Bruidstranen OUDE EN NIEUWE GEBRUIKEN RONDOM HET HUWELIJK
Lesbrief bij de gelijknamige tentoonstelling in het Visserij & Vlaardings Museum februari tot juni VOORTGEZET ONDERWIJS NIVEAU VMBO/HAVO
Educatief project over het huwelijk samengesteld door het Visserij & Vlaardings Museum en het Stadsarchief Vlaardingen
Inhou d Hoofdstuk 1 I N L E I D I N G B R U I D S T R A N E N Inleiding
3
Feestvreugde en..... bruidstranen
3
Speciaal drankje
3
Hoofdstuk 2 V O O R D AT H E T Z O V E R I S . . . . . Daten in 2009
4
Vlinders in je buik
4
Soort zoekt soort
5
Op de versiertoer
5
Vrijgezellig ?
6
Hoofdstuk 3 D E V E R K E R I N G S T I J D Hoera, je hebt verkering!
7
‘Mag ik de hand van uw dochter?’
7
Verloofd!
7
Hoofdstuk 4 D E O N D E RT R O U W E N H E T H U W E L I J K De ondertrouw
9
Rituelen die te maken hebben met de ondertrouw
9
Het uitnodigen van de bruiloftsgasten
10
De trouwdag: de feiten
11
De bruiloft nu: volop
bling bling
11
Anders kan ook!
13
Over arme vissers en rijke reders
14
Gebruiken en rituelen op de huwelijksdag op een rij 15 Tot de dood ons scheidt....
16
Hoofdstuk 5 M U LT I C U LT U R E L E H U W E L I J K S G E B R U I K E N Het islamitisch huwelijk
17
De verloving
17
De bruiloft
17
Nederlandse invloeden
19
Kaaskop Koos en Marokkaanse Malika
19
Tot slot: de Antilliaanse bruiloft
19
Meer nationaliteiten, meer tradities
20
Hoofdstuk 6 T O T S L O T
21
Hoofdstuk 7
22
OPDRACHTEN COLOFON Verantwoording
2
BRUIDSTRANEN
23
Hoofdstuk 1
Bruidstranen Inleiding Beste leerling, Je doet mee aan een erfgoedproject over oude en nieuwe gebruiken (rituelen) rondom het huwelijk. Het project bestaat uit een lesbrief en een bezoek aan de tentoonstelling
Bruidstranen in het Visserij & Vlaardings Museum. Vooraf (of erna) woon je de theatervoorstelling ‘Morgen ben ik de bruid’ bij. Die wordt opgevoerd in de theaterstudio van de Vrije Academie.
In dit project werken het Visserij & Vlaardings Museum, het Stadsarchief en de theatergroep van Hans Rikken samen. Het huwelijk is voor de meeste mensen één van de belangrijkste gebeurtenissen in het leven. Om aan zo’n gebeurtenis nog meer betekenis te geven, worden ze als het ware ‘versierd’. Niet alleen met slingers, maar ook met gebruiken (het bruidsboeket), bepaalde handelingen (elkaar de trouwring omdoen) en zelfs met bepaalde lekkernijen (bruidstaart). Al die ‘versierselen’ bij elkaar worden ook wel
rituelen genoemd.
Feestvreugde en..... bruidstranen En dan is het zover! De dag is eindelijk aangebroken. Een dag waarnaar jullie tweetjes al zo lang uitgekeken hebben. Jullie trouwdag , de mooiste dag van jullie
leven!!!!! Je wordt door je zussen en je moeder in je peperdure trouwjurk gehesen. Iedereen staat aan je te frutselen en friemelen. Dan voel je de traantjes opkomen. En ja hoor, daar krijg je me toch een huilbui! Je zus komt meteen met een pak tissues aangelopen en gaat uit d’r dak als ze je doorgelopen make-up ziet. Als je met behulp van je lieve familieleden weer een beetje bent bijgekomen, dringt pas goed tot je door wat je gaat doen, straks, al heel snel, al over een paar uur.....!!! Hellup, nu ben je geen kindje meer! Je gaat trouwen! Wel met de man waar je van houdt, maar tóch....
Speciaal drankje Hoe je ook trouwt, met alles d’r op en d’r aan of heel simpel, het blíjft een feit dat het een aanslag op je emoties is. Helemaal niet gek dus dat een bruidje op haar trouwdag moet huilen. Er is zelfs een drankje naar de tranen van de bruid genoemd: bruidstranen . Het drankje werd gedronken op verlovingsfeesten en bruiloften. Ook ná de bruiloft; als de echtgenote haar man
bruidstranen inschonk, was dat een teken dat ze niet tevreden was. Nu zeggen we gewoon: ‘Wesley, kom achter die computer vandaan, ik ben er ook nog!’ . Veel makkelijker toch? tijdens hun huwelijk een glaasje
Vraag 1 Kom je bij een droevige gebeurtenis zoals bij iemands overlijden of begrafenis, ook bijzondere gebruiken of rituelen tegen? Noem er een paar op.
3
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 2
Vóórdat het zover is... Daten in 2009 Trouwen doe je niet alleen, daar heb je een partner voor nodig. Sommigen hebben al op hun 14e iets met iemand, anderen doen er langer over om de ware te vinden. Je ontmoet elkaar op school, tijdens een hockeyfeest, in de kroeg, tijdens de disco, op
Hyves of op Facebook .
Voor degenen bij wie het niet zo makkelijk gaat, hier wat handige tips:
Jongens
M ei s je s
1. Lach interessant (bijvoorbeeld alleen met je ogen)
1. Zorg dat je er leuk/mooi/spannend uitziet
2. Gebruik een geurtje, zorg in ieder geval dat je niet
2. Lach nooit naar hem met broodresten tussen je tanden (pindakaas is nog erger!)
stinkt! 3. Laat geen boeren of scheten
3. Loop/sta rechtop; anders ben je net een aap
4. Kijk als je met haar praat niet naar andere meisjes
4. Roddel niet over je ex(en)
5. Word nooit dronken (einde versierpoging!)
5. Val ‘flauw’ en laat je oprapen door hem !
6. Wees origineel, zeg bijvoorbeeld nooit :
6. Word nooit dronken (anders doe je dingen
‘Heb je slingers bij je, dan kan ik je versieren!?’ 7. Wees een vent, maar doe niet overdreven macho 8. Wees romantisch, houd de deur voor haar open 9. Lees af en toe een meidenblad, dan weet je wat hen
waar je spijt van krijgt) 7. Jok nergens over; als het wat wordt, komt-ie er toch wel achter! 8. Hap niet gelijk toe, maar hou ’t spannend 9. Trek een kort rokje aan en vraag of je bij hem
bezighoudt! 10.Maak oogcontact, kijk weg, kijk weer en lach
achterop mag....... 10. Wees één en al aandacht voor hem (behalve als
geheimzinnig en veelbelovend.......
hij dom uit z’n nek gaat l.....!)
Vlinders in je buik! En dan is het zover! Je bent verliefd ! En niet zo’n klein beetje ook! Op die leuke Antilliaanse jongen uit je klas. En hij op jou! Té wauw! Je wilt nog maar één ding, altijd bij hem zijn! Nou, zeg nou zelf, hier zou wel eens een mooie relatie uit voort kunnen komen. Een relatie waarop als kroon het huwelijk volgt. Misschien wel een huwelijk dat heel lang duurt. Je kent ze vast wel, die foto’s van een hoogbejaard echtpaar, dat van burgemeester Bruinsma een taart krijgt voor hun 70-jarige bruiloft. Of je partner nou iemand van hetzelfde geslacht is of niet, superrijk is of van een uitkering leeft, een zwarte, blanke, bruine of gele huidskleur heeft of eruitziet als Tattoo Bob, máákt niet uit! Trouwen, samenwonen of latten? Wat jíj wilt! En áls je trouwt of gaat samenwonen, heeft de
Het echtpaar Vink in 1936...
vrouw nét zoveel te vertellen als de man. En ook dát
...en in 2006.
was vroeger wel anders!
4
BRUIDSTRANEN
Soort zoekt soort Vroeger was het heel gewoon om een partner te zoeken van je eigen stand. Dus, was je vader een arme boer, dan trouwde je met een eenvoudige boerenzoon of boerendochter. Maar was je vader bijvoorbeeld arts, dan zochten je ouders iemand voor je uit, die van dezelfde stand was. De zoon of dochter van de dominee bijvoorbeeld. Je had dus, vooral als je rijk was, met allerlei regels
Twee geloven o p één k ussen ,daar l igt d e d uive l tu s se n!
Spreekwoord
te maken. Ook heel belangrijk was het geloof. Als je als katholieke jongen verkering kreeg met een gereformeerd meisje, had je een probleem.
Op de versiertoer.... Hoe vond je vroeger een geschikte huwelijkskandidaat? In deftige kringen ging je naar danspartijtjes, of je ontmoette de ware
Jacob tijdens een boottochtje of een ritje met een paard en wagen. Of gewoon thuis, waar spannende spelletjes werden gedaan als
slofje-onder , hoofdje-in-de-schoot en zitten-in-de-put . Op het platteland ging het er weer anders aan toe. In de winter kwamen de ongetrouwde meisjes ´s avonds bij elkaar om wol of vlas te spinnen. Gezellig! Deze zogenaamde spin-
avonden werden nog véél gezelliger als later op de avond de jongens kwamen buurten.....
Vrijstersmarkten werden meestal georganiseerd tijdens de kermis of jaarmarkt. Vrijgezelle meisjes werden uitgenodigd naar de herberg (plaatselijke kroeg waar je ook kon overnachten) te komen. Daar zaten de jongens al op hen te wachten! Na de nodige drankjes en dansjes gingen de meisjes en de jongens op een rijtje staan terwijl een
...blozende boerin...
hylikmaker (huwelijksmakelaar) ze
probeerde te koppelen.
In bijna alle dorpen en steden werd geflaneerd . Op vaste tijden en vaste plaatsen (in Vlaardingen op de Westhavenkade en in Rotterdam op de Coolsingel), liepen aan de ene kant van de straat groepjes meisjes en aan de andere kant van de straat groepen jongens. Ná het naar elkaar kijken en giechelen kwamen de jongens in actie en probeerden ze met plagerijtjes de aandacht te trekken.
Kermis in Vlaardingen
5
BRUIDSTRANEN
Veel verder ging het venstervrijen . Tijdens dit gebruik, dat al in 1666 op Texel voorkwam, zwermde een groep jongens (nachtvrijers ) uit naar de boerderij van het meisje van hun keuze. Door het open slaapkamerraam klommen ze naar binnen om gezellig in de bedstee een`noachie te proate´.Op deze manier leerden ze het meisje beter kennen en andersom ook natuurlijk! (Niet aan te bevelen als je je ouders te
vriend wilt houden........) Als een jongen eenmaal een leuk meisje op het oog had, klopte hij ‘s avonds bij haar aan. De hele familie zat klaar om de jongen te bekijken, te ondervragen, te beoordelen en uit te lachen als het tegenzat. Het meisje had het eindoordeel. Als ze bij binnenkomst van haar vrijer bleef zitten, was dat een slecht teken en als ze de tang pakte om het vuur te doven, was ´t echt over en uit!
‘Voor de tan g zijn al le vrijers bang’
Uitdrukking
Vrijgezellig? Wat nu, als al je pogingen om iemand te vinden mislukten? Nou, dan had je en belandde je
‘de boot gemist’
‘in de voddenmand’ , meestal bij je familie.
Of je werkte je hele leven als dienstbode bij een deftige familie. Sommige meisjes gingen soms van armoe maar het klooster in. Voor mannen lag dat anders. Die konden het in ieder geval bij net zoveel meiden proberen als ze maar wilden. Als het hen dan nóg niet lukte om een vrouw te vinden, was er toch écht een steekje aan ze los..... Er bleef dan maar één ding over: je aansluiten bij een kluppie andere zielepoten! Meisjes konden altijd nog de hulp inroepen van SintNicolaas. Hij is naast een grote kindervriend, ook de beschermheilige van alle vrijgezelle meisjes!
Kies maar uit: De Club van de Ongekuste Jongeren De Geitenfokvereniging De Kudde Norse Castraten Vraag 2 Ken jij mensen in jouw omgeving of familie, die al heel lang getrouwd zijn? Wie zijn dat en hoe lang dan?
Vraag 3 Wat betekent het spreekwoord ‘twee geloven op één kussen, daar ligt de duivel tussen!’?
Vraag 4 Noem eens drie manieren waarop men elkaar vroeger ontmoette.
6
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 3
D e v e r k e r i n g s t i jd Hoera, je hebt verkering! Als je eenmaal iets met iemand had, had je nog een heleboel hobbels te nemen. Als je van boerenafkomst was, moest je, om zeker te zijn van nageslacht (kinderen), proefvrijen. ‘Nou, leuk toch!’, zou je zeggen!? Vergeet ‘t maar! Je werd gedumpt als je niet meteen zwanger werd! Verder mocht je, hoé verliefd je ook was, absoluut niet laten zien dat je gek op iemand was. Dus: Niet verliefd naar elkaar kijken, niet hand in hand lopen en al helemaal niet zoenen in het openbaar! Pas in de vorige eeuw is daar verandering in gekomen. Jij blij!
‘Mag ik de hand van uw dochter?’ Dan brak het moment van het huwelijksaanzoek aan. De vader van de toekomstige bruidegom ging met zijn zoon op bezoek bij de vader van de toekomstige bruid. Daar werd om de hand van de bruid gevraagd. Ook werd er in de wederzijdse financiën gekeken, elkaars bezittingen werden geïnspecteerd en er werd afgesproken waar het toekomstige paar te wonen kwam. Tegenover het geld dat de familie van de bruidegom uit zou keren als hij tijdens het huwelijk zou komen te overlijden, stelde de familie van de bruid de uitzet of een echte bruidsschat.
Verloofd! Als al deze zaakjes in orde waren, werd een zogenaamd
huwelijkscontract door de notaris
ondertekend. Als dit gebeurd was, was het paartje officieel verloofd : zij hadden beloofd om met elkaar te trouwen. De man gaf de vrouw een ring en de zaak was voor elkaar!
7
BRUIDSTRANEN
Andere traditionele verlovingsgeschenken waren: een penning, een vingerhoed of een stuk koek en een paar hazelnoten. Uiteindelijk hebben deze symbolische cadeautjes plaatsgemaakt voor de al door de Romeinen voor dit doel gebruikte ring.
Een verloving was een feestelijke gebeurtenis. Je zette een advertentie in de krant, stuurde gezamenlijke visitekaartjes rond en op een verlovingsreceptie werd een begin gemaakt met de uitzet (potten, pannen, handdoeken, lakens enz.). Oef! Dat kostte een hoop centjes! De verlovingstijd duurde daarom ook vaak járen. De aanstaande bruid spaarde voor de keukenspulletjes en het linnengoed. De bruidegom betaalde de meubels.
Pas in de tweede helft van de vorige eeuw spelen de ouders bij het huwelijksaanzoek geen rol meer, maar vraagt de man rechtstreeks aan zijn geliefde of zij voor eeuwig de zijne wil worden. En dat doet ‘ie vaak op een originele manier....!
Vraag 5 Beschrijf eens hoe jij je huwelijksaanzoek zou doen (of ten huwelijk gevraagd zou willen worden).
8
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 4
D e o nd e r t r o u w e n h e t hu w e l i j k De ondertrouw Voordat je trouwt, ga je eerst in ondertrouw. Dat gebeurt sinds 1811, net als bij het echte huwelijk, op het stadhuis. Voor die tijd moest je ook voor de kerk in ondertrouw. De ondertrouw wordt ook wel ook wel ‘aantekenen’ genoemd. Het is een soort officiële aankondiging van je huwelijk. De tijd tussen de ondertrouw en het huwelijk wordt de ‘bruidsdagen’ genoemd. Die duren meestal een paar weken. Vroeger werden de namen van het aanstaande echtpaar en de geplande trouwdatum in de kerk en op het bordes van het stadhuis omgeroepen. Later werd de huwelijksaankondiging opgehangen in een speciaal kastje dat aan het gemeentehuis hing en weer later verscheen er ook een klein berichtje in de krant. Iedereen kwam zo te weten dat je ging trouwen. De belangrijkste reden van de ondertrouw is, dat degenen die bezwaar hebben tegen het geplande huwelijk, dat aan de burgerlijke stand (en vroeger de kerk) konden zeggen. Bigamie (tegelijkertijd getrouwd zijn met twee partners) en ‘onechte kinderen’ waren daar soms de reden van.
Rituelen die te maken hebben met de ondertrouw Na de ondertrouw van het bruidspaar was het op het platteland traditie dat vrienden van het bruidspaar hun geweer leegschoten in de lucht en daarna door de bruidegom getrakteerd werden op ‘bruidsbier ’. De gierige bruidegom die dat weigerde, kon erop rekenen dat zijn boeltje kort en klein geslagen werd! In deftige kringen werd een onder-
trouwreceptie gegeven. Kinderen werden getrakteerd op bruids-
suikers en volwassenen op bruidstranen .
Suikerdeelsters
9
BRUIDSTRANEN
De b ru i d sk r oon s ym bol i se er t de lie fd e, trou w en le ven sk rach t
Heel vroeger bestond zo’n receptie uit het deftig ‘opzitten’ van de bruid samen met een paar vrouwelijke familieleden. Boven haar hoofd hing een bruidskroon . Iedereen kon haar zo bewonderen en van een afstandje feliciteren. Manlief liep vrij rond, rookte uit zijn lange, mooi versierde bruidspijp die hij van zijn bruid had gekregen en dronk er een flinke borrel bij op de goede afloop..... Op de avond voordat er getrouwd werd, speelde zich een eeuwenoud ritueel af; de zogenaamde ‘bokkenavond’ ofwel het ‘hengstenbal’ . Met zijn vrienden ging de bruidegom van kroeg naar kroeg. Bokkenavonden heb je nu nog. Zulke avonden heten nu ‘vrijgezellenfeesten’ of ‘bachelorparty’s’ en vrouwen doen er allang nét zo hard aan mee!
Bruidskroon
Het uitnodigen van de bruiloftsgasten Toen er nog geen e-mail of Hyves bestond, er geen kranten en zelfs nog geen postbodes waren, werden de gasten persoonlijk uitgenodigd voor de bruiloft. Daar had je speciale mensen voor,
aanzeggers genaamd. De ouders speelden ook weer bij de uitnodigingen een grote rol.
Vlaardingse huwelijksaankondigingen
10
BRUIDSTRANEN
Trouw en voor de burg erl ijke stand w ordt oo k we l ‘je b oterb riefje hale n’ ge no em d.
De trouwdag: de feiten Handig om te weten: Hoe zit het nu eigenlijk precies met dat huwelijk? 1. In de 12e eeuw verklaarde de katholieke kerk het huwelijk tot een sacrament dat door een priester moest worden voltrokken. Een trouwbelofte gevolgd door geslachtsgemeenschap werd ook beschouwd als huwelijksvoltrekking. 2. Vanaf 1 april 1580 werd het verplicht dat een predikant (dominee) het huwelijk sloot of dat er voor de rechtbank (de schepenen) getrouwd werd. Katholieken trouwden meestal eerst voor de predikant omdat een rooms-katholiek huwelijk toen niet geldig was. Daarna trouwden ze nog eens voor de pastoor in de rooms-katholieke kerk. 3. In 1811 voerde Napoleon de Franse wetgeving in. Daarna moest iedereen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand trouwen. Je mocht zelf weten of je daarna nog voor de kerk trouwde. Zo is het nu nog steeds.
De bruiloft nu: volop ‘bling bling’ Soms al een jaar voor de bruiloft, wordt de bruidsjurk gekocht. Bij Mary Borsato of gewoon bij Corrie’s Bruidsmode om de hoek. Via internet kan natuurlijk ook. Weer helemaal cool is ‘trouwen in het wit’.
De bruide gom m ag de trou wju rk nie t voor de hu we lijk sd a g zie n, dat bre ngt on ge lu k!
Bijgeloof
11
BRUIDSTRANEN
12
BRUIDSTRANEN
Wit is de k leur van reinheid e n ons chu l d e n st aa t sy mbo ol voor de m aagdel ijkh eid van de bru id.
Symboliek
Love & Marriagebeurs . Voor de organisatie van je huwelijk huur je gewoon een weddingplanner . Als je nu trouwt, ga je om ideetjes op te doen vooraf bijvoorbeeld naar een
Hoef jij je niet meer druk te maken over de trouwkaarten, de fotograaf, de trouwauto’s, de trouwceremonie, de trouwlocatie, de receptie, de bruidstaart, het feest, de catering, de band en de bedankkaartjes. Blijft over: de ringen, je trouwpak of trouwjurk en trouwschoenen, bruidslingerie, bruidssieraden, trouwmake-up, trouwkapsel en het voorgesprek met de trouwambtenaar, dominee of pastoor. Wat gaat dat allemaal wel niet kosten.....???
Beter! Gratis trouwen en nog geld toe ook?!: http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=93946
Anders kan ook! Zie je het huwelijk en al dat gedoe eromheen niet zitten? Tegenwoordig kun je in plaats van trouwen ook samenwonen, een LAT-relatie hebben of een samenlevingscontract door de notaris op laten stellen. Naast het traditionele huwelijk sluit de buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand (BABS) ook het homohuwelijk en het geregistreerd partnerschap af. Je kunt zelfs voor een woongemeenschap of een commune kiezen, zoals in de hippietijd (de jaren ‘60 en ‘70 van de vorige eeuw) vaak voorkwam. Je deelde dan niet alleen met elkaar de keuken, de wasmachine en de joint, maar ook de kinderen en zelfs het bed. Eigenlijk de ‘wippietijd’ dus....
13
BRUIDSTRANEN
Over arme vissers en rijke reders Je weet nu hoe een moderne bruiloft er uitziet. Maar hoe verliep een trouwerij vroeger, hoe zag een Vlaardings bruidspaar er bijvoorbeeld een paar eeuwen geleden uit? Als je arm was, trouwde je gewoon in je beste kleren of in de trouwkleding van je vader of moeder. Bruidsjurken werden ook wel zelf gemaakt. Vissersvrouwen die het niet zo breed hadden, trokken hun mooiste gekleurde jak met een effen rok en een zwart zijden schort erover aan. Dat schort had een mooi ingeweven patroon, bijvoorbeeld met strepen of stippen. Op het hoofd droeg de bruid een zilveren oorijzer met gouden krullen, gouden bellen en kapspelden. Om haar hals hing een gouden slot met kralen. Heel rijke mensen zoals reders (eigenaars van schepen), pakten uit met wel drie verschillende outfits die gemaakt waren van de meest kostbare stoffen. Dan konden ze elke dag een andere jurk showen, want een
Vissersvrouw met oorijzers
rijkeluisbruiloft duurde wel drie dagen. Een trouwjurk was niet compleet zonder een sluier, een kroontje en een bruidsboeket, net als nu eigenlijk.
En je hobby is....? Trouwen!
De kleur van de trouwjurk is niet altijd wit geweest. De jurken hadden meestal wel een lichte kleur of waren
Sinds 1984 is het Amerikaanse echtpaar Lauren en David Blair maar
vrolijk gebloemd. Een tijdje lang was het mode om in het zwart te trouwen.
liefst 83 keer met elkaar
De bruidegom trouwde in
getrouwd!
zijn zondagse pak, jacquet, rokkostuum of uniform. Eenmaal getrouwd had je als vrouw weinig te vertellen, want de man was de baas. De vrouw deed het huishouden en zorgde voor de – vaak vele – kinderen. Liefkozingen in het openbaar waren taboe (niet toegestaan, verwerpelijk), net als praten over seks. Later werd het huwelijk soms een soort vlucht. Als je getrouwd was kon je immers eíndelijk doen wat je niet laten kon.
14
BRUIDSTRANEN
Trouw niet o p maan dag wan t dan bl ijft de man nie t bij zijn vrouw.....
Bijgeloof
De sluier b eschermt de bru id tege n h et ‘bo ze oog’.
Bijgeloof
Gebruiken en rituelen op de huwelijksdag op een rij • Trouwen voor de kerk: de zegen van God over het huwelijk vragen. • De witte bruidsjurk: wit is de kleur van reinheid en maagdelijkheid. • Het bruidsboeket: wordt gekozen door de bruidegom en aan het eind van de huwelijksdag tussen de gasten gegooid. • De bruidssluier beschermt de bruid tegen het ‘boze oog’ en verhult het gezicht van de bruid; de bruidegom pakt zijn bruidje als het ware uit. • Het wisselen van de trouwringen: de ring is het symbool van oneindige trouw (stamt uit de Romeinse tijd). • Het strooien van rijst: rijst is het symbool van de vruchtbaarheid. Je wenst het bruidspaar veel kinderen toe. • Bruidssuikers: een snoeperijtje voor de buiten de kerk wachtende kinderen. • Bruidstaart: symboliseert overvloed, voorspoed en geluk. Het is een gebruik dat uit de Romeinse tijd stamt. • Bruidstranen: drankje dat het afscheid symboliseert van de bruid haar jeugd en het afscheid van het ouderlijk huis. • Over de drempel dragen: de man tilt zijn bruid over de drempel van zijn huis om de kwade geesten die eronder zitten, niet te storen. • Het bruiloftsfeest: feesten met wel honderden gasten kwamen op het platteland voor. Naast cadeaus wordt ook geld gegeven om de kosten van het feest te drukken. Er worden veel – vaak schuine – gedichten voorgelezen en spelletjes gedaan. Er wordt gegeten, gedronken, gedanst en gezongen. • De huwelijksnacht: vrienden en kennissen zorgen ervoor dat het bruidspaar voor allerlei ‘verrassingen’ komt te staan, zoals bijvoorbeeld dichtgenaaide pyjamabroeken en een op scherp gesteld bed. Ook leuk is rijst of bonen tussen de lakens, roet in het bed, een geit in de slaapkamer, een sirene aan het bed en tandpasta op de wc-bril...... • De
Wittebroodsweken : de eerste zes weken
van het huwelijk. Hierin gaat het paar vaak op huwelijksreis.
Wist je dat je in het Vlaardingse stadhuis je bruid over de álleroudste drempel van Nederland kunt dragen?
15
BRUIDSTRANEN
Tot de dood ons scheidt........ Meestal duurde een huwelijk net zo lang totdat één van de partners doodging. Of je het nou leuk samen had of elkaar soms bijna de
Dure echtscheidingen
hersens insloeg. Scheidingen kwamen maar zelden voor.
Popzanger Neil Diamond betaalde 112 miljoen euro aan Marcia Murphy, regisseur Steven Spielberg
Tegenwoordig loopt één op de drie huwelijken uit op een scheiding.
betaalde 75 miljoen euro aan Amy Irving, de acteurs Harrison Ford en Kevin Costner betaalden zo’n slordige 60 miljoen aan hun exen en Paul McCartney 45 miljoen aan Heather Mills. Topmodel Jerry Hall verliet 15 miljoen rijker haar Rolling Stone Mick Jagger.
Vraag 6 Noem eens drie rituelen die te maken hebben met de ondertrouwperiode? Welke ervan vind jij de leukste?
Vraag 7 Noem een reden waarvoor je eerst in ondertrouw moet?
Vraag 8 Wat is een BABS?
Vraag 9 Hoe noem je de personen die de bruiloftsgasten
Recept voor een huwelijkskoek
persoonlijk uitnodigden? 125 gram suiker en 200 gram honing
Vraag 10 Wat is een sacrament?
al roerend op een laag vuurtje laten smelten. Neem de pan van het vuur en zeef er 375 gram bloem met
Vraag 11 Bedenk zelf nog wat leuke grapjes voor in de huwelijksnacht.
1 theelepel bakpoeder door en kneed het door elkaar. Er doorheen mengen: 50 gram sukade, 50 gram oranjesnippers en 50 gram rozijnen.
Vraag 12 Wat gebeurt er met degene die het bruidsboeket opvangt?
Maak van het deeg een vierkant en bak de koek op een ingevette bakplaat in 15 tot 20 minuten gaar. Bestrijken met roze glazuur (100
Opdracht Maak thuis volgens het recept dat hiernaast staat een
eetlepel bessen- of kersensap). Spuit
huwelijkskoek en trakteer ‘m aan de jongen of het meisje
met oranje glazuur (van sinaasappel-
waar je verliefd op bent. Pakt hij of zij hem aan en eet hij
sap) hartjes en bloemetjes erop.
of zij ‘m op, dan maak je kans.....!
16
gram poedersuiker en anderhalve
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 5
M u l t i c u l t u r e l e h u w e l i jk s g e b r u i k e n Het islamitische huwelijk Islamitisch huwelijk
In de islamitische traditie is het over het algemeen gebruikelijk dat je ouders al of niet samen met jou, je toekomstige huwelijkspartner uitzoeken. Soms woont die persoon
Een islamitisch huwelijk is een
nog in het land van herkomst. Vaak is het een achternicht
burgerlijke overeenkomst, dus geen
of achterneef.
sacrament. Het burgerlijk huwelijk wordt vaak
Een huwelijk wordt ook wel ‘gearrangeerd’, door fami-
weken en soms maanden voor de
lies die elkaar kennen. De jongen en het meisje worden
echte bruiloft gesloten.
met zachte dwang aangemoedigd om elkaar te leren kennen en aardig te vinden. Ze worden aan elkaar gekoppeld dus. Als er een geschikte huwelijkspartner is uitgezocht of, gaan de ouders van de jongen, soms vergezeld van de hele familie, op bezoek bij de ouders van het meisje. Daarbij nemen ze allerlei cadeautjes mee zoals bloemen en allerlei zoetigheid. Marokkaanse bruidegommen nemen suikerpiramides, zogenaamde
kalibs mee. Dit gebeurt een aan-
tal keren achter elkaar. Er wordt van alles besproken tijdens die bezoekjes, onder andere de bruidsschat die door de vader van de jongen moet worden betaald. Die bruidsschat is eigenlijk een soort verzekering voor het meisje. Als haar echtgenoot overlijdt, kan ze de bruidsschat gebruiken om van te leven. In de
sharia (het islamitisch wetboek) staat dat echtgenotes niet
van hun man mogen erven. Een bruidsschat bestaat meestal uit geld of gouden sieraden. In principe mag een islamitische man met vier vrouwen tegelijk trouwen. Dat wordt dan wel een dure zaak voor pa! Voor het meisje zelf is dat natuurlijk ook niet leuk. In de praktijk gebeurt dit daarom meestal niet meer.
De verloving Als deze praktische zaken afgehandeld zijn, is het tijd voor de verloving. Hiermee wordt het voorgenomen huwelijk openbaar gemaakt. Aan een islamitische verloving zit soms nog een traditioneel gebruik vast: het verloofde stelletje doet tegelijkertijd de ringen om, die aan elkaar vastzitten met een rood lint. Daarna knipt een speciaal hiervoor uitgekozen ‘gelukkig persoon’ of een imam het lint plechtig door. Dat brengt geluk en voorspoed. Het meisje wordt door de jongen overladen met cadeautjes, een soort ‘verlovingsschat’. Er wordt getrakteerd op allerlei zoetigheid.
De bruiloft Een islamitische bruiloft duurt officieel drie dagen. Het stel is dan al getrouwd voor de burgerlijke stand. Hier wordt niet heel veel waarde aan toegekend. Een Nederlands Marokkaans burgerlijk huwelijk wordt gesloten op het stadhuis, maar ook op het Marokkaanse consulaat. Daar sluit een hiervoor speciaal gecertificeerde ambtenaar, de
adul , het huwelijk voor de Marokkaanse wet. In
Marokko zelf vindt de trouwplechtigheid plaats bij een notaris.
17
BRUIDSTRANEN
Henna is het symbool van g el uk e n be s c he rm i ng, m aa r g ee ft ook a an da t he t me isje een vrouw is geworden .
Symboliek
Ook moslims nemen afscheid van hun vrijgezellenbestaan met een soort
bachelorparty die op de avond voor de
bruiloft zowel voor de man als voor de vrouw wordt georganiseerd, het zogenaamde hennafeest. Traditioneel worden op die avond de handpalmen (en soms de onderarmen) van de bruid meisje versierd met henna. Bij de Marokkaanse bruidegom wordt de pink met henna versierd, ten teken dat hij (nog) vrijgezel is. Soms wordt op de dag die hieraan vooraf
Henna
gaat, door de familieleden de bruidskist bewonderd. Deze zit propvol met geborduurde (tafel-)lakens, handdoeken en kleedjes. Een heleboel wordt weggegeven aan de familie van de bruidegom.
Henna is een rode kleurstof die afkomstig is van een plant, de hennastruik. Hij komt voor in Noord Afrika, het Nabije Oosten en India.
De tweede dag vindt het bruiloftsfeest plaats. De Turkse
De kleurstof wordt al eeuwenlang
bruid heeft een mooie, witte en westerse trouwjurk aan.
gebruikt voor het verven van hand-
Een Marokkaanse bruid heeft soms wel zeven traditionele
palmen, haar en nagels.
bruidsjurken. Daar zit altijd wel een witte, westerse en een groene jurk bij. Groen is namelijk de kleur van de islam. De Marokkaanse bruidegom draagt een lange, witte jurk, de
18
djabador .
BRUIDSTRANEN
Op dit feest wordt het huwelijkscontract ondertekend. Als de bruid nog maagd is, en dat is wel de bedoeling, strikt haar vader een rood lint om haar middel. Er wordt gedanst en gegeten. De huwelijkscadeaus, geld en medaillons, worden op de kleding van het gelukkige paartje vastgespeld. De gouden armbanden die de bruid krijgt, doet ze meteen om. De ceremoniemeester (een soort
weddingplanner ) roept om van wie het bruidspaar dit of dat
gekregen heeft. Als het feest afgelopen is, wordt het paar dansend uitgeleide gedaan (te bedde gedanst) of naar een hotel gebracht. De huwelijksnacht wordt de volgende ochtend doorgenomen met een in die zaken ervaren tante. Op de zevende dag wordt het huwelijk officieel afgesloten met de
diafa . Het bruidspaar krijgt
dan weer bezoek en maakt met elkaar alle restjes op die nog van het bruiloftsfeest over zijn. De Marokkaanse bevolkingsgroepen in Nederland hangen over het algemeen meer aan tradities dan deTurkse. Daarom worden de meeste Marokkaanse huwelijken nog steeds in Marokko gesloten.
Nederlandse invloeden Het mag duidelijk zijn dat er steeds meer westerse invloeden bij islamitische huwelijken ontstaan, vooral bij tweede en derde generaties moslims. Zo is één van de trouwjurken vaak wit en westers, af en toe zelfs zonder mouwen en met een bescheiden decolleté. De bruid verkleedt zich hier ook vaak maar drie à vier keer in plaats van zeven keer. Op het feest draait men naast de traditionele Marokkaanse muziek, ook wel top 40-nummers. De bruidstaart is ook al helemaal ingeburgerd.
Kaaskop Koos en Marokkaanse Malika Wat als je verliefd wordt op een Marokkaans meisje? Best hoor, maar om met haar te kunnen trouwen moet je wel eerst moslim worden. Je wordt dan besneden, je leert de koran lezen en je gaat naar de moskee om te bidden. Andersom ligt het anders; een Marokkaanse man mag wel met een niet-moslima trouwen.
Tot slot: de Antilliaanse bruiloft Surinaamse Creolen en Antillianen kiezen zelf de partner van hun dromen uit. Hoewel een kerkelijk huwelijk belangrijk is, trouwen de meeste stelletjes, om geld te besparen, alleen voor de burgerlijke stand. Als er toch voor de kerk getrouwd wordt, wordt alles voor een sprook-
Bijgeloof
jesachtige bruiloft uit de kast getrokken. De Antilliaanse bruid wordt traditioneel door haar vader ‘weggegeven’ aan de bruidegom die haar opwacht
• Thuis knipt de bruid, als zij zich
bij het altaar. De ‘dama di honora’, een vrouwelijke ceremoniemeester,
uitkleedt, de sleep van haar bruids-
loopt vooraan de stoet, gevolgd door een kind dat het kussentje met de
jurk af. Als ze dat niet doet, kun-
ringen draagt. Daarachter loopt het hele gezelschap inclusief bruidsmeisjes
nen er vreselijke dingen gebeuren!
en bruidsjonkertjes, die na afloop bloemblaadjes of gekleurde rijst strooi-
• Als je hak van je trouwschoen
en. Als de receptie is afgelopen gooit de prachtig aangeklede bruid in een
afbreekt, brengt dat ongeluk.
kring van ongetrouwde meisjes en vrouwen, haar bruidsboeket de lucht in.
• Is er een rouwstoet in zicht?
Je raadt het al; degene die het weet te bemachtigen, is de volgende bruid!
Wegwezen! Dan maar wat later in de kerk!
19
BRUIDSTRANEN
Na afloop van het feest dat meestal in een zaal wordt gehouden, wordt iedereen getrakteerd op ‘bolo preto’, een stukje verpakte likeurcake, dat als ‘recuerdo’ (bedankje) wordt gegeven. Dit wordt ‘eeuwig’ bewaard als aandenken. Dit gebruik lijkt een beetje op de Hollandse bruidssuikers. Dit is een voorbeeld van een heel traditioneel Antilliaans huwelijk. Natuurlijk wil het niet zeggen dat de hierboven genoemde rituelen en gebruiken bij alle Antilliaanse huwelijken aan bod komen.
Meer nationaliteiten, meer traditities In deze lesbrief hebben we het alleen over de Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse gebruiken gehad. Maar zoals je weet, wonen er in Vlaardingen veel meer nationaliteiten. Om precies te zijn, wel 155 verschillende! Ze komen uit alle windstreken. Deze Palestijnen, Surinamers, Somaliërs, Russen, Polen, Spanjaarden, Joegoslaven, Irakezen, Iraniërs, Indonesiërs enz. hebben allemaal hun eigen gebruiken.
Vraag 13 Wat is de ‘sharia’?
Vraag 14 Hoe wordt de eerste dag van een islamitische bruiloft genoemd?
Vraag 15 Wat is de naam van het zoete ‘bedankje’ na een Antilliaanse bruiloft?
20
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 6
Tot slot Tot slot Status, zekerheid en zelfstandigheid kreeg je in de maatschappij van toen pas als je getrouwd was. Of het binnen dat huwelijk altijd zo prettig leven was, is maar de vraag. De vrouw was ondergeschikt aan de man en was verplicht hem in ieder opzicht te gehoorzamen. Veel erger nog was vaak de liefdeloze, kille relatie die de partners met elkaar hadden binnen het huwelijk, die maakte dat zij zich vreemden voor elkaar bleven voelen. Openbare blijken van genegenheid en affectie waren
‘not done’ . Het enige recht van de echtgenote was bij wijze van spreken het
aanrecht . In vergelijking met toen is er heel veel veranderd. Hoe die maatschappelijke verandering plaatsvond lees je hier: Tegen het einde van de 19e eeuw werden vrouwen zich van lieverlee bewust van de tweederangs rol die zij altijd hadden gespeeld. In 1889 richtte Wilhelmina Drucker de Vrije Vrouwen Vereniging op, die in opstand kwam tegen de ondergeschikte positie die vrouwen tot dan toe innamen. Hieruit kwamen diverse verenigingen voort die zich sterk maakten voor het vrouwenkiesrecht, dat dan ook in 1919 ingesteld werd. Een belangrijke voorvechtster hiervan was, naast Wilhelmina Drucker, Aletta Jacobs. Deze periode wordt wel de eerste feministische golf genoemd. Ook binnen het huwelijk vonden veranderingen plaats. Men ging meer waarde hechten aan het gezin en de daarbij behorende huiselijkheid. Ook aan een goede relatie van het echtpaar werd geleidelijk aan een groter belang gehecht. Tegelijkertijd verwierf de vrouw steeds meer rechten; in 1956 werd zij niet meer geacht
handelingsonbekwaam te zijn en in 1971 werd eindelijk uit
de huwelijkswet geschrapt dat de ‘man het hoofd van de echtvereniging’ zou zijn. De opkomst van de ‘pil’ in 1964 was natuurlijk ook een belangrijke stap naar de zelfstandigheid van de vrouw. De oprichting van de actiegroep Dolle Mina,
Aletta Jacobs
de wet Gelijk loon voor mannen en vrouwen , een paar jaar later gevolgd Gelijke behandeling voor mannen en vrouwen en de totstandkoming in 1981 van de Abortuswet , al deze belangrijke gebeurtenissen vonden plaats in de zogenaamde twee-
door de wet
de feministische golf. Hiervan waren Joke Smit en Hedy d’ Ancona de boegbeelden. Van een eeuwenlang zowel in financieel als in emotioneel van haar man afhankelijke en volgzame echtgenote is zij in het hedendaagse huwelijk op alle fronten een huwelijkspartner geworden. Emotioneel en intellectueel gelijkwaardig aan haar man, vaak met een eigen financiële inbreng. Samen delen beide partners de verantwoordelijkheid voor de eventuele kinderen. Opmerkelijk genoeg is er geen samenhang te ontdekken tussen de veranderde status van het huwelijk en de gebruiken en rituelen die eraan verbonden zijn.
21
BRUIDSTRANEN
Hoofdstuk 7
O p d r a ch t e n Verwerkingsopdrachten • Hoe beleefden jouw vader en moeder, zus, broer of oom en tante hun huwelijksdag? Maak een interview van minimaal een kantje. Daarbij kunnen natuurlijk vragen aan bod komen als: Heeft je oom je tante officieel ten huwelijk gevraagd? Waren hun ouders het eens met hun huwelijk? Hoe gingen zij gekleed? Heeft pa je moeder over de drempel gedragen? Was het een dure bruiloft? Andere en meer pikante vragen kan je verder zelf wel bedenken.
of • Maak een mooi gedicht voor het huwelijk of ?-jarig huwelijksfeest van familieleden of bekenden
of • Ontwerp alternatieve bruidskleding. Je mag zelf kiezen: kleding voor de bruid of kleding voor de bruidegom. Doorbreek hierbij de stereotype bruidsjurk en het traditionele trouwkostuum.
of • Ontwerp je eigen trouwkaart. Dat houdt in: de lay-out (vormgeving) en de tekst.
Doe je best, want voor de mooiste, beste en/of origineelste resultaten is een prijs beschikbaar. Half juni 2009 krijg je te horen wie de winnaars zijn geworden. Zet je school, naam en klas erop en lever het werkstuk in bij je docent.
22
BRUIDSTRANEN
Colofon Bruidstranen
OUDE EN NIEUWE GEBRUIKEN RONDOM HET HUWELIJK
is een gezamenlijk erfgoedproject van het Visserij & Vlaardings Museum en het Stadsarchief in het kader van het Kunst- en Cultuurplan 2008/2009 van de Gemeente Vlaardingen. Het is tot stand gekomen naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling die van 5 februari tot en met 14 juni 2009 in het Visserij & Vlaardings Museum te zien is. Het project is bestemd voor de gehele onderbouw van het voortgezet onderwijs in de regio. Het bestaat uit een lesbrief op twee verschillende niveaus, een bezoek met lesprogramma aan de tentoonstelling gevolgd door een theatervoorstelling in de theaterstudio van de Vrije Academie. Dankzij de financiële steun van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. kunnen we er iets moois van maken. Hiervoor onze welgemeende en hartelijke dank.
Concept Visserij & Vlaardings Museum en Stadsarchief
Teksten en samenstelling Joke van Leeuwen-Zuidgeest
Verantwoording De demografische gegevens over voltrokken huwelijken in Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht in de periode 1811 – 2007 zijn in beeld gebracht door Mar Roon, Kenniscentrum Gemeente Vlaardingen. De gegevens zijn vanaf 20 februari 2009 te bekijken op www.vlaardingen.nl/stadsarchief.
Geraadpleegde literatuur ❦ Bijl Mz., A. / Van
merkwaardige historiën in en om Vlaardingen , 1e deel / N.V. Dorsman
& Odé’s boekhandel en drukkerij, 1937.
❦ Jager, Jef de / Rituelen
– Nieuwe en oude gebruiken in Nederland , 2e geheel herziene
druk, Het Spectrum, 2001
❦ Suer, H.A.G. / Het
dagelijks leven van onze voorouders in het midden van de 19e
eeuw / Het Spectrum, 1961 ❦ Rooijen, Martine van / Daar
komt de bruid!: honderd jaar rozengeur en maneschijn /
Scriptum Spaarnestad Photo, 2008
❦ Pessireron, Sylvia / Trouwen in zeven ‘Nederlandse’ culturen / Seram Press, 1998 ❦ Strouken, Ineke / Bruidssuikers & wittebroodsweken: gebruiken rond het huwelijk / Kosmos-Z&K, cop.1993
❦ Voort, J.P. van de (red.) / De
drachten van Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht /
Aprilis, 2003
❦ Kolkman, J. / Laat
mij maar zwerven / G.F. Callenbach, z.j,.
Bronnen Stadsarchief Vlaardingen:
❦ Notarieel Archief Vlaardingen, inv. nr. 47, 30 januari 1773 ❦ Rechterlijk Archief Vlaardingen, inv. nr. 11, 15 april 1773 ❦ Notarieel Archief Vlaardingen, inv. nr. 19, aktenummers 408 en 414
23
BRUIDSTRANEN
Beeldmateriaal ❦ ❦ ❦ ❦ ❦
Stadsarchief Vlaardingen; collectie Topografisch Historische Atlas Collectie Piet van den Berg Angelique van Woerkom VLAK (Vlaardings Archeologisch Kantoor) Diverse privécollecties, waaronder J. van Leeuwen-Zuidgeest, D. Laaksonen-van den Berg, Fred en Mieke van Raamsdonk, fam. Bouchrit, Gera van der Weijden
❦ Spaarnestad Photo ❦ Illustratie spiegel met opschrift (Anton Pieck) uit Laat mij maar zwerven/ Fenand van den Oever, G.F. Callenbach, z.j.
Geraadpleegde en te raadplegen websites ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦
http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=80798 http://www.trouwen-bruiloft.nl/huwelijk.htm http://www.wikipedia.nl http://www.omgangsvormen.nl/bloemen.htm http://uk.truveo.com/Duurste-sterrenscheidingen/id/4074214325 http://www.nieuwsblad.be/Article/Detail.aspx?articleID=g361avgae http://www.beroemdehuwelijken.nl/nederland.php http://www.trouwenhuwelijk.nl http://www.bruidsplaza.nl/bruidsplaza.nsf/main?OpenFrameset&Frame=rechts&SRC=http:// www.bruidsplaza.nl/bruidsplaza.nsf/0/A8E6D05239C016FBC1257298004E7A73?opendocument
❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦ ❦
http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/10333-turkse-manieren-de-bruiloft.html http://www.opzij.nl/opzij/show/id=19772 http://www.kb.nl/kbschool/hr/index.html http://www.jeugdbibliotheek.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Huwelijk http://www.amnesty.nl/encyclopedie_lemma/1234 http://www.grenzeloos.org/artikel/viewartikel.php/id/807.html http://www.jeugdbibliotheek.nl http://www.koninklijkebibliotheek.nl http://www.davindi.kennisnet.nl http://nl.wikipedia.org/wiki/Mary_Henrietta_Stuart http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/MariaHenriettaStuart http://www.onzetaal.nl/advies/boterbriefje.php http://www.cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/i000169.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolaas_van_Myra#Beschermheilige http://nl.wikipedia.org/wiki/Sacrament http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=85077 http://nl.wikipedia.org/wiki/Henna
Grafische vormgeving Studio Bauman
24
BRUIDSTRANEN
BNO,
Rotterdam
Uitgave Visserij & Vlaardings Museum Westhavenkade 53/54 3131 AG Vlaardingen telefoon 010-4348722 fax 010-4604152 e-mail
[email protected] internet www.visserij-museum.nl
Stadsarchief Plein Emaus 5 3135 JN Vlaardingen telefoon 010-2484999 fax 010-2484980 e-mail
[email protected] internet www.vlaardingen.nl/stadsarchief
Visserij & Vlaardings Museum
Stadsarchief
25
BRUIDSTRANEN
