Leugens en halve waarheden

Leugens en halve waarheden Mogelijkheden voor het indienen van een klacht over de media Introductie Nederland is een democratisch land en dit betekent dat de vrijheid van meningsuiting een groot goed is. Tot op zekere hoogte, want discriminerende uitingen over bepaalde minderheidsgroepen zijn bij wet verboden. Toch hoeft niemand in Nederland zijn mening over politieke of maatschappelijke kwesties onder stoelen of banken te steken, en dit geldt ook voor zaken die de media aangaan. De media zijn bij uitstek geschikt als platform voor het ventileren van meningen, niet alleen over politiek of de multiculturele samenleving, maar ook over de inhoud van de media zelf. Zo kan iedereen die kritiek heeft op de media een ingezonden brief naar een krant sturen, een kritisch blog schrijven of een discussie starten op een online forum. Er bestaan ook „formele‟ wegen om een klacht in te dienen tegen de media. Verschillende media hebben een eigen ombudsman of lezersredacteur, de Raad voor de Journalistiek neemt klachten over journalistieke activiteiten in behandeling en dit zelfde geldt voor het Meldpunt Discriminatie Internet op het gebied van discriminerende internetuitingen. Ook zijn er verschillende regionale anti-discriminatie bureaus waar klachten ingediend kunnen worden met als overkoepelend orgaan Art 1, de landelijke vereniging ter voorkoming en bestrijding van discriminatie. In deze factsheet worden de mogelijkheden voor het indienen van een klacht over de media op een rijtje gezet. We lichten enkele specifieke klachten vanuit de multiculturele samenleving eruit. De media worden immers regelmatig beschuldigd van stereotype beeldvorming en generaliserende berichtgeving met betrekking tot bepaalde etnische groepen. Maar etnische groepen hebben ook een eigen verantwoordelijkheid om kritische geluiden ten opzichte van de media te laten horen. Daarvoor bestaan tal van mogelijkheden, zoals dit factsheet laat zien. Raad voor de Journalistiek De Raad voor de Journalistiek is een onafhankelijke instantie, waar iedereen terecht kan met klachten over de inhoud van journalistieke berichten. De Raad geeft alleen een oordeel en legt geen sancties op. Ze is voor de helft samengesteld uit journalisten en voor de andere helft uit andere mediadeskundigen. De Raad buigt zich over de vraag of een journalist zorgvuldig zijn werk heeft gedaan en of met een publicatie grenzen van journalistieke ethiek zijn overschreden. Indien de Raad een klacht gegrond heeft verklaard, kan het de journalist of een medium niet verplichten het betreffende bericht te rectificeren. Klachtenprocedures In 2009 zijn er tot half augustus bij de Raad 47 klachtenprocedures gevolgd. In 2008 ontving de Raad 86 klachten die in behandeling zijn genomen. Er zijn 7 klachten binnengekomen die niet zijn doorgezet. Uiteindelijk heeft de Raad 68 uitspraken gedaan. In 2009 heeft de Raad twee klachten gekregen vanuit de multiculturele samenleving: één van een man van Turkse afkomst tegen de Telegraaf over het onjuist insinueren dat de heer X een zware crimineel is, en één van de Stichting Samenwerkingsverband Marokkanen in Nederland (SMN) tegen Spitsnieuws.nl over het vermelden van de etniciteit van twee vermeende verdachten van een

1

straatroof. Het artikel berustte uiteindelijk niet op waarheid want de straatroof bleek verzonnen (zie hieronder). De eerste klacht is deels gegrond verklaard, de klacht van SMN volledig gegrond. In 2008 zijn er in totaal ook twee klachten met een multicultureel karakter behandeld. De heer Bouyafa diende een klacht in tegen de Telegraaf omdat deze krant insinueerde dat hij banden had met de radicale Moslim Broederschap. De andere klacht kwam van de NMO en was gericht tegen het actualiteitenprogramma NOVA. De klacht had betrekking op twee items waarin het bestuur van de NMO als radicaal werd bestempeld. De klacht van de heer Bouyafa is gegrond verklaard, die van de NMO deels gegrond. Naar aanleiding van deze twee zaken stapten zowel De Telegraaf als NOVA uit de Raad voor Journalistiek. Ze gaven aan de Raad voor de Journalistiek niet langer te erkennen. Volgens De Telegraaf hanteert de Raad te strenge normen, die nog verder gaan dan de wettelijke normen. Uitgelicht: ‘brute straatroof’ We lichten hier ter illustratie de klacht van de Stichting Samenwerkingsverband van Marokkanen in Nederland (SMN) eruit. Deze klacht had betrekking op het volgende. Op 7 november 2008 is op de internetsite www.spitsnieuws.nl een artikel van de hand van Sp!tsjournalist B. Lenssen verschenen onder de kop “Brute straatroof door Marokkanen”. De intro van dit bericht luidde als volgt: “Twee mannen hebben gisteren in Den Haag gedreigd een tweejarig kind te ontvoeren als de moeder van de peuter haar pincode niet zou afgeven. Dat gebeurde tijdens een straatroof op klaarlichte dag. Nadat zij de pincode hadden gekregen gooiden ze de kinderwagen omver, waardoor het kindje op straat viel.” Verder vermeldt het artikel: “De politie spreekt van een “weerzinwekkende straatroof”. Ze beschikt wel over een duidelijk signalement. De mannen zijn vermoedelijk van Turkse of Marokkaanse komaf en zijn beide ongeveer 1.80 meter lang. Een van hen had bijna doorlopende wenkbrauwen en een opvallend brede neus.” Vervolgens is op 10 november 2008 op www.spitsnieuws.nl een artikel met de kop “Vrouw verzint straatroof” verschenen. Daarin wordt gemeld dat de in het artikel van 7 november 2008 beschreven straatroof door de vrouw blijkt te zijn verzonnen. Volgens het SMN is het zeer onterecht dat in de kop over „Marokkanen‟ wordt gesproken, terwijl in het artikel over „vermoedelijke‟ daders gaat. De kop suggereert dat de straatroof zeker door Marokkanen is gepleegd. Ook is het hier niet van belang om de etniciteit van de vermoedelijke daders te vermelden. Daar komt nog bij dat het bericht klakkeloos is overgenomen uit een andere krant, De Stentor, en berustten de feiten niet op waarheid. Door deze vorm van berichtgeving zijn de belangen van Marokkanen in Nederland geschaad, aldus het SMN. De Raad van de Journalistiek oordeelde dat de Sp!ts de grenzen heeft overschreden van wat binnen de journalistiek maatschappelijk aanvaardbaar is. De klacht van SMN is dus gegrond verklaard en verzocht wordt om de uitspraak van de Raad integraal op spitsnieuws.nl te vermelden. De uitspraak zal ook in vakblad De Journalist worden vermeld. Meldpunt Discriminatie Internet¹ Bij het MDI kunnen klachten over discriminerende uitingen op internet worden ingediend. Het MDI ontvangt alleen meldingen per e-mail. Om een melding in behandeling te kunnen nemen, wil het MDI weten welke uiting de melder discriminerend vindt en waar deze uiting zich op het internet bevindt. Als de uiting kan worden teruggevonden en vanuit Nederland is gepubliceerd of op Nederland is gericht, dan toetst het MDI op basis van de wet en de jurisprudentie of de uiting strafbaar is. Als dat het geval is, wordt doorgaans een verzoek tot verwijdering gestuurd.

2

Het MDI richt zich in eerste instantie op het laten verwijderen van discriminerende uitingen van het internet. Deze werkwijze levert op de korte termijn een duidelijk resultaat op: de gemelde uiting is niet meer online. Voor melders is het belangrijk om te zien dat het doen van een melding nut heeft. Daarnaast spoort het MDI moderators van websites aan om zelf discriminerende uitingen te verwijderen. Het sturen van verzoeken tot verwijdering is een belangrijk middel. Op deze manier hoopt het MDI discriminerende uitingen te voorkomen. Meldingen Het MDI heeft in 2008 in totaal 1226 meldingen ontvangen over 1501 unieke uitingen. 899 uitingen waren volgens het MDI strafbaar. Hieronder een tabel met de categorieën waarover het MDI de meeste strafbare uitingen registreerde. 2005 Uiting Strafen baar 371 171 302 146 186 85 306 69 175 76 56 25 45 14

Haat tegen moslims Antisemitisme Discriminatie van Marokkanen Discriminatie overige afkomst ‘Anti-zwart racisme’ of Afrofobie¹ Discriminatie van Turken Homohaat ¹ Discriminatie van Surinamers, Antillianen en Afrikanen

2006 Uiting Strafen baar 473 275 463 307 202 157 396 299 236 187 98 74 93 53

2007 Uiting Strafen baar 365 276 371 260 208 184 185 140 243 213 36 25 79 46

2008 Uiting Strafen baar 346 204 344 250 259 229 290 214 215 177 104 91 87 62 Bron: MDI 2009

Uit bovenstaande tabel blijkt dat in 2008 de meeste uitingen betrekking hadden op haat tegen moslims, maar dat de meest strafbare uitingen betrekking hadden op antisemitisme. Het percentage strafbare uitingen tegenover moslims is relatief laag (60%) omdat veel gemelde uitingen betrekking hadden op de islam en niet op moslims. Uitingen tegen de islam zijn niet strafbaar, maar opzettelijk beledigende uitingen tegen moslims als groep wel. Van de gemelde uitingen werden de uitingen tegen Marokkanen en Turken het vaakst als strafbaar beoordeeld (beide in 88% van de gevallen). Opvallend is dat het aantal meldingen van haat tegen moslims in 2008 lager is dan in 2007 aangezien de film Fitna van Geert Wilders in 2008 werd uitgebracht. Dit leidde tot veel discussie over de islam en moslims in Nederland. Wel is het aantal meldingen van discriminatie tegen Marokkanen en Turken toegenomen. Dit kan betekenen dat uitingen van discriminatie vaker gericht waren tegen afzonderlijke bevolkingsgroepen dan tegen moslims in het algemeen. In de volgende tabel zien we welke bevolkingsgroepen het meest gediscrimineerd worden op internet. In 2007 waren dit nog bevolkingsgroepen met een donkere huidskleur als Surinamers, Antillianen en Afrikanen, maar in 2008 zijn Marokkanen het vaakst gediscrimineerd. Verder valt op dat discriminatie van Sinti en Romazigeuners ten opzichte van 2007 is verachtvoudigd en discriminatie van asielzoekers, vluchtelingen en illegalen tot nul is gereduceerd. Discriminatie op grond van ras Asielzoekers/vluchtelingen/illegalen Roma en Sinti Aziaten Autochtone Nederlanders ‘Anti-zwart racisme’ of Afrofobie Discriminatie van Marokkanen Discriminatie van Turken Overige afkomst

2005 29 4 6 38 175 186 56 306

2006 20 15 4 116 236 202 98 396

2007 14 2 7 50 243 208 36 155

2008 0 16 4 44 215 259 104 225 Bron: MDI 2009

Profielenwebsites (met name Hyves) en videosites als YouTube zijn belangrijke bronnen van discriminerende uitingen. De meeste van deze sites verwijderen op verzoek van het MDI de bewuste uitingen. In 2008 zijn er meer discriminerende uitingen op moppensites gesignaleerd. Ook deze zijn op verzoek van het MDI verwijderd.

3

Discriminatie via internet Websites Web- en discussieforums Weblogs Video E-mail & spam MP3’s of andere geluidsfiles Overige

2005 529 444 199 5 44 7 39

2006 838 515 265 14 16 4 69

2007 877 383 165 88 48 5 14

2008 1086 225 94 60 24 0 8 Bron: MDI 2009

Op interactieve sites (waaronder weblogs en webfora) verschijnen de meeste discriminerende uitlatingen. Het MDI verzoekt de desbetreffende moderator van de site hierop te letten en deze te verwijderen. In 2008 is in 91% van de gevallen waarin om een verwijdering is gevraagd, aan dit verzoek voldaan. Net als vorig jaar is het aantal uitingen op weblogs gedaald. Het kan zijn dat weblogs wat minder populair zijn en /of er meer webloggers zijn die er in slagen discriminerende uitingen effectiever te weren. Het aantal uitingen gedaan in video‟s is wat lager dan vorig jaar, maar nog steeds fiks hoger dan eerdere jaren. Het betreft hier met name YouTube. Onderzoek Telegraaf.nl In 2007 heeft het MDI onderzoek gedaan naar de moderatie van de website telegraaf.nl, mede vanwege het grote aantal meldingen dat het MDI ontving over deze site. Alle aanbevelingen die uit het onderzoek volgden, zijn door telegraaf.nl opgevolgd, waaronder het trainen van de moderatorgroep in het herkennen en bestrijden van online discriminatie. De eerste training is gegeven in 2007 en ook in 2008 heeft het MDI deze training weer verzorgd voor een uitgebreide en anders samengestelde moderatorgroep. Ook in 2009 heeft weer een training plaats gevonden. RU4Real? Op 5 oktober 2009 gaf minister van VROM Eberhard van der Laan op het Utrechtse Gerrit Rietveld College het startsein voor het project „RU4Real? Doe relaxed op het internet!‟. Dit project van het MDI en de Nationale Jeugdraad moet het bewustzijn over discriminatie op internet onder jongeren vergroten. Op de website www.toleranceonline.nl kunnen jongeren een test doen om er achter te komen hoe tolerant zij zijn op het internet. Daarnaast zijn er polls, nieuwtjes en stellingen waarover de jongeren met elkaar in discussie kunnen gaan. Art. 1 en regionale ADB’s Art.1 is de landelijke vereniging ter voorkoming en bestrijding van discriminatie. In deze vereniging hebben lokale en regionale antidiscriminatiebureaus (ADB's) en het voormalig Landelijk Bureau ter bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR) hun krachten en expertise gebundeld om elkaar te ondersteunen en versterken op het gebied van discriminatiebestrijding. Het landelijk expertisecentrum van Art.1 onderzoekt discriminatie en adviseert overheden, organisaties en individuen over het voorkomen en bestrijden van discriminatie door middel van beleidsadvies, publieksvoorlichting, trainingen en een helpdesk. De bij Art.1 aangesloten ADB's behandelen en registreren klachten en geven voorlichting en advies in de regio. In de meeste grote en middelgrote steden bevindt zich een antidiscriminatiebureau waar burgers klachten over discriminatie kunnen indienen. Klachten kunnen worden gemeld per telefoon, e-mail of via een bezoek aan het lokale meldpunt. Regionale ADB‟s ontvangen over het algemeen weinig klachten over de media. De meeste klachten hebben betrekking op de arbeidsmarkt, collectieve voorzieningen (zoals de overheid, gezondheidszorg of uitkeringsinstanties) of de wijk/buurt (zoals burenruzies). Ter vergelijking: het Bureau Discriminatiezaken Regio Haaglanden ontving in 2008 in totaal 98 klachten met betrekking tot de arbeidsmarkt, slechts 11 van de in totaal 384 klachten dat jaar hadden betrekking op de media. Reclame Code Commissie De Reclame Code Commissie (RCC) behandelt klachten over reclames. De Commissie beoordeelt of de reclame-uitingen in strijd zijn met de Nederlandse Reclame Code (NRC). De reclamecode is

4

opgesteld door adverteerders, reclamebureaus en media. Tegen elke uitspraak van de RCC kan in beroep worden gegaan bij het College van Beroep (CvB). De RCC is onderdeel van de Stichting Reclame Code (SRC), een instantie die al meer dan 45 jaar actief is op het gebied van zelfregulering van reclame. De SRC bevordert verantwoord reclamemaken met als doel de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van reclame te waarborgen. Uitgelicht: Koekhappende Masai In juni 2005 ontving de Reclame Code Commissie een klacht van enkele Masai over een reclame van Peijnenburg. In het reclamefilmpje uit 2004 springen enkele traditioneel geklede Masai hoog de lucht in terwijl ze happen naar touwtjes met stukjes koek. Enkele Masai krijgers uit Oost-Afrika waren destijds in Nederland voor een conferentie. Eén van de organisatoren liet ze het reclamefilmpje zien en de krijgers reageerden furieus. Volgens hen maakt de reclame misbruik van de Masai-cultuur. De reclame is opgenomen in een dorp in Tanzania. Eén van de delegatieleden zei van plan te zijn het bewuste dorp te bezoeken en te vragen of de Masai-krijgers destijds wel doorhadden waaraan ze hun medewerking verleenden. De Masai riepen op tot een boycot van de koek. Overigens had Peijnenburg het filmpje al in maart 2005 uit de roulatie genomen vanwege het overlijden van Rinus Michels, die het filmpje had (bron: Trouw, 28 juni 2005).

Bron foto: XS By Caramel Pictures

Ombudsmannen en lezersredacteuren Verschillende media hebben een eigen ombudsman of lezersredacteur. Deze hebben tot taak om klachten van burgers onafhankelijk te behandelen en de kwaliteit van de berichtgeving te verbeteren door opmerkingen en suggesties door te geven aan de redactie. Ombudsmannen en lezersredacteuren hebben vaak een eigen blog of column waarin ze over hun bevindingen vertellen. Vooral regionale dagbladen hechten veel waarde aan contact met hun lezers. Daarom hebben veel kranten een eigen lezersredacteur (zie bijlage). De lezersredacteur vormt het centrale aanspreekpunt voor lezers en houdt meestal op doordeweekse dagen een telefonisch spreekuur tussen 10.00 en 12.00 uur. Een landelijk dagblad als het Algemeen Dagblad heeft negen lezersredacteuren in dienst (voor zowel de landelijke als regionale edities) en wil te boek staan als de meest benaderbare en interactieve redactie van Nederland. Ombudsman NOS In september 2007 begon Ton van Brussel als eerste ombudsman bij de NOS. In een wekelijkse online column beschreef hij zijn onafhankelijk oordeel over de klachten die binnengekomen waren. Zo ontving Van Brussel een klacht over een reportage van het NOS Journaal over een bomaanslag in het zuidoosten van Turkije, uitgezonden op 3 januari 2008. Tijdens deze reportage werd een kaartje van zuidoost -Turkije en omgeving vertoond, voorzien van een gearceerd gebied met de naam Koerdistan.

Het getoonde kaartje in het acht uur journaal van 3 januari 2008 (bron: NOS)

Een kijker klaagt over de vertoonde kaart in de reportage. "Ik weet niet waar het NOS Journaal zijn informatie haalt, maar in Turkije bestaat geen Koerdistan. Ik wil graag een rectificatie van deze

5

uitzending, zodat alsnog de correcte kaart wordt vertoond en in de toekomst ook geen verkeerde informatie wordt weergegeven," aldus de klager. De buitenlandredactie beaamt dat ze de naam Koerdistan niet hadden mogen gebruiken aangezien Turkije deze naam niet erkend. De redactie zal voortaan op de kaarten de term „Koerdisch gebied‟ gebruiken. De ombudsman geeft de klager ook gelijk. “Het gearceerde deel was kennelijk bedoeld om het gebied te markeren waar de PKK en Turkije met elkaar in gevecht zijn, maar dat werd in de tekst niet toegelicht. Gezien de ernst van het conflict tussen de PKK en Turkije is het gebruik van zo‟n kaartje in het NOS Journaal een pijnlijke fout”, aldus de ombudsman. Inmiddels is Ton van Brussel opgevolgd door Guikje Roethof, die per 1 augustus 2009 als ombudsman aan de slag is bij de NOS. Uitgelicht: ‘Ted de Turk’ Op 25 augustus 2009 ontving de ombudsman van de NOS, Guikje Roethof, een klacht over een artikel op de website van de NOS over „Ted de Turk‟. Deze oplettende lezer beschouwt de bijnaam „Ted de Turk‟ als zeer beledigend voor veel Nederlanders en vroeg zich af waar deze bijnaam vandaan komt. Van de NOS mag volgens de klager toch verwacht worden dat zij in deze moderne tijden niet meer zo‟n discriminerende naam toekennen aan een veroordeelde. “We noemen een Nederlandse moordenaar toch ook geen „Ted de Nederlander?”, aldus de betreffende klager. De ombudsman liet vervolgens op 2 september 2009 weten dat de naam „Ted de Turk‟ de titel is van een VARA-documentaire uit 1997 gemaakt door Hans Polak. In deze documentaire liet Polak Cevdet Yilmaz aan het woord, de man die in 1983 in een Delfts café zes mensen neerschoot. Zijn broer was van het leven beroofd en hij was bang ook vermoord te worden. Guikje Roethof vindt wel dat de benaming „Ted de Turk‟ een discriminerende klank kan hebben voor mensen die niet van deze achtergrond op de hoogte zijn. NOS Nieuws heeft de bijnaam dan ook alleen op internet gebruikt. In radio- en televisie-uitzendingen is deze „kleuring‟ vermeden. Volgens Roethof een correcte beslissing. Ombudsman de Volkskrant Dagblad de Volkskrant heeft al sinds september 1997 een ombudsman. De krant wil door middel van de ombudsman de communicatie tussen lezer en krant verbeteren en daarmee de kwaliteit van de Volkskrant. Anno 2009 is Thom Meens de ombudsman van de Volkskrant. Hij schrijft wekelijks op zaterdag een column op http://www.vkblog.nl/blog/770/Ombudsman. Zo schreef hij op 28 februari 2009 over een artikel met als kop „Vietnamezen mogelijk spil Europese wietteelt‟ dat op 20 februari in de Volkskrant stond. Het artikel vermeldt dat een leidinggevende groep Vietnamezen vanuit Nederland goederen voor de hennepteelt exporteert naar het buitenland. Maar “bij nauwkeurige lezing van het artikel valt op dat er heel wat slagen om de arm worden gehouden. Tegelijk is de teneur van het artikel dat alle 12.000 Vietnamezen in Nederland verdacht worden gemaakt”, aldus Meens. In het artikel wordt veel gerept over „mogelijk‟, „worden verdacht‟, „vermoed wordt‟, „voor zover bekend‟, etc. Kortom: niets is zeker. Dan werd ook nog geciteerd uit niet nader genoemde buitenlandse media. Volgens Meens kun je op deze manier elke bevolkingsgroep van elk misdrijf beschuldigen. In het artikel is de suggestie gewekt dat alle Vietnamezen in Nederland niet deugen, maar elk spoor van bewijs ontbreekt in het artikel. Hij vraagt zich dan ook af waarom het artikel de krant haalde. Stichting Media Ombudsman De Stichting Media Ombudsman Nederland (MON) is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor journalistieke ethiek en zelfregulering in het Nederlandse taalgebied. De Raad van Bestuur bestaat uitsluitend uit journalisten. Voorzitter Jan van Groesen fungeert als media-ombudsman. Volgens de Stichting Media Ombudsman wordt zelfreflectie binnen de journalistiek steeds belangrijker door de komst van nieuwe media. De journalistiek in Nederland is een open vak waarin weinig gereguleerd en gereglementeerd is, juist om de onafhankelijke positie van de journalist te benadrukken. Een van de belangrijkste doelstellingen van de Stichting MON is via onderzoek (in samenwerking met de wetenschap) vast te stellen op welke manier de toenemende roep om zelfregulering door de Nederlandse journalistiek kan worden beantwoord. In 2008 heeft Stichting MON in samenwerking met de Fontys Hogeschool voor Journalistiek een 1 onderzoek uitgevoerd naar het functioneren van ombudsmannen in de nieuwsmedia. Twaalf nieuwsmedia hebben een ombudsman of lezersredacteur in dienst, maar de verschillen in functies zijn 1

Evers, H., Groenhart, H. & Groesen, J. van (2009). De Nieuwsombudsman. Waakhond of schaamlap? Diemen: AMB.

6

groot. Zo verklaarden twee lezersredacteuren dat het uitdrukkelijk niet de bedoeling is dat zij zich kritisch uitlaten over de inhoud van hun krant (Evers, Groenhart & Van Groesen, 2009). Uit analyse van de columns van de (inmiddels verdwenen) lezersredacteur van het Rotterdams Dagblad en de ombudsman van de Volkskrant en de NOS blijkt een groot verschil in aanpak en taakopdracht. De lezersredacteur van het Rotterdams Dagblad legt voornamelijk het redactionele proces uit en is veel minder kritisch op de inhoud van de krant dan de ombudsman van De Volkskrant. Deze is meer criticus dan uitlegger. De ombudsman van de NOS stelt zich ook regelmatig kritisch op ten opzichte van journalistieke processen en producten maar geeft daarnaast de redactie de ruimte om te reageren. Sinds de opkomst van de interactieve media staat de positie van de ombudsman onder druk. Consumenten kunnen tegenwoordig op veel manieren hun gal spuwen over de inhoud van een krant, bijvoorbeeld via een (eigen) weblog of door een reactie achter te laten op de website van de krant. Bovendien kunnen journalisten ook rechtstreeks mailen met hun publiek. Toch pleiten de onderzoekers voor het behoud van de functie van nieuwsombudsman. Redactieleden blijven beter bij de les als een ombudsman hun werkzaamheden kritisch volgt en ze publiekelijk becommentarieert en adviseert. Een ombudsman maakt het journalistieke proces toegankelijk voor het publiek, en dit zorgt voor meer vertrouwen in de nieuwsberichtgeving bij de burger. De ideale ombudsman is volgens de onderzoekers dan ook een journalist of mediadeskundige die full-time als huiscriticus het journalistieke product beoordeelt, die onafhankelijk opereert en goed bereikbaar is voor de kritische burger (Evers, Groenhart & Van Groesen, 2009). Op zoek naar leugens en halve waarheden De Leugen Regeert De Leugen Regeert was een televisieprogramma van de VARA dat „leugens en halve waarheden‟ binnen de media onder de loep nam. Het programma was van september 2000 tot en met april 2009 te zien op de Nederlandse televisie. Presentator Felix Meurders ontving gasten met wie hij journalistieke missers besprak. Vast onderdeel was de „mediaraad‟, bestaande uit twee journalisten. Ook was er een iedere aflevering een bijdrage van vaste columnist Francisco van Jole. Volgens de VARA was het na negen seizoen steeds moeilijker om geschikte onderwerpen te vinden. Dit komt volgens de omroep ook omdat media steeds vaker een eigen meldpunt of ombudsman instellen voor klachten van burgers. Zo komt in de aflevering van 19 december 2008 Farid Azarkan aan het woord, directeur van het Samenwerkingsverband van Marokkanen in Nederland (SMN). Aanleiding was de misleidende berichtgeving van SpitsNieuws.nl over de „brute straatroof door Marokkanen‟. Het SMN diende hierover een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek (zie eerder). Azarkan geeft toelichting op de klacht van SMN. Hij legt uit dat in het bericht over „vermoedelijke daders‟ van Turkse of Marokkaanse afkomst gesproken wordt, dit komt niet overeen met de kop. Ook vraagt hij zich af of vermelding van de etniciteit hier van belang is. Uiteindelijk blijkt de straatroof verzonnen te zijn door het „slachtoffer‟ in kwestie. SpitsNieuws.nl zelf wilde niet in de uitzending reageren. Leugens.nl Journalist Peter Olsthoorn nam in 2007 het initiatief voor het internetplatform Leugens.nl. Dit platform stelt onwaarheden en verzwijgingen in de media aan de kaak. Het platform heeft een vaste redactie maar hecht veel waarde aan de mening van bezoekers van de website. Bezoekers kunnen reageren op door de redactie geplaatste artikelen, maar ook zelf artikelen bijdragen. Steeds gaat het om de vraag: wat is feitelijk onwaar/onjuist? Het platform probeerde via advertentie-inkomsten het hoofd boven water te houden. Dit bleek helaas niet haalbaar. Daarom besloot het Stimuleringsfonds voor de Pers eind september 2009 om subsidie toe te kennen aan Leugens.nl. Het platform wil zich meer gaan richten op samenwerking met journalistieke opleidingen in een leer-werk traject. Fact checkers De Fontys School voor Journalistiek in Tilburg heeft in september 2008 een „fact check‟ initiatief opgezet. Een groep vierdejaars studenten Journalistiek achterhaalt de bronnen van bepaalde nieuwsberichten, om te controleren of de feiten in deze nieuwsberichten wel kloppen. Op deze manier halen de studenten veel fouten en onwaarheden boven tafel. Hun bevindingen plaatsen ze op het FCJ

7

Factcheck weblog. Bezoekers kunnen op de geplaatste artikelen reageren. Ook de Universiteit van Leiden heeft in navolging van Fontys een groep „nieuwscheckers‟. Dit zijn studenten van de opleidingen Journalistiek en Nieuwe Media en Wetenschapscommunicatie.

8

Contactgegevens en links Raad voor de Journalistiek Klachten voor de Raad kunnen per brief gestuurd worden naar: Raad voor de Journalistiek t.a.v. de secretaris p/a Joh. Vermeerstraat 22 1071 DR Amsterdam Aan een procedure bij de Raad zijn geen kosten verbonden. Website: www.rdvj.nl Meldpunt Discriminatie Internet Om een melding te doen van discriminatie op het Internet, kan een e- mail gestuurd worden naar [email protected]. Vermeld hierbij duidelijk welke discriminerende uitingen zijn aangetroffen en waar op het Internet deze uitingen staan. Voor meer informatie, zie: procedure bij een melding. Website: www.meldpunt.nl Art. 1 Bezoekadres: Schaatsbaan 51 3013 AR Rotterdam Tel. 010 201 02 01 Landelijk telefoonnummer voor meldingen over discriminatie: 0900 2354 354 Reclame Code Commissie Voor klachten over reclame, gebruik het online klachtenformulier of stuur een brief naar: Stichting Reclame Code t.a.v. Reclame Code Commissie Postbus 75684 1070 AR Amsterdam Website: www.reclamecode.nl Stichting Media Ombudsman Nederland Media ombudsman: Jan van Groesen Telefoon: 070 - 3684460 E-mail: [email protected] Website: www.media-ombudsman.nl NOS Ombudsman Guikje Roethof De Ombudsman kan alleen schriftelijk worden benaderd door te mailen naar [email protected] of te schrijven naar Nederlandse Omroep Stichting, t.a.v. de NOS Ombudsman, Postbus 26600 1202 JT Hilversum Website: http://weblogs.nos.nl/ombudsman/ Ombudsman Volkskrant Thom Meens E-mail: [email protected] Weblog: www.vkblog.nl/blog/770/Ombudsman Lezersredactie Algemeen Dagblad Telefoon 010-4066413 E-mail: [email protected] Lezersredacteur De Twentsche Courant/Tubantia Aart te Velthuis Spreekuur maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 12.00 uur Telefoon: 053 - 484 27 47 E-mail: [email protected]

9

Lezersredacteur Dagblad van het Noorden Jibbo Poppen E-mail: [email protected] of [email protected] Lezersredacteur Brabants Dagblad Tjeu van Ras Spreekuur maandag tot en met vrijdag van 10.30 tot 12.00 uur Telefoon: 0800 - 236 4389 (gratis) E-mail: [email protected] Lezersredacteur PZC Edith Ramakers Telefoon: 0113 - 315660 E-mail: [email protected] Lezersredacteur Dagblad de Limburger/Limburgs Dagblad Guus Urlings Telefoon: 046 - 411 6426 E-mail: [email protected] Lezersredacteur De Gelderlander Huub Kerkhoffs Spreekuur maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 12.00 uur Telefoon: 0800-0226766 (gratis) E-mail: [email protected] Lezersredacteur De Stentor Nees Westerhout Spreekuur elke dinsdag, woensdag en donderdag van 9.00 tot 11.00 uur Telefoon: 088 013 64 22 E-mail: [email protected] Lezersredacteur Eindhovens Dagblad Ilse Wetzel Spreekuur maandag t/m vrijdag van 10.30-12.00 uur. Telefoon: 0800-3364389 (gratis) E-mail: [email protected] Lezersredacteur BN/De Stem Piet Oosthoek Spreekuur van maandag t/m vrijdag van 10.30 tot 12.00 uur Telefoon: 076 – 531 22 21 E-mail: [email protected] De Leugen Regeert - archief http://omroep.vara.nl/Afleveringen.1546.0.html Leugens.nl. Op zoek naar de waarheid Bezoekers kunnen eigen bijdragen sturen naar: [email protected] www.leugens.nl RU4Real? www.toleranceonline.nl Factcheckers Fontys Hogeschool http://fhjfactcheck.wordpress.com/ Nieuwscheckers Universiteit Leiden http://www.journalistiekennieuwemedia.nl/NC/

10

Bijlage

Stand van zaken lezersredacteuren en ombudsmannen, november 2008

Medium De Volkskrant

NOS

Naam Thom Meens

Ton van Brussel

Andere activiteiten? Redacteur rubriek „Aanvullingen & Verbeteringen‟ Nee

Eigen statuut? Column? Statuut en wekelijkse column

Statuur en wekelijkse column

(inmiddels vervangen door Guikje Roethof, red.)

De Twentsche Courant Tubantia

Aart te Veldhuis

Dagblad van het Noorden

Jibbo Poppen

Brabants Dagblad

Tjeu van Ras

PZC

Dagblad De Limburger/Limburgs Dagblad De Gelderlander

Edith Ramakers

Guus Urlings

50% redactioneel werk in sfeer van bijlagen

Huub Kerkhoffs

Stagecoördinator; bijlagen; lezerspagina‟s; lezersacties; speciale projecten; puzzels Organisator van lezersacties; lezersjury; bijeenkomsten met lezers; rondleidingen; lezingen; redactioneel werk: zomerseries Lezerscontacten; spreekuur op locatie; regiotour; coördinatie „Vraag van de Dag‟; het modereren van online reacties Voor 50% lezersredacteur met vooral een uitleggende rol; verder redactiemanager; kwaliteitsmanager; budgetbewaker; declaraties afhandelen De relatie krant – lezers verbeteren; lezersactiviteiten organiseren; uitleg geven; kritische vragen van lezers beantwoorden

De Stentor

Nees Westerhout

Eindhovens Dagblad

Ilse Wetzel

BN/De Stem

Piet Oosthoek

Algemeen Dagblad

50% lezersredacteur, incl. eindredactie van lezersbrieven Eindverantwoordelijke voor de dagelijkse lezers- en opiniepagina; spreekuur voor lezers; redactionele stukken over religie en levensbeschouwing Contactpersoon lezersjury stagecoördinator; organisator bijeenkomsten met lezers Gesprekken met lezers, bijv. op scholen; lezersacties; redactioneel werk: eetrubriek

Negen centrale en regionale lezersredacteuren

Eigen statuut; de column wordt geschreven door een lid van de hoofdredactie Geen eigen statuut, wel de NVJ-taakomschrijving voor lezersredacteur; geen eigen column, maar stof voor column „Van de hoofdredactie‟ Notitie van hoofdredactie over onafhankelijkheid; wekelijkse column Geen statuut; taken en bevoegdheden zijn informeel vastgelegd; wekelijkse column Geen statuut, wel contract; wekelijkse column Geen statuut; wekelijkse column Geen statuut, wel een protocol over taken en bevoegdheden; column op onregelmatige tijdstippen Geen statuut, wel een functieprofiel; wekelijkse column

Geen statuut, niet onafhankelijk, wel een functiebeschrijving; eigen rubriek op onregelmatige tijdstippen Nee

Bron: Evers, Groenhart & Van Groesen 2009

11

Colofon Deze factsheet wordt uitgegeven door: Mira Media Postbus 1234 3500 BE Utrecht Tel. 030-230 22 40 Samenstelling: Susan Bink Utrecht, oktober 2009 Deze uitgave van de Mira Media is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Mira Media kan echter niet volledig instaan voor de wetenschappelijke juistheid van de door derden verstrekte gegevens en neemt derhalve geen verantwoordelijkheid voor mogelijke fouten. Deze uitgave of delen ervan mogen vrijelijk worden verspreid met bronvermelding. Bij verspreiding van de gegevens stellen wij het op prijs hiervan op de hoogte te worden gesteld.

12