandeling 7.00 tot 9.30 uur Gemeentehuis, Kerkstraat, Herstappe Leefmilieu Tongeren Paul Denis – 012 23 03 28 Nadien, heerlijk ontbijt, prijs € 10,00 Inschrijven vóór 15 april op [email protected] Negenoord-Kerkeweerd (Dilsen-Stokkem) Flora en fauna in de Maasuiterwaarden 14.00 tot 17.00 uur Parking De Wissen, Maaspark, Dilsen-Stokkem Natuurvereniging Orchis, Perronstraat, Munsterbilzen 089 50 10 19 – [email protected] Gids: Piet Martens Bolderberg (Heusden-Zolder) Dauw- en ontbijtwandeling Terlaemen 7.00 tot 9.00 uur Boswachtershuisje, Terlaemenlaan, Zolder Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Inschrijven vóór 5 april. Voor wandeling met ontbijt € 7,00 (leden) en € 10,00 (niet leden) Over te schrijven op BE28 4564 0220 0120 met vermelding van je naam, aantal deelnemers en ‘ontbijt’ Lieteberg (Zutendaal) Voetenweekend Uur nog mee te delen Bezoekerscentrum, Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg – 089 25 50 60 Lieteberg (Zutendaal) Stenenwandeling 13.30 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum, Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg – 089 25 50 60 Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuurspeurdertjes: Kikkers en andere waterdiertjes 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Voor kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname € 1,50 per kind

Pagina 15

Zaterdag 25 april Elsloo (Ned. Limburg) Bloemenwandeling 8.00 tot 13.00 uur Oprit 26 (E313) carpoolparking, Paal-Beringen Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Natuurbeheer 9.00 tot 12.00 uur Katershoeve, Katerstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected] Zondag 26 april Rullingen (Borgloon) Vroege vogelwandeling 6.30 tot 8.30 uur Parking Kasteelpark, Rullingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus – 0497 24 21 38 Beringen-Mijn (Beverlo) Natuurwandeling op de terril met aandacht voor trekvogels 7.00 tot 11.00 uur NMBS-parking, Korspelsesteenweg, Beverlo Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Erfgoeddag 10.00 tot 17.00 uur Stedelijke feestzaal Cor, Pastorijstraat 42, Koersel Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche – 011 45 01 91 [email protected] – [email protected] Vallei van de Zwarte Beek (Lummen) Erfgoeddag: Bomenfeest 14.00 tot 17.00 uur Duizendjarige Eik, Dikke Eikstraat, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel – 0475 61 00 95 [email protected] Animatie voor groot en klein Mombeekvallei (Hasselt-Alken) Lentewandeling van 4 km 14.00 tot 16.30 uur Elektriciteitscabine,hoek SasputMuntelbeekstraat, Sint-Lambrechts-Herk Natuurpunt Herk en Mombeek Alida Vanholst – 011 31 24 21 – [email protected] Bij regenweer laarzen voorzien Donderdag 30 april Albertkanaal (Diepenbeek) Op zoek naar de mannen van de nacht 20.00 tot 22.30 uur Havenlaan t.h.v. de sluis in Diepenbeek Natuurpunt Genk Rik Brys – 0478 75 55 02 Zaklamp, op zoek naar vleermuizen, uilen, kikkers en ander nachtelijk gespuis

Nieuwerkerken Fietstocht naar Scherpenheuvel 9.00 tot 17.00 uur Kerk van Nieuwerkerken Natuurpunt leefmilieu Nieuwerkerken Peter Hoet en Yvette Cordie – 011 70 74 85 Met de fiets door het Hageland langs verkeersluwe wegen Misviering voorzien om 11.30 uur in de Koepelkapel Indien gewenst, knapzak en drank meenemen De Rammelaars (Ham) Themewandelingen, vroege vogels, bloemen en insecten Vertrekken om 6.00 en 8.30 uur en mogelijk in de middag Natuurhuis De Rammelaars, Broekstraat z/n, Ham Langs het kanaal naar Dessel Natuurpunt Ham Frans Hoes – [email protected] Info op www.natuurpuntham.be Overbroek-Gelinden (Sint-Truiden) Mergeldag 13.00 tot 17.00 uur Natuur.huis, Kleinveldstraat 54, Gelinden-Sint-Truiden Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden, Werkgroep geologie Diederik De Leersnyder – 011 69 16 22 Wandelingen, tentoonstelling, doe activiteiten

1,2 en 3 mei Wandelweekend Haspengouw Hesselberg (Zutendaal) Driedaags wandelevenement, trajecNatuurwandeling 5 km ten van ongeveer 22 km/dag, moge14.00 tot 17.00 uur lijkheid om 1,2 of 3 dagen te wandeParking Lieteberg, len. Zuurbroekstraat 16, Zutendaal 8.00 tot 10.00 uur: dagelijks vertrek Natura Limburg 1 mei: ‘Speelhof, Sint-Truiden Edgard Stevens – 0486 92 58 45 (aankomst Borgloon) 2 mei: Stroopfabriek Borgloon Munsterbos (Munsterbilzen) Vrijdag 1 mei (aankomst Tongeren) Vroegvogeltocht 6.00 tot 9.00 uur Schulensbroek (Lummen en Herk-de- 3 mei: De Motten Tongeren (aankomst Bilzen) Remise, Leroyplein 2, Munsterbilzen Stad) Programmaboekje verschijnt begin Natuurpunt Zuid-Oost Limburg 24 uur vogels spotten maart Luc Van Empten – 0475 87 80 66 Programma op Regionaal Landschap Haspengouw Gids: Karel Sauwens www.schulensbroek.be en Voeren Voor het ochtendontbijt inschrijven via Natuurpunt Vrienden van het SchuChristel Cornelissen – 011 31 38 98 – overschrijving van € 10,00 per perlensbroek www.rlh.be soon Piet Rymen – 013 55 32 57 Deelnemers regelen zelf hun overOp rek.nr. BE15 7755 9046 9030 van Stevig schoeisel, verrekijker nuttig nachting. De organisatie zorgt voor NP Zuidoost-Limburg, Schotelstraat het bagagetransport, lunch en de 23, Stokrooi pendel naar het startpunt. Verrekijker en vogelgids

Zaterdag 2 mei Neeroeteren (Maaseik) Boomkikkerwandeling bij volle maan 20.30 tot 22.30 uur Parking Moskou, nabij Grotlaan 208, Neeroeteren Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 deelname € 2,00, leden gratis Zondag 3 mei Nationaal Park Hoge Kempen – Lieteberg (Zutendaal) Op stap met een Ranger: Wilde Kruidenwandeling 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Lieteberg (ingang bezoekersonthaal), Stalkerweg zn, Zutendaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Vallei van de Grote Beek (Heppen) Vogelgeluidenwandeling 6.00 tot 10.00 uur Taverne ‘De Wijzerplaat’, Hoekstraat, Heppen Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen Hamont-Achel Vroege vogelwandeling 5.30 tot 8.30 uur VEN – lokaal Natuurpunt Hamont-Achel J. Vanhertem – 011 80 14 34 of 011 64 79 29 Mogelijkheid tot ontbijt: € 4,00 ter plaatse betalen. Inschrijven tot 29/04/2015 Smeetshof (Bocholt) Wie fluit daar? Vogels herkennen 7.00 tot 10.00 uur Smeetshof, Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Rik Bosmans – 0474 98 41 93 Wandelschoenen,verrekijker, € 1,00 per deelnemer Webbekombroek en Diestsewallen (Diest) Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Grote parking bezoekerscentrum ‘Halve Maan’, Diest Natura Limburg Annie Meekers – 011 31 33 23

Pagina 16

Plateau van Caestert, (Kanne-Riemst) Vroege vogeltocht met spek en eieren 7.00 tot 11.00 uur Parking speeltuin, Steenstraat, Kanne Natuurpunt Riemst Remar Erens – 0472 38 93 12 Inschrijven door overschrijving van € 8,00/persoon op BE64 5230 8056 5952 van Natuurpunt Riemst, Ophemmerstraat 50, Riemst Aangepast schoeisel, verrekijker De Maten (Genk) Dauwwandeling 6.00 tot 9.00 uur Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys – 089 35 99 61 Stevig schoeisel of laarzen Na de wandeling mogelijkheid te ontbijten Inschrijven bij Jaak Luys Maasbeemder Greend (Maasmechelen) Ochtend- en vogelwandeling 6.00 tot 9.00 uur Parking Maaswinkel, brug Dokter Haubenlaan, Maasmechelen Natuurvereniging Orchis, Perronstraat, Munsterbilzen 089 50 10 19 – [email protected] Gids: Jos Bijnens Watervalbos (Hoeselt) Voorjaarsflora 14.00 tot 16.00 uur Onze-Lieve-Vrouwplein, Hoeselt Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 deelname € 2,00, leden gratis, laarzen zijn aangeraden Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Op zoek naar kikkers, padden en salamanders 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected]

Vallei van de Zwarte Beek (Zelem) Ochtendwandeling 5.30 tot 8.00 uur Kasteelklooster, Sint-Jansberg, Sint-Jansbergstraat, Zelem Natuurpunt Regio Zelem i.s.m. Vrienden van het Sint-Jansbergklooster Jan Kenens – 013 46 14 71 – [email protected] [email protected] Na de wandeling, ontbijt op SintJansberg, deelnameprijs € 10,00 Inschrijven voor 2 mei via www.sintjansberg.be (013 46 14 71) – [email protected] Zepperen (Sint-Truiden) Bloesem, honing- en wilde bijen 14.00 tot 17.00 uur Terwouwenstraat 129, Zepperen Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Diederik De Leersnyder – 011 69 16 22 Gids: Roeland Vaes – 011 68 80 81 Woensdag 6 mei Rode Vijvers (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-Clubje: op zoek naar de brede orchis, kleine valeriaan en pilvaren 18.30 uur tot donker Kapel van O.L.V. van Altijddurende Bijstand, Goorstraat, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 0475 31 37 09 – 011 81 55 33 – [email protected]

Zondag 10 mei Kiezelgroeve As Natuurwandeling 9.00 tot 12.00 uur Parking Autoveiligheid, Lanklaarse Steenweg, As Natuurpunt As Vincken André – 089 65 78 71 Vallei van de Grote Beek (Leopoldsburg) Vogelgeluidenwandeling in het park 6.00 tot 10.00 uur Cultureel Centrum, Kastagnedreef, Leopoldsburg Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen Kuringen (Hasselt) Amfibieënwandeling in Tommelen 14.00 tot 17.00 uur Parking Koutermanstraat, Alken Natuurpunt Alken Meekers Annie – 011 31 33 23 – [email protected] Stevig waterdicht schoeisel Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids 9.00 tot 12.00 uur PNC, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier – 012 21 55 87 Stevig schoeisel of laarzen

Provinciaal domein Nieuwenhoven (Sint-Truiden) Kasteelwandeling: ‘Sjiek volk in NieVrijdag 8 mei uwenhoven’ 14.00 tot 16.00 uur Domein Kiewit (Hasselt) Bezoekerscentrum domein Braakballen pluizen Nieuwenhoven, 14.00 tot 16.30 uur Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Bezoekerscentrum, Erwin Vandermeeren – 011 68 79 81 Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg, zoogdierenwerk- Stevige wandelschoenen en aangepaste kledij groep Likona Jos Ramaekers – 011 24 60 20 Hesselsberg (Zutendaal) binnenactiviteit Natuurwandeling 14.00 tot 16.00 uur Vijverplein, tegenover WitherenpastoZaterdag 9 mei rie, Zutendaal Limburgs Landschap vzw Dauteweyers (Diepenbeek) Geluiden van de nacht, op zoek naar [email protected] – 011 53 02 50 de boomkikker deelname € 2,00, leden gratis, goed 20.30 tot 23.00 uur schoeisel is aangeraden Ontmoetingscentrum Lutselus, Pastorijstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Bij voorkeur laarzen of stevige wandelschoenen

Vallei van de Zwarte Beek (HechtelEksel) Wilde- en honingbijenwandeling 14.00 tot 16.30 uur Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected] Maandag 11 mei Balkerbeemden (Bocholt) Plantendeterminatie 19.00 tot 21.00 uur Kruispunt Kaulillerweg en de Bosstraat, Bocholt Natuurpunt Bocholt Annemie Nouters – 089 46 55 08 Loep, laarzen, plantengids Dinsdag 12 mei De Drij Dreven (Zonhoven) Onkruidwandeling 14.00 tot 16.30 uur De Drij Dreven, net voorbij het laatste huis in Zonhoven Toerisme Zonhoven 011 81 04 80 – [email protected] Woensdag 13 mei Kauwbosstraat Zonhoven Plantenexcursie van het SAP-Clubje: op zoek naar heidekartelblad, klokjesgentiaan, ogentroost, borstelgras 18.30 uur tot donker Rotonde KauwbosstraatElsstrekenweg-Bokrijkse weg, Zonhoven Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 0475 31 37 09 – 011 81 55 33 – [email protected] Donderdag 14 mei Stolberg (Duitsland) Bloemenwandeling 8.00 tot 19.00 uur Oprit 26 (E313) carpoolparking, Paal-Beringen Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel

Pagina 17

Vallei van de Zwarte Beek (KoerselBeringen) Genieten van de Zwarte Beek 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Zondag 17 mei Kolisbos (Neerpelt) Kennismaking met het bos 9.00 tot 12.00 uur Parking Kolis, Torenstraat, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt Theo Janssen – 011 80 26 77 Nationaal Park Hoge Kempen – Mechelse Heide (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: WO 1 wandeling 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Mechelse Heide, aan de schuilhut, J. Smeetslaan 280, Maasmechelen Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Vallei van de Grote Beek (Beverlo) Vogelgeluidenwandeling 6.00 tot 10.00 uur Taverne ‘Het Kasteeltje’, Vennestraat, Beverlo Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen Nerem (Tongeren) Lentewandeling 14.00 tot 17.00 uur Neremsplein, Nerem Leefmilieu Tongeren Paul Denis – 012 23 03 28 Mettekoven (Heers) Landschapswandeling 14.00 tot 17.00 uur Martenshof, Mettekovenstraat 2, Mettekoven Natura Limburg Francis Van Overstraeten – 011 78 45 03 Gerhagen (Tessenderlo) Vogel- en bloemenwandeling 14.00 tot 17.00 uur Bosmuseum Gerhagen (Zavelberg), Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel

Maaswinkel (Maasmechelen) Poelenwandeling 13.45 uur: Parking Gemeentehuis, Maasmechelen 14.00 uur: infobord Z.W.vaart onder aan de kanaalbrug van Mechelen aan de Maas tot 16.30 Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee – 089 76 47 51 Hengelhoef (Houthalen) Klimaatwandeling met Oxfam-brunch 9.30 tot 13.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Start om 9.30 uur aan het bezoekerscentrum Oxfam-brunch start om 11.30 uur Inschrijven vóór 11 mei, de plaatsen zijn beperkt. Gelieve € 12,00 (niet leden) of € 10,00 (leden) over te schrijven op Rek.nr. BE28 4564 0220 0120 van Limburgs Landschap Met vermelding van je naam, aantal deelnemers en ‘brunch’. Meer info: Limburgs Landschap vzw i.s.m. Oxfam Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuurspeurdertjes: Diertjes groot en klein 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Voor kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname € 1,50 per kind Woensdag 20 mei Surkijn (Wijvenheide Zonhoven) Plantenexcursie van het SAP-Clubje: op zoek naar zeldzame voorjaarsbloeiers (pilvaren) in de poelen 18.30 uur tot donker Einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 0475 31 37 09 – 011 81 55 33 – [email protected]

Zaterdag 23 mei

Zondag 31 mei

Gerheserheide (Heppen-Leopoldsburg) Nachtzwaluwenwandeling 21.00 tot 24.00 uur Zwembad ‘De Merel’, Zwarte Spechtenstraat (Op ’t Zand), Heppen Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen

Mariagaarde (Hoepertingen) Dag van het Park 14.00 tot 18.00 uur Kasteel Mariagaarde, Kasteelstraat 8, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus – 0497 24 21 38

Mombeekvallei (Sint-LambrechtsHerk) Dagvlinder- en libellenexcursie van het SAP-Clubje 13.00 tot 17.00 uur Parking kruispunt SteenbergMuntelbeekstraat-Sasput-Bekstraat, St-Lambrechts-Herk Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Kim Windmolders – 0487 90 57 88 – [email protected] Inventarisatie van dagactieve insecten Zondag 24 mei Vallei van de Zwarte Beek (Lummen) Fietstocht langs Lummense natuurgebieden 10.30 tot 16.00 uur Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel – 0475 61 00 95 [email protected] ’s middags picknick aan ’t Vloot Woensdag 27 mei Tommelen (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-Clubje: op zoek naar waterviolier, kikkerbeet, … in de poelen 18.30 uur tot donker Spoorwegstraat, waar ze onder de brug van de Grote Ring Hasselt gaat Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 0475 31 37 09 – 011 81 55 33 – [email protected] Zaterdag 30 mei tot 7 juni Lieteberg (Zutendaal) Insectenweek 13.30 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum, Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg i.s.m. Phegea, KAVE, KBVE, Atalanta Peter Berx – 089 25 50 60

Vallei van de Grote Beek (HeppenLeopoldsburg) Ochtendwandeling 6.00 tot 10.00 uur Taverne ‘De Wijzerplaat’, Hoekstraat, Heppen Natuurpunt Leopoldsburg Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 [email protected] wandelschoenen Albertkanaal (Eigenbilzen-Gellik) Vlindertocht 14 tot 17.00 uur Kanaalbrug Eigenbilzen Natuurpunt Zuid-Oost Limburg i.s.m. Natuurpunt Lanaken Luc Van Empten – 0475 87 80 66 Gids: Bart Hoelbeek Drie Eigen (Kessenich) Natuurwandeling Vanaf 9.00 uur Bokkenstal bij Fanfarezaa,l Kessenich Natuurpunt Kinrooi Frans Parren – 0495 23 83 62 Hengelhoef (Houthalen) Schapen scheren en drijven, workshop wol vilten 14.00 tot 17.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Gratis deelname Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Wandeling: ‘Dag van het Park’ 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche – 011 45 01 91 [email protected] – [email protected] Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Fietstocht: onze natuurgebieden op zijn mooist 14.00 tot 18.00 uur OC De Schans, Rode Kruisplein, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected]

Pagina 18

Hasselt Vleermuizenhappening op autoluwe zondag 10.00 tot 17.00 uur Natuurpuntstand op de hoek van de Guffenslaan en Kunstlaan in de voortuin Koninklijk Atheneum Natuurpunt Hasselt-Zonhoven – www.natuurpunthasseltzonhoven.be Meer info later op website Woensdag 3 juni Hengelhoef (Houthalen) Kriebelwandeling en insectenhotel bouwen 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 Gratis deelname

Zondag 7 juni Nationaal Park Hoge Kempen – Connecterra (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: Connecterra Special 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Connecterra, ingang bezoekersonthaal, Zetellaan 54, Maasmechelen Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 3,00 per persoon / € 2,00 per kind (tot 7j gratis), inschrijven niet nodig Warande (Hamont-Achel) Natuurwandeling 7.30 tot 11.00 uur VEN – lokaal Natuurpunt Hamont-Achel P. Schuurmans – 0479 79 93 65 Vochtig gebied, laarzen, verrekijker

Schulensbroek (Lummen en Herk-deStad) Allemaal beestjes 13.00 tot 17.00u 14.00 uur: insectenwandeling NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum ‘t Vloot [email protected] – 013 55 63 81 Doorlopend kriebelende spelletjes in het bezoekerscentrum Kanne (Riemst) Kalkflora in het Jekerdal 13.30 tot 17.00 uur Parking gemeentehuis, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Frank Kusters, Pascal Roomberg – 0471 48 88 67

Lieteberg (Zutendaal) Afsluiting insectenweek 10.00 tot 18.00 uur Bezoekerscentrum, Lieteberg, Stalkerweg, Zutendaal Bijen en insectencentrum De Lieteberg i.s.m. Phegea, KAVE, KBVE, Atalanta Peter Berx – 089 25 50 60 Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Ontdek de wereld van de insecten 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Vlaamse week van het insect

Snoekengracht (Vertrijk-Boutersem) Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Kalkgraslanden (Torgny) Busuitstap met orchideeën en vlinder- NMBS station Vertrijk (Boutersem), wandeling kant spoor richting Leuven Smeetshof (Bocholt) 7.30 tot 19.30 uur en kant AVV Vrunstraat (Wijvenheide Zolder) Gezinswandeling over kruiden en Parking oprit E313, Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Plantenexcursie van het SAP-Clubje: wilde planten Tongersesteenweg, Riemst Sint-Truiden op zoek naar wateraardbei en pilva14.00 tot 16.00 uur Diederik De Leersnyder – ren in de poelen Smeetshof, Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Zuid-Oost Limburg Luc Van Empten – 0475 87 80 66 011 69 16 22 18.30 uur tot donker Natuurpunt Bocholt Gidsen: Chris Boslak en Ward Cielen Gidsen: André Roelants en Hugo Abts Kerk Bolderberg, Zolder Goossens Arnold – 089 46 39 88 Carpoolen, afspreken met SintNatuurpunt Hasselt-Zonhoven Wandelschoenen en loep, € 1,00 per Inschrijven door overschrijving van € 15,00 per persoon Truidense natuurgidsen Jan Wyers – 0475 31 37 09 – deelnemer op rek.nr. BE64 5230 8056 5952 van 011 81 55 33 – [email protected] NP Riemst, Ophemmerstraat 50, Torgny (Belgisch Luxemburg) Riemst Woensdag 10 juni Busuitstap naar Wallonië met orchiZaterdag 6 juni deeën en vlinders op de kalkgraslan- Gelieve naam en telefoonnummer te vermelden op de overschrijving Mombeekvallei (Sint-Lambrechtsden in het Franse Velosnes en de Herk) Helshoven (Hoepertingen) Provencaalse sfeer van Torgny. Plantenexcursie van het SAP-Clubje: Natuurwerkdag 7.30 uur vertrekplaats 1: parking GB, De Maten (Genk) Bijzondere planten in bloei op zoek naar blauwe knoop en ande9.00 tot 12.00 uur Tongersestraat 73, Bilzen (Hoeselt) 9.00 tot 12.00 uur re bijzonderheden Eggelingenmolen, 7.45 uur vertrekplaats 2: oprit E313, Parking de Slagmolen, 18.30 uur tot donker Helshovenstraat 33, Hoepertingen Tongersesteenweg, Riemst Slagmolenweg, Genk Parking kruispunt Steenberg – MunNatuurpunt Borgloon (Tongeren) Natuurpunt Genk telbeekstraat – Sasput – Bekstraat, Stefan Carolus – 0497 24 21 38 Einde rond 20.00 uur Jaak Luys – 089 35 99 61 Sint-Lambrechts-Herk Natuurpunt Bilzen, Hoeselt, Riemst, Stevig schoeisel of laarzen Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Vallei van de Zwarte Beek (Lummen) Tongeren, Lanaken en Diepenbeek Jan Wyers – 0475 31 37 09 – Tuinsafari Kristof Odeur – 0495 27 68 75 en Nietelbroeken (Diepenbeek) 011 81 55 33 – [email protected] 14.00 tot 16.00 uur Gabriël Erens - 0473 97 48 50 Natuurwandeling Duizendjarige Eik, Dikke Eikstraat, Inschrijven: CommunicatieverantLummen woordelijke – 0495 27 68 75 – natuur- 14.00 tot 17.00 uur Kruispunt Kruisstraat-Tichelrij, Donderdag 11 juni Natuurpunt Lummen [email protected] Evy De Block – [email protected] Na bevestiging: € 15,00 per persoon Diepenbeek Natuurvereniging Orchis, De Teut (Zonhoven) Voor onze jongste leden tussen 8 en overschrijven op BE64 5230 8056 089 50 10 19 – Vleesetende, wurgende en genees12 jaar 5952 van Natuurpunt Riemst krachtige planten Vooraf inschrijven: Wandelschoenen, picknick, planten- [email protected] 14.00 tot 16.30 uur [email protected] en vlindergids, verrekijker, vlindernet Gids: Christiane Peuters Bij nat weer, waterdicht schoeisel Parking de Teut, Deelname € 2,00 per kind einde Donderslagseweg, Zonhoven Bad-Münstereifel (Duitsland) Hengelhoef (Houthalen) Toerisme Zonhoven Bloemenwandeling VELT- ecotuindag met 011 81 04 80 – 7.30 tot 20.00 uur [email protected] Oprit 26 (E313) carpoolparking, Paal- kruidenwandeling 14.00 tot 17.00 uur Beringen Bezoekerscentrum Hengelhoef, Werkgroep Ecologie Tessenderlo Hengelhoefdreef 6, Houthalen Marc Meert – 0477 61 47 09 Limburgs Landschap vzw Vooraf telefonisch contact, [email protected] – goed schoeisel 011 53 02 50 Gratis deelname

Pagina 19

Vrijdag 12 juni

Mijnterril Winterslag (Genk) Terrilwandeling Domein Kiewit (Hasselt) 14.00 tot 17.00 uur Braakballen pluizen Vertrekplaats nog te bepalen 14.00 tot 16.30 uur Natuurvereniging Orchis, Bezoekerscentrum, 089 50 10 19 – Putvennestraat 112, Hasselt [email protected] Natuurpunt Limburg, zoogdierenwerk- Gids: Jos Vandebergh groep Likona Jos Ramaekers – 011 24 60 20 Provinciaal domein Nieuwenhoven binnenactiviteit (Sint-Truiden) ‘Litha’ landschapswandeling 14.00 tot 16.00 uur Zaterdag 13 juni Bezoekerscentrum domein Nieuwenhoven, Rode Vijvers (Hasselt) Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Dag van de Rode Vijvers met verken- Erwin Vandermeeren – 011 68 79 81 ning van verschillende faunagroepen Stevige wandelschoenen en 14.00 tot 22.00 uur aangepaste kledij Picknickplaats langs Bolderdal, Hasselt Vallei van de Zwarte Beek Natuurpunt Hasselt-Zonhoven (Hechtel-Eksel) Kim Windmolders – 0487 90 57 88 – Poelenwandeling [email protected] 14.00 tot 16.30 uur Meebrengen: stoeltje, muggenmelk, Resterheide, parking Begijnenvijvers, stevig schoeisel Begijnenstraat, Hechtel Mogelijkheid om beperkte tijd deel te Natuurpunt Hechtel-Eksel nemen, gemeenschappelijke picknick, [email protected] info volgt later

Zaterdag 20 juni Vallei van de Zwarte Beek (Zelem) Midzomernacht revival 20.00 tot 24.00 uur Kerkplein, Dorpsstraat, Zelem Natuurpunt Regio Zelem Filip Vanlommel – [email protected] Activiteiten voor groot en klein, op zoek naar de vuurvliegjes

Kalverpad (Grote-Spouwen) Natuurwandeling 5 km 14.00 tot 17.00 uur Parking Het Dorpsplein, GroteSpouwenstraat, Grote-Spouwen Natura Limburg Edgard Stevens – 0486 92 58 45

Mombeekvallei (Alken) Kruidenwandeling 14.00 tot 17.00 uur Groot infobord Klinkstraat, Alken Natuurpunt Alken De Teut (Zonhoven) Midzomerwandeling met drankje in de Gustaaf Grouwels - 0478 23 08 31 Luc Paque – 011 31 18 37 Holsteenhoeve 20.00 tot … Parking Holsteen, Hengelhoefseweg Aalst - Dendermonde (OostVlaanderen) 1, Zonhoven Natuurpunt Hasselt – Zonhoven Fietstocht Inge Vandebeek – 8.00 tot 19.00 uur ine.vandebeek@natuurpunthasseltzo Vismarkt Tessenderlo nhoven.be – 0473 74 03 50 Werkgroep Ecologie Tessenderlo Gratis, wel inschrijven voor 15 juni Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel Zondag 21 juni Stiemerbeekvallei (Genk) De Wulp (Neerpelt) Zomerwandeling onder leiding van Vroege vogelwandeling een natuurgids 6.00 tot 09.00 uur 9.00 tot 12.00 uur Bezoekerscentrum De Wulp, Parking van ‘Thor Park’, Tussenstraat 10, Neerpelt Zondag 14 juni André Dumontlaan, Genk Natuurpunt Neerpelt Natuurpunt Genk Woensdag 17 juni Theo Janssen – 011 80 26 77 Mijnstort (As) Jos Lycops – 089 35 30 64 Bloemenwandeling Stevig schoeisel of laarzen Rode Vijvers (Hasselt) 14.00 tot 17.00 uur Plantenexcursie van het SAP-Clubje: Nationaal Park Hoge Kempen – Parking Tilcas Boys, Herengracht, As op zoek naar gevlekte orchis en pilva- Pietersheim (Lanaken) Zammelen (Kortessem) Op stap met een Ranger: SmakenNatuurpunt As Zomerzonnewende wandeling ren wandeling Vincken André – 089 65 78 71 14.00 tot 17.00 uur 18.30 uur tot donker 14.00 tot 17.00 uur ’t Zoalke, St-Amandusstraat 14, Kapel van O.L.V. van Altijddurende Toegangspoort Pietersheim, ingang Dorpsbemden Diepenbeek Kortessem-Zammelen Bijstand, Goorstraat, Hasselt bezoekersonthaal, Bloemenwandeling Natuurpunt afdeling Toeteleer KortesNatuurpunt Hasselt-Zonhoven Neerharenweg 12, Lanaken 14.00 tot 16.30 uur sem Jan Wyers – 0475 31 37 09 – Parking Demerstrand, Stationstraat, Kris Castro – 0473 89 56 02 011 81 55 33 – [email protected] Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen Diepenbeek Laarzen of stevig schoeisel zijn noodAndré Mulders – 089 65 56 51 Natuurpunt Diepenbeek zakelijk € 2,00 per persoon of € 5,00 per Jos Paulussen – 011 32 39 62 Vrijdag 19 juni gezin, inschrijven niet nodig Vallei van de Zwarte Beek (KoerselDe Teut (Zonhoven) Beringen) Ziepbeekvallei (Rekem) Centrum (Leopoldsburg) Vleesetende, wurgende en geneesNatuurspeurdertjes: Ogen, oren en Nachtzwaluwobservatie krachtige planten neusjes open 19.00 uur: parking Remise, Leroyplein Zwaluwenwandeling 14.00 tot 17.00 uur 14.00 tot 16.30 uur 14.00 tot 16.30 uur 2, Munsterbilzen Cultureel Centrum, Kastagnedreef, Parking de Teut, Bezoekerscentrum De Watersnip 19.30 uur: Parking Ziepbeekvallei Leopoldsburg einde Donderslagseweg, Zonhoven Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel langs de Daalbroekstraat, Rekem Natuurpunt Leopoldsburg Toerisme Zonhoven Jan Kenens – 011 45 01 91 Einde om 23.00 uur Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 011 81 04 80 – [email protected] Natuurpunt Zuid-Oost Limburg [email protected] [email protected] Voor kinderen van 5 tot 7 jaar, Luc Van Empten – 0475 87 80 66 wandelschoenen deelname € 1,50 per kind Gids: Jan Vandegoor Het Wik (Genk) Afhankelijk van het weer, laarzen of Bilzen Natuurwandeling onder leiding van stevige wandelschoenen, muggenKatteBorreBerg-wandeling een natuurgids spray 14.00 tot 17.00 uur 9.00 tot 12.00 uur Parking De Kimpel, Bilzen PNC, Craenevenne 86, Genk Leefmilieu Tongeren Natuurpunt Genk Paul Denis – 012 23 03 28 Marc Fourier – 012 21 55 87 Stevig schoeisel of laarzen

Pagina 20

Woensdag 24 juni Vallei van de Zwarte Beek (KoerselBeringen) De beekvallei op haar mooist 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Kiewit (Bokrijk) Plantenexcursie van het SAP-Clubje: water- en oeverplanten in de vennen 18.30 uur tot donker Parking Domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 0475 31 37 09 – 011 81 55 33 – [email protected] Zaterdag 27 juni Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuurbeheer 9.00 tot 12.00 uur Werkschuur De Kluut, Bosstraat z/n, tegenover huis nr. 30, Koersel Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche – 011 45 01 91 [email protected] – [email protected] Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Natuurbeheer 9.00 tot 12.00 uur Katershoeve, Katerstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel [email protected] [email protected] Zondag 28 juni Smeetshof (Bocholt) Beheerswerken 9.00 tot 12.00 uur Smeetshof, Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Goossens Arnold – 089 46 39 88 Werkkledij Tongeren Molendag Zuid-Limburg 10.00 tot 18.00 uur Motmolen, Dijk 120, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis – 012 23 03 28 Rondleidingen op de Motmolen en andere Tongerse watermolens Kessenich Kriebelbeestjes-wandeling 14.00 tot 17.00 uur

Grenskantoor Kessenich Natuurpunt Kinrooi Frans Parren – 0495 23 83 62 Kindvriendelijke wandeling Hengelhoef (Houthalen) Modderdag 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 deelname € 2,00, leden gratis Voorzie andere kleren, een handdoek en een zakje voor de vuile kleren Hengelhoef (Houthalen) Op stap in de jungle van Houthalen 14.00 tot 16.00 uur Parking nabij café Vini’s, Stationstraat 139, Houthalen Limburgs Landschap vzw [email protected] – 011 53 02 50 deelname € 2,00, leden gratis Breng handdoek en eventueel reserve schoenen mee Beukenberg (Tongeren) Natuurwandeling op de aquaduct 13.30 tot 17.00 uur Kerk Nieuwerkerken 14.00 uur: Legioenenlaan, Tongeren Natuurpunt Leefmilieu Nieuwerkerken Etienne Vanoirbeek – 0476 26 98 17 Laarzen nuttig indien nat weer

Limburgse Milieukoepel vzw Geraetsstraat 25 Hasselt Telefoon: 011 22 50 73 E-mail: [email protected]

Het secretariaat is bereikbaar van maandag tot vrijdag van 09 uur tot 16 uur

B EZOEK OOK ONZE WEBSITE WWW. LIMBURGSEMILIEUKOEPEL. BE