leeuwarden najaar 2012

2013 -2016 een blik in de spiegel en de toekomst

leeuwarden – najaar 2012

Natuurmuseum Fryslân Schoenmakersperk 2 8911 EM Leeuwarden t 058 2332244 e [email protected] i natuurmuseumfryslan.nl

2

Vooraf Inleiding Missie Bestuur Vrienden Personeel Huisvesting Collectie Educatie Bezoekers Presentaties Tijdelijke tentoonstellingen It Frysk PR & marketing Externe relaties Financiën Vergezicht

3 7 8 9 10 11 12 13 14 16 17 18 19 20 21 22 23

Bijlage 1 – Bezoekerstabel Bijlage 2 – Bûter & brea Bijlage 3 – Meerjarenraming

25 26 28

(* De quotes zijn afkomstig uit het reactieboek bij de entreebalie )

3

E e n g e z a m e n l ij k v o o r a f In maart 2011 hebben de vier provinciaal g esubsidieerde musea in Fryslân een korte not itie opgesteld getiteld ‘De Skets Tegen Het Licht Gehouden’. Deze notitie was enerzijds bedoeld om de in 1988 vastgestelde - en nog steeds vigerende ‘Skets fan in Nij Provinsjaal Museumbeli ed’ te actualiseren en was anderzijds instrumenteel voor het op te stellen C ollege programma na de Statenverkiezingen van maart 2011. Het Fries Museum, het Natuurmuseum Fry slân, het Fries Scheepvaartmuseum en het Frysk Lânboumuseum vertellen samen de verha len van Fryslâ n. De vier provinciale muse a beheren samen een representatief deel van het roerend erfgoed van Fryslân: de kolleksje Fryslân . Het beheer en behoud van deze collectie is voorwaarde voor het vertellen van de verhalen van Fryslâ n. ‘De Vier’ w erken nauw samen en stemmen b eleid en uitvoering op elkaar af. Er vindt r egelmatig overleg plaats e n, heel concreet, onze beleidsplannen voor de periode 2013 -2016 beginnen met deze eensluidende inleiding. O n t w i k k e l i n g e n De wereld van het erfgoed is in beweging. Waren musea vroeger sterk gericht op de co llectie, tegenwoordig richten musea zich meer en meer op hun be zoeke rs. De eisen en ve rwachtingen va n de groeiende groep muse umb e-

zoekers zijn sterk veranderd. Mensen verwac hten hoogwaardige presentaties, een uitgebalanceerd programma, een professionele on tvangst en uitstekende publieksfaciliteiten. Het museumbezoek is sterk gedifferentieerd: van onderzoekers tot sc holieren, van heavy users tot slechtweer toeristen. Gasten willen bele ven, g enieten, leren. De gast is bove ndien mondiger geworden en wil me epraten over de presentaties. De aandacht voor geschiedenis en erfgoed is toegenomen. Dit vraagt een nieuwe aanpak van de musea: professionalisering van het museumvak en het integreren van marketing in de museale organ isatie. Dat lukt het best in samenwerkings ve rbanden, niet alleen met elkaar maar ook met partners in de erfgoedse ctor en daarbuiten. Bijvoorbeeld in de toeris tische sector. Musea ontwikkelen zich tot netwerkinstelli ngen. De Kolleksje Fryslân Het fysieke beheer is de afgelopen decennia sterk geprofessionaliseerd. De collecties we rden beter ontsloten en digitaal toe gankelijk gemaakt. Ontw ikkelingen in de ICT techniek maken het moge lijk het erfgoed op grot ere schaal en steeds breder in te zetten: onderwijs , toerisme, economie, et c etera. Oude taakafbakeningen vallen meer en meer weg. In de afgelopen collegeperiode zijn nie uwe en intensieve samenw erkings verbanden on t-

4

staan tussen de musea onderling, maar ook met andere erfgoedinste llingen, andere spelers in de cultuursector, het onderwijs en het toeri sme. Het is zaak deze samenwerking te intens iveren en nog verder uit te breiden. Dan lukt het de musea goed in te spelen op snelle on twikkelingen in de ICT, e -culture, sociale m edia en regiomarketing. V o l o p K a n s e n De komende jaren zijn e r volop kansen voor verder uitbouwen van de musea als netwerki nstellingen: * KH2018 biedt kansen om museumoversti jgend te programmeren e n kennis te maken met andere partijen, ook buiten de erfgoedsector; * De Kolleksje Fryslân is een hoofdpeiler o nder KH2018; een enorm reservoir waar the atermakers en gameontwikkelaars uit kunnen putten; * Regiomarketing Fan Fryslân zoekt verba nden tussen economie, cultuur, kennis, wonen en werken. De musea kunne n daar substantieel aan bijdragen, bijvoorbe eld als kennisinstelling maar ook als slecht -weer-voorziening voor de toeristische sector. Het ‘eigene’ Fan Fryslân is juist in de musea te vinden. Voorbeelden van USP’s: de natuur, het la ndschap, de landbouw , de Friese koe, de meren, de zeilsport, skûtsj e-

silen, de schaatssport, de Elfstedentocht, de kunst, de volkskunst, de taal; * Kolleksjesintrum Fryslân. De realisatie van een centraal museumdepot in Fryslân is van groot belang. De vier provinciale musea he bben hier van meet af aan voluit aan meeg ewerkt en hechten dan ook zeer aan een spoed ige realisatie. Het centrum is onderscheide nd in zijn opzet en zal het gebruik va n het bewaar de erfgoed fors doe n toene men. In plaats van weggeborgen in een depot komen de spullen ‘onder de mense n’. Daarnaast ontstaat een vanzelfsprekende se tting voor een integrale benadering van de d iverse collecties. Bovendien zal het centrum bewerkstellingen dat de musea zich meer op hun ‘etalagefunctie’ zullen kunnen richte n, het worden Schau spielplätze voor de collec tie waar de objecten de acteurs zijn die de ve rhalen van Fryslân vertellen.

Fries Scheepvaartmuseum, Natuurmuseum Fryslân, Fries Museum en Frysk Lânboumuseum vertellen samen de verhalen van Fryslân. Zij doen dat met steun van de PROVINSJE FRYSLÂN

5

Inleiding H o e s t a a t h e t n a tu u r le u k s te m u s eu m v an N e d e r l an d e r i n 2 0 1 2 v o o r en h o e w i l l e n w e d a t h e t m u s e u m e r o v e r v i er j a a r b i j s t a a t ? I n d e ze m e e r j ar en v i si e s c h e t s e n w e d e p l a n n e n , w en s en e n d oe l e n v o o r d e k o m en de c u l t u u r p e r i o d e 2 0 1 3 - 2 0 1 6 . C e n tr a a l s t a a t d a a r b i j d e v r a a g h o e ka n h e t N a t u u r mu s eu m F r y s lâ n s t a a n d e b l i j v en t e m i d d en v a n e e n s t e r k v e ra n d e r en d c u l t u r e e l k l i ma a t e n e e n a ls ma a r v e r a n d e re n d p u bliek? U i t g an g s pu n t i s s t e e d s d e b e s t a a n d e s i t u a t i e . H e t m u s e u m i n z i j n h u i d i g e v or m i s i n v ee l o p z i c h t e n a a r d i g u i t g ekr i s t a l l i s e e r d . E n g ez i e n d e c o n se q u en t t e ru g t re d en d e o v e r he d en i s h e t n u n i e t d e t i j d o m m e t g r o o t s e p l an n e n te k o m en d i e e e n ex t r a b e r o e p b et e ke n e n o p d e s u b s i d i e p o t t en . E n b o v e n d i en : v e r an de r en i s g e e n d oe l o p z i c h , ‘ v e r n ie u w en i s e e n g e br e k a an z e l f b eh e e r s in g ’ ( J a n F i s c h e r , h o t e l i e r V a n d e r W e r f H o t e l – S c h i e r m o n n i k o og i n N R C - H a n d e l s b l a d v an 15.08.09). H e t m u s e u m m o g e d an w e l r e de l i j k g o e d d r a a i e n m a a r ze l f g en oe g z a a m he i d i s u i t d e n b o z e . M e er d a n o o i t z u l l en w e m o e ten z o e ke n n aa r v e r d i en m og e l i j k h ed e n o m d e n i e t ge c om p e n s e e r d e s t i j g en d e l a s te n t e f i n an c i e re n . D u s w at g o e d i s l a t e n w e z o e n w a a r k an s en l i g g en o m z a k en t e o n tw i k ke l e n o f t e v e rb e t e re n d a a r b e n u t t en w e d ie . D e l i n k er k o l o m i s s p i e g e l , d e r e c h t e r v e r re k i j k e r … .

7

Missie Het NATUURMUSEUM FRYSLAN wil door een museale presentatie en activiteiten een breed publiek, maar vooral kinderen, op een aansprekende manier beleving en kennis bijbrengen over de natuur in Fryslân. We hopen daardoor te kunnen bijdragen aan een respectvolle opstelling ten opzichte van natuur en milieu in deze provincie. Het museum wil daarnaast, in nauwe samenwerking met andere organisaties, uitgroeien tot hèt kennisen informatiecentrum over natuur in deze provincie waarbij de rijke collecties van het museum een centrale rol spelen.

Het NATUURMUSEUM FRYSLAN wil met zijn museale presentaties en activiteiten een breed publiek, maar vooral kinderen, op een aansprekende manier beleving en kennis bijbrengen over de natuur met de bedoeling bij te dragen aan een respectvolle opstelling ten opzichte van natuur en milieu. Het museum wil daarnaast in nauwe samenwerking met andere organisaties, uitgroeien tot hèt kennis- en informatiecentrum over natuur in de provincie Fryslân waarbij de rijke collecties van het museum een centrale rol spelen.

8

Bestuur Het zittende bestuur handelt geheel cf. de richtlijnen van Cultural Governance: er is een rooster van aftreden, een goede verhouding mannen-vrouwen en er is een bestuursstatuut waarin ondermeer de diverse specifieke taakvelden per bestuurslid zijn omschreven. Het bestuur functioneert nog als een echt bestuur, het is dus juridisch eindverantwoordelijk voor het museale bedrijf.

De huidige exploitatie van het museum verdraagt zich niet goed meer met een bestuursvorm waarin verantwoordelijkheid en toezicht samenvallen. • Met ingang van 1 januari 2013 zal de overgang gemaakt worden van een beleidsvormend naar een toezichthoudend bestuur volgens het Raad van Toezicht model. Voor de nieuw op te stellen statuten zal het voorbeeld van de Code Cultural Governance het uitgangspunt zijn.

9

Vrienden Tot oktober 2008 waren de Vrienden van het museum in de vorm van een vereniging een aparte juridische entiteit. De vereniging telde in die tijd zo’n 700 betalende leden. Door actieve werving en de groeiende belangstelling voor het museum is het aantal betalende vrienden verdubbeld. Veruit de meeste zijn zog. gezinslidmaatschappen. De administratie is up-to-date en de betaalmoraal goed.

De Vrienden van het museum vormen een krachtig potentieel. Ze zijn een belangrijke indicatie van het draagvlak van ons museum en dat is in tijden waarin de omvang en continuïteit van subsidies onder druk staat niet onbelangrijk… Het museum is actief in het werven van nieuwe vrienden (onder andere met een apart vriendenpaneel in de entree) en van de meeste vrienden hebben we het e-mailadres. Dat biedt veel mogelijkheden om direct, snel en goedkoop contact te maken met een meer dan gemiddeld belangstellende doelgroep. • Gezien de gerealiseerde groeicijfers van de Vrienden moet het mogelijk zijn om in 2016 een flink aantal Vrienden erbij te hebben gekregen: op naar de 2000!

10

Personeel De formatie van het museum is heel redelijk op sterkte en ook de verdeling ervan is in overeenstemming met de gewenste allocatie van de beschikbare menskracht. Met andere woorden: er is geen uit het verleden ontstane scheefgroei. De zestien medewerkers vormen een klein maar hecht team dat flexibel inzetbaar is en waarmee snel is in te spelen op bijzondere omstandigheden zoals een blockbuster of de opbouw van een grote wisseltentoonstelling. Zo ziet het er uit: - 1 directeur - 5 stafleden: educatie, presentatie, collectie, facilitaire zaken, pr&marketing - 2 educatieve medewerkers - 3 facilitaire medewerkers - 2 collectie medewerkers/preparateurs - 3 medewerkers publiek/receptie/pr. De meeste medewerkers hebben een parttime dienstverband, in totaal heeft het museum 13,5 fte’s. Vrijwilligers Daarnaast is een groot aantal vrijwilligers, stagiaires en oproepkrachten (vooral bij de receptie) betrokken bij het museum. Het gaat om ruim 60 personen die op geregelde basis actief zijn in het Natuurmuseum Fryslân .

In de afgelopen periode is er ivm. pensionering een ‘grote’ wijziging in de personeelsformatie geweest: het hoofd facilitaire zaken/controller. • In de komende beleidsperiode zijn wegens pensionering enkele belangrijke personele wijzigingen te verwachten. Deze zullen tevens aanleiding zijn om de organisatie licht te herschikken. • Ter versterking van de collectietaak is een medewerker Collectie wenselijk . Een ander aspect dat aandacht verdient is het wegvallen van gesubsidieerde arbeid. De afgelopen jaren heeft het museum daar onbekrompen van kunnen profiteren. Op zeker moment werkten er maar liefst vijf re-integreerders in het museum! Hun rol is steeds additioneel geweest waardoor het museum nu niet in zijn basale functioneren wordt getroffen maar het extra werk dat ze uitvoerden was wel heel gewenst. • Er zal meer dan in de afgelopen jaren werk moeten worden gemaakt van de werving van goede vrijwilligers.

11

Huisvesting Het klinkt misschien raar maar het museum is gehuisvest in een gebouw dat het zich eigenlijk niet kan permitteren. De huur op basis van de WOZ is bijna 200.000 euro. Alleen dankzij een even hoge bijdrage van de Stichting Behoud Gebouw Natuurmuseum kunnen we het voormalige Nieuwe Stadsweeshuis als museum exploiteren. Bij de grote ver- en nieuwbouw in 2005 is het pand in goede staat van onderhoud opgeleverd. Maar het is, net als de meeste monumenten, een weerbarstig gebouw dat voorwerp is van aanhoudende zorg. Er is een meerjaren onderhoudsplan dat garandeert dat de buitenschil in goede conditie blijft. De kosten daarvoor en alle andere lasten die met de huisvesting samenhangen zijn voor rekening van het museum.

Het Nieuwe Stadsweeshuis is een Rijksmonument dat een belangrijke plek in de historische binnenstad inneemt. Het museum zorgt ervoor dat het in goede staat blijft en draagt zo bij aan de instandhouding van het stedelijk erfgoed. Dit is een verborgen opbrengst van ons museum waarvoor te weinig aandacht bestaat. • In samenwerking met het bestuur van de Stichting Nieuw Stadsweeshuis zullen we een AV-presentatie samenstellen die de historie van het gebouw belicht. De machinerie van het museum draait ondertussen ruim zes jaar. In de komende periode zullen we geconfronteerd worden met de eindigheid van de apparatuur van het museum. Er is een aardige post voor gereserveerd. • Bij de vervanging zal zeer gelet worden op duurzaamheid en energiebesparing. • Zoveel als mogelijk zal overgegaan worden op de LED verlichting. • Natuurmuseum Fryslân: het duurzaamste museum van Fryslan in 2016?!

12

Collectie

• Collectieregistratiesysteem uitbreiden met moDe afgelopen 10 jaar is de collectie aanzienlijk groter gelijkheid om er afbeeldingen aan te koppelen. geworden door schenkingen en overdracht van • Grotere bekendheid geven aan de NMF-collecties collecties. Toch is ook de registratiegraad toegenodoor aan te sluiten bij landelijke databanken en men, dankzij een nieuw collectieregistratiesysteem door publicatie van pdf-catalogi op de eigen websien de inzet van vele vrijwilligers: te. • Zichtbaarheid van de collectie vergroten door het Jaar Aantal Aantal Registratieactief verstrekken van bruiklenen. objecten geregistreerd graad • Ondersteuning van bij het museum aangesloten 2000 128.100 70.000 55% natuurwerkgroepen bij organiseren van activiteiten 2010 236.400 208.500 88% en het aantrekken van jonge leden. • Meer zicht geven op wat er in het depot gebeurt Een registratiegraad van 88% van een natuurhistodoor mee te werken aan educatieve programma’s rische collectie is hoog, voor zover bekend de hoog- en depotrondleidingen. ste van Nederland. • bewaaromstandigheden van objecten in tentoonDankzij de verbouwing van 2003-2005 heeft het stellingen verbeteren NMF geen gebrek aan opslagruimte in het depot. • Bijstellen en voltooien collectieplan, inclusief CHV-plan (wat te doen met de collectie bij calamiMet een full-time conservator is de personele inzet teiten). voor de collectie niet overbemeten… • Toewerken naar verhuizing van de collectie naar De wens om op structurele basis de collectiepoot te een centraal depot voor Friese musea. versterken leeft al vele jaren. Maar de praktijk is dat • Onderzoek doen naar flora en fauna van Fryslân, met een beperkt aantal vrijwilligers zoveel mogelijk te beginnen met projecten in het Leeuwarderbos. collectiegegevens verwerkt moeten worden.

13

Educatie Kinderen anno-nu zijn minder buiten dan zeg 25 jaar geleden. Vooral voor stadskinderen staat de natuur vaak veraf en wordt door sommige zelfs als bedreigend ervaren. Toch horen kinderen en natuur bij elkaar: lekker buiten spelen, hutten bouwen en met een schepnet in de weer. Spelen en actief zijn in de natuur hebben een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen. Ook het bezoeken van een museum heeft een vormende werking op kinderen. Het Natuurmuseum Fryslân combineert die beide zaken. Het is enerzijds heel geschikt voor een eerste kennismaking met een museum en voegt daar aandacht en interesse voor de natuur aan toe. Alle onderwijsgroepen die een afspraak hebben gemaakt voor museumbezoek worden door de educatief medewerkers ontvangen en begeleid. De afdeling is met een hoofd en twee medewerkers de grootste sector van het museum. Dat geeft het belang van de educatieve taak voor het museum aan. Basisonderwijs Het basisonderwijs in provincie Fryslân ontvangt minimaal vier keer per jaar een nieuwsbrief via de email. Het klassikaal bezoek aan het museum laat een groeiende belangstelling zien. Het educatief aanbod is in de loop der jaren een tamelijk doorontwikkeld product geworden, het

• We streven ernaar dat iedere basisschoolleerling uit Fryslân tenminste 1 keer in zijn/haar schoolloopbaan het Natuurmuseum Fryslân heeft bezocht. • In samenwerking met collega-instellingen willen we onderzoeken wat er mogelijk is met centraal geregeld busvervoer van schoolgroepen. De afstand school-museum is een tamelijk bepalende factor voor het wel-of-niet op bezoek komen. • Het Leeuwarder Bos als buitenlokaal van het museum vormt een ideale combinatie van informatieoverdracht & natuurbeleving. De komende jaren zal dit project als speerpunt van ons educatief aanbod ontwikkeld worden. Hiervoor wordt intensief samengewerkt met Hogeschool Van Hall Larenstein. • Er wordt een educatief programma ontwikkeld bij de nieuwe zalen Verwonderland 1, 2 en 3. • Met het oog op het wegvallen van het Natuurmuseum Groningen sturen we onze E-nieuwsbrief ook naar de Groninger basisscholen. • @jouwverdieping wordt getransformeerd tot de “zolder van Darwin” waar we een onderwijsprogramma over evolutie en ordening zullen presenteren. Het is in eerste instantie gericht op het voortgezet onderwijs. NME In het algemeen wordt er in het onderwijs weinig aan natuureducatie gedaan. Om dit te stimuleren zet het museum een Natuur- en Milieu Educatie

14

wordt in hoge mate gewaardeerd. De onderbouw van het basisonderwijs is vrijer in de besteding van de lesuren. Dat blijkt ondermeer uit de grote belangstelling voor de tentoonstelling van de Draak Li-Ming. Door deze expositie hebben al heel veel kleuters kennis gemaakt met het natuurmuseum. De draak op zolder is sinds de heropening in 2005 een gekend en geroemd onderdeel van het museum geworden. De oorspronkelijk als tijdelijk bedoelde presentatie is niet meer weg te denken. Door goed onderhoud kunnen we nog vele jaren onze jongste bezoekertjes een onvergetelijke & enerverende ervaring bieden. De educatieve programma’s worden voortdurend ge-evalueerd en waar nodig bijgesteld dan wel totaal vervangen. Bij elke tijdelijke tentoonstelling wordt een begeleidend educatief pakket gemaakt. Voortgezet onderwijs Hoewel niet onze voornaamste doelgroep, is het toch wenselijk een goed programma te ontwikkelen voor deze doelgroep. Het aanbod beoogt lesvervangend te zijn, zodat leerkrachten nauwelijks meer lestijd kwijt zijn met een bezoek aan het museum. Uit onderzoek is gebleken dat ordening en evolutie een onderdeel van het lesprogramma is waar het museum goed lesvervangend op aan kan sluiten.

Centrum voor het onderwijs op. Er kunnen natuurhistorische objecten en diverse materialen geleend worden. Ook is het materiaal te gebruiken ter voorbereiding van een bezoek aan het museum. Het beschikbaar stellen voor gebruik op school zal de band tussen school en museum verstevigen. • Het NME-materiaal wordt up-to-date gehouden en verder ontwikkeld zodat het bij de tijdelijke en vaste exposities aansluit. • Er worden meer uitleendieren opgezet. Stages • Maatschappelijke stages worden aangeboden bij het Vrijwilligers service punt en zullen gericht zijn op het helpen begeleiden van vakantieactiviteiten. • Het museum is een vast leerbedrijf van het Van Hall Larenstein en is voor studenten van de opleiding Diermanagement. Deze studenten kunnen voor diverse stages in het museum terecht: van oriëntatiestages tot afstudeerstages. Van Hall Larenstein heeft, gezien de intensieve band tussen museum en hogeschool, voor een periode van drie jaar een stagebegeleider in het museum gedetacheerd. De komende vier jaar is het streven om de groei van het educatief bezoek vast te houden. • We willen jaarlijks 5-10 procent meer klassikaal bezoek realiseren.

15

Bezoekers Het natuurleukste museum van Nederland wordt anders dan kunstmusea of cultuur-historische musea niet veel bezocht door individuele bezoekers. Onze bezoekers komen vrijwel altijd in gezinsverband: ouders met kinderen en, in toenemende mate, opa’s en oma’s met hun kleinkinderen waar ze een oppastaak voor hebben. Het museum leent zich dankzij het in de inrichting consequent doorgevoerde principe van co-educatie bijzonder goed voor deze doelgroep. Bij de balie zijn opdrachtenboekjes in twee versies beschikbaar voor kinderen van 6-14 jaar. Op de eerste zondag van de maand wordt een activiteit georganiseerd: een lezing, rondleiding of depotbezoek. Spektakelbezoek De voorjaars- en de herfstvakanties zijn veruit de drukst bezochte weken in het jaar. Het museum trekt dan zo’n drie tot vijf keer zoveel bezoekers als in een gemiddelde week. In de afgelopen jaren is daar nadrukkelijk op ingespeeld door in die weken een op massa-bezoek gerichte activiteit te organiseren. Het publiek verwacht dat nu ook en alleen al het feit dat het druk is zorgt voor een plezierige atmosfeer in het museum. De keerzijde is dat we een museum zijn geworden van hoge pieken. Dat vergt nogal wat van de organisatie, in beperkte tijd moet er heel veel gebeuren. De inzet van vrijwilligers en de flexibiliteit van de vaste medewerkers is dan ook essentieel.

• We gaan een handzaam ‘Edukoffertje’ ontwikkelen die bezoekers bij de balie kunnen aanschaffen. In dit koffertje zitten allerlei opdrachtkaarten die de wisselwerking tussen volwassenen en kinderen bevorderen. Zo wordt de hele familie tijdens het bezoek geactiveerd. • Bij alle onderwerpen die er zich voor lenen, worden extra activiteiten zoals workshops, excursies, korte cursussen en theatervoorstellingen georganiseerd. • Voor jarige kinderen zijn er op leeftijdsgroep afgestemde kinderfeestjes mogelijk. • Elke woensdagmiddag en elk weekend is er om het halve uur een rondleiding bij de Draak . • De activiteiten in de schoolvakanties worden structureel en uitgebreid met de laatste week van de zomervakantie en de meivakantie. - Voorjaarsvakantie: Pake & Beppe week - mei- en zomervakantie: knutselactiviteiten - herfstvakantie thematische week - Kerstvakantie: winterpret • We doen continu onderzoek naar onze bezoekers. De monitoring gebeurt ism. het Fries Museum, het Fries Scheepvaartmuseum en het Fries Landbouwmuseum. • De gratis koffie en thee wordt zeer gewaardeerd. Het was een proef maar gezien de reacties maken we er een vaste voorziening van. • Gezien de ontwikkeling van de bezoekersaantallen moet in 2016 50.000 bezoekers als basis haalbaar zijn.

16

Presentaties Medio 2011 zijn de eerste twee zalen van de semipermanente presentatie ‘Verwonderland’ opengesteld. Dit concept, dat geënt is op het populaire jeugdprogramma Klokhuis, valt erg in de smaak. Eind 2012 zal het project volledig zijn afgerond, dan zijn ook de huidige Walviszaal, @JouwVerdieping en de Boerderijzaal heringericht volgens het verwonderlandprincipe. Er zal dan o.m. een unit over de Friese taal en de natuur gerealiseerd zijn en @JouwVerdieping is dan omgevormd tot Darwin’s zolder, waarbij biodiversiteit een grote rol speelt. Het geeft de mogelijkheid een groter deel van onze collectie te laten zien. Bovendien zijn evolutie en biodiversiteit belangrijke onderwerpen in het middelbaar onderwijs. Het onderhoud van de bestaande exposities wordt zorgvuldig bewaakt: niets is fnuikender dan interactieve units waar een bordje met “defect” bij hangt…

• Friesland –Onder-Water wordt uitgebreid met een ruimte waarin de bezoeker een virtuele rondgang kan maken door de presentatie. Alle aanwezige dieren en planten zullen in de computer zijn opgenomen en aanklikbaar zijn. Op die manier krijgt de bezoeker de informatie over de objecten. • Leeuwarden is ‘Capital of Watertechnology’. In dat kader realiseren we in samenwerking met Watertechnologisch Instituut Wetsus het WaterWonderLab waarin aparte gastcolleges door waterprofessoren worden gegeven. Spelen met water en tegelijkertijd kennis opdoen over de eigenschappen en het belang van water blijkt zeer tot de verbeelding van kinderen te spreken. • Verwonderland is bedoeld als semi-permanent wat betekent dat jaarlijks een of twee units vervangen zullen worden. Dat kan betrekkelijk eenvoudig om dat de units allemaal los van elkaar functioneren en demontabel van constructie zijn. De vervanging zal meegenomen worden in de planning van de wisselexposities.

17

Tijdelijke Tentoonstellingen Tijdelijke tentoonstellingen zijn en blijven belangrijk voor een vitaal museum. Ze generen aandacht, bieden ruimte om onderwerpen uit te diepen en bevorderen herhaalbezoek. In de grote wissel-expositiezaal zijn jaarlijks tenminste twee exposities te zien. Het centrale Atrium wordt voor diverse doeleinden gebruikt. De afgelopen jaren zijn de exposities in die ruimte veelal door verzoeken van buitenaf tot stand gekomen. Het betreft meestal tentoonstellingen van een zeker kunstzinnig gehalte met een korte looptijd van zo’n 6-8 weken. Er wordt niet uitgegaan van een jaarrond programma. Jaarlijks wordt in de zomermaanden de filmzaal ingericht met een Zomerprentententoonstelling samengesteld uit onze eigen collectie die nationaal een van de grootste in haar soort is. Zowel de illustrator zelf als een natuuronderwerp kunnen het thema zijn.

• Het streven is om één van de twee jaarlijkse hoofdtentoonstellingen zelf te produceren. De fysieke uitvoering zal gericht zijn op verhuur van de productie aan collega-natuurmusea. • Gezien de personele capaciteit van het museum zal de tweede tentoonstelling een overname zijn van, of geproduceerd worden in samenwerking met een collega-instelling. • Vanaf 2013 wordt jaarlijks een van de units van Verwonderland vervangen. • Naast de hoofdtentoonstelling (die een langere voorbereidingstijd vergen) blijven we een dynamisch korte baan traject volgen: ruimte dus voor initiatieven op korte termijn en om in te kunnen spelen op de actualiteit. Deze zullen voornamelijk in het Atrium opgesteld worden maar er zijn meer geschikte plekken in het museum die daarvoor gebruikt kunnen worden. • Eens in de twee jaar willen we een echte publiekstrekker in het RaboBank-Atrium organiseren, een Blockbustser die in een betrekkelijk korte periode veel bezoekers trekt.

18

‘Natuurlijk Frysk...’ Het Fries speelt in het Natuurmuseum Fryslân een (te) beperkte rol. Voor verschillende medewerkers is het de moedertaal en in de contacten met het publiek wordt het Frysk gebuikt als het van beide kanten mogelijk is. Tweetaligheid is een zaak van vanzelfsprekende soepelheid. Museaal Frysk is een lastiger zaak: we doen er alles aan om het schriftelijk taalgebruik in het museum zo beperkt mogelijk te houden. Museumbezoekers komen niet om lopend en staand een boek aan de muur tot zich te nemen. Dus alle teksten voorzien van een Friese vertaling is niet aan de orde. Dan zouden we liever kiezen voor een Engelse of Duitse vertaling van de museumteksten.

Het is van belang om in de Friese musea de tweede rijkstaal te laten doorklinken. • Wij willen daar een vorm voor bedenken die mogelijk als model kan dienen voor alle musea in Fryslân. In nauwe samenwerking met de Afûk hebben we een presentatie ontwikkeld, bestaande uit drie onderdelen : 1- Fryslân als 2-talige provincie en het Frysk als tweede rijkstaal, voordelen van meertaligheid 2- Fryske taal museaal. Het specifieke erfgoed van Fryslân is verankerd in de Friese woordenschat. De collecties van de Friese musea bevatten de objecten die de dragers zijn van de specifieke Friese woorden en begrippen. 3- ‘Natuurlijk’ Frysk (in het geval van het Natuurmuseum, maar landbouwfries in het Landbouwmuseum en scheepsfries in het Scheepvaartmuseum etc. ) In bijlage [2] worden de uitgangspunten van de unit toegelicht. • Verder werken we nauw samen met Omrop Fryslân in het educatieve tv-programma Tsjek waarin onze Friessprekende educatieve medewerker een vaste bijdrage over de natuur levert. • De deelname aan het cultuurreclameblok van Omrop Fryslân-tv is, als het passend is, in het Frysk en dat geldt ook voor advertenties in Friestalige periodieken.

19

PR & Marketing Het Natuurmuseum is op de goede weg. De naamsbekendheid is groot en het museum heeft een positief imago. Uit de bezoekcijfers blijkt dat de doelgroep van het museum, kinderen met hun ouders en/of grootouders, goed bereikt wordt. Bezoekers vinden het museum leuk en leerzaam en waarderen het gemiddeld met een 8,5. Het Natuurmuseum staat er daarnaast om bekend dat er altijd iets te beleven valt. De vele tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten maken het een dynamisch museum. Deze boodschap komt goed over bij het publiek. PR & Marketing zal een integraal deel blijven uitmaken van nieuwe projecten en ontwikkelingen. Allereerst omdat het belangrijk is dat nieuwe activiteiten zodanig ontwikkeld worden dat er verschillenden handvatten zijn voor PR-doeleinden. Ten tweede omdat het belangrijk is van het begin af aan voeding te hebben voor communicatie uitingen.

• PR & Marketing zal planmatig ingezet worden met als doel het effectief en efficiënt inzetten van middelen. Aan de hand van een jaarplanning wordt per tentoonstelling en activiteit een promotieplan opgesteld en uitgevoerd. • Het doel voor de komende periode is een actief PR-beleid. Gemiddeld eens per twee weken zal het museum free publicity genereren met tentoonstellingen, activiteiten en ander nieuws. • Social Media worden steeds belangrijker. Twitter zal intensiever ingezet worden en we gaan meedoen met Hyves en Facebook. • We willen de actieradius van het museum in Fryslân vergroten door oa. folderverspreiding via de Bibliotheekservice, deelname Cultuuragenda Omrop Fryslân etc. • Ook buiten Fryslân willen we de mensen aanspreken. Eerst met een tweejarige campagne gericht op de provincie Groningen, gevolgd door een tweejarige campagne gericht op de provincie Noord-Holland. Hiervoor zullen we stagiaires van de NHL en Stenden University inzetten. • Uitbreiden van de contacten met de landelijke media, zowel algemene media als die speciaal gericht op kinderen of op natuur • De website krijgt een nieuw jasje en zal door meer mensen beheerd kunnen worden. Het bezoek aan de website zal de komende jaren blijven groeien. • Op de website komt een aansprekend onderdeel met ons aanbod voor het onderwijs.

20

Externe relaties Vanuit financieel oogpunt is de belangrijkste externe relatie van het Natuurmuseum de Provincie Fryslân. Er is sprake van een prima werkrelatie met de afdeling Sociaal Culturele Identiteit waaronder de vier provinciale musea vallen. Met de drie andere provinciale musea (Fries Museum, Fries Scheepvaartmuseum en het Fries Landbouwmuseum) is veelvuldig contact en waar mogelijk wordt samengewerkt. Zo is er bijvoorbeeld een gezamenlijke bezoekersenquête ontwikkeld die we alle vier op dezelfde wijze toepassen. Het Natuurmuseum Fryslân maakt deel uit van het landelijk overleg van natuurmusea die verenigd zijn in de SNNC, Stichting Nationaal Natuurhistorische Collectie. Verder te noemen zijn • het Directeurenoverleg van de Leeuwarder Culturele Instellingen - DOLCI • de Museumfederatie Fryslân • de collega-natuurmusea in Fryslân • incidentele subsidiënten & STIPERS (sponsoren) • It Fryske Gea, BFVW, Milieufederatie Friesland, Wetsus, Aqua Zoo, het FEP (Fries Educatief Platvorm), IVN en nog vele andere.

De relatie met de gemeente Leeuwarden is betrekkelijk beperkt. Dankzij het Leeuwarder Bos project groeit er met de afdeling die het bos beheert een stimulerende werkverhouding maar als cultureel instituut is er weinig bestuurlijke aandacht van het stadsbestuur. De stad beseft nog te weinig hoe belangrijk een museum als het onze is in het stedelijk aanbod van culturele voorzieningen. Ook het feit dat een niet weg te denken Rijksmonument als het Nieuw Stadsweeshuis een stabiele gebruiksbestemming heeft en daardoor in goede bouwkundige staat blijft, is een belangrijk bijproduct van ons museum. • In de komende periode zullen we nadrukkelijker op het gemeentelijke netvlies moeten komen. • Nadrukkelijker inhoud geven aan onze rol als moedermuseum voor de niet provinciale natuurhistorische instellingen in Fryslân, een taak die ons door de provincie is toegewezen. • In dat kader zullen we het voortouw nemen voor een geregeld overleg van de natuurmusea in Fryslân.

21

Financiën Het natuurmuseum wordt structureel gesubsidieerd door de provincie. De provinciale subsidie dekt zo’n 60 procent van de jaarlijkse exploitatie van het museum. Dat zien we als een bevestiging van de positie die het museum in het culturele landschap van Fryslân inneemt. Het structurele karakter is daarnaast passend bij het wezen van een museum: het zijn instituten die vanwege de collectievorming gericht zijn op een langere termijn. Voor het eerst sinds lange tijd worden we geconfronteerd met vermindering van ons jaarlijkse subsidie. De structurele verlaging van 5% op ons jaarlijkse subsidie die de provincie vanaf 2012 doorvoert is vervelend maar met wat passen en meten door het museum op te vangen. Bovenop deze korting komt ook nog het vervallen van het stimuleringssubsidie voor tijdelijke tentoonstellingen, een bedrag van 19.400 euro. Die klap komt harder aan: want dat betekent dat ons expositiebudget van 65.000 euro met bijna 30% naar beneden gaat. Dat zal echt consequenties hebben voor ons tentoonstellingsprogramma in de komende jaren.

• Intensief samenwerking zoeken met colleganatuurmuseum om samen tijdelijke tentoonstellingen te produceren en zo de kosten te drukken. • De meerjarenraming [bijlage 3] heeft twee gezichten: een is bij ongewijzigd beleid en de ander is met vergezicht. De beide versies zijn als bijlage achterin te vinden. De daarin geschetste ontwikkeling van de bezoekersaantallen en het resultaat van de investering zijn gebaseerd op een reële inschatting. Beide ramingen laten een positief resultaat zien. • De overheid vergt de gesubsidieerde instellingen op cultureel ondernemerschap wij willen dat vorm geven door: - meer bezoek, dus meer entreegelden - verhoging entreeprijs - meer sponsor- en fondsengelden - meer betaalde activiteiten - delen van de kosten door samenwerken

22

Vergezicht In de inleiding staat dat het museum een ‘going concern’ is; de presentatie is uitgekristalliseerd, het gebruik van de ruimtes is bepaald, de doelgroep is helder, grote veranderingen zoals de sprong voorwaarts in 2005 zitten er niet meer in. Het is goed zo en als het museum de aandacht weet vast te houden op het niveau van de afgelopen beleidsperiode dan gaat het prima. Is er dan niks meer te dromen of te wensen? Natuurlijk wel! We dromen nog een grote droom: Friesland onder Water drie keer zo groot maken en de bezoekers met de MysticMover door dit avontuur in de Friese zoetwaterwereld vervoeren. FOW wordt door onze bezoekers het meest genoemd als indrukwekkendste onderdeel van ons museum. Het staat als een huis en blijft, ook als je eerder doorheen bent geweest, steeds weer boeien. Maar we hebben ook te maken met wat problemen. - Om de illusie zo echt mogelijk te laten zijn, hebben we geen verklarende teksten of ander vormen van toelichting aangebracht. Maar de Onderwaterwereld zit vol met interessante natuurinformatie – er zijn bijna driehonderd dieren en planten te zien!- , veel daarvan ontgaat de bezoeker en dat is jammer. - Vanwege de open opstelling van kwetsbare naturalia en de vrije doorloop van de bezoekers wordt er nog al eens iets vernield, meestal opzettelijk maar soms ook onbedoeld: de neiging iets even te willen aanraken is moeilijk bedwingbaar… - Het areaal van FOW is beperkt, een kleine 150 vierkante meter. En de vrije doorloop zorgt enerzijds voor opstoppingen en anderzijds dat men er te snel door loopt en dan veel details mist. De oplossing is een gestuurde ‘ride’ die de bezoekers in een gereguleerd tempo door de presentatie voert, en, hier zit de grootste winst, het mogelijk maakt om tijdens de rit allerlei extra’s toe te dienen in de vorm van toelichtende tekst, geluiden en accentverlichting. Bovendien kunnen gekoppeld aan de ride bewegende elementen actief worden: een vis die voorbij zwemt, een paneel dat opengaat als je langskomt etc. etc. De bezoekers zitten gefixeerd in de MysticMover en de kwetsbare animatronics zijn tijdens de ride fysiek onbereikbaar voor de bezoekers. De meeste rides bevinden zich in attractieparken en zijn vooral bedoeld als amusement. 23

Een voorbeeld van een vooral op informatieoverdracht gerichte ride is te vinden in York in het beroemde Yorvik Viking Centre. Voor Noord-Nederland zou de FOW-ride een unieke attractie zijn waarin de hoogwaardige reconstructie van het zoetwatermilieu in Fryslân en de aantrekkingskracht van een indoor ride gecombineerd zouden zijn. Normaal gesproken zou het weinig zinvol zijn om hier over na te denken want een ride vergt een flink groter areaal dan in de huidige FOW-ruimte beschikbaar is. Maar als de plannen voor een centraal depot voor de musea in Fryslân realiteit zouden worden dan komt het huidige depot van het Natuurmuseum Fryslân vrij en dat betekent 300m2 erbij zodat er in totaal 450m2 beschikbaar is! En dan is de droom van een heuse ride onder water opeens een realiseerbaar project. Zeker gezien het feit dat de depotruimte bouwkundig uiterst geschikt is voor deze inbreiding en daarvoor geen investeringen vergt. De kosten zijn dus te beperken tot de decors van de onderwaterwereld en een aantal MysticMovers. In 1992 maakte het museum met de opening van Friesland Onder Water een forse slag met de bezoekersaantallen van ca 30.000 naar meer dan 50.000. Het is reëel te veronderstellen dat de Ride ook een dergelijke groei van de belangstelling zal veroorzaken en dat er een hogere entreeprijs gehanteerd zal kunnen worden. De vertaling daarvan voor de exploitatie is te zien in de twee versies van de meerjarenbegroting die als bijlagen zijn toegevoegd. Best een aantrekkelijk vergezicht voor de komende beleidsperiode.

24

[Bijlage 1]

Bezoekers per jaar - Natuurmuseum Fryslân 90000 80000 70000 60000 50000 40000

bezoekers

30000

gemiddeld

20000

trendlijn

10000

0

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002 3+4+5 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

bezoekers 23000 27000 25000 37000 26500 53000 57000 47102 38439 35507 40023 33500 32600 30000 27000 43000 37573 42655 43061 37752 48667 79143 gemiddeld 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 39296 Opmerkingen: 2003 (tot maart open),2004 (hele jaar gesloten) en 2005 (vanaf mei heropend) zijn als een jaar bij elkaar gevoegd 6 jaar gemiddeld (91, 96, 97, 98, 06, 09) 8 jaar benedengemiddeld (88, 89, 90, 92, 99, 00, 01, 02) 8 jaar bovengemiddeld (93, 94, 345, 07, 08, 10,11) de pieken van 1993 en 1994 zijn gerelateerd aan de opening van Friesland Onder water de uitschieter van 2011 is vooral te danken aan de succesvolle dino-tenoostelling Jurassic Leeuwarden2 tijdens de voorjaarvakantie

[Bijlage 2]

25

bBoter, roggebrood, en groene kaas, wie dat niet kan zeggen, is geen oprechte Fries. Fryslân (Friesland) is de enige provincie in Nederland die officieel tweetalig is. Het Fries heeft de status van tweede rijkstaal van Nederland en dat betekent dat de taal in het bestuurlijk verkeer gelijkwaardig is aan het Nederlands. Voor de ruim 400.000 Friestalige inwoners van Fryslân is hun wereld van lucht, water en ruimte nauw verbonden met de Friese taal. Van die taal hebben ze de woorden gekregen om de wereld om hen heen te benoemen. Een kievit is dus een ljip en een protter is pas een echte spreeuw. Het Natuurmuseum Fryslân heet niet voor niets zo. De Friese natuur staat er centraal en die is voor veel van de bezoekers een natuur yn’t Frysk. Dat is best lastig voor een museum; tweetaligheid is immers ook twee keer zoveel tekst. Bezoekers komen voor de echte objecten, de teksten spelen een bijrol. Soms is een vertaling helemaal niet nodig. Een kat is namelijk ook een kat in het Fries net als een ree, een koekoek of een aster. Skerpe sigge is duidelijk te herkennen als scherpe zegge en dat slangewoartel slangewortel zal zijn is goed te volgen net als seeduvel, stikelhoarn en sulvermiuw. Maar ljip (kievit), klyster (merel) en protter (spreeuw), púnkêddeblom (smal streepzaad) en poddeblêden (ridderzuring) kunnen niet zonder vertaling. Met een beetje taalgevoel wordt het pas echt leuk. Dan valt op dat de Friese namen soms vanuit een heel ander perspectief zijn gegeven. De slaapbol (papaver) heet in het Fries moankop (letterlijk ‘maanhoofd’) en mierik is heel veelzeggend piperwoartel (‘peperwortel’). De kievit is verreweg de belangrijkste weidevogel van Fryslân. Zo belangrijk dat er ook een maritieme versie van bestaat: de strânljip (letterlijk ‘strandkievit’, in gewoon Nederlands de scholekster). De Nederlandse naam hazenpootje (plant) is vanuit de vorm gedacht, de Friese naam mûzeklaver (letterlijk ‘muizenklaver’) is meer vanuit de functie ontstaan. Prachtig is ook mantsjes en wyfkes (‘mannetjes en vrouwtjes’) voor dubbelloof. ‘Butter, bread and green cheese, is good English and good Fries’. Het Fries en het Engels liggen elkaar nauw aan het hart en dat is te zien bij de Kanadeeske goes (goose in het Engels) de Canadese gans dus. Als je eenmaal weet dat een iel een paling is (in het Nederlands ook wel ‘aal’ genoemd) dan is ielgoes (aalscholver) te vertalen als ‘palinggans’.

26

Waarom de Nederlandse kwabaal in het Fries een omgekeerde volgorde heeft, ielkwab dus, is hooguit uit een hang naar tegendraadsheid te verklaren. Een begrijpelijker omkering is te zien bij de nachtzwaluw, alleen actief in de schemering en ‘s nachts. Overdag rusten ze, vertrouwend op hun perfecte schutkleur op de grond of in een boom. Het is logisch dat deze vogel die, als je hem overdag ziet, ligt te slapen in het Fries deislieper (‘dagslaper’) heet. De naamgeving van plant en dier is een kwestie van kiezen. De ruimte is beperkt, je kunt niet alle belangrijke eigenschappen of kenmerken in de naam verwerken. Dankzij de tweetaligheid in Fryslân kan het Natuurmuseum Fryslân extra inzicht geven in de eigenschappen van plant en dier.

27

[Bijlage 3] meerjarenramingen Jaar • Bezoekersaantal ‘gewoon’

2013 45000

2014 48000

2015 48000

2016 50000

Subsidie Provincie Fryslân

659868

672000

684000

696000

Entreegelden/ Opbrengst Vrienden

165000

179000

181000

189000

Overige ontvangsten

515925

453125

462125

468125

1340793

1304125

1327125

1353125

Personeelskosten/vrijwilligers

836000

850000

865000

880000

Huisvesting

306125

308900

311500

314400

38600

39900

41500

42600

INKOMSTEN

TOTAAL Opbrengsten UITGAVEN

Kantoorkosten Collectie

6500

6300

6300

6500

149000

98500

100000

103000

1336225

1303600

1324300

1346500

4568

525

2825

6625

45000

55000

60000

60000

Subsidie Provincie Fryslân

659868

672000

684000

696000

Entreegelden/ Opbrengst Vrienden

165000

199000

240000

242000

Publiek TOTAAL Uitgaven RESULTAAT

• Bezoekersaantal met ‘Vergezicht’ INKOMSTEN

Overige ontvangsten

515925

456025

468725

475125

1340793

1327025

1392725

1413125

Personeelskosten/vrijwilligers

836000

880000

896000

911000

Huisvesting

306125

312900

315500

318400

38600

39900

41500

42600

6500

6300

6300

6500

149000

98500

100000

103000

1336225

1337600

1359300

1381500

4568

-10575

33425

31625

TOTAAL Opbrengsten UITGAVEN

Kantoorkosten Collectie Publiek TOTAAL Uitgaven RESULTAAT