Lezing 4 « Gemeenten op ware grootte? Over schaal en bestuurskracht van lokale besturen »
Prof. Dr. Kristof Steyvers (UGent Centrum voor Lokale Politiek) + Reflectie van Guido Decoster (ABB)
1
STRUCTUUR
1. Situering in de SBOV-bijdrage 2. Van tegeltjeswijsheid tot schaalmozaïek 3. Bestuurskracht geproblematiseerd 4. Bestuurskracht gemeten
in relatie tot schaal
5. Bestuurskracht aangepakt
Bestuurskracht verhogen = schaal vergroten? 2
SITUERING IN DE SBOV-BIJDRAGE
• Centrale gedachte van de sectie lokaal – ‘…De versterking van de bestuurskracht aangepast aan de nieuwe omgeving waarin lokale besturen werken’ – Voor de interne bestuurlijke organisatie, interbestuurlijke verhoudingen en de positie en rol van lokale besturen in netwerken
• Bij de ± 20 aanbevelingen lokaal – Expliciet in relatie tot schaal • ‘Zorg voor een meer dwingend kader en een sterkere aansturing van schaalhervormingen. Lineaire fusies zijn echter niet wenselijk of haalbaar. Maak werk van een meer diverse en gedragen opvatting van bestuurskracht. De discussie over schaalvergroting moet expliciet gekoppeld worden aan het vraagstuk van decentralisering’. • ‘De democratische implicaties van schaalvergroting moeten een prominente rol krijgen. Betrek de burgermaatschappij actief bij de besluitvorming […]’.
– Maar ook elders [personeel, BBC, OCMW, verzelfstandiging, regie…] 3
VAN TEGELTJESWIJSHEID TOT SCHAALMOZAÏEK
Er is een aantoonbaar probleem met de bestuurskracht van de gemeenten En dat probleem lossen we op met schaalvergroting 4
BESTUURSKRACHT GEPROBLEMATISEERD [Er is een aantoonbaar probleem met de bestuurskracht van de gemeenten]
• Tussen mode- en toverwoord – Constante in naoorlogs bestuurlijk denken maar wisselend ingevuld
• Vermogen om maatschappelijke opgaven te realiseren – Tussen capaciteit & opdracht verplicht, (half)vrij of verwacht? – Vanuit kwaliteit van bestuur
• Vaak gerelateerd aan schaal en gereduceerd tot inwonertal – Veronderstelling van minder ‘kwetsbaar’ bestuur – Vragen bij causaliteit relatie schaal & bestuurskracht – Vragen bij eenvormigheid relatie complex & contingent – Voorbij intern organisatieperspectief als kwaliteitscriterium 5
BESTUURSKRACHT GEMETEN [Er is een aantoonbaar probleem met de bestuurskracht van de gemeenten]
• Over de aantoonbaarheid van het probleem – Welk niveau van bestuurskracht voor wie wenselijk? – Hoe bestuurskracht meten & opvolgen? – Wat met resultaten van bestuurskrachtmetingen?
• Beperkte ervaring in Vlaanderen – Rapport SBOV I een monitoringssysteem voor lokale bestuurskracht – Bestuurskrachtmeting in plattelandsgemeenten – SBOV III Bestuurskrachtmonitoring [B-2014]
• Uitgebreide ervaring in Nederland – Doorgaans op aansturen provincies cf. bestuurskrachtmonitor Limburg – Prestatiegeoriënteerde totaaldoorlichting vanuit kwaliteitsstreven – Vaak hefboom voor herindelingen 6
BESTUURSKRACHT AANGEPAKT [En dat probleem lossen we op met schaalvergroting]
Doel
Perspectief
Monocentrisch [government] Bestuurskracht verhogen Pluricentrisch [governance]
Aanpak Herdenk bestaande gemeente Fuseer met andere gemeente(n) Werk lokaal samen
= Schaal vergroten
Werk bovenlokaal samen
7
FUSEER MET ANDERE GEMEENTE(N) [Traditionele default van meer bestuurskracht door schaalvergroting]
• Ervaring in Vlaanderen – Grootschalige opgelegde fusies in 1976 gemengd bilan – Kader vrijwillige fusies financiële incentive & administratieve ondersteuning
• Ervaring buiten Vlaanderen SBOV III Doet grootte ertoe? – Vergelijkend onderzoek succes- en faalfactoren lokale schaalhervormingen – Europees breedbeeld, vergelijkende gevalstudie & lessen voor Vlaanderen – Belangrijkste conclusies/lessen 1.
Wijdverspreid debat & agenda vanuit efficiëntie…en decentralisering
2.
Belang beleidsondernemers versnelde besluitvorming op regeringsniveau
3.
Proces van gestuurde vrijwilligheid
4.
Evaluatie professionalisering lokale administratie
5.
Intergemeentelijke samenwerking als complement 8
BESTUURSKRACHTVERHOGING VRAAGT CONFIGURATIEVE AANPAK • Mozaïek van schalen vraagt geïntegreerde & radiale strategie 1. Herdenk de bestaande gemeente • Bepaal opgaven, rollen & niveaus • BBC als instrument
2. Werk lokaal samen • In de ‘groep’ van het lokale bestuur…en daarbuiten • Regie als instrument netwerkmanagement
3. Werk bovenlokaal samen • Tussen lokale besturen en/of met andere bestuursniveaus • Regioscreening met afwegingskader als instrument [SBOV II] schaalharmonisering
4. Fuseer met andere gemeente(n) • Vanuit functionele noden en grenzen effectbepaling als sluitstuk • Tussen politiek primaat en maatschappelijk draagvlak
• Elk aspect dilemma's vraagt keuzes met randvoorwaarden – Vb. decentralisering (3) en (4), democratische verankering (2) en (3),… 9
STELLINGEN SCHAALMOZAÏEK
1. We hebben nood aan een perspectiefverandering m.b.t. bestuurskracht: eerst de opgaven, dan de schaal 2. Bij het bepalen van bestuurskracht moeten kwalitatieve elementen doorwegen op kengetallen 3. Voor bestuurskrachtverhoging zijn gemeentelijke fusies de laatste optie, als andere instrumenten falen 4. Bestuurskrachtverhoging doorheen schaalvergroting kan niet zonder decentralisering 5. Herdenk de rol van bestuurslagen in het debat en het proces vanuit gestuurde vrijwilligheid 6. Vermaatschappelijk schaal en bestuurskracht: betrek de burgermaatschappij actief bij het debat en het proces 10
Lezing 4 « Gemeenten op ware grootte? Over schaal en bestuurskracht van lokale besturen »
Prof. Dr. Kristof Steyvers (UGent Centrum voor Lokale Politiek) + Reflectie van Guido Decoster (ABB)
11
Gemeenten op ware grootte? Prof. Kristof Steyvers Reflectie Guido Decoster Agentschap voor Binnenlands Bestuur
1. Draagvlak voor sterke lokale besturen? Resultaten onderzoek sporen met beleid Volgende stap: Problematiek bestuurskracht centraal in regeerakkoord 2014 Bijdrage administratie aantredende regering Moeilijk veranderingstraject weerstanden en bekommernissen
•13
Regeerakkoord 2009 ‐ 2014 Slagkrachtige overheid‐ VIA‐ CEEO Interne staatshervorming ‐ Vlaanderen en de gemeenten ‐ Vrijwillige fusie als instrument Beleid zonder succes? Beleid als succes? Van “theoretische” consensus naar maatschappelijk en politiek draagvlak Financiële problematiek Coalition of the willing •14
2. Positie gemeenten in de overheid Dilemma ‐ te groot overheidsbeslag ‐ bevraagde overheid ‐ afslankende overheid Slagkrachtige overheid Bestuurlijk landschap: gemeenten prominent ‐ efficiënter beleid: Decentraliseren, meer bevoegdheden voor gemeenten ‐ effectiever beleid: Verhogen bestuurskracht •15
Alternatieven: ‐ gemeenten met 2 snelheden: niet onze keuze ‐ samenwerking: geen alternatief maar aanvulling ‐ schaalvergroting
•16
3. Bijdrage aantredende Vlaamse Regering Duidelijk traject Opstart: statement regeerakkoord 2014 ‐ focus 2018 ‐ koppeling aan decentralisatie als voorwaarde ‐ hervormd Gemeentefonds ondersteunt Krijtlijnen: ‐ gestuurde vrijwilligheid ‐ selectief en iteratief ‐ wortel én stok •17
Wie? ‐ niet/ minder bestuurskrachtige gemeenten bevolking niet bepalend criterium ‐ bestuurskrachtmonitor (SBOV B‐project) Context: ‐ geen besparingsoefening op korte termijn ‐ wel efficiëntieoefening
•18
Aanpak ‐ procesondersteuning Vlaamse overheid ‐ begeleidingsteam: politiek‐ administratie‐ lokaal‐ wetenschap ‐ maatschappelijk draagvlak ‐ politiek draagvlak ‐ lokaal draagvlak ‐ volksraadpleging “Echte doorbraak” naar slagkrachtig bestuur •19
