Auteur: Ingrid Brons Ingrid Brons tekst en training 06-10 26 58 90 |
[email protected] | www.ingridbrons.nl
LEIDRAAD VEILIGE ZORGRELATIE GELANCEERD Op 1 oktober vond de lancering van de Leidraad Veilige zorgrelatie plaats. Tijdens een geanimeerde bijeenkomst bood het ministerie van VWS de Leidraad aan de toekomstige gebruikers aan. Alle sprekers stonden nadrukkelijk stil bij de kleine, subtiele situaties waarin de zorg door medewerkers onbedoeld en ongewild ‘ontspoort’. Juist hier kan de Leidraad een belangrijke rol spelen. Een verslag van de bijeenkomst en een terugblik van de vier workshopleiders.
V ERSLAG “Bij grensoverschrijdend gedrag en mishandeling denken we aan grote dingen, zoals diefstal of seksueel misbruik, maar vaker gaat het over kleine, subtiele situaties waarin een medewerker uit onmacht over de schreef gaat”, zegt Marie-Josée Smits. Samen met Antoinette Bolscher ontwikkelde zij de Leidraad, in opdracht van VWS. De openingsact van de bijeenkomst is dan net afgelopen. In 3 eenvoudige sketches, mooi neergezet door Astrid Schutte (Storyventures), werd zo’n subtiele situatie uit de doeken gedaan. Eindigend met verzorgende Jenny, die er vreselijk mee zit dat ze die ‘lastige’ mevrouw Van der Aa te stevig heeft vastgepakt, maar niet weet bij wie ze nu terecht kan. “De Leidraad is een hulpmiddel voor zorgorganisaties”, vervolgt MarieJosée. “Wat je met elkaar kunt doen om te zorgen dat een cliënt een veilige relatie ervaart. Want dat is tenslotte de kern van de zorg. Een tweede doel van de Leidraad is handvatten bieden aan medewerkers en vrijwilligers om met situaties van onmacht en onveiligheid om te gaan.”
R IEN K J ANSSENS :
TABOE DOORBREKEN
Rienk Janssens, afdelingshoofd van de directie maatschappelijke ondersteuning van het ministerie van VWS, spreekt namens de staatssecretaris van VWS. “Veiligheid in de zorg is heel belangrijk, maar het is geen eenvoudig onderwerp. Laat ik voorop stellen dat iedereen in de langdurige zorg zich hier met hart en ziel voor inzet. Toch zijn er cliënten die zich niet veilig voelen, door grensoverschrijdend gedrag van medewerkers of zelfs mishandeling. Ze durven het vaak niet te zeggen omdat ze afhankelijk zijn van de plegers. Dat taboe moeten we doorbreken.” Ook Rienk noemt voorbeelden van juist de subtiele situaties. “Iemand gaat tekeer tegen een cliënt met dementie omdat hij tegenstribbelt bij het wassen. Een cliënt in een rolstoel wordt zo neergezet voor de tv, dat hij het beeld net niet kan zien. Je kunt het je bijna niet voorstellen, maar het gebeurt.”
Leidraad Veilige zorgrelatie gelanceerd
G ESPREK
AANGAAN
Rienk benadrukt dat het meestal niet met opzet gebeurt, wel uit onmacht of frustratie. “Iemand die dit doet, voelt zich ook niet prettig. Maar het gesprek aangaan hierover, wat zo nodig is, is vaak te moeilijk. De Leidraad is er om voor cliënten én medewerkers een veilige situatie te creëren.” De Leidraad is ontwikkeld in het kader van het actieplan ‘Ouderen in veilige handen’. Maar gaandeweg is besloten de Leidraad voor de gehele langdurige zorg te maken. “Het is nu aan u om met de Leidraad aan de slag te gaan. U bent met veel gekomen, dus u vindt het belangrijk. Ik wens u veel succes.” Dan overhandigt Rienk het eerste exemplaar van de Leidraad aan Marthijn Laterveer van LOC Zeggenschap in zorg.
M ARTHIJN L ATERVEER :
DE KLEINE DINGEN
Toen de ontwikkeling van de Leidraad begon, maakte hij zich wel zorgen, bekent Marthijn Laterveer. “Ik was bang voor een Leidraad die weer meer regels aan organisaties zou opleggen. Maar nu ben ik blij. Want deze Leidraad geeft geen regels, maar handvatten. En hij gaat over de kleine dingen. Het is een mooi geslaagd hulpmiddel om met elkaar het gesprek aan te gaan en vervolgens ook ernaar te handelen.” Marthijn heeft niet de illusie dat grensoverschrijdend gedrag en mishandeling in de zorg hiermee is opgelost. “Wel kunnen we nu met z’n allen eraan werken. Zodat we hopelijk over een jaar of 2 kunnen zeggen dat de Leidraad echt heeft bijgedragen aan een veilige zorgrelatie.”
U IT
DE KLANKBORDGROEP
Antoinette Bolscher vraagt een aantal vertegenwoordigers van organisaties uit de klankbordgroep – die de totstandkoming van leidraad heeft begeleid – om een reactie. Aad Koster, directeur ActiZ, ziet de Leidraad als een praktisch hulpmiddel om te kijken naar risico’s op grensoverschrijdend gedrag. “Hoe kun je voorkomen dat een medewerker uit onmacht dingen doet waar hij later spijt van krijgt. Bijvoorbeeld door te investeren in de opleiding van mensen. Zo kan de Leidraad de vinger op zere plekken leggen, op dingen die een organisatie nog kan verbeteren.” Hans Schirmbeck, directeur VGN, voegt toe dat het goed is om het perspectief van de cliënt en het perspectief van de medewerker bij elkaar te houden. “De interactie tussen die 2 perspectieven zal het verschil maken.” Jiska van der Hoek, afdelingsmanager bij GGZ Nederland, is blij dat de Leidraad van de ouderenzorg is uitgebreid naar de andere sectoren in de langdurige zorg. “De Leidraad gaat over het creëren van een veilige cultuur. Ik hoop dat hij helpt om het personeelsbeleid meer te verbinden met wat er gebeurt op de werkvloer.”
H ELLEND
VLAK
Afsluitend lichten Antoinette Bolscher en Marie-Josée Smits de achtergrond en de inhoud van de Leidraad toe. Antoinette vertelt dat de Leidraad zoveel mogelijk aansluit bij de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, maar ook bij bijvoorbeeld het agressiebeleid van instellingen (veilig werken in de zorg). En dat de Leidraad gebruikmaakt van veel bestaande instrumenten. Ze zegt nogmaals dat men bij grensoverschrijdend gedrag en mishandeling in de zorg meestal denkt aan stelen en mishandeling. “Die gevallen zijn echter wel duidelijk. Maar er is ook een soort 2
Leidraad Veilige zorgrelatie gelanceerd hellend vlak en daar zit de kneep. Dat zijn situaties die kunnen uitmonden in veel erger. Ook zijn er situaties waarvan je niet weet of het gaat om grensoverschrijdend gedrag of niet. Daarover praten is heel belangrijk.”
3
VERSIES
Marie-Josée vertelt dat er 3 versies zijn van de Leidraad: een ‘A4’tje’ voor een snel overzicht, een ‘compacte versie’ voor besluitvorming en een ‘uitgewerkte versie’ om mee aan de slag te gaan. De uitgewerkte versie is een gebruikersvriendelijke klikbare pdf, met toelichtingen, tips en verwijzingen. “In alle 3 de versies is de kern hetzelfde, namelijk de 3 bouwstenen bewustwording, preventie en interventie.” De Leidraad geeft bij elke bouwsteen een aantal aanbevelingen. “Dat zijn de punten die we aanbevelen aan een organisatie om mee aan het werk te gaan. Verder bevat de Leidraad allerlei ideeën, aandachtspunten en tips.” De Leidraad gaat echter pas werken als iedereen zijn verantwoordelijkheid (h)erkent en pakt. Waarbij elk niveau eigen verantwoordelijkheden heeft: bestuurders en managers, ondersteuners, aanspreekpunten in de organisatie, en medewerkers, vrijwilligers/maatjes en familie. Deze 4 rollen zijn ook het onderwerp van de workshops die na de pauze op het programma staan. Hoe die workshops verliepen, leest u in de terugblik van de 4 workshopleiders verderop in deze nieuwsbrief.
3
Leidraad Veilige zorgrelatie gelanceerd
T ERUGBLIK VAN DE WORKSHOPLEIDERS Zo kunt u met de Leidraad Veilige zorgrelatie aan de slag Op de lanceringsbijeenkomst van de Leidraad Veilige zorgrelatie op 1 oktober konden de deelnemers kiezen uit 4 workshops: bestuurlijke verantwoordelijkheid, implementatie van de Leidraad, aanspreekpunten in de organisatie en wat hebben medewerkers, vrijwilligers, cliënten en familie nodig. Net als de lanceringsbijeenkomst zelf waren de workshops geanimeerde sessies. Met veel tips voor organisaties die met de Leidraad willen gaan werken. De 4 workshopleiders blikken terug.
A NTOINETTE B OLSCHER : B ESTUURLIJKE VERANTWOORDELIJ KHEID “De pilotorganisaties Topaz en Noorderbreedte vertelden kort over hun ervaringen met de Leidraad. Het gesprek dat vervolgens op gang kwam, belichtte veel verschillende aspecten van de rol van het bestuur. Een aantal dingen vond ik heel mooi. Diny de Bresser, bestuurder van Topaz, benadrukte bijvoorbeeld dat een bestuur vooral moet faciliteren en ruimte geven. Zodat medewerkers het onderwerp kunnen en willen oppakken. Daarbij is het heel belangrijk dat een organisatie het onderwerp veilige zorgrelatie niet apart benadert, maar onderdeel maakt van het totale beleid, waartoe bijvoorbeeld ook de Meldcode en veilig werken behoren. Ook de terminologie die een organisatie gebruikt kan verschil maken. Johan Lettink, bestuurder van Noorderbreedte, koos bijvoorbeeld voor ‘handelingsverlegenheid’ om de onmacht waarmee een medewerker soms kampt te benoemen. Dat klinkt heel anders dan ‘slachtoffer’ en ‘dader’. Om het onderwerp bespreekbaar te maken moeten managers en leidinggevenden hun oor voldoende te luisteren leggen. Zo creëren ze mogelijkheden voor medewerkers om hun verhaal te vertellen. Een echte bestuurlijke verantwoordelijkheid is grenzen (durven) stellen. Wat tolereert de organisatie wel en niet? Dat op bewezen diefstal bijvoorbeeld op staande voet ontslag volgt. Die duidelijkheid geeft juist weer een gevoel van veiligheid. Maar in de meeste gevallen is de grens niet zo zwart-wit. Daarover moet je in de organisatie het gesprek aangaan.”
M ARIE -J OSÉE S M ITS :
IMPLEMENTATIE VAN DE
L EIDRAAD
“De Leidraad bestaat uit 3 bouwstenen: bewustwording, preventie en interventie. Maar er is ook een deel implementatie, met 4 aanbevelingen. 3 daarvan hebben we in de workshop besproken. Dat leverde een mooi lijstje van ‘do’s en don’ts’ op. De belangrijkste zijn dat de implementatie staat of valt met de houding van het bestuur. Bestuurders moeten de randvoorwaarden scheppen, het goede voorbeeld geven en uitstralen dat ze het belangrijk vinden. Specifiek voor het onderwerp veilige zorgrelatie geldt nog dat bestuurders de zorgvuldigheid naar cliënten moeten bewaken, maar ook zorgvuldig met medewerkers moeten omgaan. Minstens zo belangrijk is het dat bestuurders nooit mogen ontkennen dat grensoverschrijdend gedrag kan voorkomen én soms voorkomt. Vervolgens is het van belang de mensen
4
Leidraad Veilige zorgrelatie gelanceerd die het aangaat te betrekken bij het vaststellen van beleid en het maken van afspraken. Denk aan cliënten, familie, medewerkers en vrijwilligers. Echte betrokkenheid komt tot stand als je al van tevoren gaat praten met deze groepen, om te vragen wat zij nodig hebben en bij wie zij grensoverschrijdend gedrag zouden aankaarten. Bij het maken van een plan van aanpak is het goed stil te staan bij afspraken die er al zijn binnen de organisatie. Kan de veilige zorgrelatie hierbij aanhaken? Er zijn bijvoorbeeld allerlei trainingen over bejegening, voeg hieraan een stukje veilige zorgrelatie toe.”
N ETTIE A ARTS ( TRAINER T RIFIER ):
AANSPREEKPUN TEN IN DE
ORGANISATIE “In de praktijk zie ik dat aandachtsfunctionarissen op verschillende plekken in de organisatie functioneren. In de lijn of juist erbuiten, op afstand of juist dicht bij de cliënt en dicht bij de medewerker. Het heeft vaak te maken met veiligheid en hoe normaal het is om met elkaar over grensoverschrijdend gedrag te praten. In de ene organisatie kan een leidinggevende een prima aandachtsfunctionaris zijn. In een andere organisatie is de stap voor een medewerker dan juist te groot. Mijn advies is om te kiezen voor een aandachtsfunctionaris dicht bij cliënt en medewerker en om het onderwerp bespreekbaar te houden. Bij dat laatste kan de aandachtsfunctionaris overigens ook weer een rol spelen. In de workshop is ook stilgestaan bij de criteria waaraan aandachtsfunctionarissen moeten voldoen: betrouwbaar zijn, situaties goed kunnen inschatten en zich durven opstellen als luis in de pels. Vervolgens moet de organisatie de juiste voorwaarden scheppen. Zodat de aandachtsfunctionarissen voldoende tijd hebben om hun functie uit te oefenen, om opleidingen te volgen en de bewustwording op gang te brengen.”
S ASKIA D ARU ( PROJECTLEIDER M OVISIE ): WAT HEBBEN MEDEWERKERS , VRIJWILLIGERS , CL IËNTEN EN FAMILIE NODIG “Medewerkers, vrijwilligers, cliënten en familie vertegenwoordigen veel verschillende perspectieven. Maar veiligheid vormt de rode draad. In de workshop hebben we verkend wat veiligheid is. Veiligheid heeft te maken met regels, maar ook met gevoel. Een belangrijke factor is de ruimte in de teams om zorgen en successen met elkaar te delen. Om dingen te signaleren en het daarover te hebben zonder te oordelen. Zodat medewerkers ook zelf zorgen over hun eigen gedrag kunnen aankaarten. Die ruimte is nog moeilijk te creëren. Interessant was de discussie over intramurale en extramurale zorg. Bij de Leidraad Veilige zorgrelatie hebben veel mensen het beeld dat het om instellingen gaat, en dus om intramurale zorg. Maar in de praktijk wordt steeds vaker extramurale zorg verleend. Ook hiervoor is de Leidraad bedoeld en ook prima toe te passen, maar organisaties moeten wel even goed nadenken hoe. Uit de voorbeelden van deelnemers kwam duidelijk naar voren dat een veilige zorgrelatie echt maatwerk is. Elk voorbeeld roept weer nieuwe vragen op over de grenzen van gedrag. En wat voor de een grensoverschrijdend gedrag is, hoeft dat voor een ander niet te zijn. Het is maar net afhankelijk van wat een cliënt gewend is of hoe een medewerker is opgeleid. Voordat je het weet gaat het gesprek over normen en waarden en andere ethische vragen. Maar dat maakt het niet minder boeiend.”
5
