M - MUSEUM Leuven en de ALAMIRE FOUNDATION, het STAM – STADSMUSEUM GENT en de KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË
STELLEN U VOOR
GODDELIJKE KLANKEN
Stadsmuseum Gent
www.stamgent.be
Zeven eeuwen gregoriaanse handschriften in Vlaanderen
LIBER FLORIDUS (1121), DE WERELD IN EEN BOEK 30.09.11 – 08.01-12
liber floridus 1121
VLAAMSE MINIATUREN 30.09.11 – 30.12.11
de wereld in een boek
beeld: Liber Floridus © Universiteitsbibliotheek Gent v.u.: Lieven Decaluwe, Gent Cultuurstad vzw, Bijlokekaai 7b, B–9000 Gent affiche: Dooreman & Dams
30.9.2011 tot 8.1.2012
08.09.11 – 27.11.11
MIDDELEEUWSE HANDSCHRIFTEN: EEN TRIPTIEK Dit najaar staan er in België maar liefst drie tentoonstellingen rond middeleeuwse manuscripten op stapel: vanaf 7 september kunt u zich dan ook in drie topmusea, vier maanden lang vergapen aan sierlijke handschriften, schitterende miniaturen en muzikale topstukken! De Koninklijke Bibliotheek van België en de Bibliothèque nationale de France bundelen hun krachten en brengen de bloeitijd van de Vlaamse miniatuurkunst voor het voetlicht. Ze stellen in totaal niet minder dan 140 van de meest prestigieuze verluchte handschriften tentoon. De originele scenografie heeft niet alleen oog voor de stukken zelf, maar belicht ook de context waarin ze tot stand zijn gekomen. M-Museum Leuven pakt dan weer uit met een tentoonstelling van muziekhandschriften, met als pronkstuk het Antifonarium Tsgrooten met miniaturen in de zogenaamde Gents-Brugse stijl. M werkte hiervoor samen met de Alamire Foundation, Internationaal centrum voor de studie van de muziek in de Lage Landen, die een inventaris opstelde van gregoriaanse antifonaria uit de periode 1100 tot 1800 die bewaard zijn in Vlaanderen. Het verhaal rond deze eeuwenoude gezangboeken krijgt een hedendaags tintje door de gloednieuwe installatie van mediakunstenaar Rudi Knoops. In het STAM-Stadsmuseum Gent, ten slotte, staat een Gents topstuk centraal: het Liber Floridus. Een zeer vroege (1121!) en kleurrijke encyclopedie die de wereld en de kosmos beschrijft, en de mens binnen dit grotere geheel… In confrontatie met zijn bronnen en verwante werken komt het unieke karakter van het boek optimaal tot zijn recht! Samen met de Universiteit Gent serveert het STAM een uitgebreid banket van middeleeuwse kennis in de refter van de Bijlokeabdij. Met deze drievoudige focus op bijzondere en kunstig vervaardigde handschriften die als bij wonder de tand des tijds hebben doorstaan, zorgen M-Museum Leuven, STAM en de Koninklijke Bibliotheek van België voor een even brede als diepgaande blik op enkele van de meest roemruchte bladzijden uit de geschiedenis van de Lage Landen. Voor wie zich helemaal wil onderdompelen in de wereld van Jan Zonder Vrees, Hildegard von Bingen of Lambertus van Sint-Omaars zijn er overigens ook tal van rondleidingen, workshops, concerten, een festival, studiedagen en cursussen die dit veelluik vervolledigen!
Titel:
GODDELIJKE KLANKEN Zeven eeuwen gregoriaanse handschriften in Vlaanderen
Plaats: M – MUSEUM LEUVEN Datum: 08.09.11 - 27.11.11 De Alamire Foundation maakte in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap een inventaris van de muziekhandschriften die bewaard zijn in Vlaanderen en die dateren van de periode 1100 tot 1800. De tentoonstelling in M presenteert een beperkte selectie van die handschriften en maakt meteen duidelijk hoe een muziekhandschrift door de eeuwen heen veranderde op het vlak van productie, verluchting, de notatie van muziek en tekst en van de keuze van het repertoire. Van de vroege middeleeuwen tot het einde van het Ancien Régime (10de 18de eeuw) was het gregoriaans alomtegenwoordig in het Europese muziekleven. Hoewel Vlaanderen een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling en verspreiding van dit repertoire, en er nog steeds een belangrijke hoeveelheid gregoriaanse handschriften bewaard wordt, blijft dit deel van Vlaanderens muzikale en artistieke patrimonium voor velen een onbekende, verborgen schat. NEUMEN-NOTATIE De kern van de tentoonstelling wordt gevormd door een selectie van dertien handschriften die gemaakt werden in Vlaanderen en er ook worden bewaard, en die een opmerkelijke verscheidenheid tonen in ouderdom, presentatie, grootte en verluchting. Een groot aantal handschriften werd doorheen de eeuwen intensief gebruikt en getuigt dan ook van het muziek- en gemeenschapsleven in de instellingen waarin ze geschreven werden. Het oudste handschrift toont aan dat deze muziek oorspronkelijk uit het hoofd werd uitgevoerd: het is zeer klein en maakt gebruik van ‘neumen’notatie, tekens zonder notenbalken. De grootte van de bronnen nam doorheen de eeuwen toe en ontwikkelde zich tot het formaat van een koorboek, waaruit een volledige groep zangers kon zingen. De grotere boeken zoals die uit Averbode, Tongerlo en Vorst, die dateren uit de dertiende tot de zestiende eeuw, zijn vaak prachtig verlucht. Enkele van de bronnen werden gebruikt door beroemdheden in hun tijd: één van de manuscripten werd door Hildegard von Bingen naar de abdij van Villers gestuurd, andere handschriften werden gebruikt door de bekende Vlaamse mystica Beatrijs van Nazareth, de invloedrijke liturgist Radulph de Rivo van Tongeren en Johann Heinrich von Frankenberg, de laatste bisschop van Mechelen vóór de Franse Revolutie. KLANKINSTALLATIE Deze tentoonstelling plaatst zowel de manuscripten als de klinkende muziek in het middelpunt. Via de klankinstallatie ‘Dioramatized #2’ kan de bezoeker ook horen wat hij ziet en de verschillen in stijl, vorm en uitvoeringswijze beluisteren. Vier antifonaria uit respectievelijk de 11de, 12de, 17de en 18de eeuw worden op de tentoonstelling in beeld/klank gebracht door internationale topensembles.
PRAKTISCHE INFO Goddelijke klanken | M – Museum Leuven i.s.m. de Alamire Foundation en Illuminare – Studiecentrum voor Middeleeuwse kunst 08.09.11 – 27.11.11 OPENINGSUREN Open op di, woe, vrij, zat en zon van 11 tot 18 uur Open op don van 11 tot 22 uur Gesloten op maandag TOEGANGSPRIJS € 9 individuele bezoekers € 7 korting (senioren (65+), lerarenkaart, OKV, gidsen (in het bezit van een gidsenkaart), groepen vanaf 15 personen zonder gids, inwoners van Leuven, medewerkers van stad Leuven, personen met een beperking, Gezinsbond, Davidsfonds, Willemsfonds, Alumni KULeuven, Knack Club kaarthouders, Lemmensinstituut, studenten ouder dan 26 jaar in het bezit van een studentenkaart, KAV) € 5 -26j € 3 13-18 jaar, cultuurkaarthouders, Knack Club kaarthouders < 26 jaar Gratis ≤ 13 jaar, ICOM, IKT, begeleider andersvalide CONCERTEN De muziek uit de tentoongestelde handschriften wordt tot klinken gebracht tijdens het festival Passie van de Stemmen, dat plaatsvindt tussen 26 en 30 oktober op diverse locaties in Leuven. Voor meer informatie over de concerten van Psallentes, Encantar, Capilla Flamenca en Cappella Pratensis: www.alamirefoundation.org. Tickets via 30CC: www.30CC.be of +32-(0)16-30.09.00. RONDLEIDINGEN € 60/gids (max. 25 pers.) + € 5/pers. (groep > 15 pers.) of € 7/pers. (groep < 15 pers.) Reservaties:
[email protected] of +32-(0)-16-27.29.29 BEREIKBAARHEID M - Museum Leuven | Leopold Vanderkelenstraat 28 | 3000 Leuven INLICHTINGEN +32-(0)-16-27.29.29 |
[email protected] | www.mleuven.be PERSCONTACT Annik Altruy | +32-(0)16-27.29.38 |
[email protected]
www.stamgent.be
30.9.2011 tot 8.1.2012
Stadsmuseum Gent
de wereld in een boek
‘De hele aarde die wij bewonen is als een klein eiland. In negen kringlopen zijn alle dingen met elkaar verbonden, waarbij de buitenste hemelse kring de overige omvat. In het midden is de laatste en negende kring de aarde.’ beeld: Liber Floridus © Universiteitsbibliotheek Gent v.u.: Lieven Decaluwe, Gent Cultuurstad vzw, Bijlokekaai 7b, B–9000 Gent affiche: Dooreman & Dams
liber floridus 1121
Titel: LIBER FLORIDUS (1121), DE WERELD IN EEN BOEK Plaats: STAM - STADSMUSEUM GENT Datum: 30.09.11 - 08.01.12
Lambertus, een kanunnik van Sint-Omaars (nu in Frans-Vlaanderen), vatte in de vroege 12de eeuw de kennis van zijn voorgangers samen in het Liber Floridus. Hij beschreef de wereld en de kosmos, en het leven van de mens binnen dit grotere geheel. Zijn eigen inbreng lag vooral op het gebied van kosmografie, geografie en cartografie. Lambertus illustreerde zijn bevindingen met kleurrijke miniaturen, die van deze middeleeuwse encyclopedie een prachtwerk maken. Vier eeuwen voor de cartografie een zelfstandige discipline werd, tekende hij al kaarten van de wereld. En de aarde, die was wel degelijk... bol! Het Liber Floridus is een wereldvermaard handschrift, dat op de topstukkenlijst van de Vlaamse Gemeenschap staat. Het is afkomstig uit de Sint-Baafsabdij in Gent en behoort nu tot de collectie van de Universiteitsbibliotheek Gent. De tentoonstelling in het STAM brengt wetenschappelijke inzichten over dit middeleeuwse topstuk in een aantrekkelijk en boeiend verhaal. Kostbare verluchte handschriften uit de late 8ste tot de 12de eeuw, in bruikleen gegeven door instellingen uit binnen- en buitenland, tonen het Liber Floridus tussen zijn bronnen en werken van Lambertus’ tijdgenoten. De setting is uniek: de pandgangen en de gotische refter van de vroegere Bijlokeabdij, met 14de-eeuwse muurschilderingen. Een passend kader voor dit uitgebreide banket van middeleeuwse kennis en cartografie. www.liberfloridus.be
PRAKTISCHE INFO Liber Floridus (1121), de wereld in een boek STAM, Gent i.s.m. de vakgroepen Geografie (Faculteit Wetenschappen), Archeologie, Geschiedenis en Letterkunde (Faculteit Letteren & Wijsbegeerte) en de Universiteitsbibliotheek van de UGent 30.09.11 – 08.01.12 OPENINGSUREN Open van dinsdag tot zondag van 10 tot 18 uur Gesloten op maandag (uitgezonderd feestdagen) en op 24, 25, 31 december 2011 en 1 januari 2012
TOEGANGSPRIJS (INCLUSIEF AUDIOGUIDE 60’ - NL FR EN) € 9 individuele bezoekers € 7,50 reductie: senioren 55+, groepen vanaf 15 personen, Gentenaars, Knack Clubleden € 4 -26 j € 3 jongeren -19 jaar RONDLEIDINGEN € 75/gids (max. 20 pers, 60’) + € 4,5/pers. Reservaties:
[email protected] of +32-(0)9-267.14.66 BEREIKBAARHEID STAM -Stadsmuseum Gent Bijlokesite Godshuizenlaan 2 9000 Gent INLICHTINGEN +32-(0)9-267.14.00
[email protected] www.stamgent.be PERSCONTACT Frederik Verstraete +32-(0)9-267.14.50
[email protected]
Titel: VLAAMSE MINIATUREN Plaats: KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË, BRUSSEL Datum: 30.09.11 – 30.12.11 U kent de 15de eeuw, ook wel de Bourgondische Eeuw genoemd, wellicht als de eeuw van de gotische kerken, de schilderkunst van de Vlaamse Primitieven, de wandtapijten of de prachtige Vlaamse polyfone muziek, maar wist u dat het ook de Gouden Eeuw van de Vlaamse miniatuurkunst was? Het aanbrengen van afbeeldingen of verluchtingen in handschriften was een echte kunst op zich en had nooit eerder zo’n hoog niveau bereikt. Vanaf het aantreden van Jan zonder Vrees (1404) tot de dood van Maria van Bourgondië (1482) waren rijke steden als Brugge, Gent, Brussel, Valenciennes, Rijsel of Doornik echte kweekvijvers van ambachtslieden, kopiisten, boekbinders en miniaturisten. De Bourgondische vorsten waren bijzonder geïnteresseerd in kwalitatief hoogstaande kunstvormen en vroegen de meest getalenteerde verluchters om opdrachten voor hen uit te voeren. Miniaturisten als Lieven Van Lathem, Simon Marmion, Willem Vrelant, Jehan de Tavernier of de Meester van Wavrin waren in de 15de eeuw even vertrouwde namen als Rogier Van der Weyden, Hans Memling, Josquin Desprez of Guillaume Dufay. Het waren stuk voor stuk gerenommeerde kunstenaars die onvermoeibaar werkten aan het illustreren van kronieken, devotietraktaten, ridderromans of traktaten over de jacht. In het spoor van de Bourgondische vorsten plaatsten ook hertogelijke families, ridders, geestelijken en de stedelijke bourgeoisie bestellingen bij de beste miniaturisten. De Koninklijke Bibliotheek van België en de Bibliothèque nationale de France organiseren voor het eerst in hun geschiedenis samen een tentoonstelling die u de kans biedt om in totaal meer dan 140 unieke en uiterst kostbare verluchte handschriften van dichtbij te bewonderen. Sommige van deze documenten zijn al meer dan 50 jaar niet meer tentoongesteld, andere werden zelfs nog nooit aan het publiek getoond… De originele scenografie van de tentoonstelling heeft niet alleen oog voor de stukken zelf, maar belicht ook uitgebreid de context waarin de handschriften tot stand zijn gekomen. U zult gaandeweg dieper doordringen in een prachtige middeleeuwse fantasiewereld die bevolkt wordt door helden en legenden en waar Alexander de Grote, Lancelot, Karel de Grote of de fee Melusine zij aan zij staan afgebeeld met gevleugelde draken, Reinaart de Vos en schitterende eenhoorns. De Koninklijke Bibliotheek van België en de Bibliothèque nationale de France geven een catalogus uit in het Frans, Nederlands en Engels. De catalogus telt meer dan 450 pagina’s en 230 kleurenillustraties. Er werkten 20 specialisten uit de hele wereld aan mee. Naast de tentoonstelling worden nog heel wat randactiviteiten voorzien, zoals concerten, een internationaal colloquium, voordrachten, rondleidingen, educatieve projecten en nocturnes. Bovendien wordt er een cd met middeleeuwse muziek uitgegeven i.s.m. Capilla Flamenca en zorgt de jonge illustrator Arnaud Stouffs voor de publicatie van een boek voor kinderen over Aldo de draak.
PRAKTISCHE INFO Vlaamse miniaturen Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel 30.09.11 – 30.12.11 OPENINGSUREN Open op ma, di, do, vrij en zat van 9 tot 17 uur Open op woe van 9 tot 20 uur Gesloten op zon- en feestdagen en op 26 december 2011 TOEGANGSPRIJS (ticketing via www.fnac.be of ter plaatse) € 7 individuele bezoekers € 5 studenten, leerkrachten, 60-plussers en groepen van meer dan 10 personen € 3 -18j Gratis -12j RONDLEIDINGEN € 50/gids (max. 20 pers) + € 5/pers. Reservaties:
[email protected] of +32-(0)2-519.53.72 SCHOOLGROEPEN € 30/gids (max. 20 lln) + € 3/lln. Reservaties:
[email protected] of +32-(0)2-519.53.72 BEREIKBAARHEID Koninklijke Bibliotheek van België Keizerslaan 2 1000 Brussel INLICHTINGEN +32-(0)2-519.53.11
[email protected] www.kbr.be PERSCONTACT Sara Lammens +32-(0)2-519.53.98
[email protected]
