h e t
h o o f d s t u k
Belgisch EU-voorzitterschap en energiefiscaliteit Roeien tegen de stroom in
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed Georges De Corte & Philip Yde
L
evenslang en levensbreed leren (LLLB) is een aantrekkelijk doel voor het beleid, werkgevers, vakbonden, sociale organisaties. Voor degenen voor wie het bestemd is, is dit leren aanvankelijk minder attractief en nogal ver
van hun bed. Als we het levenslang leren (LLL) breder zien dan zijn economisch belang voor de arbeidsmarkt, moeten we creatief zoeken naar goede en uitdagende voorbeelden in het sociaal-cultureel vormingswerk.
Op de achtergrond hebben we de veranderingen op het oog door de computer als toetssteen en als bijkomend doel voor LLL. IN DE KOU Hoewel er inzake LLLB in Vlaanderen vooruitgang geboekt is, stellen we vast dat de belangrijkste doelgroep, de gemiddelde volwassene buiten de beroepsactiviteiten, in de kou blijft staan. De aandacht gaat te veel naar georganiseerde vormen van volwassenenonderwijs in erkende opleidingscentra. In dit opzicht is LLLB zeker niet lang en niet breed: het bestrijkt vooral bijscholing voor beroepsactiviteiten van welbepaalde duur. Eigen vorming op basis van individuele of gemeenschappelijke interessen komt nagenoeg niet aan bod. En wat opvallender is: in de huidige voorstellen maakt men weinig of geen gebruik van bestaande netwerken. We denken hierbij in de eerste plaats aan het middenveld met bijvoorbeeld sociale organisaties, culturele verenigingen, hobbyclubs, de openbare bibliotheken en het onderwijs. Enkele van de volgende ideeën komen goed overeen met wat Ignace Leus schreef over het ouderenbeleid (In welzijnsland liever kleur dan grijs, GMG, 2002, nr. 1, p. 3). Ons idee:
gebruik de ervaringsdeskundigheid in deze netwerken, herstructureer ze in het kader van LLL en breng hierin nadrukkelijk het digitale landschap binnen. LLL is in de eerste plaats een ontwerp van denkers als antwoord op de nieuwe kennisuitdagingen in het bijzonder op het vlak en in de wereld van de arbeid en de opleiding. LLL is zo gekoppeld aan duurzame economische groei. Een goede koppeling, maar beslist onvolledig. Opleidingscheques zijn op de arbeidsmarkt
Georges De Corte is hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en is vooral werkzaam in het Interactief Leren in de volwasseneneducatie (
[email protected]).
Philip Yde is onderzoeker en praktijkbegeleider in het afstandsonderwijs (
[email protected]).
h e t
h o o f d s t u k
15
16
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
dit met de situatie in het onderwijsbestel gekomen. De bedrijven kunnen ze bestellen waar men ook voortdurend aandacht moest via www.vlaanderen.be/opleidingscheques. Je schenken aan interne en externe democratikrijgt er ook info, een lijst van de opleidingssering. instellingen en een in te vullen evaluatieformulier. In Wallonië zijn ze al enkele jaren op NIEUWE INTERACTIEVE de markt. Daar zijn vooral de cursussen LEERLANDSCHAPPEN VOOR Informatica (37%), Taalonderwijs (25%) en VOLWASSENEN Bedrijfsbeheer (5%) in trek. Het beleid heeft LLL vooral gepromoot door De traditionele vormingslokalen in culturele de wijzigingen in de arbeidswereld onder centra, ontmoetingscentra, parochiehuizen invloed van de bredere veranderingen in de enz. blijven in de volwasseneneducatie hun samenleving. In eerste instantie is LLL bedoeld functie behouden. Maar ze dienen te veranom de inzetbaarheid (employability) en flexideren in rijkere leeromgevingen, flexibel, biliteit van de werknemers te verhogen in snel multimediaal. Een deel van deze ruimten evoluerende arbeidsomstandigheden. LLL gaf moet een groot stuk van de week vrij toegannieuwe impulsen aan de bijscholing van perkelijk zijn. Dit zijn de open landschappen. soneel in de organisaties. Vooral de kaders, de Het ACW is terecht bekommerd om zijn werhoger geschoolden konden daarvan genieten. king in de wijken en buurten. Waarom daar De werkgevers en vakbonden begrepen vlug niet nieuwe leerlandschappen brengen? Zoals deze boodschap, al legden ze andere klemtonu moeders hun huis openstellen als deeltijdnen. De werkgevers zagen het vooral (of se opvangruimte voor kinderen, zo kunnen enkel) in de bij- en omscholingen in functie ook onthaalpersonen hun computer, hun van de noden van het bedrijf. Men kaderde krant e.d.m. deeltijds ter beschikking stellen het wel in het moderne kleedje van compevan de volwassenen uit de buurt. Die betalen tentie-ontwikkeling. Het tijd- en vormingseventueel een kleine bijdrage volgens hun krediet en de opleidingscheques mochten niet financiële mogelijkheden en met de vorte veel ten dienste staan van een LLL buiten mingscheques, wat ruimer is dan de opleide onderneming of de organisatie. Er moest dingscheques. De plaatselijke overheid orgaeen return on investment zijn. niseert, stimuleert en houdt toeVooral de grotere bedrijven van zicht. Vooral aandacht schenken de profitsector gingen mee met ≥ De Corte & Yde aan de zwakkere groepen: senioLLL. Nadien volgden de KMO’s De belangrijkste doelgroep, de ren, werkzoekenden, laaggeomdat de overheid het voor hen gemiddelde volwasschoolden, niet buitenshuis weraantrekkelijker begon te maken. sene buiten de kenden. Binnenkort doet ook de social beroepsactiviteiten, profitsector in toenemende blijft in de kou staan. BRUIKBAAR VOOR JOU mate mee. Sociale bewegingen zoals het Als je dit artikel leest, weet je al ACW beklemtoonden dat LLLB in heel wat over LLL of LLLB. Zoniet zou je het nu de eerste plaats moet gaan naar de zwakkeniet lezen. Je leest en je leert slechts iets als je ren in de samenleving: ouderen en werkzoeer al voorkennis van hebt, als je daarover al kenden (cf. Vlaamse Sociale Week, 23 & 24 geleerd hebt. Leren roept immers leren op. januari 2002, Blankenberge). Men vergeleek
’’
h e t
h o o f d s t u k
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
Waarom wil je iets bijleren over dit ondergetroffen worden naar analogie met de basiswerp? Niet om jezelf te overtuigen van het en volwasseneneducatie en het deeltijds leren belang van LLL. Je komt heel waarschijnlijk uit voor volwassenen in het algemeen. de groep van de hooggeschoolden en daar wringt het schoentje van het LLL niet. Je leest UITDAGENDE VOORBEELDEN dit artikel omdat je hoopt er bruikbare kennis te vinden voor discussies of om De grote kaders en inzichten informatie door te geven aan ≥ De Corte & Yde omtrent LLL staan op papier en anderen. Bruikbaarheid is de op sites. Wat ontbreekt, zijn uitLevenslang leren is gekoppeld aan trekker (trigger) bij uitstek voor dagende voorbeelden. Die zullen duurzame economihet leren van volwassenen. het makkelijker maken om sche groei. Een Kennis die je kunt gebruiken in beleidsbeslissingen en -afspragoede koppeling, je dagelijks leven of in je ken te maken. We moeten maar beslist onvolledig. beroepssituatie is de belangrijklevensnabije voorbeelden ste leermotivatie. Het leren zoebedenken en uitwerken. Die je ken naar bruikbaarheid is een op zijn minst zelf kunt ontwervaak verwaarloosd deel van LLL. Het vertrekt pen en die je op een of andere manier kunt te veel vanuit producten en te weinig vanuit realiseren. leerprocessen en motivaties. Leren vertrekt In dit artikel kijken we uit naar nieuwe uitdavan ervaringen. Niet elke ervaring is leren. gende leeromgevingen: we nemen leerhuis, Naar onze mening is leren min of meer duurbuurt en competenties bij de begeleiders en zaam en gebeurt het door inwerking van buide leerders als rode draad. De leeromgevingen tenaf. Duidelijk is dat leren niet enkel op die wij voorstellen zijn uitdagend omdat ze school en formeel verloopt. Meer zelfs, het nieuw zijn, maar ze wijken ook niet helemaal meeste leren gebeurt buiten de school, al af van de aanwezige ervaringsdeskundigheid. genieten schoolse en formele leersituaties Starten met iets totaal nieuws is gedoemd om een hogere status dan niet-schoolse en inforte mislukken. Maar als je wilt vooruitgaan, mele. Voorbeelden van informele leersituaties moet je een voet van de grond heffen. zijn de babbels gedurende de pauzemomenHet onderwijslandschap lijkt op het eerste ten op vergaderingen van het sociaal-cultugezicht de meest aangewezen partner voor reel werk, op bijeenkomsten, op congressen LLL. In de praktijk is het moeilijk om mensen en in organisaties. Het kennismanagement en materialen efficiënt en effectief in te schavindt die vormen van leren, van kennisoverkelen. Ten andere, de volwassenen die wij op dracht bijzonder verrijkend. het oog hebben voor LLL zijn niet geneigd om LLL is in de regel niet gratis. Een rechtvaardideel te nemen aan traditionele vormen van ge en haalbare verdeling van de kosten is hier volwassenenonderwijs. Wel kunnen we leren des te belangrijker. LLL is een recht, maar is van de goede en minder goede voorbeelden totnogtoe onjuist verdeeld. Zeker in LLL-situvan het onderwijs. We hebben daaruit opgeaties die verband houden met beroepsactivistoken dat bijvoorbeeld in het ICT-gebeuren teiten (zie de acties van ACW en ACV), hoewel de hard- en software wel een noodzakelijke, er een nog grotere scheeftrekking is voor permaar geen voldoende voorwaarde is. De sonen die levenslang willen leren buiten de nadruk die men legt op Helpdesk is wel een beroepscontext. Een regeling voor hen kan uitdagend voorbeeld voor LLL.
’’
h e t
h o o f d s t u k
17
18
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
meestal als deel van de bibliotheek - is er meer materiaal voorradig en zijn meer mensen aanspreekbaar, zowel begeleiders als medeleerders. De beschikbaarheid van mateHet schoentje bij LLLB wringt vooral bij die riaal garandeert niet altijd een bereidheid om volwassenen die los van huidige of toekomanderen te begeleiden. We kennen kleine stige beroepssituaties willen bijleren. Waar en gemeenten waar de bibliotheek toegang hoe zullen zij begeleiding, feedback, motivabiedt tot het internet, maar waar de biblioties... krijgen? In georganiseerde vormen van thecaris een ontmoedigingspolitiek voert… LLL; denk aan de inscholing, bijscholing, LLL werkt ook niet altijd positieve reacties op omscholing. In de profitsector zijn er min of bij de mogelijke ‘deelnemers’, bij zij die het meer duidelijke doelen, er zijn erkende opleimoeten doen, de leerders. Heel wat mensen dingsinstituten. Laten we zoeken naar leerzijn blij eindelijk van de school af te zijn. omgevingen voor LLL voor niet directWant LLL verbinden ze met leren beroepsgerichte situaties. ≥ De Corte & Yde op school, met examens, met Ons voorstel: organiseer ze met Levenslang leren is leerinhouden en werkvormen een netwerk van vrijwilligers die een recht, maar is die nogal eens in een sfeer van zich voor een tijd engageren om totnogtoe onjuist verveling liggen. Zeker de persoop te treden als aanspreekpunverdeeld. nen en hun begeleiders in de ten, als leerpersonen (LP’s). Het volwasseneneducatie en nog meer in de middenveld is zeer vertrouwd met allerlei basiseducatie moeten anders ingekleurde vormen van vrijwilligerswerk. Laten we eerst boodschappen en doelen krijgen wat LLL in die vijver vissen, zowel voor de LP’s als voor betreft. de eerste cohorte van LLL-leerders. Zo verAls LLL door de burgers niet herkend wordt als trekken we niet van nul en kunnen we een een interessant doel op zich, hun leefruimte beroep doen op deze ervaringsdeskundigheid. met anderen, dan zullen veel van die doelen Wel dienen we die aanwezige competenties blijven hangen in de werksfeer en onvolledig creatief bij te sturen vanuit het standpunt en dus niet helemaal aantrekkelijk zijn. van de gebruikers. Leerbegeleiders en leerders gebruiken allerlei Een vrijwillige leerbegeleider krijgt per sessie naslagwerken, maar ook advertentiebladen, twee, maximaal vier, leerders over de vloer. tv-gidsen, af en toe een krant, een weekblad, Indien mogelijk vinden de bijeenkomsten een gezinsweekblad, zeker de radio en de tv plaats in de living, in een bureau van de LP. en geleidelijk aan de computer die ze kunnen Dit wordt het leerhuis van beide groepen. Het kopen, leasen of huren. Al deze middelen kan ook in een ruimte in een leerhuis van de leert men bekijken als leermaterialen. Ook zo gemeente (bij voorkeur de openbare bibliokoppelen we de boekcultuur aan de digitale theek) of van een vereniging. De leerders zijn cultuur, het individuele leren aan het leren in mensen uit de buurt, die zich mits een peren door de groep. soonlijke bijdrage inschrijven voor een geïndividualiseerd leren. Ze krijgen een kostenverLP’S: COMPETENTIES EN goeding voor hun tijd en een bijkomende verCOMPETENTIE-ONTWIKKELING goeding als ze leerruimte ter beschikking stellen. De LP’s kun je vergelijken met onthaalmoeIn de centrale leerhuizen van de gemeente LEERPERSONEN, LEERDERS EN LEERHUIZEN
’’
h e t
h o o f d s t u k
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
ders, Rode Kruishelpers, wijk- ≥ De Corte & Yde le school. En voortdurend het meesters, bestuursleden. KISS-principe in het achterhoofd De traditionele vorSommige senioren, huisvrouhouden: ‘Keep it Short and mingslokalen blijwen en -mannen en studenten Simple’ of: ‘Keep It Simple and ven hun functie behouden in de volhebben tijd, ruimte en een Stupid’. ‘Simple’ en ‘Stupid’ wasseneneducatie. minimale computeruitrusting gebruiken we hier om te zeggen: Maar ze dienen te en zijn gemotiveerd om mensen ‘pedagogiseer’ of ‘informatiseer’ veranderen in rijkeuit de buurt te helpen bij het de leeromgeving niet. Zo maakt re leefomgevingen. vinden van interessante leermen de omgeving nodeloos comprojecten, die met hen te doorplex. lopen en te zoeken naar digitale ondersteuPedagogiseren: een te lange vorming voorning. Ze kunnen een beroep doen op het zien voor begeleider met leertheorieën die georganiseerde middenveld voor rekrutering veraf staan van de directe realiteit van LLL. Of, en netwerken. Bovendien treedt de gemeente het niet graag aanvaarden van eenvoudige op als go-between, zowel voor de kostenveronderwerpen als leerprojecten. goeding als de netwerking. Informatiseren: het systematisch bijbrengen Over welke competenties beschikken deze van computerkennis zonder de band te legbegeleiders? In de eerste plaats moeten zij de gen met de onmiddellijke gebruikswaarde. leerders kunnen motiveren om te leren, hen daarin ondersteunen en feedback geven. DIGITALE LEEROMGEVINGEN: Tevens zoeken ze met de leerders nagaan op NOODZAKELIJK EN UITDAGEND welke vlakken ze zinvol en bruikbaar levenslang kunnen leren. De begeleiders streven In onze uitwerking van LLL voor niet direct doelen na die verder reiken dan onmiddellijke beroepsgerichte situaties schenken we veel kennis en denken in eerste instantie aan leren aandacht aan digitale omgevingen. De redeleren: hoe ga ik gewoonlijk te werk, hoe doen nen liggen voor de hand. Dit is het terrein waar anderen dit en hoe kan het eventueel beter? de technologische vernieuwingen een uitdaDit is een vorm van reflexief leren. ging zijn voor velen en symbool staan voor de Daarenboven is het wekken van nieuwsgierigkennissamenleving en de digitale maatschapheid belangrijk, zeker wat het zoeken en verpij: als mensen nog meer een beroep kunnen werken van informatie betreft. Je kunt dit doen op gebruiksvriendelijke digitale omgevergelijken met een huiswerkbegeleider. Waar ving voor contacten met het ziekenfonds, het het kan, zul je leemten opvullen in de schoolbestellen van reizen, contacten met allerlei se leerinhouden. Belangrijker is ze te leren overheden (e- en i-government). leren, ze te leren vissen in plaats van voor hen De digitale geletterdheid in de zin van een vis te vangen. computerrijbewijs (digibeten), krijgt de laatDe training en de competentie-ontwikkeling ste maanden nogal wat aandacht in binnenvan de begeleiders moeten zeer doelgericht en buitenland. Het computerrijbewijs is zijn. Liefst in een simulatie van latere leeromgekoppeld aan het ECDL-initiatief (European gevingen. Het geheel van de aanpak moet zo Computer Driving Licence), het Europees dicht mogelijk bij de werkelijke huissituatie Computerrijbewijs met een Enlight liggen en zo weinig mogelijk verwijzen naar Teststation, officiële testprovider voor het de niet relevante aspecten van de traditioneautomatisch testen. Surf daarvoor naar
’’
h e t
h o o f d s t u k
19
20
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
http://www.ecdl.be/ bibliotheken) met een computerinfrastrucDigitale leeromgevingen zijn ook een aantuur van een viertal desktops, dus voor een trekkelijk doel voor de leerbegeleiders. Zij groepssessie van een achttal deelnemers. moeten op dit vlak voldoende basisvaardigTevens is er de mogelijkheid om minimaal heden hebben, maar krijgen de kans om hun twee laptops te huren. competenties daarin verder te ontwikkelen. Bij de uitbouw van een collectie spitsten Ze geven zeker geen systematische informatibibliotheken zich toe op de behoeften van cacursussen, hoewel de digitale component het publiek, traditioneel een ‘lezers’publiek altijd aanwezig is. Het aanbod van deze curdat boeken ontleent. In het kader van LLL sussen is vrij groot en goed. Nadien kunnen pleiten we ervoor dat bibliotheken – meer de deelnemers overstappen naar deze meer dan in de toekomst – digitale materialen systematische vorm. Onze ervaring is dat voor opnemen in hun verzameling. Nu al verzeketal van volwassenen deze cursussen vaak te ren veel bibliotheken toegang tot het interver en te diep gaan. Daarenboven zijn ze in net. Probleem is dat, behalve in grote steden, beschotten gestopt: Windows, Word, Excel, die toegang gebonden is aan openingsuren Internet. Beter is onmiddellijk geïntegreerd te en aan één specifieke locatie. Gebruikers starten op een flexibele manier. Dit is ten moeten op een flexibele wijze digitale leerandere de wijze waarop velen onder ons de materialen kunnen ontlenen en doornemen, computer min of meer onder de knie kregen. waar en wanneer ze willen, ook wanneer ze Eerst ervaringen opdoen met iemand naast je thuis geen pc hebben. of vlak bij je, wat gericht leren ontdekken, af Concreet stellen we voor dat elke bibliotheek en toe gebruik maken van de Help en van de beschikt over een aantal handhelds (letterhandleidingen en uitkijken welke systematilijk: handpalmen: draagbare, zeer compacte sche cursus je zou kunnen aan- ≥ portable computers) die gebruiDe Corte & Yde pakken. In dit laatste geval was kers kunnen ontlenen. Via een Kennis die je kunt de mening van degenen die het infrarood-verbinding of met gebruiken in je gevolgd hadden van doorslagbehulp van een cradle (letterlijk: dagelijks leven of in gevend belang. wieg: verzekert de uitwisseling je beroepssituatie is De beste manier om iets onder en synchronisatie van gegevens de belangrijkste leermotivatie. de knie te krijgen, is er les over tussen de handheld en de stand te geven. Bovendien komen deze alone computer) kopieert de leerbegeleiders terecht in een bibliothecaris de vereiste leernetwerk van begeleiders en zullen ze met materialen naar de handheld. Andere scenaelkaar digitaal en reëel communiceren. Ze rio’s zijn denkbaar. Leden die zelf een handvormen een discussiegroep of forum onder held hebben, kunnen in de bibliotheek de elkaar. Ze krijgen een vergoeding voor hun gewenste webmaterialen naar hun toestel computer, printer en gebruik van hard- en overbrengen. Of nog, de bibliotheek ontleent software. de dragers met de gewenste inhouden (Compact Flash kaartjes, MultiMedia kaarBIBLIOTHEEK EN LEERRUIMTE ten…) voor een afgesproken periode. Het voorgestelde scenario leunt dicht aan bij het Tevens zijn er in elke gemeente leerruimten downloaden van e-books op een handheld (liefst in combinatie met de gemeentelijke die de gebruiker via Microsoft Reader door-
’’
h e t
h o o f d s t u k
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
neemt (zie http://www.ebook.nl). De meeste digitale virussen zo snel mogelijk op te sporen e-books zijn minder recente werken waar niet en te verwijderen. langer auteursrecht op rust. Meestal zitten ze Verder zal men op zoek moeten gaan naar een in de literaire sfeer. Ze missen de didactische organisatie die kan instaan voor het meten interface, interactiviteit en multimediale kenvan vormingstijd. Die ‘metering’ kan men dan merken van digitale leermaterialen. koppelen, indien nodig, aan een certificering In vergelijking met het klassieke scenario van de gevolgde vormingstijd, eventueel in waarbij lezers literaire boeken ontlenen, biedt combinatie met een portfolio, als tastbaar het downloaden van digitale leermaterialen bewijs van de gemaakte leervorderingen en op handhelds meer mogelijkheden tot LLL. het behalen van doelen. Digitale omgevingen hebben naast veel voorEen bijkomend argument om digitale omgedelen ook enkele belangrijke vingen uitdrukkelijk in te schakenadelen. We sommen er enkele ≥ De Corte & Yde len, is het feit dat de overheden op. De uitgaven voor hard- en meer en meer gebruik zullen De digitale geletsoftware zijn vaak aanzienlijk. maken van digitale communicaterdheid krijgt de laatste maanden Als er iets fout loopt, kan men tiemiddelen. In Vlaanderen zijn nogal wat aandacht zich moeilijk behelpen. In een de overheidssites degelijk. De in binnen- en buiboekomgeving kun je meer je belangrijkste ‘surfplanken’ vind tenland. plan trekken. Je bent er meer je bij www.vlaanderen.be met veel links, o.a. naar opleidingsvertrouwd mee en vooral de cheques en levenslang leren. Op de voortrefopbouw ervan is niet ‘algoritmisch’. In een felijke site van het ACW vind je veel webcomputeromgeving is een commando juist of adressen van overheidsinstellingen: fout. Vandaar het enorme belang van een http://www.acw.be/Links/Links.htm. Sla deze betaalbare en haalbare helpdesk eenmaal dat site op bij je favorieten, zo hoef je niet elke leerders gekozen hebben om ook te werken overheidssite bij je favorieten te plaatsen. met digitale leeromgevingen. De ICT-manager van de Vlaamse overheid, De leerbegeleiders van een bepaalde regio Filip De Graeve, verklaarde dat in 2002 alle werken een systeem uit van helpdesk. In de Vlaamse gemeenten een website zullen hebeerste plaats moeten de deelnemers hun ben. Een concrete doelstelling, maar waarcomputerprobleem leren formuleren of de schijnlijk moeilijk haalbaar voor de kleinere uitleg vlug kunnen begrijpen. Ze moeten gemeenten. daarbij beschikken over een minimum aan De ontwikkeling van de overheidscommunicomputerwoordenschat om te kunnen comcatie in binnen- en buitenland kun je o.a. volmuniceren vanop afstand: ga naar het configen op de website van http://www.i-gov.be guratiescherm (control panel). Ze moeten die tevens de mogelijkheid biedt tot een graweten hoe ze daar naartoe moeten. En het tis abonnement op hun e-zine (elektronisch moet vlug gaan, want ondertussen loopt de magazine). meter. LLL behelst zowel een onderwijskundig als Een ander nadeel: zoals met PCB-besmette een technologisch-infrastructureel spoor. Het kippen de volledige voedselketen kunnen eerste spoor verwijst naar een vernieuwde aantasten, zo kunnen bestanden met een didactiek die bij de lerende zelfstudie, vaarvirus volledige netwerken beschadigen. Het is digheidstraining en reflexief leren centraal voor leerbegeleiders dan ook essentieel om
’’
h e t
h o o f d s t u k
21
22
Levenslang en levensbreed leren: niet lang en niet breed
stelt en bij de leerbegeleiders de nodige expertise om het autonoom studeren te ondersteunen. Het tweede spoor verwijst naar de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de vereiste technologieën en de vaardigheid om er mee om te gaan.
ACW (http://www.acw.be) en van partners zoals het ziekenfonds (http://www.cm.be) kunnen bijkomende links aan. In de vijftien dossiers voor een sociaal gemeentebeleid ontbreekt het LLL weliswaar niet - hoewel slechts mondjesmaat aanwezig - maar zeker wel een apart dossier daaromtrent. De partners kunnen een handje toesteken. ACW KAN VOORTOUW NEMEN Een interessant thema is wandelen. Onderwerpen uit BACOB-wandelen en De sociale beweging telt een resem vrijwilligers. Van monitoren tot huisbezoek(st)ers, Vakantiegenoegens kunnen, na een upgrading naar het levenslang leren toe, zeer goed van KBG-bestuursleden tot Ziekenzorgvrijwilligers. De tijd is rijp om passen in de leerprojecten die ≥ De Corte & Yde wij voorstellen. Wij moeten niet binnen de sociale beweging De overheden zulwerk te maken van nieuwe vrijin eerste instantie denken aan len meer en meer willigers: de leerbegeleiders. Dit de traditionele thema’s van gebruik maken van zijn mensen met tijd, levens- en ‘volksverheffing’. Vertrek van digitale communileerlust. Ze kunnen hun vrije tijd wat de mensen interesseert, van catiemiddelen. voor een stuk zinvol delen met wat voor hen zinvol en duurzaam is. Met wandelen en reizen anderen. Ze hoeven zich voor niet te lange perioden te engageren. Ze kunkom je vlug naar eigen en andere culturen, nen thuis werken in de living, op hun bureau. naar geschiedenis en aardrijkskunde, naar Ze kunnen ook gaan naar leerruimten, leeroordelen en vooroordelen. Combinaties met huizen van de wijk en van de gemeente. Ze print en computer liggen voor de hand. helpen mee aan ‘Doe de buurt bewegen’. Ze steunen op een digitaal netwerk voor CONCLUSIE communicatie en informatie. Enigszins te vergelijken met de docentensite van het NRCHet LLL zal pas echt ‘lang’ en ‘breed’ zijn als Handelsblad, namelijk http://docenten.nrc.nl/ we er in slagen uitdagende voorbeelden te als verlengstuk van de scholierensite: vinden en te ontwikkelen. We leren gebruik te http://scholieren.nrc.nl/ Ideeën voor informamaken van ervaringsdeskundigheid in het tiebronnen en opdrachten vind je op middenveld, zoals het ACW, de openbare http://www.stepnet.nl/ bibliotheek en in geringe mate het onderwijslandschap. In deze nieuwe, krachtige LLLHet ACW kan zelf beginnen met zo’n digitaal leeromgeving moet er een goede afstemming netwerk, als ondersteuning voor enkele plaatzijn tussen het digitale en de print. Het digiselijke leerhuizen. ‘The proof of the pudding is tale aspect moet op de voorgrond staan om in the eating’. De voortreffelijke websites van de digitale kloof niet groter te laten worden.
’’
h e t
h o o f d s t u k
