Lesdag 8 Mediteren en affirmeren bij kanker

Lesdag 8 Mediteren en affirmeren bij kanker Onderwerpen: overleven, nazorgfase, mindful mediteren, voordelen mediteren, wetenschappelijk onderzoek, overige kenmerken, mindfulness in de gezondheidzorg, evidence based-practice, H-yoga en mediteren, loopmeditatie, visualiseren bij het mediteren, onderwerpsuggesties, het helend effect van mediteren, affirmaties, persoonlijke intentie (sankalpa) ‘Er is niet alleen maar een enkele manier om te mediteren, en volgens de yogatraditie is er niet slechts een enkele weg. Elke cultuur, ieder mens moet zijn weg vinden die bij hem past. Het gaat dus niet om een bepaalde techniek of een bepaalde toepassing hiervan. Er bestaat geen geheim dat kanker kan genezen. Essentieel voor het mobiliseren van onze krachten in het lichaam is dat we elke dag opnieuw, oprecht, welwillend in volle rust, contact maken met het diepste en beste in ons, de levenskracht die voortdurend in ons resoneert. En dat we die eerbiedig begroeten’. * 1 Inleiding
 ‘Een volmaakte gezondheid lijkt op de weg naar ontwaken’ zegt de Ayurveda. 
 Ayurveda gebruikt voor volmaakte gezondheid het woord ‘svastha’, het betekent: geworteld in het Zelf.
 Als je hoort dat je kanker hebt kan je dit ervaren als het ruw ontwaken uit een droom. Je realiseert je in één klap hoe vergankelijk en kwetsbaar je leven is. Het roept vragen op over wie je nu werkelijk bent en hoe je in het leven staat. Kortom een ziekte als kanker daagt uit dit grondig te onderzoeken, maar hoe doe je dat? 
 
 Overleven
 In de moderne geneeskunde ligt het accent op het bestrijden van kanker en de symptomen ervan. Voor de kankerpatiënt is dit een periode van overleven. Er is minder aandacht voor de oorzaken en het verwerken van de ziekte. De focus ligt zowel bij de arts als bij de patiënt op het vernietigen en verwijderen van kankertumoren. Dat is heilzaam op de korte termijn. 
 
 Nazorgfase
 Pas in de nazorgfase als de kankerpatiënt klaar is met de behandelingen en men op zichzelf is aangewezen begint het echte verwerken; dat valt velen zwaar. 
 
 Het beoefenen van yoga en meditatie biedt een kankerpatiënt ondersteuning in het proces van mogelijk herstel- en/of verwerking. De kankerpatiënt ervaart zo een verbetering van de kwaliteit van leven en welzijn. 
 H-yoga nodigt uit om in contact te komen met alles wat er is. Dat is geen eenvoudig proces. Het kan weerstand oproepen of angstige, boze of verdrietige gevoelens worden manifest. Het is voor velen een verwarrende tijd, men heeft behoefte aan veiligheid, troost en rust. Er breekt © Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

1 !

voor een kankerpatiënt een chaotische tijd aan. De wereld staat volledig op zijn kop, er heerst onzekerheid, het vertrouwen in het eigen lichaam is ver te zoeken, het ‘geworteld zijn in het Zelf’ is nog voor weinigen realiteit. Dit alles vertroebelt een heldere kijk op het ziekteproces. En juist nu is het contact met het diepste in jezelf van levensbelang, echter dit voelt soms heel bedreigend. 
 Het vraagt veel moed, inzet en toewijding om dit proces van ‘Ken uzelve!’ aan te gaan. Mediteren en affirmeren kunnen hierbij tot steun zijn. Deze hebben een kalmerend effect, versterken het immuunsysteem en het metabolisme van de (ex-)kankerpatiënt. 
 De thematische opzet van iedere H-yogales biedt tal van mogelijkheden om passende meditaties en affirmaties te gebruiken. Mindful mediteren
 Het woord meditatie komt uit het Latijn en betekent zoiets als: ‘je op het midden richten.’ Door het beoefenen van meditatie ontwikkel je spirituele kwaliteiten. 
 Meditatie stelt de beoefenaar in de gelegenheid zich te verbinden met de innerlijke bron. 
 Meditatie is geen doel, het is een middel en doel tegelijk. Meditatie brengt de aandacht in het nu. Je ontwikkelt opmerkzaamheid voor dat wat er is. In feite is elke handeling die met aandacht wordt uitgevoerd een vorm van meditatie. 
 Iemand die mediteert is in staat zich actief los te maken van de dagelijkse zorgen, gedachten, gevoelens en/of lichaamssensaties. Deze effecten zijn in principe niet het hoofddoel van mediteren, maar het zijn wel plezierige gevolgen van de techniek.

Voordelen van meditatie: 
 -Om stress te verminderen -Om de heelheid in je leven te herstellen -Om contact te krijgen met je ware zelf -Om al je verlangens te realiseren -Om meer intuïtief te worden -Om slechte gewoonten op te geven -Om betere relaties te hebben -Om je dagelijks leven te versterken -Om je weer te verbinden met het Spirituele -Om hogere bewustzijnstoestanden te ervaren -Om wereldvrede te creëren © Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

2 !

-Om beter te slapen -Om meer energie te hebben -Om concentratie te verbeteren -Om vermoeidheid uit te bannen -Om de effecten van ouder worden om te keren -Om eetgewoonten te verbeteren -Om zintuiglijke waarneming te verbeteren -Om onvoorwaardelijke liefde te ervaren -Om gifstoffen uit je lichaam te verwijderen -Om niet-oordelend te worden -Om je te helpen de juiste keuzen te maken -Om lichter en vrij van zorgen te worden -Om de stilte meer in je leven toe te laten -Om creativiteit te vergroten

Wetenschappelijk onderzoek 
 Er is veelvuldig en uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van meditatie. Hierbij werd duidelijk dat meditatie een gunstige invloed heeft op de lichamelijke processen. • De bloeddruk daalt (verwijding van de bloedvaten) • De bloedspiegel vertoont veranderingen (hechtvermogen van witte bloedlichaampjes) • Er treden veranderingen op in het hormonale stelsel (afname van stresshormoon) • Het immuunsysteem wordt geactiveerd (afname plasmacortisol) • Er treden veranderingen op in het zenuwstelsel (tonusveranderingen) • Er doen zich in de hersenen karakteristieke veranderingen voor (doorbloeding, patroon van de elektrische hersenstroom). Vooral dat laatste is belangrijk: tijdens het mediteren vertoont de hersenactiviteit duidelijk veranderingen ten opzichte van de waaktoestand (inclusief de ‘ontspannen waaktoestand’) maar ook ten opzichte van de slaap. 
 Gedurende het mediteren overheersen met name de thetagolven (4-7 Hz), terwijl tijdens de diepe ontspanning de alfagolven (8-13 Hz) en tijdens de diepe slaap de deltagolven (1-3 Hz)

© Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

3 !

dominant zijn. Deze thetagolven zijn dus kenmerkend voor de meditatieve toestand en deze onderscheiden zich van de hersenactiviteit bij het slapen, waken en ontspannen. Overige kenmerken van meditatie: • Het beoefenen van meditatie geeft innerlijke rust en is een natuurlijke 
 bewustzijnstoestand die net als slapen niet is aangeleerd. • Bij meditatie bestaan verleden en toekomst niet meer en is er alleen het bewustzijn van ‘ik ben’ in het oneindige en eeuwige heden. • Meditatie verschilt van slapen doordat het een bewuste beleving is. • Meditatie is dan ook geen handeling, het is een zijnstoestand. Angst en spanningen verminderen en het neutraliseert de nadelige invloed van stress. • Meditatie brengt het autonome zenuwstelsel in balans waarbij de parasympathicus (nervus vagus) wordt geactiveerd. Dit heeft rust en herstel tot gevolg. Mindfulness in de gezondheidszorg
 De aandacht in de Nederlandse gezondheidszorg voor meditatie is vanaf 2003 aanzienlijk toegenomen. Psychotherapeuten in ziekenhuizen en inloophuizen integreren ‘mindfulness’ met cognitieve gedragstherapie. Deze combinatie blijkt uiterst effectief en is bovendien een krachtige en eenvoudig toepasbare methode. 
 Het mindfulnessprogramma is een achtwekelijks programma waar het beoefenen van meditatie centraal staat. De Amerikaan dr. Jon Kabat-Zinn ontwikkelde eind jaren zeventig deze methode waarbij de oorsprong ligt in Vipassana (inzicht) meditatie. 
 Dankzij een toenemende belangstelling voor mindfulness vindt er wereldwijd wetenschappelijk onderzoek plaats naar de effecten ervan. In de mindfulness training ontwikkelt men de volgende aspecten: • Niet- oordelen • Geduld • Eindeloos beginnen • Vertrouwen • Niet-streven • Acceptatie • Loslaten • Mededogen/compassie

© Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

4 !


 Interessant te vermelden in dit verband is dat psychiater en mindfulness-trainer Edel Maex in zijn trainingen met kankerpatiënten liever spreekt van ‘erkennen’ dan ‘accepteren’. Hij vindt dat het woord ‘acceptatie’ bij deze groep emoties kan oproepen als boosheid of verdriet. Hier dienen we als H-yogadocent rekening mee te houden. 
 
 Evidence based practice In de gezondheidzorg hecht men grote waarde aan het meten van effectiviteit en efficiëntie van een methode, dit heet: ‘evidence based practice’. Het doel hiervan is de kwaliteit van zorg op basis van aantoonbaar heilzame methoden te verbeteren en de geleverde zorg aldus beter te verantwoorden. 
 Dankzij veelvuldig onderzoek naar mindfulness neemt de zorgsector en de psychosociale sector het mediteren als methode steeds serieuzer. 
 In Nederland wordt, sinds een aantal jaren, in het Radboud Universitair Medisch Centrum voor Mindfulness in Nijmegen onderzoek gedaan o.l.v. Anna Speckens, hoogleraar psychiatrie. Zodoende verschijnen er regelmatig nieuwe meldingen in de media over wetenschappelijke effecten van mindfulness. Bijvoorbeeld bij een specifieke groep als borstkankerpatiënten.
 
 H-yoga en mediteren
 In het algemeen heeft een (ex-)kankerpatiënt weinig tot geen ervaring met mediteren. Een geleide meditatie verlaagt de drempel tot mediteren. Zorg bij het kiezen of maken van een geleide meditatie dat het onderwerp past bij het thema van de yogales. 
 
 De duur van een meditatie in de H-yogales is ongeveer 5 tot 10 minuten. Laat een groep niet langer dan 10 minuten mediteren. Het spreekt voor zich dat dit mede afhankelijk is van de hoeveelheid ervaring die de groep heeft met mediteren, en ook het herstel- en verwerkingsproces van de deelnemers. Naarmate de groep meer oefent kan de meditatielengte geleidelijk worden uitgebreid naar 15 minuten. 


Het makkelijkst aan te leren is de ‘zitmeditatie’. Echter wanneer iemand veel pijn heeft en stil zitten te lastig is, kan een ‘loopmeditatie’ worden aanbevolen. 
 De praktijk leert dat de meesten de voorkeur geven aan zitmeditatie, op een stoel of meditatiekussen, uiteraard afhankelijk van de fysieke beperkingen en/of mogelijkheden. 
 De H-yogadocent dient rekening te houden met deelnemers die concentratie- pijn-, en/of vermoeidheidsklachten hebben. Mediteren kan sommigen dan ook zwaar vallen. Het is belangrijk ervoor te waken dat iemand van de groep hierdoor gefrustreerd raakt of afhaakt. Een H-yogales starten met een meditatie wordt dan ook nooit aangeraden, tenzij de groep als geheel hier voldoende ervaring mee heeft. © Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

5 !

Loopmeditatie
 De loopmeditatie is een andere vorm van meditatie. Lopen is net als ademen een wezenlijk onderdeel van ons dagelijkse leven. Loopmeditatie is eigenlijk in aandacht lopen. Het biedt de kankerpatiënt op een toegankelijke manier een concentratiepunt, het kalmeert, is makkelijk uitvoerbaar (zowel binnen als buiten). Deze vorm van mediteren is ook geschikt om af te wisselen met een zitmeditatie, of als het zitten om wat voor reden dan ook te veel gevraagd is. 
 Loopmeditatie leert ons om ontvankelijk te zijn voor het huidige moment en de oorzaken van stress en agitatie onschadelijk te maken, te rusten in het moment en opnieuw contact te maken met het lichaam. * 2
 
 Visualiseren bij het mediteren
 Een korte geleide meditatie-beoefening vergroot de innerlijke verbeeldingskracht, waarbij o.a. beelden kunnen worden opgeroepen van gezonde cellen die op velerlei manieren actief meewerken aan het herstelproces. Dit heeft een positief effect op lichaam en geest. Zoals Einstein al zei: ‘verbeelding is belangrijker dan kennis’. Stimuleer als H-yogadocent de (ex-)kankerpatiënt om dagelijks te mediteren. Zo leert men beter omgaan met zijn/haar situatie. Dit brengt toenemende innerlijke rust; de slaap en eetlust verbeteren. Het harmoniseert linker- en rechterhersenhelft en concentratieproblemen verminderen aanzienlijk. 
 Een zorgvuldige uitleg en begeleiding, het de tijd nemen om te mediteren en het regelmatig oefenen zijn onontbeerlijk. Attendeer als H-yogadocent op het gebruiken van meditatiecd’s om moeiteloos thuis kan oefenen. 
 Zo leert de (ex-)kankerpatiënt stap voor stap om te gaan met zijn/haar situatie en ontdekken hoe met behulp van het mediteren men zelf een positieve bijdrage kan leveren in dit proces.
 
 Overweging: ‘Je moet het resultaat in de oorzaak zien, en de oorzaak in het resultaat’ – Ta-Sui







Onderwerpsuggesties voor geleide meditaties in de H-yoga: 
 Ademstroom (adem tellen, adem volgen, mantra herhalen op ritme adem)
 Helend licht 
 Gouden bol
 Innerlijke glimlach
 Vredige plek
 Hartmeditatie
 Bergmeditatie 
 Meermeditatie

Het helend effect van mediteren
 In het algemeen werken geleide meditaties aan het versterken van positieve gevoelens en gedachten. Het doel is om gevoelens als pijn, angst, woede en verdriet te erkennen en waar mogelijk te transformeren in zelfvertrouwen, balans, kracht, verlichting, vrede, veiligheid, © Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

6 !

rust etc. Dit leidt tot stressreductie, het piekeren neemt af en de concentratie verbetert merkbaar.
 
 Affirmaties
 Een affirmatie is een positieve, korte, eenvoudige zin, te gebruiken bij een meditatie of een eindontspanning. Een zin die goed past of aansluit bij het thema van een 
 H-yogales. Bijvoorbeeld bij een thema ‘Vertrouwen’ kan een affirmatie gebruikt worden als: ‘Ik vertrouw volledig op mijn innerlijke kracht en herstelproces’. 
 
 Naarmate de ontspanning toeneemt is een deelnemer meer ontvankelijk voor een positieve suggestie. Deze dringt dieper door in het onbewuste en heeft daardoor meer effect. Een bijkomstig voordeel is dat de deelnemer de rest van de week zo’n affirmatie kan blijven herhalen. 
 Bij het kiezen van een geschikte affirmatie is het belangrijk je zo goed mogelijk in te leven in de complexiteit van gevoelens en gedachten van een (ex-)kankerpatiënt. 
 Het is belangrijk een affirmatie te kiezen die neutraal of als een voornemen klinkt, spreek de zin uit met de intentie alsof je het al hebt bereikt. 
 
 Persoonlijke intentie/besluit (sankalpa)
 Als docent kun je in de H-yogales ook eens een oefening doen waarbij je de deelnemers uitnodigt zelf een persoonlijke zin te maken. 
 Tijdsduur beoefening: 5-10 min.
 Oefening:
 Zorg dat je ontspannen zit in een open, waardige houding. De ogen zacht gesloten, de aandacht naar binnen gericht. Observeer je lichaam, je adem, je gedachten en/of gevoelens van dit moment. Neem alle tijd. 
 Ontspan je lichaam. Zit met een open, milde blik. 
 Vraag jezelf nu eens af wat heb ik nodig op dit moment? Waar heb ik behoefte aan, of wat ontbreekt er op dit moment? 
 Laat het antwoord volledig uit je onbewuste, spontaan, in je opborrelen. Je zult verrast zijn wat je ontdekt. Formuleer dit antwoord met een korte, eenvoudige, bevestigende zin, alsof je datgene wat je mist al hebt bereikt. 
 Bv. als je merkt dat je weinig vertrouwen hebt in je lichaam formuleer je ‘Ik heb volledig vertrouwen in mijn lichaam’, eventueel met de bevestigende zin, ‘en zo is het!’. 
 Schrijf deze zin op papier, herhaal het dagelijks. Raadpleeg verder de lijst Affirmaties. 
 *1 Bron: ‘Antikanker ‘- dr. D. Servan-Schreiber
 * 2 Bron: ‘Handboek Meditatief Ontspannen’ – dr. J. Kabat-Zinn


© Specialisatie Yoga bij Kanker – Stichting Yoga & Kanker

7 !