Leerlingen verfijnen hun omgang met klank en muziek

Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs

Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs ______________________________________________

Vakdocumenten Muzikale opvoeding 2013 - 2014

Leerlingen verfijnen hun omgang met klank en muziek Onderwerpen 1 Een visie voor vandaag en morgen 2 Visie van het leerplan 3 Situering van het leerplan 4 Leerplannen 5 Jaarplannen 6 Lesvoorbereiding 7 Schoolagenda van de leraar 8 Materiële vereisten en leermiddelen 9 Evaluatie 10 VOET@2010 11 Website Vicariaat Onderwijs Mechelen-Brussel 1 Een visie voor vandaag en morgen Het omgaan met geluid, klank en muziek is onlosmakelijk verbonden met de leefwereld van jongeren. De muzikale beleving behoort tot het leven van elke dag en neemt er vaak een bijzondere plaats in. Dat blijkt uit de wijze waarop jongeren zich bewust of onbewust met decibels omringen. Muzikale opvoeding kan niet voorbij aan deze specifieke muzikale beleving van jongeren. Deze beginsituatie betekent echter niet dat in het vak muzikale opvoeding enkel de leefwereld van jongeren aan bod komt. Muzikale interesses en ervaringen zijn de toegangspoort tot een bredere en achterliggende wereld. Juist om die reden staat de wijze waarop jongeren de hoorbare wereld benaderen, begrijpen of beleven centraal in de visie van dit leerplan. Muzikale opvoeding zet leerlingen op weg om te groeien in een proces waarbij ze hun affiniteit met muziek leren versterken. Dit resulteert in het overkoepelende doel van dit leerplan: de leerlingen verfijnen hun omgang met klank en muziek.

2 Visie van het leerplan 2.1 Uitgangspunt Gevarieerd omgaan met klank en muziek Het omgaan met geluid, klank en muziek is onlosmakelijk verbonden met de leefwereld van jongeren. De muzikale beleving behoort tot het leven van elke dag en neemt er vaak een bijzondere plaats in. Dat blijkt uit de wijze waarop jongeren zich bewust of onbewust met decibels omringen. Beleving als rode draad Muzikale opvoeding kan niet voorbij aan deze specifieke muzikale beleving van jongeren. Deze beginsituatie betekent echter niet dat in het vak muzikale opvoeding enkel de leefwereld van jongeren aan bod komt. Muzikale interesses en ervaringen zijn de toegangspoort tot een bredere en achterliggende wereld. 2.2 De omgang met klank en muziek verfijnen Muzikale beleving van de leerling De muzikale impressie en expressie van de leerling staat in het centrum van dit leerplan. Het is het start- en eindpunt en vormt de kern van muzikale opvoeding. Vocaal en instrumentaal musiceren, naar muziek luisteren, muziek ontwerpen, muziek transformeren naar andere uitdrukkingsvormen, een eenvoudige geschreven weergave van muziek lezen en noteren of nadenken en praten over muziek wordt steeds gekoppeld aan een gevoel, idee of ervaring. Muzikale beleving van de leerling als middel De leerling krijgt de centrale plaats in het leerproces. Zijn ervaren, denken, weten en doen vormt het vertrekpunt waaraan leraars de leeractiviteiten vastkoppelen. Zo situeert de verfijning zich niet enkel op het niveau van het strikt muzikale of artistieke. Emoties leren herkennen of uitdrukken, sociale vaardigheden ontwikkelen, de muzikale horizon verbreden, het kritisch leren omgaan met de auditieve omgeving, muziek als een expressievorm begrijpen, diverse media hanteren… Dit zijn enkele invalshoeken om aan het overkoepelende doel te werken. Dit alles leidt tot een innerlijke verrijking en de ontwikkeling van een evenwichtige persoonlijkheid. 2.3 Een open leerplan in drie domeinen Het leerplan muzikale opvoeding voor de eerste graad van het secundair onderwijs is een open leerplan. Dat betekent dat de leraar veel ruimte krijgt om zelf keuzes te maken. 3 Situering van het leerplan In het basisonderwijs spreken we van Muzische opvoeding, een onmisbaar onderdeel van de algemene vorming van de kinderen. De muzische opvoeding in de basisschool is erop gericht om de van nature bij kinderen aanwezige muzische grondhouding te ontwikkelen. Kinderen leren allerlei muzische en kunstzinnige expressievormen ontdekken waarmee ze ervaringen en gevoelens kunnen uitdrukken. Ze leren er ook de expressie van anderen te begrijpen of aan te voelen en te waarderen. Het secundair onderwijs kiest voor een vakspecifieke benadering van muzische vorming met Plastische opvoeding, Muzikale opvoeding en Esthetica. Dit stelt ons in staat om de deskundigheid van vakleerkrachten in te zetten, die op basis van hun opleiding en ervaring het best geplaatst zijn om deze vakken te begeleiden. Het zijn deze mensen die de spil vormen van de culturele en kunstzinnige vorming in de school. Net zoals in de basisschool zijn de leerlingen zowel beschouwend als creërend bezig. De beginsituatie voor het vak muzikale opvoeding in het secundair onderwijs is heel divers. Binnen de klas is er een grote heterogeniteit door de verscheidenheid in muzikale en culturele achtergrond. We peilen in het begin van het schooljaar naar de muzikale voorkennis van alle leerlingen.

4 Leerplannen Een leerplan is een basisdocument dat de leerplandoelstellingen bevat die "een inrichtende macht uitdrukkelijk formuleert voor haar leerlingen vanuit het eigen opvoedingsproject in het algemeen of de eigen visie op het vak in het bijzonder". Het leerplan is het uitgangspunt voor het werk van de leraar / leraren / vakgroep. Het ligt aan de basis van de lesvoorbereiding. Alle leerplannen kunnen worden gedownload en afgedrukt. http://www.vvkso.be/ Een antwoord op veel gestelde vragen i.v.m. leerplannen en lessentabellen vindt u hier. 5 Jaarplannen Een jaarplan is een document waarin de leraar / het lerarenteam het leerplan9 vertaalt naar de concrete toepassing in een bepaald schooljaar. Het biedt een overzicht van de leerplandoelstellingen, oordeelkundig gespreid over het schooljaar. Een jaarplan is een hulpmiddel om op een planmatige manier het onderwijs voor een bepaalde groep leerlingen te verzorgen. Daarnaast is het ook een efficiënt communicatiemiddel. Het maakt communicatie mogelijk met directie, collega’s en de pedagogische begeleiding. Vermits het jaarplan een werkinstrument is, mag er uitdrukkelijk aan gewerkt, verbeterd, geschrapt en toegevoegd worden. Om de planlast te verminderen is het niet nodig elk jaar een nieuw jaarplan op te stellen. Uiteraard zal het jaarplan, rekening houdend met de ervaringen, afspraken en schoolkalender, geregeld aangepast worden. Het is een overleginstrument. Het rendement van het jaarplan wordt groter als het tot stand komt in de vakgroep, in coördinatie met de collega's van de andere vakken. 6 Lesvoorbereiding In een rechtstreekse voorbereiding van een les of lessenreeks worden de leerplandoelstellingen uit het leerplan met het oog op de beschikbare tijd verder uitgewerkt voor de beoogde leerlingengroep. Een lesvoorbereiding is een hulpmiddel om concrete lesdoelstellingen op een didactische verantwoorde manier te realiseren met een bepaalde groep leerlingen tijdens een les of lessenreeks. Ze doet de leraar nadenken over een aantal basisvragen en -voorwaarden die bepalend zijn voor de lesopbouw. Een lesvoorbereiding is een persoonlijk werkinstrument voor eigen gebruik. Het is de neerslag van een persoonlijke oriëntering en reflectie op de realisatie van een les of lessenreeks met het oog op eventuele bijsturing. De lesvoorbereiding is voor beginnende leraren een belangrijk houvast, maar dat betekent niet dat ze teveel aandacht moeten besteden aan het formele aspect ervan. Een volledig uitgeschreven lesvoorbereiding maken is niet vol te houden. Het gevaar bestaat dat de leraar zichzelf een keurslijf oplegt. Belangrijk is wèl dat de leraar zicht krijgt op wat hij aan het doen is in zijn les, zijn lesopbouw evalueert, aan zelfreflectie doet en feedback krijgt over mogelijke aandachtspunten voor het volgende schooljaar. 7 Schoolagenda van de leraar De schoolagenda kan een chronologisch aantekenboek en planningsinstrument zijn waarin de leraar voor alle lesdagen van een schooljaar een overzicht bijhoudt van zijn werk. De schoolagenda van de leraar bevat voor elke les: datum, lesuur en een duidelijk omschreven lesonderwerp, met verwijzing naar leerboek, werkboek of notities. Dit geldt ook voor de oefeningen.

Voor bepaalde lessen kan een aanvulling met de werkvorm ook waardevol zijn: wanneer kwam er groepswerk, coöperatief leren … aan bod? Ook evaluatiemomenten worden er in vermeld. Schoolagenda en jaarplan kunnen geïntegreerd worden tot één schooleigen document, dat op een dynamische wijze gebruikt kan worden. 8 Materiële vereisten en leermiddelen De actuele muziekdidactiek stelt hoge eisen aan de uitrusting van het vaklokaal. In de klas zijn middelen aanwezig om de verschillende doelen van het leerplan te realiseren. Er is een vaklokaal met voldoende ruimte om te musiceren en te bewegen, goede akoestiek en didactisch materiaal (bord, pc met internet, multimediaprojector, boeken, cd’s, dvd’s, liedbundels ...). Er is voldoende apparatuur aanwezig voor het afspelen van geluid en beeld, het opnemen en versterken van muziek. Bij het werken met dit leerplan is een gevarieerd instrumentarium noodzakelijk. Er zijn voldoende instrumenten aanwezig om elke leerling instrumentaal te laten musiceren. De instrumenten zijn een didactisch hulpmiddel voor leraar en leerling en vormen een combinatie van: ritme-instrumenten (zoals drumstel, djembé, cajon, conga’s, maracas, claves, koebel, agogo, woodblock, buistrommel, guiro, triangel, handtrom, boomwhackers en tamboerijn); melodie-instrumenten (Orff-instrumenten; snaarinstrumenten zoals gitaar en basgitaar; blaasinstrumenten zoals kazoo, tin whistle, ocarina, blokfluit en melodica); begeleidingsinstrumenten (piano, keyboard, gitaar …) Omdat leermiddelen meestal te uitgebreid zijn, zal de leraar selecteren op basis van het leerplan. Ook bieden leermiddelen niet altijd de garantie dat het leerplan voor de betrokken leerlingengroep op een passende manier wordt geïnterpreteerd. Het heeft daarom ook geen zin titels in een jaarplan over te nemen als ze niet voldoende verduidelijken wat het leerplan vraagt; de leraar bekijkt echter wel om welke leerplandoelstellingen het gaat. 9 Evaluatie Evaluatie is steeds gekoppeld aan de leerplandoelen. Stel vast, beoordeel en stuur bij waar nodig. Betrek de leerling in het evaluatieproces. 10 VOET@2010 Jongeren zijn dagelijks met muziek bezig. Vaak enkel consumerend, soms weinig kritisch, gestuurd door media of commercie. Muzikale opvoeding wil vertrekken vanuit de leefwereld van jongeren en hun horizon verruimen door actieve muziekbeleving, zelf ontwerpen en gericht luisteren naar een breed scala aan genres. Op deze manier komen alle vakoverschrijdende eindtermen uit de gemeenschappelijke stam aan bod. Muzikale opvoeding neemt in het hele VOET-verhaal een prominente rol in. Afhankelijk van elke individuele leraar en school sporen de 7 contexten met de domeinen van ons vak en ook de stam bevat competenties die sterk aanwezig zijn in onze leerplandoelstellingen. Een doorgedreven leerplanstudie is dus aangewezen voor zowel de leerplanrealisatie als voor de inbreng van muzikale opvoeding binnen de VOET-realisatie op school. Bij gebeurlijke vragen van directies naar verbanden VOET-muzikale opvoeding vertrekt men best van wat de leerkrachten sowieso doen (en dat is niet gering!) en lijst men op met welke andere initiatieven (projecten) buiten het vak leerkrachten bezig zijn. Brochure VOET@2010 hier.

11 Website Vicariaat Onderwijs Mechelen-Brussel Raadpleeg via de website de maandberichten, vakdocumenten en het vademecum voor het vak Muzikale opvoeding. Website DPB SO Mechelen-Brussel hier

Met muzikale groeten Francine Drijkoningen Pedagogisch begeleider secundair onderwijs Muzikale opvoeding Barrierstraat 34 3960 Bree Tel.: 089 46 31 02 [email protected]