Lezing, 10 december 2004 Relatie tussen sociaal isolement en psychiatrische ziekte Dr. Ludwien Meeuwesen, Sociaal psychologe verbonden aan de Universiteit Utrecht, Afdeling Algemene Sociale Wetenschappen, onderzoekschool ‘Psychology & Health.’ Haar expertise ligt op het terrein van (interculturele) communicatie in de gezondheidszorg en kwaliteit van leven.
Relatie sociaal isolement en psychiatrische ziekte Dr. Ludwien Meeuwesen Universiteit Utrecht
Jubileumcongres NVSPV, 2004
1
Doelstelling • Wat is sociaal isolement? • Wat zijn de achtergronden, oorzaken en gevolgen? • Wat is de relatie met psychiatrische ziekte?
2
Wat is sociaal isolement? • Iemand is sociaal geisoleerd wanneer hij/zij weinig sociale contacten heeft voor adequate steun en zich tevens eenzaam voelt. • Objectief: omvang sociale steunnetwerk • Subjectief: gevoelens van eenzaamheid
3
Typologie van sociale contacten • Sociaal weerbaren: groot netwerk, niet eenzaam • Contactarmen: klein netwerk, niet eenzaam • Eenzamen: groot netwerk, eenzaam • Sociaal geisoleerden: klein netwerk, eenzaam
4
Verdeling sociale typologie 8
22 64 6
- sociaal weerbaren: groot netwerk, niet eenzaam (64%) - contactarmen: klein netwerk, niet eenzaam (8%) - eenzamen: groot netwerk, eenzaam (22%) - sociaal geisoleerden: klein netwerk, eenzaam (6%)
5
Betekenis sociale contacten • -
Persoonlijk: gezonder, gelukkiger deel van groep zelfrespect, eigenwaarde - steun (praktisch, emotioneel, sociaal)
• Maatschappelijk: - deel groep: gedeelde visie op werkelijkheid - sociale identiteit, referentiekader - socialisatie - sociale integratie - sociale cohesie
6
Sociale steun en gezondheid • Sociale steun is een manier van coping • Sociale steun buffert stress • Sociale steun beschermt tegen ziekte
7
Risicofactoren • Leeftijd • Leefsituatie • Arbeidssituatie • Opleiding • Stad / platteland • Etniciteit Tezamen 10% van de variantie verklaard.
8
Oorzaken eenzaamheid/isolement Individueel Levensgebeurtenissen: -partnerverlies -echtscheiding -ziekte -trauma Structureel -chronisch ziek -gebrek persoonlijke competenties -negatieve socialisatie -ongelukkige jeugd
Tijdelijk
Maatschappelijk Levensgebeurtenissen: -inkomen minder -woonsituatie -ontslag -geen schoolsucces -werkloosheid -sociaal-ruimtelijke segregatie -afhankelijkheid voorzieningen
9
Welke thema’s kwamen aan bod? • • • • • • •
Levensgebeurtenissen Jeugd, socialisatie Persoonlijke competenties Gezondheid Formele en informele steun Woonomgeving, buurt Maatschappelijke participatie
10
Levensgebeurtenissen 5
5 4,2 4 3,2 3 2
2,7 2,3
2,1
1,9
1,8
1 0 positief weerbaren
negatief contactarmen
eenzamen
geisoleerden
11
Positieve gebeurtenissen • • • • • • •
Gelukkige jeugd Huwelijk/ samenwonen Komst kinderen Verhuizing Relatie, verliefdheid Zwangerschap Groot succes
73% 50% 27% 25% 22% 16% 10%
12
Negatieve gebeurtenissen • • • • • • • • •
Overlijden ouder/ andere naaste Ziekte* Verlies huisdier Tekort liefde in jeugd* Zorg voor zieke* Geen diploma’s* Arbeidsongeschikt* Groot geheim* Idealen niet uitgekomen*
51% 30% 22% 20% 20% 18% 18% 11% 11%
13
Levensgebeurtenis: ziekte 68
70 60 50 41
40
35 29
30 20
21
17
18
17
10 0 ziek zelf weerbaren
contactarmen
familie eenzamen
geisoleerden
14
Reden ‘geen steun na belangrijke gebeurtenis’ 80 70 60
71
69 62
50
47
40
33
30 20
20
12
10
16
13
9
15 13
0 geen behoefte weerbaren
bezwaarlijk
contactarmen
eenzamen
er was niemand geisoleerden
15
Persoonlijke competenties • Persoonlijkheid • Jeugd, socialisatie • Persoonlijke competenties -zelfvertrouwen -probleemoplossend vermogen -sociale vaardigheden VEILIGE HECHTING
16
Persoonlijke competenties 14
13,5 12,4
12
12 10,4
10 8 6 4 2 0 weerbaren
contactarmen
eenzamen
geisoleerden
17
Gezondheid • Stress--! coping --! gezondheid • Coping strategie: sociale steun • Hoe geisoleerder --! hoe ongezonder (r=-.28)
18
Mate van depressie (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
85 82
52
56 34 24
21
14 14
14 1
niet weerbaren
matig contactarmen
eenzamen
4 ernstig
geisoleerden
19
Gevolgen voor de maatschappij - Afname van de kwaliteit van leven ---! hoge kosten gezondheidszorg en maatschappelijke zorg - Vervaging socialisatie en referentiekader - Afname sociale cohesie - Afname maatschappelijke vitaliteit
20
Voorkomen of verminderen • Bewustwording van problematiek • • • • •
Tijd en aandacht Vertrouwen winnen Signaleren en verwijzen Belang van preventie Activeren
21
Mogelijkheden voor activering - Eigen participatieperspectief - Onderscheid sociale en maatschappelijke participatie - Vergroten van handelingscompetenties binnen sociale context
- Oproep aan iedereen: wees 1% socialer!
22
Conclusie • Eenzaamheid / isolement kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn van een psychiatrische ziekte • Eenzaamheid en isolement vertonen een rijke varieteit aan verschijningsvormen • Eenzaamheid en isolement verdienen maatschappelijke en politieke aandacht
23
