Leskist jongeren Over discriminatie en vooroordelen Voor het voortgezet onderwijs en mbo
Anti Discriminatie Bureau Voor Nijmegen en omgeving 024 32 40 400 www.adbnijmegen.nl
Anti Discriminatie Bureau Nijmegen wordt gedreven door Art.1
Welkom in onze leskist! Voor deze leskist hebben we materiaal verzameld om het bespreken van discriminatie en vooroordelen makkelijker te maken. We hebben gekozen voor materiaal dat leerlingen aanspreekt. U vindt een overzicht van diverse vormen van lesmateriaal met onder meer lespakketten, video’s en dvd’s, informatieve spellen en stripboeken. Deze leskist bevat lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs, van vmbo tot vwo en voor het mbo. Per materiaal staat aangegeven voor welk schooltype het geschikt is. Het lenen van materiaal uit de leskist is gratis. Wel vragen we een borg, de hoogte daarvan is afhankelijk van het geleende materiaal. Relevantie Vaak wordt gedacht dat het bespreken van discriminatie en vooroordelen extra tijd en moeite kost. Maar dat hoeft helemaal niet het geval te zijn. Juist omdat het onderwerpen zijn die in het dagelijks leven en dus ook op school van belang zijn, kunnen ze vanuit verschillende disciplines worden behandeld. Of je nu aan hand van voorbeelden uit de geschiedenis laat zien waar discriminatie toe kan leiden, leerlingen strips laat tekenen over vooroordelen voor ckv, cijfers over discriminatie of migratie gebruikt voor statistiek, discussieert over botsende grondrechten in de Nederlandse les, of in maatschappijleer laat zien welke vormen van structurele discriminatie er zijn, er zijn veel mogelijkheden om deze onderwerpen vakoverstijgend te behandelen. Ook mentoruren zijn hier geschikt voor omdat het gaat om sociale omgangsvormen, samenwerking, en respect voor elkaar. En zelfs bij lesuitval kunnen materialen uit de leskist een goede oplossing zijn omdat onderwijsassistenten zich makkelijk in kunnen werken en zo de tijd nuttig kunnen besteden. Het door ons gekozen lesmateriaal sluit aan bij (delen van) de kerndoelen van het voortgezet onderwijs, van bijvoorbeeld het vakgebied ‘mens en maatschappij’ zoals meningsvorming, historische basiskennis, cultuurverschillen in Nederland, oorlog, vrede en mensenrechten, maar ook uitdrukkingsvaardigheid en overleg, planning, discussie binnen vakgebied Nederlands. Via de volgende link kunt u nog meer lesmateriaal vinden dat aansluit bij de kerndoelen: http://www.art1.nl/artikel/4299-Lesmateriaal_bij_kerndoelen_basisvorming Vragen en opmerkingen We streven ernaar ons aanbod zo goed mogelijk af te stemmen op de behoeften en interesses van de leerlingen en de wensen van docenten. Daarom ontvangen wij graag feedback of de gebruikte materialen wel of niet goed werken en stellen we suggesties voor nieuw materiaal op prijs. Mocht u verder nog vragen hebben, als er bijvoorbeeld iets niet bijstaat wat u zoekt of als u advies wilt bij het kiezen van materiaal, kunt u altijd contact opnemen met ons. Contact: Telefoon: E-mail: Website: Adres:
Franziska Schwarz 024 3240400
[email protected] www.adbnijmegen.nl ADB Nijmegen De Ruyterstraat 17 6512 GA Nijmegen
LESPAKKETTEN Free2choose, Anne Frank Stichting, 2008 Materiaal: dvd, docentenhandleiding, werkbladen Werkvorm: discussieprogramma Duur: 1 tot 4 lesuren van 50 minuten Leeftijd: 13-15 jaar Niveau: aparte versie voor vmbo en voor havo/vwo Doelen: Leerlingen kunnen op basis van verschillende bronnen en discussies hun eigen mening vormen en daar argumenten voor te verzamelen. Leerlingen zijn in staat zich te verplaatsen in het standpunt van anderen en gaan respectvol om met verschillende opvattingen en kritiek. Leerlingen kunnen voorbeelden geven van botsende grondrechten. Omschrijving: In het lesmateriaal Free2choose ontdekken leerlingen welke grondrechten zij hebben. De vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld, of het recht op privacy en de vrijheid van godsdienst. Waarom zijn deze rechten belangrijk? Zijn de rechten onbegrensd? En wat gebeurt er als twee rechten met elkaar botsen? Deze vragen staan bij Free2choose centraal. Met behulp van filmclips, discussievormen en bronnenmateriaal worden leerlingen uitgedaagd om over concrete situaties na te denken, een standpunt in te nemen en met klasgenoten in discussie te gaan. Docenten krijgen een handleiding met lessuggesties en tips om de discussies in goede banen te leiden. Daarnaast is de website www.free2choose.nl ontwikkeld, waar docenten extra informatie kunnen vinden. Free2choose sluit aan bij vakken als geschiedenis, maatschappijleer en Nederlands en is tevens geschikt voor vakoverstijgend onderwijs. Deze lesvorm wordt ook door het ADB Nijmegen als gastles aangeboden.
Jongerendiscriminatie. Dat doe je niet!, CNV Jongeren, 2007 Materiaal: dvd, lesbrief Duur: 50 minuten Leeftijd: 12 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen kunnen de begrippen vooroordelen en discriminatie uitleggen. Leerlingen kunnen de verschillende vormen van discriminatie herkennen. Leerlingen kunnen benoemen wat ze zelf tegen discriminatie kunnen doen. Omschrijving: ‘Jongerendiscriminatie, dat doe je niet!’ is een initiatief van CNV Jongeren om jongeren bewust te maken van vooroordelen en discriminatie en de mogelijkheid hier iets aan te doen. In dit kader is een website met korte films over discriminatie en een lespakket ontwikkeld. De insteek is laagdrempelig en werkt vanuit de belevingswereld van de jongeren. De boodschap: jongerendiscriminatie, dat doe je niet! heeft betrekking op jezelf en ook op anderen. Te downloaden via http://www.jongerendiscriminatie.nl/roots/lespakket/
Website Dutchkids, Art.1/LBR, 2007 Materiaal:
interactieve website, docentenhandleiding, werkbladen 1 tot 12 lesuren van 50 minuten 10-14 jaar vmbo, havo, vwo
Duur: Leeftijd: Niveau: Doelen: Leerlingen maken kennis met de begrippen stereotype, vooroordeel en discriminatie en leren deze te herkennen. Leerlingen maken kennis met de begrippen identiteit, cultuur en nationaliteit en leren deze toe te passen op het eigen leven. Leerlingen leren dat het zien van overeenkomsten en verschillen afhankelijk is van de eigen waarneming en interpretatie. Omschrijving: ‘Dutchkids’ is een interactieve website over identiteit en het opgroeien in de multiculturele Nederlandse samenleving. Op de interactieve website komen onderwerpen aan de orde als discriminatie, vooroordelen en opkomen voor jezelf en de ander. Dit alles aan de hand van de ervaringen van zeven leerlingen van een school in het fictieve stadje Nederdam. Er is een begeleidend lespakket met docentenhandleiding beschikbaar, waarin 12 lesbeschrijvingen staan. Het webadres is: www.dutchkids.nl, er bestaat ook een soortgelijke site in het Engels: www.britkid.org.
Iedereen anders & gelijk, Commissie Gelijke Behandeling, 2007 Materiaal: opdrachtenboek, syllabus, dvd en docentenhandleiding Duur: 1 tot 2 lessen van ieder 50 minuten Leeftijd: 15-16 jaar Niveau: aparte versie voor vmbo (blauw) en havo/vwo (rood) Doelen: Leerlingen kunnen uitleggen wat de begrippen stereotypen, vooroordelen en discriminatie betekenen. Leerlingen kunnen de verschillende discriminatiegronden benoemen. Leerlingen kunnen beschrijven welke stappen je kunt nemen als je zelf wordt gediscrimineerd. Leerlingen kunnen beschrijven wat de persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van discriminatie zijn. Omschrijving: Het programma ‘Iedereen anders & gelijk’ bestaat uit twee lessen. De eerste les introduceert het thema discriminatie en ongelijke behandeling. Belangrijke begrippen zoals stereotypen, vooroordelen en discriminatie staan centraal. Ook de gelijkebehandelingswetgeving komt aan de orde. Verder is er aandacht voor de wijze waarop leerlingen op discriminatie en ongelijke behandeling kunnen reageren. Bij deze les hoort een dvd met filmfragmenten die betrekking hebben op de verschillende discriminatiegronden (ras, geslacht, godsdienst, seksuele gerichtheid, leeftijd,handicap). In de tweede les volgt een verdieping van de leerstof die door de leerlingen wordt uitgewerkt via groepsopdrachten.
Op het 2e gezicht, spel voor een open kijk op je medemens, Bureau voor Maatschappelijke Ontwikkeling i.s.m. ADB regio Haarlem, 2006 Materiaal: spel, docentenhandleiding Duur: 50 minuten Leeftijd: 12-16 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo Doelen: Leerlingen kunnen de begrippen stereotypering, vooroordelen en discriminatie uitleggen en herkennen. Leerlingen krijgen inzicht in de werking van beeldvorming. Omschrijving: ‘Op het 2e gezicht’ is een kleurrijk vormgegeven gezelschapsspel voor jongeren over vooroordelen, discriminatie en stereotypering. Het spel bevat een handleiding en 5 sets van elk 25 kaarten. De meerkeuze vragen beslaan drie categorieën: - rood: situaties (Ikram wil een café in, maar wordt niet binnengelaten vanwege haar hoofddoek, omdat in dat café hoofddeksels verboden zijn. Is dit een terechte weigering?) - groen: geschiedenis (In 1956 werd in Amerika de rassenscheiding, die daarvoor aanwezig was, verboden door de wet. Wie was degene die de zwarten heeft aangezet om in opstand te komen?) - blauw: stellingen (Stelling: 'Allochtonen zijn alle gekleurde en donkere mensen in Nederland.' Is dit waar?). De handleiding bevat verder suggesties voor creatieve opdrachten aansluitend aan het spel.
Anders dan anders, ADB Nijmegen, 2003 Materiaal: docentenhandleiding met (rollen)spellen en creatieve opdrachten Duur: werkvormen van 10-45 minuten Leeftijd: 14 jaar en ouder Niveau: vmbo Doelen: Leerlingen kunnen de rol van de media in het creëren van vooroordelen en stereotypen analyseren. Leerlingen kunnen vooroordelen en discriminatie herkennen. Leerlingen kunnen de oorzaken van discriminatie identificeren en analyseren. Leerlingen weten hoe het is om zelf gediscrimineerd te worden. Omschrijving: Het ADB Nijmegen heeft samen met studenten Culturele en Maatschappelijke Vorming (CMV) van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) een lespakket ‘Anders dan anders’ ontwikkeld. Het lespakket bevat diverse creatieve spelvormen rond vooroordelen en discriminatie, waarbij discriminatie vanwege afkomst/ huidskleur en vanwege homoseksualiteit de belangrijkste thema’s zijn. De activiteiten gaan over beelden die we van mensen van andere culturen hebben, mechanismen die aan discriminatie ten grondslag liggen en moedigen leerlingen aan actie te voeren om sociale verandering te bewerkstelligen.
Gedragen gedrag mini, A. Visser en I. Kallenbach, APS, 2001 Werkvorm: dilemmaspel Duur: 1 tot 3 uur Leeftijd: 12 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen weten wat de (ongeschreven) gedragsregels op hun school zijn. Leerlingen formuleren gedragsregels die door iedereen worden gedragen. Omschrijving: Met dit spel kunnen onderwijspersoneel, ouders en leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs stilstaan bij omgangsregels op school. De beschreven situaties betreffen de categorieën: agressie/geweld, racisme, discriminatie, seksuele intimidatie en algemeen. Het spel is bedoeld om aan de hand van de situatieschetsen in kaart te brengen welke (ongeschreven) omgangsregels op de eigen school gelden. Deze regels worden door betrokkenen zelf geformuleerd, waardoor afspraken ontstaan over omgangsvormen die door iedereen 'gedragen' worden. Het spel wordt gespeeld in groepen van maximaal 10 personen en bestaat uit: - 80 kaartjes met situatieschetsen als u het spel met leerlingen speelt, selecteer dan de kaartjes die op leerlingen van toepassing zijn (ll-ll, ll-pers, pers-ll; ll staat voor leerling, en pers voor personeel) - een speelbord - een handleiding - een rondekaart Aanvullingen zijn gratis te downloaden via: www.ppsi.nl/aps/PPSI/PPSI/Tools/Gedragen+Gedrag+aanvullingen.htm
Wat zeur je nou?! Discriminatie gestript, Art1, 2008 Materiaal:
postertentoonstelling, docentenhandleiding en lesbrief 1 tot 2 lesuren van 50 minuten 15 jaar en ouder vmbo, havo, vwo, mbo
Duur: Leeftijd: Niveau: Doelen: Leerlingen hebben kennis over vooroordelen, discriminatie en de pluriforme samenleving. Leerlingen zijn zich bewust van hun eigen houding t.a.v. vooroordelen en discriminatie. Leerlingen kunnen reflecteren op cartoons en strips. Leerlingen kunnen een inhoudelijk thema creatief verbeelden. Omschrijving: 'Wat zeur je nou?! Discriminatie gestript' is een strip- en cartoonexpositie, waarin 15 tekenaars op humoristische wijze het onderwerp discriminatie belichten. Discriminatie lijkt vaak een wat zwaar onderwerp, maar strips en cartoons bieden de mogelijkheid het thema op een luchtige en laagdrempelige manier aan de orde te brengen. Verschillende discriminatiegronden komen aan bod: handicap, huidskleur, leeftijd, geslacht, geloof en seksuele voorkeur. 'Wat zeur je nou?!' bestaat uit 16 posters op A2 formaat; 1 introductieposter en 15 cartoons/strips. De bijbehorende lesbrief is met name geschikt voor de lessen maatschappijleer en ckv.
BOEKEN So what?! Over vooroordelen, discriminatie en racisme, Art.1/LBR, 2003 Materiaal: brochure Leeftijd: 12-16 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo Doelen: Leerlingen maken kennis met de begrippen vooroordelen, discriminatie en migratie. Leerlingen leren wat ze tegen discriminatie kunnen doen. Omschrijving: In 'So What?!' wordt op een toegankelijke manier uitleg gegeven over begrippen als vooroordelen, racisme, discriminatie, cultuur, immigratie en integratie en over wat je als jongere zelf kunt doen tegen discriminatie en vooroordelen. 'So What?!' is geschikt voor het maken van werkstukken, presentaties en praktische opdrachten. De folder is te gebruiken als les- of projectmateriaal binnen het voortgezet onderwijs: scholieren kunnen er zelfstandig mee aan de slag.
De ontdekking, Anne Frank Stichting, 2003 Materiaal: stripboek, bijbehorende website met opdrachten Leeftijd: 12-18 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen kunnen feiten noemen over de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen kunnen zich inleven in hoe het was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen zijn zich bewust waar discriminatie in extreme gevallen zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog toe kan leiden. Omschrijving: Stripboek dat feiten over de Tweede Wereldoorlog op een voor leerlingen zeer toegankelijke manier behandelt. Het verhaal gaat over Jeroen die bij zijn oma op zolder naar spullen voor Koninginnedag zoekt. Hij vindt oma's oorlogsplakboeken en hoort van haar dat er tijdens de oorlog in zijn familie dingen zijn gebeurd, waarover altijd gezwegen is. Als Jeroen op 4 mei de herdenking meemaakt doet hij een schokkende ontdekking... Bijbehorend lesmateriaal op www.annefrank.nl/ontdekking
Vooroordelen vertekenen, Anne Frank Stichting, 1997 Materiaal: boek met docentenhandleiding Leeftijd: 12 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen maken kennis met de begrippen vooroordelen en generalisatie. Leerlingen maken kennis met de geschiedenis van immigratie in Nederland. Leerlingen kunnen feiten van meningen onderscheiden. Leerlingen kunnen feiten noemen tegen veel gehoorde vooroordelen. Omschrijving: Het boek bevat feiten, cijfers en argumenten tegen veel gehoorde vooroordelen over migranten. Cartoons vormen een belangrijk bestanddeel. Per pagina wordt er een vooroordeel besproken en achtergrondinformatie gegeven. Het boek geeft op overzichtelijke manier informatie over vooroordelen die nog steeds actueel zijn, ook al zijn de cijfers wat verouderd.
Je weet niet wat je ziet: stereotypen en vooroordelen in beeld, Ruud van der Rol; Peter Ersum, 1994 Materiaal: brochure Leeftijd: 12 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen krijgen inzicht over de rol die vooroordelen spelen in cartoons. Leerlingen kunnen stereotypen in cartoons herkennen. Omschrijving: 'Je weet niet wat je ziet' is verwerkingsmateriaal over stereotypen en vooroordelen dat te gebruiken is bij het boek 'Vooroordelen vertekenen'. De brochure geeft achtergrondinformatie over hoe cartoons worden gemaakt en hoe ze werken.
Racistisch? Ik?!, Europese Commissie, 1998 Materiaal: stripboek Leeftijd: 12-18 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen worden zich ervan bewust dat iedereen vooroordelen heeft en dat deze ook tegen hen zelf gericht kunnen zijn. Leerlingen leren wat de Europese Unie heeft gedaan voor het bestrijden van discriminatie. Omschrijving: Dit boek bevat humoristische en informatieve stripverhalen voor leerkrachten en jongeren als aanzet tot het nadenken en praten over racisme. Elke strip bestaat uit één pagina zodat er makkelijk werkbare kopieën gemaakt kunnen worden. Aan het einde van het boekje staat meer informatie over racisme en racismebestrijding. De informatie mag wat verouderd zijn, maar dat doet niet af aan de kracht van de stripverhalen. Ook te downloaden via: http://ec.europa.eu/publications/archives/young/01/txt_whatme_racist_nl.pdf
FILMMATERIAAL Een grap gaat op reis en andere verhalen, Art.1/ LBR, Hartstocht & Heimwee Producties, 2005 Materiaal: dvd, docentenhandleiding Duur: korte films van 3 tot 7 minuten Leeftijd: 14 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen kunnen aangeven hoe je uitingen van vooroordelen en discriminatie tegemoet kunt treden vanuit het beginsel van gelijkwaardigheid en respect. Leerlingen kunnen mogelijke oorzaken en gevolgen aangeven van discriminatie. Omschrijving: De dvd bevat vijf korte films over discriminatie, die allerlei vragen oproepen: Wanneer voelt iemand zich gediscrimineerd? Wat doe je als een collega een racistische mop vertelt? Wat kun je doen tegen racistische opmerkingen op school? Daarbij is vooral de film ‘Pizza Joe’ geschikt omdat deze het meest aansluit bij de leefwereld van jongeren. Er is een uitgebreide handleiding voor begeleiders beschikbaar via http://www.art1.nl/artikel/2958-Handleiding_onderwijs.
Het andere gezicht: Angst voor de liefde en de imams, IKON, 2001 Materiaal: video Duur: 20 minuten Leeftijd: 12 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen krijgen een beeld hoe moeilijk het kan zijn om homo te zijn binnen de moslimgemeenschap. Leerlingen kunnen zich inleven in een ander. Omschrijving: Aangrijpende documentaire over homo zijn in de moslimgemeenschap met o.a. het verhaal van een jongen van Turkse afkomst wiens ouders er op gegeven moment achter komen dat hij homo is. Vader en zoon vertellen ieder vanuit hun eigen perspectief over de situatie en er is te zien dat de situatie voor hun allebei moeilijk is. Ook te zien op http://www.omroep.nl/ikon/tv/anderegezicht/maand_juni2001.htm
Burger Inn, Forum, 1999 Materiaal: video, docentenhandleiding Duur: 15 minuten video + 35 minuten nabespreking Leeftijd: 13 jaar en ouder Niveau: vmbo, havo, vwo, mbo Doelen: Leerlingen kunnen beter omgaan met homoseksualiteit. Leerlingen hebben respect voor andere opvattingen. Omschrijving: De film speelt in Burger Inn, een hamburgertent waar jongeren na schooltijd of 's avonds rond hangen. Een plek zoals je die in elk dorp of stad kunt vinden waar jongeren met verschillende achtergronden samen komen. Je krijgt er te maken met zaken die je overal in onze maatschappij tegenkomt: verliefdheid, vriendschap, ruzie en onverdraagzaamheid, groepsgedrag en opkomen voor je eigen mening. Over homo's bijvoorbeeld... . De docentenhandleiding biedt suggesties voor de nabespreking.
Vragen Als u nog vragen heeft over het materiaal of advies wilt hebben bij het kiezen van materiaal, neem dan gerust contact met ons op. Verder ontvangen wij graag feedback of de gebruikte materialen wel of niet goed werken en stellen we suggesties voor nieuw materiaal op prijs.
Notities ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Anti Discriminatie Bureau Nijmegen Adres:
De Ruyterstraat 17 6512 GA Nijmegen Telefoon: 024 3240400 Email:
[email protected] Website: www.adbnijmegen.nl Openingstijden: ma t/m do: 9.00 – 17.00 uur
