Leerlingen in verleiding en in conflict Agressiviteit, seksualiteit, middelengebruik en conflicten op school beheersen de media. De vraag hoe hier mee om te gaan, houdt de samenleving en de politiek bezig. Veel jongeren (16%) in het voortgezet onderwijs tussen de twaalf en zeventien jaar hebben last van sociaalemotionele problemen. Dat blijkt uit een onderzoek naar de gezondheid van jongeren dat in 2005 is gehouden op middelbare scholen in Nederland. Het betreft hier emotionele problemen, zoals depressies en psychosomatische klachten, en agressief gedrag, zoals vechten en stelen. Emotionele problemen komen drie keer zo veel voor onder meisjes als onder jongens. Agressief gedrag komt anderhalf keer zo veel voor onder jongens als onder meisjes. Ongeveer 15% van alle jongeren heeft problemen met het aangaan van relaties met leeftijdsgenootjes. Ruim eenderde van de leerlingen heeft het afgelopen jaar gepest of gevochten. Met het toenemen van de leeftijd neemt het vechten onder meisjes toe en worden meer jongeren ondervraagd door de politie. Ook neemt met het stijgen van de leeftijd het gebruik van genotmiddelen toe. In de puberteit ontwikkelen jongeren een eigen identiteit. Vaak gebeurt dit op school, in groepsverband en los van hun ouders. Veel volwassenen verwachten daarbij dat de jongeren in staat zijn leeftijdsgenoten te ondersteunen en dat zij hun mening en ongenoegen eerlijk en op een adequate manier uiten. Maar vaak beschikken jongeren (nog) niet over deze vaardigheden en kunnen ze hun onzekerheid verbergen achter een masker van bravoure.
Levensvaardigheden helpt Levensvaardigheden is een lesprogramma voor het bevorderen van een gezonde sociaal-emotionele ontwikkeling bij jongeren in het middelbaar onderwijs. Het is bedoeld om de ontwikkeling van sociale en emotionele vaardigheden te stimuleren, gevoelens van spanning in moeilijke situaties te verminderen, een positieve manier van denken aan te leren, gevoel van eigenwaarde te vergroten evenals het vermogen om conflictsituaties beter te hanteren. Levensvaardigheden is bedoeld voor jongeren van alle schooltypen van het middelbaar onderwijs (VMBO, HAVO, VWO) in de leeftijd van dertien tot zeventien jaar. Het programma wordt doorgaans gegeven in de tweede en derde of in de derde en vierde klas. Levensvaardigheden bestaat al een poosje: het is ontwikkeld bij de GGD Rotterdam door René Diekstra en Carolien Gravesteijn. Sinds 1996 wordt het programma aangeboden aan het onderwijs. Sindsdien werken tal van scholen met de methode.
Opbouw van de methode Levensvaardigheden bestaat uit zeventien basislessen, voor de tweede of derde klas, en negen modulelessen voor het leerjaar daarop. De lessen duren vijftig minuten en worden gegeven door docenten van de school.
Basislessen:
“Ik vind het goed dat je leert dat je naar elkaar moet luisteren en hoe je moet reageren op (negatieve) dingen”
In de eerste vier basislessen leren leerlingen hun gedachten en gevoelens te benoemen en te herkennen om vervolgens beter te kunnen handelen. Ook leren ze conflictsituaties als zodanig te herkennen en daar beter mee om te gaan. In de volgende dertien lessen passen de leerlingen deze vaardigheden toe in situaties, waarin jongeren doorgaans een conflict ervaren. In deze lessen proberen de leerlingen ook nieuw gedrag uit, om hun mogelijkheden van gedrag uit te breiden. De onderwerpen van deze lessen zijn: • Conflicten met ouders, medeleerlingen en docenten • Roddelen en (cyber)pesten • Genotmiddelen en gokken • Vriendschap, relaties en seksualiteit • Minderwaardigheidsgevoelens en weerbaarheid • Normen en waarden
Modules:
“Ik vind de rollenspelen die je samen voor klas moet doen leerzaam; zo leer je dat je je niet hoeft te schamen en word je zelfverzekerder”
Als vervolg op de basislessen zijn drie modules ontwikkeld om extra aandacht te geven aan bepaalde onderwerpen. Elke module bestaat uit drie lessen. De modules gaan over de volgende onderwerpen: • Module 1: Omgaan met (ernstige) emotionele problemen (angsten, depressies, suïcidaliteit) Leerlingen leren wat emotionele problemen zijn. Ze leren zo goed mogelijk te reageren op deze emoties, er hulp voor te zoeken of elkaar te helpen. • Module 2: Omgaan met agressie Leerlingen leren op een effectieve manier om te gaan met agressie en moreel verantwoord op te komen voor zichzelf. • Module 3: Jezelf presenteren Leerlingen leren zichzelf op een goede en correcte manier te presenteren en gebruik te maken van feedback, bijvoorbeeld in een sollicitatiegesprek of bij een voordracht in de klas.
Didactische werkvormen Om sociaal-emotionele vaardigheden aan te leren, wordt er geoefend met een variëteit aan werkvormen, zoals discussies, rollenspelen en schriftelijke oefeningen. Elke les begint met een opstartoefening, een ‘energizer’ en eindigt met een gedragsafspraak. Het programma wordt ondersteund door film op DVD of video. In Levensvaardigheden gaat het om: • Problemen oplossen • Omgaan met stress • Relationele vaardigheden • Besluiten nemen • Vergroten van zelfbewustzijn • Kritisch denken • Inleven in anderen • Maatschappelijk en moreel bewustzijn • Het nemen van eigen verantwoordelijkheid • Omgaan met feedback • Stellen van grenzen.
“Ik heb geleerd meer voor mijzelf op te komen en eerder nee te zeggen tegen drugs”
“Je leert de leerlingen op een andere manier kennen. Daarnaast worden actuele conflictsituaties direct bespreekbaar.”
”De leerlingen hebben meer begrip gekregen voor andere mensen en voor andere meningen. Ze begrijpen beter dat mensen op verschillende manieren kunnen reageren.”
Docententraining Voordat docenten Levensvaardigheden onderwijzen, nemen ze deel aan een docententraining. In deze training leren ze over de uitgangspunten van Levensvaardigheden en oefenen ze in het geven van het lesprogramma.
Waarop is de methode gebaseerd? Levensvaardigheden is gebaseerd op de uitgangspunten van Rationeel Emotieve Therapie (RET). RET gaat ervan uit dat denken (en wat je tegen jezelf zegt) van invloed is op je gevoelens en gedrag. Het zijn de gedachten die je hebt over een gebeurtenis die bepalen hoe jij je voelt en gedraagt.
Resultaten tot nu toe In Rotterdam gebruikt meer dan de helft van de middelbare scholen Levensvaardigheden. Onder docenten en leerlingen van deze scholen is gevraagd naar hun ervaringen met Levensvaardigheden. Leerlingen geven aan zich op belangrijke punten sociaal en emotioneel vaardiger en veiliger te zijn gaan voelen. Zo ervaren zij meer controle over hun gedrag in conflictsituaties. Ook docenten zijn enthousiast. Zij geven onder andere aan een verbetering te ervaren in hun relatie met de leerlingen.
“Door de lessen kan ik beter omgaan met boze leraren, ik blijf nu rustiger”
Lijkt Levensvaardigheden iets voor uw school?
U heeft NU de gelegenheid om op voordelige wijze één docent per locatie de “Het zijn gezellige lessen en je leert je klasgenoten wat beter kennen”
training Levensvaardigheden te laten volgen en het lesmateriaal voor één klas voordelig aan te schaffen. Doe mee met het landelijk project Levensvaardigheden (en kijk op de volgende bladzijde)!
Het onderzoek Waarom project Levensvaardigheden?
De eerste resultaten uit het Rotterdamse onderzoek naar de basislessen van Levensvaardigheden zijn veelbelovend: de ervaringen van docenten en leerlingen die Levensvaardigheden in Rotterdam gebruiken zijn heel positief. In dit grootschalige project Levensvaardigheden gaan we bekijken of het totale lesprogramma Levensvaardigheden de sociale en emotionele vaardigheden en de psychische gezondheid van jongeren verbetert, ook op de langere termijn. We zullen de sociale en emotionele vaardigheden van leerlingen die les hebben gekregen uit het lesprogramma Levensvaardigheden, vergelijken met leerlingen die geen les hebben gehad uit een methode voor sociale en emotionele vaardigheden.
voor en één keer na de lessen Levensvaardigheden. De docenten krijgen gratis een training voor het geven van de basislessen en de modulelessen. Ook ontvangen ze het lesmateriaal gratis. De docenten van de Alleentoetsengroep geven tijdens het onderzoek geen les in Levensvaardigheden. Zij nemen in schooljaar 2008-2009 wel twee vragenlijsten af bij de leerlingen van één klas. In schooljaar 2009-2010 nemen ze bij dezelfde leerlingen, die dan in een hoger leerjaar zitten, eveneens twee vragenlijsten af. Docenten vullen ook zelf een korte vragenlijst in over de psychische gezondheid van leerlingen.
Welke docenten? Wij kunnen de effectiviteit van Levensvaardigheden alleen onderzoeken, als er docenten zijn die met een klas mee willen doen aan het onderzoek.
Hoe verloopt het onderzoek? De 66 schoollocaties die meedoen aan het onderzoek zullen wij verdelen in twee groepen van 33. Dat doen wij door middel van loten. De ene groep, de zogenoemde ‘Levensvaardigheden’-groep, zal Levensvaardigheden gaan geven. De andere groep, de zogenoemde ‘Alleen-toetsen’groep, zal geen lessen Levensvaardigheden geven. De docenten van beide groepen zullen vragenlijsten afnemen bij hun leerlingen, die gaan over hun sociaal emotionele vaardigheden en psychische gezondheid. Docenten van de Levensvaardighedengroep geven de zeventien basislessen in schooljaar 2008-2009 aan één klas. In het schooljaar daarna geven zij aan dezelfde groep leerlingen, die dan één leerjaar verder is, de negen modulelessen. Deze docenten nemen bij hun leerlingen in totaal vier vragenlijsten af: in beide schooljaren één keer
Alle docenten van alle onderwijsniveaus voor voortgezet onderwijs kunnen meedoen aan het project Levensvaardigheden. Het maakt dus niet uit welk vak zij geven. VMBO-docenten kunnen meedoen met een derde klas in 2008-2009. In schooljaar 2009-2010 doen zij dan mee met dezelfde klas die dan in het vierde leerjaar zit. HAVO-, VWO-docenten alsook docenten van atheneum of gymnasium kunnen meedoen met een tweede klas in 2008-2009. In schooljaar 2009-2010 doen zij mee met dezelfde klas die dan in het derde leerjaar zit. Per schoollocatie kan één docent meedoen met het project. Een school kan meedoen met meerdere locaties.
Eén docent Hoewel per schoollocatie uiteindelijk één docent aan het onderzoek mee zal doen, zullen we van de locaties die in de Levensvaardighedengroep vallen, twee docenten uitnodigen voor een intakegesprek. Op basis van deze gesprekken zal in overleg met hen worden bepaald wie van hen zal meedoen met het onderzoek. Op de andere docent zullen we geen beroep meer op doen.
Verloop project Levensvaardigheden De Levensvaardighedengroep De schoollocatie krijgt bericht over de groep waarin zij meedoet aan het onderzoek: de Levensvaardighedengroep of de Alleentoetsengroep. In overleg met René Diekstra en de twee docenten wordt afgesproken welke docent zal meedoen aan het onderzoek en Levensvaardigheden zal geven en welke docent niet meedoet De docent volgt gratis de basistraining Levensvaardigheden
De Alleentoetsengroep December 2007 of januari 2008
De schoollocatie krijgt bericht over de groep waarin zij meedoet aan het onderzoek: de Levensvaardighedengroep of de Alleentoetsengroep.
Januari - april 2008
-
Mei 2008 of september 2008
-
De docent geeft de zeventien basislessen Levensvaardigheden. Ook nemen zij twee keer de vragenlijst af en vullen zelf een vragenlijst in.
Schooljaar 2008 – 2009
De docent neemt twee keer een vragenlijst af en vult zelf ook een vragenlijst in.
De docent geeft de negen modulelessen en neemt twee keer een vragenlijst af. Ook vult hij of zij zelf een vragenlijst in.
Schooljaar 2009 – 2010
De docent neemt twee keer een vragenlijst af en vult zelf ook een vragenlijst in.
Waarom meedoen aan project Levensvaardigheden?
Hoe kunt u meedoen aan het project Levensvaardigheden?
• U krijgt de gelegenheid om ervaring op te doen met Levensvaardigheden. Als uw locatie in de Levensvaardighedengroep komt, dan wordt de docent gratis getraind in Levensvaardigheden (à € 1600,-) en krijgt hij het leerlingmateriaal voor één klas gratis (à € 125,-). • Als uw locatie in de Alleentoetsengroep terecht komt, dan kunt u er op rekenen dat u na het onderzoek één docent onder zo gunstig mogelijke omstandigheden de training kunt laten volgen. • U vindt het belangrijk om in het voortgezet onderwijs aandacht te besteden aan sociaal emotionele vaardigheden. Want u bent van mening dat naast cognitieve vaardigheden, ook sociaal-emotionele vaardigheden van belang zijn om je te kunnen ontwikkelen tot een gezond en gelukkig mens. • U vindt het belangrijk dat lesmethoden op effectiviteit worden onderzocht en wilt daaraan een bijdrage leveren.
Als u mee wilt doen aan het project Levensvaardigheden, dan vult u een inschrijfformulier in en stuurt dat op naar het NIGZ. U schrijft zich dan in als schoollocatie. Als uw school meerdere locaties heeft, dan kunnen meerdere locaties meedoen aan het onderzoek. U kunt zich op twee manieren inschrijven: • Per post: U vult bijgevoegd papieren inschrijfformulier in, en stuurt het in de retourenveloppe zonder postzegel terug naar het NIGZ. • Per telefoon/e-mail: U laat Mirande Dawson van het NIGZ per e-mail of per telefoon weten dat u zich wilt aanmelden voor dit project. Zij mailt u dan een elektronisch inschrijfformulier. U kunt dat dan invullen en terugmailen. Mirande is te bereiken op telefoonnummer (0348) 43 98 41 en via het e-mailadres
[email protected]
Wilt u eerst nog meer informatie? Heeft u vragen of wilt u algemene informatie? Neem dan contact op met uw plaatselijke GGD of met Mirande Dawson op telefoonnummer (0348) 43 98 41.
Het project Levensvaardigheden is een samenwerkingsproject van drie instituten:
De medewerkers die hierbij betrokken zijn, zijn: van TNO: Paul Kocken en Nicole van Kesteren, van de Haagse Hogeschool: René Diekstra en Carolien Gravesteijn, van het NIGZ: Mirande Dawson en Kathelijne de Groot.
