Silvia van Schaik-Kuijer
Leve de competente coach! Van competentieanalyse naar ontwikkelplan
Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 Deel 1 Algemene informatie over Leve de competente
coach! Coachen en coachcompetenties: wat mag je als coach van jezelf verwachten? 15 Wat is coachen? 15 Competentieprofiel 15 De competenties verder uitgewerkt 17 Inleiding tot Leve de competente coach! 23 Inhoud Leve de competente coach! 23 Wat kun je met deze methode? 24 Hoe Leve de competente coach! werkt 25 Basistoepassing en variatiemogelijkheden van Leve de competente coach! 27 Basistoepassing 27 Variatiemogelijkheden in de basistoepassing van de methode 28 Vragen over de toepassing van de methode 31 Deel 2 De toepassingen van de methode Leve de competente coach! Kies de toepassing die past bij jouw ontwikkelwens van dit moment 37 Opbouw en overzicht van de toepassingen 37 Toepassing 1: Competentiescan 43 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 43 Doel: Een snel overzicht om te starten, de zes competenties in kaart gebracht 43 Toepassing 2: Competentiescan verdiept 47 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 47 Doel: De zes competenties verdiepen met een aantal voorbeelden van gedrag, houding en kennis 47 Toepassing 3: Inzicht per competentie 51 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 51
Doel: Van één specifieke competentie alle bijbehorende voorbeelden in kaart brengen 51 Toepassing 4: Compleet overzicht van alle competenties 55 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 55 Doel: Van alle competenties, alle bijbehorende voorbeelden in kaart brengen en de weg vrijmaken voor je ontwikkelwens 55 Toepassing 5: Coachen met je hele hebben en houden 59 Doelgroep: Enigszins ervaren en gevorderde coach 59 Doel: Maak de weg vrij om te coachen met je hele hebben en houden. Alle voorbeelden komen aan bod, datgene waar je in uitblinkt en waar je minder bedreven in bent. Weten en accepteren is bevrijdend, ook voor jou als coach 59 Toepassing 6: Daag jezelf eens uit: zoek je uitersten op 63 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 63 Doel: Jezelf stretchen in uitersten, weg van de gemiddelden, met weinig kaarten veel duidelijkheid scheppen 63 Toepassing 7: De ijsberg in 65 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 65 Doel: Huidige positie bepalen, nieuwe leerdoelen stellen en je strategie veranderen 65 Toepassing 8: Inzicht in je ontwikkelmogelijkheden 69 Doelgroep: De gevorderde coach 69 Doel: Je verandermogelijkheden in kaart brengen. Op welk doel richt jij je de komende tijd? 69 Toepassing 9: Inzicht in gemaakte vooruitgang 73 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 73 Doel: Evaluatie/reflectie na ontwikkelingsperiode in een groep 73 Toepassing 10: Sterkte-zwakteanalyse 77 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 77 Doel: Inzicht verkrijgen in sterkte/zwakte per competentie 77 Toepassing 11: Actieplan leerdoelen opstellen 81 Doelgroep: Alle coaches in opleiding/ontwikkeling 81 Doel: Om bij aanvang van een opleiding, een nieuw blok, of voornemen tot meer aandacht voor ontwikkeling te komen tot een actieplan met leerdoelen waar je echt achter staat 81
Toepassing 12: Op snelle wijze een ontwikkelfocus kiezen 85 Doelgroep: Beginnende en gevorderde coach 85 Doel: Kies intuïtief de voorbeelden waar je jezelf de komende tijd in gaat ontwikkelen, maak een actieplan en kom je doel overal tegen 85 Deel 3 Verder met Leve de competente coach! Ervaringen uit de praktijk van het werken met Leve de competente coach! 89 Enkele praktijkervaringen 89 Hoe verder? 93 Aansluiten bij beroepsvereniging 93 Ben je ooit klaar met je ontwikkeling? 95 Reacties 96 Woord van dank 97 Over de schrijfster 99
Voorwoord Leve de competente coach! is een methode die is ontwikkeld voor coaches naar aanleiding van mijn ervaringen met en onder aanmoediging van de SchoolvoorCoaching. Het is erop gericht om jou als coach snel en op speelse wijze te laten reflecteren op alle benodigde coachcompetenties, met als doel steeds te weten waar je staat in je ontwikkeling als coach én wie jij kunt begeleiden als coach. Ook Stichting Registratie (St!r), voorheen bekend als Stichting Coach! heeft de meerwaarde van coachcompetenties onderkend en meewerking verleend door toestemming te geven om de door hun ontwikkelde competenties te laten opnemen in deze methode. Theo Mulken, voorzitter Stichting Registratie (St!r), voorheen Stichting Coach: Ik ben blij dat de schrijfster van dit boek het aangedurfd heeft om de competenties van de Stichting Registratie (St!r) te gebruiken voor haar methode. Het heeft geleid tot een concretisering van deze competenties. Als coach reflecteer je met deze methode op een speelse wijze op de competenties. Het biedt je de mogelijkheid om zelfstandig te reflecteren op je eigen ontwikkelpunten als coach. Tijdens een pilotsessie met achttien van mijn BMC-collega’s bleek de methode direct aan te slaan. Er wordt nu nog met plezier teruggekeken op deze bijeenkomst. Door het gebruik van een eenvoudige schrijfstijl is het boek goed toegankelijk. Het leest gemakkelijk en nodigt uit tot actie. Samengevat: een methode die de professionele coach uitstekend kan ondersteunen bij zijn eigen zoektocht naar continue zelfontwikkeling. Viva Meessen, voormalig leergangbegeleider SchoolvoorCoaching, tegenwoordig zelfstandig coach en opleider: In al die jaren heb ik het drie keer meegemaakt dat een cursist door het volgen van de opleiding geïnspireerd is tot het ontwikkelen van een spel. Dat mag dan nu een patroon genoemd worden. Ik vind het echt super te zien dat het tot creativiteit aanzet. Mooi als parallel proces voor wat in coachtrajecten bereikt kan 9
Leve de competente coach!
worden. Ik herinner mij dat de groep tijdens de sessie echt bezig was, dat het levendig was, er plezier was, interactie, dynamiek. Het nodigt uit om op een speelse manier om te gaan met de serieuze zaken van het jezelf dan wel de ander beoordelen op competenties. Het geeft snel inzicht en overzicht in waar sterke kanten liggen en waar nog te ontwikkelen kanten. En het biedt houvast om daar het gesprek over aan te gaan. Daarnaast draagt het bij aan het ontwikkelen van de competentie feedback geven en ontvangen, belangrijk als coach en belangrijk in de lerende groep.
10
Inleiding Leve de competente coach! wordt in de praktijk als zinvol ervaren door coaches met verschillende achtergronden. Met behulp van deze methode krijg je inzicht in de mate waarin je de coachcompetenties beheerst en in hoeverre je het leuk vindt om ze toe te passen. Het overzicht dat je krijgt door het uitwerken van de diverse toepassingen biedt volop informatie over het vak coachen en over jezelf als coach. Je geeft jezelf antwoord op vragen als: Wat versta ik onder de competenties en de gegeven voorbeelden en ziet de ander dat ook zo? Welke informatie levert dat op? Hoe zie ik mijn ontwikkeling en hoe ervaar jij dat? Waar sta ik nu en waar wil ik naartoe? Deze informatie geeft je ook antwoord op de vraag wat voor soort coach je bent en welke doelgroep je goed kunt begeleiden. Hierdoor weet je waar jouw kracht ligt en kun je je op een specifieke doelgroep richten. Als je weet waar je staat, weet je ook wat je nog moet doen om je professionaliteit te versterken. Je kunt excelleren als je je bewust bent van je kunnen en je uitdagingen aangaat. De verschillende toepassingen waar je straks uit kunt kiezen, dienen verschillende doelen. Je kunt bijvoorbeeld een compleet overzicht maken van alle competenties, een sterkte-zwakteanalyse maken of op snelle wijze een ontwikkelfocus kiezen. De toepassingen zijn zo opgesteld dat je op ieder moment zelf kunt bepalen welke opdracht je wilt inzetten. Hiervoor kijk je naar het doel en de doelgroep per toepassing. Er is dus geen vaste volgorde, jij bepaalt waar je behoefte ligt en daarmee ga je aan de slag. Met het verkregen inzicht kun je weer verder in je professionele ontwikkeling als coach. De methode is bedoeld voor hbo’ers en hoger opgeleiden die zichzelf als coach willen blijven ontwikkelen. Zowel tijdens het volgen van een opleiding als in de praktijk. Door periodiek te reflecteren en te toetsen hoe je ervoor staat, houd je overzicht over de voortgang in je ontwikkeling. Leve de competente coach! is te gebruiken tijdens intervisie, tijdens opleidingen of zelfstandig door studenten in opleiding.
11
Leve de competente coach!
Docenten kunnen het inzetten ter ondersteuning van eigen materiaal. Dit boek biedt je de theoretische onderbouwing die je ondersteunt om ook zelf de methode toe te passen. Want daar gaat het uiteindelijk om: dat je het zelf toepast, zodat je zelf je ontwikkeling als coach kunt monitoren en versnellen. En kunt genieten van de successen.
12
Deel 1
Algemene informatie over Leve de competente coach! Wat is coachen en aan welk competentieprofiel hoort een coach te voldoen? Deze vragen worden in deel 1 beantwoord. Daarnaast worden de coachcompetenties verder uitgewerkt. Ook volgt er een inleiding in de methode Leve de competente coach! en de variatiemogelijkheden die je kunt toepassen.
Coachen en coachcompetenties: wat mag je als coach van jezelf verwachten?
Wat is coachen? Coachen is een manier om het bewustzijn en reflectievermogen van de ander(en) te verruimen, waarbij het reageren op de hieren-nu-situatie essentieel is. Daarnaast is coachen gericht op het creëren van beweging in het denken en het bewust maken van keuzemogelijkheden als basis voor actie en gedragsverandering. En wat doe je dan allemaal precies als professioneel coach? Stichting Registratie (St!r), voorheen bekend als Stichting Coach!, wordt steeds meer dé overkoepelende stichting die zorg draagt voor de onafhankelijke beoordeling van de kwaliteit van professionele begeleiding in Nederland. Zij heeft kennis, gedrag en houding van coaches benoemd en onderverdeeld in competenties. Erkende opleidingsinstituten die werken met dit competentieprofiel kun je vinden op www.stir.nu. In dit boek worden de competenties van Stichting Registratie (St!r) gehanteerd als uitgangspunt om aan de slag te gaan met je eigen ontwikkeling.
Competentieprofiel Wat is een competentie eigenlijk? De Van Dale zegt hierover: com·pe·ten·tie de; v -s bevoegdheid. In dit boek gaan we uit van de volgende omschrijving: een competentie is het vermogen dat ervoor zorgt dat iemand de voor een functie benodigde kennis, houding en gedrag zo weet toe te passen, dat het een succesvol resultaat in die specifieke situatie oplevert. In dit hoofdstuk neem ik de uitwerkingen van Stichting Registratie (St!r) over. Ze bieden een goed uitgangspunt voor iedere
15
Leve de competente coach!
coach over wat je van jezelf mag verwachten. Hier en daar heb ik de vrijheid genomen om een en ander iets anders te formuleren: Een professioneel coach is iemand die in een bepaalde context: • ziet of merkt wat nodig is; • in staat is om daarnaar te handelen; • en daartoe ook bereid is. Een competentieprofiel vergt een omschrijving van competenties die dekkend zijn voor wat een professional geacht wordt te doen. Het competentieprofiel van de coach dat volgt uit bovenstaande omschrijving levert de volgende coachcompetenties op: 1. Begeleiden van leerprocessen 2. Gericht zijn op de werkcontext 3. Resultaatgericht werken 4. Gericht zijn op zelfsturing in werken en leren 5. Interactie als begeleider vormgeven 6. Professioneel werken Deze coachcompetenties zijn volgens Stichting Registratie (St!r) ‘noodzakelijk en voldoende’. Dat wil zeggen dat ze essentieel zijn om coaches te beoordelen op hun bekwaamheid en dat is toch precies wat wij coaches zelf ook willen kunnen! Wellicht ten overvloede wil ik nog opmerken dat het natuurlijk zo is dat je alle deelaspecten en de onderliggende voorbeelden van houding, kennis en gedrag moet beheersen om in aanmerking te komen voor registratie als ‘Erkend Coach!’ of ‘Certified Coach!’. Maar het is daarnaast minstens zo belangrijk dat je weet wanneer je wat moet toepassen en/of laten zien. En ook wanneer niet. Dus situationeel datgene toepassen waar die specifieke klant, met zijn of haar specifieke vraag, in de context van het bedrijf en/of team en in de context van het hier-en-nu het meeste baat bij heeft, dat maakt je uiteindelijk een professionele coach.
16
