Lemniscaat
krant voor cliënten van Lievegoed Zorggroep d i v i s i e Arta, Verslavingszorg en Psychiatrie Jaargang 7, nummer 12, december 2011
Van de redactie: Kunst en waanzin, kunst en drugs, kunst en therapie! Om deze drie dingen gaat het in dit nummer. Als we kijken naar de wereld van de kunst, zien we in de (recente) geschiedenis veel kunstenaars van naam en faam die bekend waren met waanzin en/of drugs. Voorbeelden: Camille Claudel (Frankrijk), beeldhouwster in de schaduw van Auguste Rodin (Frankrijk), werd door haar familie in een inrichting opgesloten waar zij de rest van haar lange leven niet meer uit kwam; Mark Rothko (Zwitserland), schilder, leed aan zware depressies; Frank Zappa, (USA) musicus en componist, gebruikte veelvuldig hasj en wiet; Janis Joplin (USA), zangeres, zwaar verslaafd aan alcohol en pillen en overleden aan een overdosis; Amy Winehouse (GB), zangeres, idem. Uit eigen land kunnen we noemen: Gerrit Achterberg, dichter, doodde in een vlaag van waanzin zijn hospita; J.M.A. Biesheuvel, schrijver en psychiatrisch patiënt; Simon Vinkenoog, dichter, veelvuldig gebruiker van bewustzijnsverruimende middelen; Ramses Shaffy, zanger en alcoholist. En… twee van onze bekendste en meest gelauwerde Nederlandse dichters, M. Vasalis en Rutger Kopland, waren psychiater van beroep, zij stonden als het ware aan de “andere kant” van de waanzin.Vincent van Gogh, schilder, sneed in een vlaag van waanzin zijn eigen oor af en sleet zijn laatste jaren in een psychiatrische kliniek tot hij een eind aan zijn leven maakte. Dit blijft de gemoederen bezig-houden, getuige de voorpagina-artikelen in de kranten naar aanleiding van het verschijnen van een Amerikaans boek waarin beweerd wordt dat hij vermoord werd en dus geen zelfmoord pleegde.
Welnu, dit thema is niet geheel toevallig gekozen. In de reguliere GGZ bestaat de behandeling veelal uit “pillen en praten”. Dat gebeurt bij de Lievegoed Zorggroep ook. Maar bij ons gebeurt er in de verslavinszorg en de psychiatrie nog meer: naast de gesprekken en de medicatie is er een scala aan non-verbale therapieën en activiteiten die erop gericht zijn nog iets anders aan te spreken dan het intellect of het fysieke aspect. Kunst gaat verder dan woorden. Door het kunstzinnige maken we contact met ons middengebied; als het goed is word je in je hart geraakt door kunst, of op zijn minst in beweging gebracht. Het is nu winter en we planten bollen en zaden voor het komend jaar. In het donker van de aarde, onzichtbaar, ontwikkelen de planten hun kiemkracht. Het volgen van een therapeutisch proces voltrekt zich ook grotendeels in het onzichtbare en je moet maar afwachten wat eruit komt. Maar ik hoop dat iedereen in de kunstzinnige therapie de ervaring heeft opgedaan een schepper te zijn, al is het maar voor een kort moment. Uit zulke momenten wordt hoop geboren, menselijke kiemkracht, een aarzelend geloof in eigen creativiteit. Joseph Beuysch zei het al: “Ieder mens is een kunstenaar”! Om vrij te worden en in vrijheid vorm te geven aan zijn biografie, zijn levensopdracht, heeft de mens de kunst nodig. In dit nummer enige nadere verkenningen om de discussie op gang te brengen: beschouwend over kunst door de eeuwen heen, maar ook uit de praktijk: een reportage over Magenta, een atelier in Driebergen. En een interview met Roeland van de Wall Repelaer, kunstenaar en kunstzinnig therapeut. Op de laatste pagina vindt u kerstideeën en de plannen voor het nieuwe jaar van het Cliëntenbelangenbureau. Wij wensen u een fijne Kerst, gelukkig Nieuwjaar en veel leesplezier!
Allemaal heftige constateringen, maar wat hebben kunst en waanzin met elkaar te maken? En waarom zouden wij als cliënten ons voor die vraag interesseren?
Renée de Monchy
1
Kunstzinnige therapie Kunstzinnige therapie is een non-verbale therapie, waarbij beelden gebruikt worden om zich te uiten en een helingsproces op gang te brengen. Er wordt uitgegaan van gezondmakende beelden die helend en opbouwend werken. Deze vorm van therapie kan het gevoelsleven versterken en harmoniseren en geeft een ondersteuning bij het op elkaar afstemmen van de drie zielegebieden, denken, voelen en willen. Er wordt niet uitgebreid geanalyseerd en besproken. Kunstzinnige therapie wordt individueel of in groepen gegeven.
Bij het waarnemend tekenen wordt er aan gewerkt om de buitenwereld te leren waarnemen zoals die is, in de juiste proporties en verhoudingen. Doel is onder andere het objectieve – dat wat buitenwereld is – niet steeds te vermengen met het subjectieve – de eigen binnenwereld waar angsten en andere gevoelens de waarneming kleuren. Hiermee wordt de regie van het ik over het astrale lichaam versterkt.
Bij deze therapie wordt gebruik gemaakt van creatieve materialen zoals verf, potloden, krijt of klei. Het is een beeldende therapie: er ontstaat een zichtbaar resultaat. Het hoofdaccent van de therapie ligt op de ondersteuning van de ontwikkeling van het gevoels-leven en op het versterken van het waarnemingsvermogen. Bij het boetseren wordt ook vormkracht ontwikkeld. Het feit dat er een zichtbaar, en bij een boetseerwerk ook een tastbaar resultaat ontstaat, geeft deze therapie mogelijkheden tot reflectie: je kunt samen de verschillende werkstukken bekijken en laten zien wat er allemaal geleerd is. Een bijkomende werking van de therapie is dat veel cliënten hun faalangst overwinnen. Ze beleven vreugde over het eigen kunnen en zijn trots op het gemaakte werkstuk.
Bij het schilderen wordt er meestal gebruik gemaakt van aquarelverf op een van tevoren nat gemaakt papier. Deze methode wordt ook wel de nat-in-nat methode genaamd. Bij deze techniek vermengen de kleuren zich en is het moeilijk om scherpe contouren te maken. De kleuren treden hierbij het meest op de voorgrond; je kunt intensieve, verzadigde kleurstemmingen laten ontstaan waarin doorgaans in tweede instantie de vorm wordt neergezet.
Schilderen
De kleuren hebben allemaal een eigen karakter of stemming. Ze kunnen heel direct op het gevoel of de stemming van iemand werken: geel is een stralende, vrolijke kleur en blauw werkt rustgevend en heeft een beschouwend karakter. Deze kwaliteiten van de kleuren zijn de ene kant van de therapie, datgene wat je schildert, de voorstelling, vormen de andere kant. De cliënten werken meestal meerdere keren aan zo'n schildering.
Tekenen Het tekenen bevordert de waarneming, de realiteitsbeleving. Bovendien geeft het inzicht in de voorstellingswereld van de cliënt.
Deze nat-in-nat techniek is meer verwant met het dromende gevoelsleven en minder met het waarnemen en helder denken. Het proceskarakter is belangrijker dan het eindresultaat. Door deze manier van schilderen wordt het gevoelsleven versterkt en kunnen fixaties in het denken oplossen. Het meer flexibel omgaan met de wereld wordt bevorderd.
Bij het vormtekenen worden bepaalde doorgaande, ritmische, zich steeds herhalende vormen en motieven in vloeiende bewegingen nagetekend. Eerst met eenvoudige vormen, later met steeds complexere motieven. Dit werken aan stromende doorgaande vorm en beweging versterkt het etherlichaam en schept verbinding met de levensstroom. Het werkt versterkend op de lichaamsgerichte zintuigen. Cliënten met een chaotische zielenwereld kunnen met deze techniek, met zijn harmoniserende werking, innerlijk tot rust komen en zich beter concentreren.
Afhankelijk van de vraag kan er meer `expressionistisch' gewerkt worden - waarbij dingen die in de ziel leven verbeeld worden en daardoor buiten zichzelf worden gezet of meer `impressionistisch', uitgaande van de waarneming: de cliënt wil bijvoorbeeld een olifant schilderen en aan de hand van platen leer je hem om écht te kijken
2
KUNST en DRUGS
hoe dat dier er uitziet, hoe de kleuren zijn, de schaduwen vallen etc.
Boetseren Met boetseren worden de tastzin en de vormkracht aangesproken. Door het werken met klei en het maken van vormen kan de afgrenzing van zichzelf ten opzichte van de wereld worden ervaren. Het verwarmen, doorwerken en omvormen van ongestructureerde klei tot gestructureerde vormen is verwant aan de vormprocessen in het lichaamsgebonden etherlichaam. Boetseren is nog directer dan schilderen met de scheppende processen in het menselijk lichaam verbonden. Het vraagt meer vormkracht om tot een resultaat te komen en brengt vaak nog sterker onbewust levende beelden in de ziel in beweging. Het vormen van de klei, werkt centrerend, ordenend en creëert mogelijkheden om contact te maken met innerlijke processen. Het kan ontspannend en rustgevend werken, echter vergt het ook kracht en concentratie om tot de vorm te komen.
Er zijn grofweg twee verschillende meningen over het gebruik van drugs als noodzaak om tot kunstzinnige inspiratie te komen. De eerste gaat er vanuit, dat ieder individu wel in een of andere vorm tot kunstzinnige inspiratie in staat is. Zonder drugsgebruik en vaak zeer verrassend. De tweede is, dat drugsgebruik, in welke vorm dan ook, noodzakelijk is om tot kunstzinnige inspiratie te kunnen komen. Zonder dit hulpmiddel kan het zich niet ontwikkelen. Laten we eens nader naar de eerste mening kijken. Is het niet zo, dat er altijd een basis is in onszelf wat we kunnen ontplooien? Wat daar vaak voor nodig lijkt is de juiste omgeving. Voor de een kan dit rust zijn en voor de ander juist hectiek. Wat kan helpen zijn onder andere kunstkringen, cursussen en vooral je eigen gevoel laten spreken. Bij de tweede speelt het gebruik van drugs een grote rol. Drugs werkt zeker geestverruimend. Vaak is onzekerheid, minderwaardigheidsgevoel, angst en/of kwaadheid hierbij bepalend voor deze keuze. Er komt zeker hele mooie kunst uit voort. Echter de verslaving aan drugs heeft in de meeste gevallen een vervelend einde. Het voldane gevoel is dan slechts van korte duur.
Voor wie is kunstzinnige therapie bedoeld?
Het is belangrijk te beseffen, dat het altijd jouw keuze is en nooit opgelegd door een omgeving, een ander of een gebeurtenis.
Voor cliënten die moeite hebben zich verbaal te uiten. Het uiten op papier kan een eerste stap zijn om wat meer contact te maken in een veilige omgeving. Het schilderen met aquarelverf op een vochtige ondergrond in bepaalde kleurstelling werkt ontspannend, waardoor de ademhaling vrijer en rustiger kan worden. Het boetseren kan een hulp zijn bij personen die moeilijk greep hebben op de wereld. De kracht en concentratie die nodig zijn, stimuleren de cliënt om te handelen, alert te worden en greep te krijgen op de situatie.
Joop van den Berg Ervaringsdeskundige
Belinda de Jong Bron: boek verkenningen in de psychiatrie van Annejet Rümke.
3
“Een zoektocht op existentieel niveau” Roeland van de Wall Repelaer over kunst in zijn leven en het inzetten van kunst als therapie
Op de vraag van de redactie om met hem te praten over het thema “kunst en waanzin – kunst en therapie” was Roeland van de Wall Repelaer onmiddellijk geïnteresseerd. We raakten over de telefoon al in een levendig gesprek. Roeland werkte jarenlang in de Bernard Lievegoedkliniek. Op dit moment is hij verbonden aan het Janustheater, waar mensen die een traject doorlopen hebben in de verslavingszorg of de psychiatrie van de Lievegoed Zorggroep een nazorgprogramma volgen van één dag per week, waarin ze toewerken naar een theaterproductie. Zelf is hij beeldend kunstenaar en kunstzinnig therapeut. Hij begon in de heilpedagogie en daar merkte hij, dat hij veel affiniteit had met het kunstzinnige. Hij wilde meer individueel met mensen werken en dieper op dingen ingaan, vandaar dat de opleiding tot kunstzinnig therapeut voor de hand lag. Zo werkte hij een aantal jaren, tot hij merkte: ik loop leeg, ik wil nu zelf door de kunst gevoed worden. Hij volgde een beeldhouwopleiding in Zutphen bij Aardewerkplaats Amiel. Hij zegde zijn baan op en probeerde het te maken als vrij kunstenaar. Maar al gauw begon hij ook weer invalwerk te doen bij de Bernard Lievegoedkliniek, tot dit weer zijn hoofdbezigheid werd en hij het vrij kunstenaarschap er naast deed.
4
“Om iets werkelijk nieuws te creëren moet je al het oude achter je laten, je gewoonten, je zekerheden.”
Waarom is hij zo gegrepen door de kunst en door de kunstzinnige therapie? “Het gebied van de kunst vormt een verbinding tussen materie en geest. Bij de beeldende kunst heb je te maken met materiaal, aardse stof, die vormgegeven wordt vanuit een verhaal, een idee. Er moet geest in, anders blijft de materie doods en leeg. Dat verhaal moet uit jóu komen, als mens, hoe echter en authentieker, hoe beter je boodschap overkomt, wat die boodschap dan ook is. Je wordt niet alleen gevoed door de kunst, je moet ook door doodsprocessen heen, door een nulpunt. Om iets werkelijk nieuws te creëren moet je al het oude achter je laten, je gewoonten, je zekerheden. Als je dat eng vindt, of ongemakkelijk en je gaat dat uit de weg, dan blijf je aan de oppervlakte. Als kunstenaar werk je aan een creatie en als cliënt aan je genezing. Daar ligt een parallel. Als kunstzinnig therapeut moet je de ander zien mee te krijgen in een proces. Ik zet de kunst in als genezend middel. Als professional moet je bereid en in staat zijn de ontmoeting aan te gaan. Je gaat in op wat je ziet, en je nodigt mensen uit om ook in te gaan op wat er is ontstaan, zichzelf serieus te nemen. Een lange weg vol hobbels en kuilen. Mensen zijn gauw geneigd meteen te gaan oordelen: mooi of lelijk, stickers te plakken. Dat gooit de deur dicht, daarmee kom je niet verder. Het gaat niet om een resultaat, maar om een proces en waar dat voor staat. Het blijkt telkens weer dat je mensbeeld bepalend is of je de deur weet open te houden: als je weet dat er méér is dan alleen het fysieke, dat je altijd maar een klein stukje kunt ervaren van de hele werkelijkheid. Ik vind dat ook hoopgevend, dat iets nog niet af is, het is er nog niet, maar je begint er toch aan, vanuit een gegrond vertrouwen, een innerlijk weten.” Als ik Roeland vraag of hij nou kunstenaar is of kunstzinnig therapeut, kijkt hij bijna gekweld, maar zegt dan met een glimlach: “Het blijft een zoektocht, een zoektocht op existentiëel niveau.” Renée de Monchy
5
Kunst in de
In de middeleeuwen kende men de zeven vrije kunsten in tegenstelling tot de handwerkkunsten. De zeven vrije kunsten hadden allen betrekking op vaardigheden die in de gewone beroepen tot uitdrukking kwamen. In die zin waren beeldhouwer of kunstschilder ook beroepen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het woord ‘artisan’, ambachtsman, waarnaar onze huidige woorden art en artiest zijn af te leiden.
OVERTREFFENDE TRAP Alles heeft zo zijn geschiedenis. Dat geldt ook voor de kunst. Kunst was in de geschiedenis nooit iets dat op zichzelf stond. Tegenwoordig vinden we de kunst meestal in een museum, buiten in de tuin of op het plein, of gewoon thuis aan de muur. Het leidt daar een eigen leven en is veelal even abstract als het leven zelf, losgezongen van de bodem waarop we staan.
Ook bij de zeven vrije kunsten wordt steeds uitgegaan van een ander aspect van de zintuiglijke wereld: De eerste drie, het trivium gaat over het woord en het denken. Rudolf Steiner onderkent de woord- en denkzin ook als zintuigen. De volgende vier, het kwadrivium spreekt meer voor zichzelf, wanneer het over de waargenomen werkelijkheid gaat: ritme, meten van de aarde, tijd en kosmos en tenslotte de muziek. Hier is natuurlijk veel meer over te zeggen.
In vroeger tijden had kunst meestal verband met religie. Het leven was daarvan doortrokken. Wat wij nu uit het verleden benoemen als kunst, was meestal een uiting van een religieus beleven. Er zijn zeker ook uitzonderingen, waarbij we alleen maar hoeven te denken aan enkele beroemde scheppingen van de grote Griekse beeldhouwers. Hun creaties waren gebaseerd op de zintuiglijke werkelijkheid. Hoe anders was dit met de kunst die in relatie stond met religie? We weten dat de mensen vroeger sowieso de werkelijkheid anders waarnamen als wij. Ze namen bijvoorbeeld de kleuren anders waar. Denk aan de benaming: ‘Rode Zee’. Ook nu nog komt het voor dat mensen de kleuren verschillend beleven. Recent onderzoek in noordoost Ghana wijst uit dat er talen zijn die bijvoorbeeld geen woord hebben voor ‘blauw’.
Voor alle kunst geldt de waarneembare wekelijkheid als uitgangspunt. Maar de werkelijkheid is niet eenduidig. Iedere waarneming wordt gekleurd door de waarnemer. Daarmee zijn er ook vele ‘werkelijkheden’. Daarbij hoort ook de niet direct zichtbare wereld. Het surrealisme, magische en religieuze kunst zijn hiervan belangrijke uitingen. Nico Engelaer ondersteuner cliëntenraad
Wanneer het om religie gaat namen de mensen niet alleen waar wat wij nu ‘de zintuiglijke werkelijkheid’ noemen. Ze beschikten nog over waarnemingsorganen die wij al lang verloren hebben en die wij alleen opnieuw tot leven kunnen wekken door innerlijke scholing. Met deze organen namen ze letterlijk allerlei mythologische figuren, goden, engelen of de wezens in de natuur waar. In deze zin is deze oude kunst evengoed de verbeelding van een waargenomen werkelijkheid.
1
1. Grammatica: taalkunde 2. Retorica: kunst hoe een betoog op te zetten 3. Dialectica ofwel logica: logisch redeneren. 4. Aritmetica: rekenkunde 5. Geometria: meetkunde 6. Astronomia: kosmologie en tijdrekenkunde 7. Musica: harmonieleer.
2
Ik heb me laten inspireren door het hoofdstuk ‘Ästhetiek’ uit de Rudolf Steiner Biographie van Christoph Lindenberg, Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 2011.
6
Kunst als dagelijkse bezigheid
gezocht en die uitgeprint. Daarna had hij met potlood hiervan een tekening gemaakt en nu was hij bezig om het met olieverf te schilderen. Zorgvuldig mengde hij de verf en hij vertelde dat hij olieverf erg fijn vond om mee te schilderen. Maar zo vertrouwde hij mij toe als dit schilderij af was dan ging hij iets nieuws en wel acrylverf proberen. Een vrouwelijke deelnemer was volledig uit haar hoofd aan het tekenen met aquarelpotloden. Ze was bezig met het thema Sinterklaas en Zwarte Piet. Op haar papier verschenen allemaal daken met daarop veel Zwarte Pieten met pakjes en Sinterklaas op zijn paard. Een andere vrouwelijke deelnemer was al bezig met de kersttijd. Ze vertrouwde me toe dat ze kerst veel leuker vond. Ze had een plaatje gevonden van een huiselijk tafereel wat ze aan het natekenen was, maar dan wel in kerstsfeer met kaarsen, kerstboom en lichtjes. Ze gebruikt hiervoor aquarelpotloden en smeerkrijt. Zo noemde zij pastelkrijt omdat ze dat zo heerlijk met haar vingers op het papier kon uitsmeren. De volgende deelnemer die ik sprak was bezig met het uiterst nauwkeurig natekenen van een foto van een aantal huizen en water in Thailand. Hij vertelde mij dat hij eerder een fresco ergens uit een kerk in Italië had na-getekend en ingekleurd. Hij was hier in totaal 2 ½ jaar mee bezig geweest. Hij liet me het plaatje uit een krant zien van deze fresco die hij had nagemaakt. Helaas hing het schilderij inmiddels bij hem thuis, ik had het graag gezien. Als laatste was een vrouwelijke deelnemer bezig om met oliekrijt een plaatje van een bruine beer na te tekenen. De bruine beer kon ik nog niet ontdekken in haar tekening, maar ze had wel veel plezier in het maken ervan.
Vanwege het thema van deze Lemniscaat “kunst” ben ik naar Magenta geweest. Magenta is onderdeel van de Lievegoed Zorggroep en is een dagbesteding voor mensen met een verstandelijke beperking. Magenta is in 1993 geopend en heeft op dit moment 5 onderdelen: de kunstwerkplaats, papier en wol, de weverij, keramiek en de kantine. In totaal komen er zo’n 35-40 personen 1 of meerdere dagdelen er naar toe. Ik heb een deel van de ochtend meegekeken in de kunstwerkplaats. Ik werd met open armen ontvangen en kreeg veel nieuwsgierige vragen. Kom je hier werken? Waar woon je? Wat kom je doen? Na mijn uitleg wat ik kwam doen waren de meesten enthousiast en lieten mij al hun gemaakte werk zien. De dag begint met het verzamelen in de kantine voor een kopje koffie of thee. Om 9.00 uur is er de dagopening. We staan met z’n allen in de kring, er worden mededelingen gedaan, het ochtendlied wordt gezongen, er wordt een spreuk opgezegd en daarna pakken we elkaars handen en wensen elkaar een goede dag. Vervolgens loop ik met de deelnemers van de kunstwerkplaats mee naar hun werkplek. Bijna iedereen heeft een vaste werkplek en de meesten gaan meteen aan de slag. Iedereen is met wat anders bezig. De een schildert met olieverf, de ander tekent met aquarelpotloden, een derde is bezig om plaatjes uit een tijdschrift te knippen om die later op te plakken. Iedereen doet zijn eigen dingen en werkt op zijn eigen tempo. De een maakt iets na vanaf een voorbeeld, de ander doet dat ook en verzint er zelf dingen bij en een derde tekent volledig naar zijn eigen fantasie. De aanwezige werkleider helpt waar nodig en probeert ook nieuwe uitdagingen aan de deelnemers aan te bieden. In de werkplaats heerst een heerlijke rust, iedereen was bezig met zijn eigen werk, af en toe werd er een opmerking gemaakt of reageerde men op elkaar. Ik heb kort met deelnemers gesproken om te horen waar ze mee bezig waren en waarom. De eerste deelnemer die ik sprak was bezig om de Peperbus in Zwolle vast te leggen met olieverf op een doek. Hij had eerst samen met de werkleider een foto op internet
De werkleider vertelde aan het eind dat hij bezig is om tentoonstellingen te organiseren. Ze willen meer met hun werk naar buiten treden. Een deelnemer had al eens een tentoonstelling gehad in Amersfoort. Tot slot wil ik nog de aandacht vestigen op de winkel. Naast producten uit de weverij en de keramiekwerkplaats worden hier de producten uit de kunstwerkplaats verkocht. Verder kun je rechtstreeks bij de kunstwerkplaats producten kopen. Ik zag hele mooie spullen. Het is zeker de moeite waard om eens een kijkje te nemen. Belinda de Jong
7
Cursusplannen voor 2012 & Kerstactiviteiten Kerstige ideeën
Cursusplannen bij Clientenbelangenbureau “De Wissel” Aanmelden: ✉
[email protected] of ☎ 030-2255537 / 06-21131443.
Hieronder vind je een greep uit de vele activiteiten die er rond kerst worden georganiseerd. We hebben er een paar uitgelicht om je op ideeën te brengen.
Zo 18 december
* Workshop met Willemijn Soer.
Annen (Drenthe) Rookworst winterwandeling en winterfair Breeland recreatie. € 9,75 euro pp. www.breelandrecreatie.nl
“Biografisch schrijven” Deze cursus stond oorspronkelijk gepland voor het najaar, maar schuift nu door naar het voorjaar. Er zijn nog een aantal plaatsen. N.B.: niet geschikt in combinatie met de Biografiegroep. Deelnemers aan de Biografiegroep wordt aangeraden om te wachten met deelname tot zij de Biografiegroep hebben afgerond.
Wo 21 december, 13.00 – 17.00 uur Erica (Drenthe) Kerstmis in het Industrieel Smalspoor Museum Kerstfeest in het museum met o.a. een optreden van dameskoor Sweelodie. Voor de inwendige mens wordt goed gezorgd, erwtensoep e.d. Ook kun je met de trein meerijden, zorg dan wel voor warme kleding. Gratis. www.smalspoorcentrum.nl
* Vooraankondiging workshop met Inge van der Ploeg:
“Waar moet ik het zoeken?”
Zo 26 dec 10.30 -13.30 uur
Ken je dat gevoel? Dat je niet weet waar je het zoeken moet in je eigen huis. Je bent weer thuis, alleen of met anderen, maar je huis voelt niet als je veilige thuishaven waarin je jezelf kunt ontplooien. Wat is er voor nodig om je thuis te voelen? Hoe bouw je aan je leefomgeving, zodat je steeds weer prettig kunt thuiskomen bij jezelf? Deze vragen staan centraal in een serie van vier keer met Inge van der Ploeg, auteur van het boek “Houden van je spullen”. We komen vier keer bij elkaar, op een ochtend of middag, om met elkaar op zoek te gaan naar inspiratie en praktische ideeën. Er zullen ruime tussenpozen zitten tussen de bijeenkomsten, zodat er tijd is te experimenteren in de praktijk. Inge van der Ploeg werkte zeven jaar bij Arta, maar daarna ging zij andere wegen. Zij richtte het “Buro van het Huis Houden” op, en zij was één van de eerste professionele opruimcoaches in Nederland. Zij gaf vele cursussen waarin zij mensen op weg hielp om hun huishouden zó in te richten dat het past bij hun leven, waardoor ruimte ontstaat voor nieuwe dingen. Zij is bereid gevonden om speciaal voor (ex)cliënten van de Lievegoedzorggroep deze serie van vier keer te verzorgen. Ieder die belangstelling heeft, nodigen wij uit zich te melden bij het Cliëntenbelangenbureau. Zodra er voldoende aanmeldingen zijn, kunnen wij de cursus gaan plannen. Ook voor deze cursus geldt, dat het géén therapie is: je hebt geen verwijzing nodig en hij wordt dus ook niet vergoed door de zorgverzekering.
Doorn, in Malena, op landgoed Beukenrode Beukenrodelaan 2, 3941 ZP Doorn Familiaire kerstbrunch Verzorgd door De Harten Vrouw, Foekje Vellema met tango-demonstratie en muzikale & creatieve verrassingen Met brunch-buffet, waarbij je nieuwe mensen ontmoet en verrassende gesprekken ontstaan. Vooraf aanmelden is nodig. Kosten (all in) zijn € 25, -. www.malena-team.nl
Za 24 december uitvoering om 16.30 uur en om 19.30 uur Amsterdam, Ita Wegmanhuis Weteringsschans 74 Uitvoering Oberufer Kerstspel De kompanij zingt en speelt het verhaal van de reis die Jozef en Maria naar Bethlehem maken en de geboorte van het Jezuskind. Muziek: Leopolt van der Pals. Regie: Hugo Pronk. Vrijwillige bijdrage. Reserveren via:
[email protected] of 06- 51 063 994.
Ma 26 december, 11.00 uur Hilversum Filmtheater, Herenplein 5 Filmbrunch met film Hasta la Vista Philip is in de twintig, maar woont nog steeds bij zijn ouders thuis. Hij zit namelijk in een rolstoel vanwege een spierziekte. Hij kijkt graag naar vrouwen, maar heeft niet de illusie dat een meisje ooit voor hem zal vallen. Meld je snel aan er is een beperkt aantal plaatsen. Toegang (incl brunch en filmkaartje): € 17.50. www.filmtheaterhilversum.nl
Colofon: Lemniscaat is een uitgave van de Cliëntenraad GGZ van de Lievegoed Zorggroep. Redactie: Belinda de Jong, Marian Kruithof, Renée de Monchy, Frieda van der Poel (eindredactie)en Joop van den Berg. Contact: ✉ clië
[email protected] of
[email protected]. ☎ 030-2255537 of 06-21131443. Aan dit nummer werkten mee: Joop van den Berg, Nico Engelaer, Judith Evers, Belinda de Jong, Renée de Monchy, Frieda van der Poel. Vormgeving: Ed van Spall Grafische Vormgeving. www.vanspall.org. Fotografie: Belinda de Jong en anderen.
8
