leven met vermoeidheid omgaan met de gevolgen van een beroerte
C VA Cerebro Vasculair Accident is de medische term voor een ongeluk in de vaten van de hersenen. In het dagelijks taalgebruik heet een CVA een beroerte, een hersenbloeding of een herseninfarct. In deze folder wordt de term beroerte gebruikt.
vermoeidheid na een beroerte
veel factoren in het spel
Een beroerte heeft vaak meer gevolgen
Dat de vermoeidheid ook op langere
De onderliggende oorzaak van de
Problemen met bewegen kunnen
dan een scheve mond of een
termijn blijft bestaan, wordt vaak pas
vermoeidheid is meestal moeilijk te
het lastig of zelfs onmogelijk maken
verlamming van arm en been. De
echt duidelijk na verloop van tijd en kan
achterhalen omdat meerdere factoren
om te sporten, wandelen of fietsen.
gevolgen kunnen ook onzichtbaar zijn,
ook voorkomen bij mensen die weinig of
van invloed kunnen zijn op het ontstaan
Het kan ook zijn dat mensen na een
zoals veranderingen in emotie, denken
geen zichtbare gevolgen van de beroerte
ervan. Dit maakt het onderzoek en
beroerte sneller moe zijn doordat hun
en doen. Een voorbeeld daarvan is
ondervinden.
de behandeling van deze klacht in-
conditie verminderd is.
vermoeidheid. Vermoeidheid kan een
Vermoeidheid kan vanaf het begin veel
gewikkeld. De volgende factoren
Veel mensen hebben blijvende
direct gevolg zijn van de beschadiging in
last veroorzaken. Zo kan het hinder
kunnen een rol spelen bij vermoeidheid
problemen op het gebied van geheugen,
de hersenen. Indirect kan vermoeidheid
geven bij het hervatten van dagelijkse
na een beroerte. Deze factoren kunnen
aandacht, ruimtelijk inzicht en taal
ook veroorzaakt worden door andere
bezigheden in huis en in het gezin, bij
los van elkaar voorkomen, maar ook
(cognitieve stoornissen). Deze
klachten die voortvloeien uit de
hobby’s en bij werk. Altijd moe zijn kan
in combinatie met elkaar.
problemen geven hinder in het dagelijks
beroerte. Vermoeidheid heeft vaak
het plezier in activiteiten verminderen.
meerdere aspecten en heeft een
functioneren, wat extra energie kost. Een sombere stemming of depressie
Mensen kunnen na een beroerte
uitwerking op lichamelijk, emotioneel
Helaas wordt nog lang niet iedereen
kan vermoeidheid met zich meebrengen
bijvoorbeeld doodmoe zijn omdat ze het
en mentaal gebied.
voorbereid op vermoeidheidsproblemen.
en is een veelvoorkomend verschijnsel
tempo van de wereld om zich heen niet
De Nederlandse CVA-vereniging ’Samen
na een beroerte. Een depressie kan
bij kunnen houden. Ook het uitvoeren
In de eerste maanden na een beroerte
Verder’ probeert daar onder meer met
ontstaan als reactie op de ingrijpende
van activiteiten die verschillende
gaat de meeste aandacht uit naar het
deze folder iets aan te doen.
veranderingen in het leven, maar komt
stappen vragen, zoals koken of reizen,
herstel van de bewegingsfuncties. Dit
vaker voor als een direct gevolg van de
kan hen zeer veel energie kosten.
kost vaak veel tijd en inspanning, waar-
beschadiging in de hersenen, die bij de
Door alle ingrijpende veranderingen kan
door andere klachten mogelijk wat op
beroerte is ontstaan. Ook door de ver-
het zijn dat mensen na een beroerte
de achtergrond komen te staan. Veel
moeidheid zelf raken sommige mensen
minder energie hebben dan voorheen.
mensen met een beroerte hebben in
somber gestemd.
Een beroerte verstoort het evenwicht
deze fase last van vermoeidheid.
Veel mensen gebruiken dagelijks vaak
tussen de dingen die men doet en de
Dit lijkt in eerste instantie een logisch
meerdere medicijnen. Van sommige
hoeveelheid energie die men daarvoor
gevolg van de heftige periode vlak na
medicijnen is bekend dat zij als
beschikbaar heeft. Dit verstoorde even-
de beroerte.
bijwerking vermoeidheid geven.
wicht kan voor vermoeidheid zorgen.
ik word soms zo moe van mijzelf, dat hoofd raast maar door moe, maar hoe nu verder?
tips voor het omgaan met vermoeidheid
Hoe de CVA-getroffene omgaat met de
Het kost mensen met een beroerte en
Als de vermoeidheid hinder geeft in
Arts en CVA-getroffene kunnen samen
veranderde situatie hangt ook af van
hun familie vaak veel moeite om grip
het dagelijks leven is het goed om dit
op een rijtje zetten welke medicijnen
hoe iemand als persoon is. Mensen die
te krijgen op de vermoeidheid.
met de huisarts of revalidatiearts te
worden gebruikt en welke bijwerkingen
het idee hebben dat ze zelf weinig grip
Voor veel hulpverleners is vermoeidheid
bespreken. De arts kan de vermoeidheid
deze hebben. Veel medicijnen zijn nood-
hebben op hun gezondheid, blijken
en de aanpak hiervan nog een vrij
in kaart brengen door vragen te stellen,
zakelijk, dus zomaar stoppen is vaak niet
meer last te hebben van vermoeidheid
onbekend gebied. Bij de aanpak van
zoals: ’Wanneer is de vermoeidheid
mogelijk. Wel kan gekeken worden of er
in hun dagelijks functioneren.
vermoeidheid en het leren omgaan
ontstaan; hoe moe bent u precies;
misschien alternatieven zijn.
Slecht slapen kan natuurlijk ook een
met deze klachten kunnen de
verandert de vermoeidheid in de loop
Bewegen en sporten – binnen de eigen
oorzaak van vermoeidheid zijn. Na
volgende punten van belang zijn.
van de dag; waardoor verergeren of
mogelijkheden – is gezond. Het sterkt
een beroerte komen regelmatig slaap-
verminderen de klachten?’
het lichaam en vergroot de conditie.
stoornissen voor. Het slaap-waakritme
Eventueel kan de arts met lichamelijk
Bovendien vermindert meer bewegen
kan verstoord zijn, waardoor mensen
onderzoek of bloedonderzoek nagaan
het risico op hart- en vaatziekten, waar
overdag slaperig zijn en ’s nachts de
of er naast de beroerte nog andere
beroerte een voorbeeld van is. Zoek in
slaap niet kunnen vatten.
aandoeningen spelen.
de eigen omgeving naar passende
Het kan zijn dat er naast de beroerte
Een depressie is niet altijd even
vormen van bewegen en sporten.
ook andere aandoeningen meespelen.
gemakkelijk vast te stellen. Omdat
De CVA-vereniging in de regio en de
Van bijvoorbeeld hartaandoeningen,
een depressie na een beroerte vrij veel
provinciale sportloketten van NebasNsg
diabetes, bloedarmoede of ontstekingen
voorkomt, is het wel belangrijk dit
(www.nebasnsg.nl) kunnen hierbij
is bekend dat zij vermoeidheid kunnen
goed te laten onderzoeken. Bij
adviseren. Veel sporten kunnen ook in
veroorzaken.
depressieve klachten is het belangrijk
een aangepaste vorm beoefend worden.
om snel met een behandeling te starten,
Cognitieve stoornissen (geestelijke,
bijvoorbeeld met medicijnen en/of
emotionele en gedragsmatige gevolgen)
met psychologische begeleiding.
kunnen met neuropsychologisch onderzoek in kaart gebracht worden. Met een
er is bijna niemand die begrijpt dat ik soms ineens afhaak omdat ik zo moe ben in m’n hoofd
verwijzing kan men hiervoor terecht bij de revalidatiearts in een ziekenhuis of revalidatiecentrum. Genezen van deze stoornissen is niet mogelijk. Wel kan deskundige begeleiding voor de
als ik mijn dag niet indeel met vaste rusttijden kan ik niet functioneren
CVA-getroffene en voor de mensen in
Regelmatig kiezen voor de dingen die
Het is belangrijk dat de CVA-getroffene
Als er thuiswonende kinderen zijn,
haar/zijn omgeving een flinke steun
men leuk vindt, levert vaak ook wat
voelt dat hij/zij geleidelijk aan zelf
krijgen deze ook met de vermoeidheid
in de rug zijn om te leren omgaan met
meer energie op.
weer grip krijgt op eigen leven en
van de ouder te maken. De ouder kan
de problemen en beperkingen, zoals
Ontspanning is erg belangrijk,
gezondheid. Voor de ene persoon is
zich daar schuldig over voelen of er
vermoeidheid.
bijvoorbeeld door het luisteren naar
dit gemakkelijker dan voor de ander.
vragen over hebben, zoals ’kunnen ze
Voor de CVA-getroffene is het belangrijk
muziek of door te tekenen of te
Soms is het goed om dit eens nader
het wel aan?, of: ’waarmee kan ik ze
om niet te hoge eisen aan zichzelf te
schilderen. Als oude hobby’s door de
te bekijken met psychologische
allemaal belasten’? De ouder kan
stellen, als de energie beperkt is. Het
beroerte niet meer mogelijk zijn, kan
begeleiding.
proberen te bekijken wat men nog wél
aantal dingen dat men op één dag doet,
men op zoek gaan naar nieuwe hobby’s.
De vermoeidheid van de CVA-getroffene
voor de kinderen kan betekenen.
dient aangepast te worden aan de hoe-
Het maken van een dagindeling brengt
zal ook gevolgen hebben voor de
Het kan prettig zijn om contact met
veelheid energie die men heeft. Dit is
niet alleen structuur, het spaart op den
eventuele partner, die daar vervolgens
lotgenoten te hebben. Naast het vinden
erg lastig en het kost tijd om een nieuw
duur ook energie.
mee om moet leren gaan. Het is
van herkenning en het delen van
evenwicht te vinden tussen willen en
Nee durven zeggen is van groot belang.
belangrijk om zich te realiseren dat de
ervaringen, kan men van elkaar leren
kunnen. Advies is om duidelijke keuzes
Het combineren van werk en vermoeid-
hoeveelheid energie van dag tot dag
hoe men met de vermoeidheid omgaat.
te maken, niet te veel van zichzelf te
heid lijkt soms een onmogelijke opgave.
kan wisselen. De ene dag is het echt
vragen, prioriteiten te stellen en te
Daar komt nog bij dat collega’s niet
nodig om te rusten, de andere dag kan
proberen alleen die dingen te doen die
altijd begrijpen wat er aan de hand is.
het juist nodig zijn dat de partner net
men echt belangrijk vindt. De minder
Tegelijkertijd kan werk soms juist ook
even dat zetje kan geven om in
belangrijke dingen kunnen voor de
energie opleveren. Het is belangrijk om
beweging te komen. Het helpt als
dagen dat men extra energie heeft
problemen te bespreken met de bedrijfs-
men dit zelf aan kan geven, maar ook
bewaard worden. Ook de regelmatige
arts. Misschien is het mogelijk minder te
om daar zoveel mogelijk met elkaar
afwisseling van activiteiten met rust-
gaan werken of kan het werk anders
over te praten.
perioden en lichte en zware activiteiten,
worden ingedeeld.
kan vermoeidheid voorkomen. Bij het ondernemen van een activiteit dat extra energie kost, kan men van tevoren voldoende rust nemen en het schema van de volgende dag aanpassen.
de vermoeidheid kan mij zomaar ineens overvallen en dan voel ik me ’total loss’
samen verder
De Nederlandse CVA-vereniging ’Samen Verder’ komt op voor de belangen van mensen die zelf of in hun directe omgeving te maken hebben gehad met een beroerte. Activiteiten van de vereniging, zowel landelijk als regionaal: het verstrekken van informatie over de zichtbare en onzichtbare gevolgen van een beroerte het ondersteunen van personen die een beroerte hebben gehad en de mensen in hun naaste omgeving het bevorderen van lotgenotencontact, ook digitaal via forum op de website het opzetten en begeleiden van CVA-bewegings- en sportgroepen. Deze folder is gerealiseerd met medewerking van het Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht van het Helmholtz Instituut in Utrecht
meer informatie
en het iRv in Hoensbroek.
De Nederlandse CVA-vereniging
revalidatiecentrum De Hoogstraat,
Samen Verder Postbus 132, 3720 AC Bilthoven Telefoon (030) 659 46 50 Telefax (030) 656 36 77
[email protected] www.cva-vereniging.nl
O N T W E R P : W E I J S T E R S & K O O I J , G R AV E • F O T O G R A F I E : I N G E H O N D E B R I N K , N I J M E G E N • D R U K : D R U K K E R I J H U B T O N N A E R B V, K E L P E N - O L E R • F E B R U A R I 2 0 0 6
de Nederlandse CVA-vereniging
