LAW FIRMS IN REAL ESTATE
INTRO
Schijnwerpers op een discrete groep intermediairs Met deze 'topic' — de nieuwe naam voor de vertrouwde 'dossiers' in deze nieuwsbrief — stelt Expertise haar eerste analyse voor van de grote zakenadvocaten in het Belgisch vastgoed. 'Groot' is in deze een relatief begrip, want zowel grote internationale als middelgrote, lokale en onafhankelijke spelers verleenden hun medewerking aan dit initiatief. Kurt Reviers, hoofdredacteur Expertise
De vastgoedzakenadvocatuur is booming maar daarom niet minder concurrentieel. De crisis zette druk op de omzetten en de honoraria. Tijdens de hoogconjunctuur tussen 2005 en 2008 hebben de advocaten meer dan een graantje meegepikt op de investeringsmarkt, maar nadien voelden ook zij de onvermijdelijke gevolgen van de terugval van het aantal transacties. Zij zetten een noodzakelijke reconversie in en de contouren van die reengineering heeft de redactie in de volgende pagina's trachten te schetsen. In het algemeen is de advocatuur een relatief gesloten wereld. Er is weinig rotatie, weinig consolidatie, in het beste geval hier en daar een enkele spraakmakende
Alle 18 hebben zij ook zonder uitzondering hun cijfers meegedeeld, een respons boven alle verwachtingen. Het wijst op de grotere bereidheid tot communiceren. Naarmate advocaten meer in de openbaarheid treden — en dat lijkt onvermijdelijk gezien de concurrentiële omgeving — zullen zij ook meer worden uitgenodigd te verwijzen naar de transacties waarbij zij betrokken zijn en de klanten en opdrachtgevers voor wie zij optreden. Al voel ik in hun antwoorden nog goed het verschil tussen de 'oude' en de 'nieuwe' school, waarbij de eerste groep zich terughoudender opstelt, terwijl de tweede actiever deelneemt aan het debat, de publieke exposure opzoekt, deelneemt aan vakbeurzen en in het algemeen meer belang hecht aan PR en marketing. Vastgoedmakelaars zijn nog altijd het kanaal bij uitstek langs waar een deal ontstaat, maar zij vervullen die kerntaak niet langer alleen. Andere tussenpersonen zoals de zakenbankiers, de consultants van grote auditkantoren en nu dus ook de advocaten eisen een plaats op. Bij Expertise voelden wij dat het tijd was de schijnwerpers te richten op deze discrete maar machtige groep intermediairs.//
23 september 2011
De Real Estate Lawyer als beroep is opengebloeid met de professionalisering van de sector. Juridische kwesties zijn er natuurlijk altijd geweest, maar de advocaten bekleden nu een veel prominentere plaats in de dealmaking dan tien jaar geleden. Daarom valt hun met deze 'topic' dezelfde journalistieke aandacht te beurt dan voor hen de makelaars, de gebouwenbeheerders en de schatters-deskundigen.
transfer. Voor deze Law Firms in Real Estate stuurden we onze enquête dan ook naar niet meer dan 18 kantoren, maar naar mijn inzien zijn die wel voldoende representatief voor het geheel van de vastgoedtransacties in de professionele vastgoedmarkt.
WWW.EXPERTISENEWS.BE
I
n haar streven om de Belgische vastgoedsector meer houvast te bieden, maakt onze redactie al sinds enkele jaren allerlei lijstjes op — de Expertise Top 100 van de investeerders en de rankings van de dienstverleners. Het zou er eens van komen dat we daarbij ook bij de bedrijfsadvocatuur zouden uitkomen.
EXPERTISE T OPIC
A N A LY S E
Estate-teams in om hun klanten op een permanente en grensoverschrijdende basis bij te staan.
De vastgoedzakenadvocatuur in het post-crisistijdperk
Na 2008 is die lucratieve M&A-markt echter ingestort en met haar de markt voor beursintroducties, kapitaalverhogingen en vastgoedinvesteringen. Het omzetverlies en de winstdaling die daarop volgden, leidden ook in de departementen Real Estate tot cost cutting en personeelskrimp. 'Zo'n reorganisatie is er in alle Belgische kantoren zeker geweest', bevestigt Wouter Neven, partner en Head of Real Estate bij Lydian. 'Iedereen heeft na de crisis zijn uitgaven bestudeerd en nagekeken welke bedragen werden uitgegeven aan business development, seminaries en buitenlandse reizen. Dat is de cost cutting waar elk bedrijf toen voorstond. En er zullen zeker mensen gevraagd zijn om naar een alternatief uit te kijken, rekening houdend met de weinige omzet die ze op dat ogenblik draaiden. Departementen die puur op transacties waren gericht, hebben ongetwijfeld klappen gekregen. Terwijl departe-menten met een bredere dienstverlening, bij voorbeeld in Planning en PPS, de crisis beter hebben verwerkt.'
De Law Firms die in Brussel - en bij uitbreiding in heel België - de pro-fessionele vastgoedmarkt bedienen, vormen een club van nog geen 20 kantoren, met in hun departementen Real Estate een kransje van een 50-tal vennoten en nog eens 150 andere advocaten en juridisch medewerkers.
D
at clubje is een microcosmos waarin zich het wel en wee van de hele Belgische zakenadvocatuur afspeelt. Er zijn de harde werkers en grijze muizen, de bekende namen en briljante geesten, de grote ego’s en scherpe tongen die met hun brutale pose de tegenpartij trachten te intimideren. De partners en advocaten in Real Estate koesteren grotendeels dezelfde ambities en delen dezelfde zorgen als hun collega’s uit de andere departementen. Ze ondernemen actie om hun praktijk in het post-crisistijdperk aan te passen en te herschikken, leren leven met het idee dat ze voortaan meer zullen presteren voor minder fee en vragen zich af hoe ze een UPL[HÅH[LUKLHHUKHJO[VTKLKPHSVVNTL[LLUTVUKPger klant kunnen opbrengen terwijl ze tegelijk de strijd moeten aangaan met hun huisjuristen die in aantal en belang zijn toegenomen.
'Angelsaksische kantoren, ik heb er zelf een tijdje in doorgebracht, zijn daar nuchter in', getuigt Lieven Peeters, advocaat-vennoot bij de onafhankelijke associatie Altius. 'Als het goed gaat, gaat alles werkelijk ook heel goed, inclusief de bonussen, en dan wordt er royaal gedeeld. Maar andersom, als het minder goed gaat, moet je kunnen incasseren en teruggeven. Het is een ander business model. In Londen kon je in de hoogdagen als advocaat gemakkelijk voor één enkele klant werken. Als die verdwijnt, en in Londen zijn er bedrijven van de radar verdwenen tijdens de crisis, is je potentieel ook plots weg. Dan zit je zonder werk. In Londen mag je dan een kartonnen doos bovenhalen en opkrassen. Men wacht er geen zes maanden tot je je hebt geheroriënteerd.'
Ondanks alles geen ongelukken
WWW.EXPERTISENEWS.BE
23 september 2011
Of ze begeven zich op het pad van de eeuwige zoektocht naar talent. Vooral voor de leidinggevende vennoten van de vastgoedafdelingen is dat een uitdaging. 'Real Estate mist zichtbaarheid', geeft Michaël Bollen, vennoot bij DLA Piper, toe. 'Niemand van de afgestudeerden heeft een vak in die richting gevolgd want het bestaat gewoon niet als apart studievak. Willen we mensen aanwerven voor Real Estate, dan moeten we ze eerst overtuigen van het feit dat we niet louter aan Planning doen, want dat kennen ze natuurlijk, dat we ook niet louter de burgerlijke transacties doen, want dat is de taak van de notaris, en dat het ook geen Estate Planning is. Wat doen we dan wel? In de eerste plaats transacties. Een mix van corporate, contractenrecht en planning. Real Estate sexy? Nee, het vraagt vooral overredingskracht.'
De grote kantoren tellen vandaag niettemin minder koppen dan vijf jaar geleden. Sommige internationale kantoren zagen zich tijdens de crisis zelfs genoodzaakt om hun vennoten te vragen bij te storten om op die manier de kapitaalbasis van het bedrijf of het partnership te versterken. Maar in tegenstelling tot de banken ten tijde van de financiële meltdown of de accountants na de affaire Enron, zijn er ondanks alles geen gerenommeerde advocatenkantoren omgevallen.
2
In de topjaren voor Lehman Brothers ten onder ging aan de subprime-hypotheken, was vastgoed nochtans lang een van de drie pijlers waarop het businessmodel van de topkantoren rustte, naast M&A en financiering. Sinds minstens een tiental jaar beschikken alle grote kantoren immers over volwaardige en gespecialiseerde teams voor de vastgoedsector. De internationaal georganiseerde kantoren zetten zelfs polyvalente, pan-Europese Real
Vijftien procent van het totaal Hoe is het nu dan gesteld met de omzetten? Advocaten hebben niet de gewoonte om te communiceren over hun omzet- en winst- of verliescijfers. Op welk peil ze zijn beland in het post-crisistijdperk, blijft een goed bewaard geheim. Wat de redactie van Expertise wel kon achterhalen, is dat de departementen Real Estate in
EXPERTISE T OPIC
EXPERTISE LAW FIRMS SURVEY BELGIUM 2011 Company
Offices
Staff
Partners
Lawyers
Staff RE
Partners RE
Lawyers RE
Allen & Overy
2
87
22
101
3
2
8
ALTIUS / Tiberghien
2
43
25
114
4
4
14
Ashurst
1
20
7
30
2
1
5
Baker & Mc Kenzie
2
34
23
57
11
4
7
Clifford Chance
1
82
10
50
7
2
5
CMS DeBacker
2
31
22
81
3
4
14
DLA Piper
2
39
31
88
4
7
12
H&K
1
23
6
9
23
6
9
HSP
2
0
4
14
0
4
14
Laga
3
140
23
100
11
3
8
Liedekerke
1
50
35
130
0
4
19
Linklaters
2
85
20
115
3
3
11
Loyens & Loeff
1
52
19
87
1
1
8
Lydian
2
25
13
70
4
4
20
Marx Van Ranst Vermeersch
1
6
9
22
2
1
3
NautaDutilh
1
40
12
80
2
2
14
Simont Braun
1
29
17
34
3
3
5
Stibbe
1
113
31
148
7
4
20
Source : Expertise 2011
Bij nichespelers als H&K (Heilporn & Kadaner) en HSP (Haumont Scho-lasse) ligt dat percentage trouwens veel hoger — bij H&K, dat enkel vastgoeddiensten aanbiedt, zelfs op 100%. Andere kantoren waar Real Estate op basis van het aantal vennoten een relatief groter gewicht heeft, zijn Lydian, DLA Piper en Clifford Chance. Kantoren waar het gewicht benedengemiddeld is, zijn Loyens & Loeff en Allen & Overy, maar dat zijn dan ook twee grote internationale kantoren met een full-servicedienstverlening, die alle domeinen van het recht en het juridisch advies bestrijken en veel verder kijken dan vastgoed.
Dumping en prijsvechters De crisis had niet alleen een negatieve impact op het aantal deals maar ook op de prijszetting van juridische diensten. Ze leidde tot een druk op de erelonen. Een recente studie onder advocaten en hun cliënten in de UK toont aan dat driekwart van de In House Councils - de huisjuristen - vraagt naar lagere fees terwijl slechts een kwart van de advocatenkantoren daar oor naar heeft. Vooral het uurloontarief ligt onder vuur. Dat systeem vertrekt immers van de input door de advocaat - van de tijd die hij steekt in een zaak - en niet van de output voor de klant, van hoeveel waarde die uit het juridisch advies haalt. In het 'advocatenkantoor van de toekomst' worden hourly rates slechts een van de vele manieren van vergoeden naast bijvoorbeeld forfaits (flat rates) en succes fees en value billing. Die verloningsystemen gaan ervan uit dat naarmate de advocaat met de klant meedenkt, hij waarschijnlijk ook wel het risico en het succes
3
23 september 2011
De redenering is eenvoudig: in de 18 kantoren die aan de enquête van Expertise hebben meegewerkt, zijn 57 van de in totaal 329 vennoten geheel of gedeeltelijk werkzaam in Real Estate (in de ruime zin van het woord, inclusief Planning, enz.). Dat is 17% van het totaal. In de mate dat het aantal vennoten het belang van een departement weerspiegelt, bevat het ongetwijfeld ook een aanwijzing voor de bijdrage tot de omzet van de afdeling.
Op basis van het totaal aantal advocaten dat de departementen Real Estate tellen, komt de redactie trouwens tot een vergelijkbaar aandeel: van de 1.330 advocaten in de 18 geënquêteerde kantoren houden er zich 196 bezig met onroerend goed en aanverwante zaken. Dat is een percentage van exact 15%.
WWW.EXPERTISENEWS.BE
2011 grosso modo voor 15% zullen bijdragen aan de omzet van hun kantoren. Dat percentage is niet meer dan een veralgemening en het zal uiteraard sterk verschillen naargelang van de graad van specialisme, maar als vuistregel kan het op enige instemming rekenen van de betrokken advocaten.
EXPERTISE T OPIC
met die klant zal willen delen. Nu veel vastgoeddeals uiteindelijk niet blijken te kunnen doorgaan en de investeerder met lege handen achterblijft, mag die dan misschien rekenen op een geste van zijn advocaat? 'Klanten zijn nog altijd bereid om te betalen voor kwaliteit’, pareert Wouter Neven. ‘Maar het is juist dat er een zekere concurrentie heerst en dat de klanten de kantoren tegen elkaar uitspelen. Maar fees zijn slechts één element. Ervaring en beschikbaarheid zijn minstens even belangrijk. Van de leidinggevende vennoot wordt nu veel meer verwacht dat hij beschikbaar is. Hij moet geen business binnenhalen, maar business doen.’ In markten met toegenomen concurrentie komt men al eens prijsvech-ters tegen en dat blijkt in Real Estate Law niet anders. Dumpingpraktijken, zeker wanneer in een pitch het scherpste bod moet worden gedaan, zijn ook advocaten niet vreemd. In het buitenland duiken sinds kort zelfs zogenaamde freebies op, kleine gratis diensten die worden geleverd om in de gunst van de klant te komen of te blijven. 'Concurrentie is nodig en die is er ook altijd geweest', zegt Lieven Peeters. 'Ik zie inderdaad dumpingpraktijken, waarbij ik mij de bedenking maak of dit op de lange termijn houdbaar is. Je hebt een bepaald niveau van fees nodig om je medewerkers te kunnen betalen.' Zijn collega bij DLA Piper, Michaël Bollen beaamt: 'Ik geloof niet in dumping. Ja, het bestaat, we stellen het vast, maar het is iets op de hele korte termijn. Je kan dan wel marktaandeel veroveren maar je creëert ook een verwachtingspatroon. Als je het in 2011 voor die prijs doet, dan zal je het in 2012 waarschijnlijk ook nog wel tegen die prijs kunnen doen.'
Bollen wijst er trouwens op dat de advocatenpraktijk en de Real Estate Law Firms en -departementen ook los van de crisis zijn geëvolueerd. 'De sector kijkt met een andere opinie naar vastgoed. Vroeger was er enkel de kantoormarkt in Brussel die telde, terwijl investeerders nu ook naar andere segmenten, regio's en objecten kijken. Naar retail, naar rusthuizen, naar studentenflats. Blijf je als adviseur gefixeerd op kantoren, dan ligt je praktijk nu zeker plat. Als de markt zich in de richting van de rusthuizen begeeft, zou het dom zijn om als advocaat niet mee te gaan.'
WWW.EXPERTISENEWS.BE
23 september 2011
Value for money
4
In die zin is de crisis niet meer dan de katalysator die een aantal al aanwezige trends heeft versneld en versterkt. Dat zakenadvocaten zich reorganiseren en de accenten in hun business verschuiven is gewoon een uiting van het feit dat zij zich zoals alle Westerse ondernemingen
aanpassen aan een nieuwe realiteit. Een wereld waarin globalisering, technologie, consumentisme en vergroening de marsorders bepalen. Het zijn uitdagingen die de beste advocaten in een competitief voordeel weten om te zetten. Technologie betekent investeren in IT en hoewel dat haaks staat op de huidige inspanningen om vooral op de kosten te besparen, kan de digitalisering bijdragen tot een grotere efficiëntie en een betere en snellere communicatie, zowel intern als met de clientèle. Daarmee wordt meteen ook tegemoet gekomen aan de vraag van de kritische klant en zijn huisjuristen voor meer value for money. Globalisering kan ook helpen om het juridisch advieswerk verder te standaardiseren en diensten met een lage toegevoegde waarde uit te besteden. Vergroening, duurzaamheid en corporate governance openen dan weer nieuwe werkdomeinen die kunnen inspelen op de trend bij de overheid naar opnieuw meer regulering en de vraag van de bedrijven om risico's beter beheersbaar te maken.
Partnerships en opvolging In die omwenteling lijkt het klassieke partnership en vooral de bedrijfscultuur nog moeilijk langer vol te houden, net als de mythische personencultus van de advocaat als de discrete man achter de schermen die ermee gepaard gaat. Of niet? 'Confidentialiteit is toch wel een belangrijke karaktertrek van een advocaat', pleit Wouter Neven. 'Als je te veel te koop loopt met alles wat je doet, weet ik niet of de klanten daar zo mee gediend zijn.' De klant kijkt alleszins kritischer naar zijn advocaat en houdt er minder rekening mee dat een kantoor al dan niet tot de zogenaamde Magic Circle behoort (de top 5 van de Britse advocatenkantoren). Hij shopt gewoon voor de beste diensten en dat schept kansen voor nichespelers en de jongere en flexibele kantoren die zich profileren als law boutiques. Niet alleen de traditionele opdeling tussen de advocatenkantoren onderling zal wijzigen, ook de interne piramide en de strikte hiërarchie tussen de equity partners en de andere advocaten en juridische medewerkers zal worden herzien. Sinds de crisis telt elke nieuwe introductie en dus worden de interne beloningsystemen het best aangepast in functie van iedereen die business aanbrengt, ongeacht zijn functie, opleiding of status. Net zoals het belang van de marketing en de communicatie toeneemt en het nu domeinen zijn die steeds vaker wordt toevertrouwd aan niet-juridische specialisten die daarvoor echter wel een vergoeding verwachten die in verhou-ding staat tot hun zakelijke inbreng. De specialisten stellen zelfs dat grote fusies tussen En-
Het beroep van Real Estate Lawyer is inderdaad alsmaar veeleisender geworden en dat hoge tempo is voor sommigen nog moeilijk langer vol te houden. De meeste Real Estate-departementen worden vandaag nog altijd geleid door de advocaten die er tien of vijftien jaar geleden mee aan de wieg van stonden. Een geleidelijke aflossing van de wacht is nodig om de generatiekloof binnen de kantoren tussen de partners en de senior staf enerzijds en de jongere medewerkers anderzijds niet al te groot te laten worden.
De ideale vastgoedzakenadvocaat
EXPERTISE T OPIC
gelse en Amerikaanse Law Firms niet lang meer op zich zullen laten wachten. Misschien zijn die fusies een oplossing voor de opvolgingsproblematiek. 'Onze generatie heeft het helemaal uit het niets moeten oprichten', zegt Lieven Peeters. 'Ik heb van bij het begin aan de wieg gestaan en heb er altijd plezier in gehad. Ik heb ook een enorme groei naar professionalisering gezien. De advocatenkantoren zijn de markt daarin gevolgd.'
'Die evolutie zie je bij alle dienstverleners in de sector. De financiële wereld is vastgoed gaan bekijken als een volwaardig beleggingsproduct en dat betekent dat je mensen moet inzetten die de markt beter hebben leren begrijpen en een aangepaste dienst kunnen aanbieden. We worden onder onze cliënten ook met een ander soort spelers geconfronteerd. Ze zijn institutioneler en internationaler en mede daardoor veeleisender. Ze zijn meer gestructureerd gaan investeren in onroerend goed en dit gaat verder dan de uitvoering van door fiscaliteit gedreven acquisties.' De nieuwe ideale vastgoedzakenadvocaat is wellicht niet meer iemand die de volle grip op de business uitsluitend voor zichzelf opeist, maar een partner — een 'trusted adviser', zegt Michael Bollen — die zich zakelijk, to-thepoint en flexibel opstelt. Die getuigt van een synthetisch talent, die creatief is en vooral, kwaliteit levert. 'De kwaliteit die je aflevert aan de klant, is cruciaal', besluit Wouter Neven. 'Er is een ondergrens aan al die cost cutting. Ofwel zit je op de duur helemaal alleen op je departement, zonder medewerkers, maar dan kan je natuurlijk ook geen fatsoenlijk werk meer afleveren.'//
De vraag is dan ook: wie worden de volgende sterren van de Real Es-tate Law in België? 'Die zullen alleen maar nog professioneler zijn', denkt Lieven Peeters.
Linklaters LLP Rue Brederodestraat 13 1000 Brussels Tel: (+32) 2 501 94 11 Fax: (+32) 2 501 94 94
linklaters.com
5
23 september 2011
WWW.EXPERTISENEWS.BE
Building on success.
EXPERTISE T OPIC
R A N K I N G 2 0 1 1
++++ Allen & Overy Baker & Mc Kenzie DLA Piper Linklaters Stibbe
D I R E C T O RY
Allen & Overy Tervurenlaan 268A, 1150 Brussel 02 780 22 22 www.allenovery.com @ Daniel Gillet > Investment, Financing # Aareal, AXA REIM, Bank of America, Besix, Cofinimmo,
+++ Clifford Chance Liedekerke Lydian NautaDutilh
Deutsche Bank, Ethias, de Merode/Sogemad, ING, Irish Life, Kennedy Wilson, Münchener Hypothekenbank, Pertinea PIP, Unibail-Rodamco, Wilhelm & Co ALTIUS / Tiberghien Advocaten Havenlaan 86c, 1000 Brussel
++ CMS DeBacker H&K Laga
02 426 14 14 (ALTIUS) 02 773 40 00 (Tiberghien) www.altius.com www.tiberghien.com @ Lieven Peeters (ALTIUS), Dany Stas (Tiberghein), William
+ ALTIUS / Tiberghien Ashurst HSP Loyens & Loeff Marx Van Ranst Vermeersch Simont Braun
Timmermans (ALTIUS) > Acquistions, Development, VAT # AG Real Estate, Besix, CFE, Cofinimmo, Ertzberg, Eurostation, ING Real Estate, Intervest, NMBS Holding, Vanhaerents, Vooruitzicht, Warburg-Henderson Ashurst Louizalaan 489, 1050 Brussel 02 626 19 00 www.ashurst.com @ David Du Pont, Arnaud Wtterwulghe, Carl Meyntjens > Sales & Purchases, Occupancy structures
Methodologie. Voor de rangschikking 2011 van de 'Law
# Esprit, Crédit Agricole, Industrial Securities, State Streek
Firms in Real Estate' vertrok Expertise van de bestaande
Bank, Westimmo, Quares Retail Fund
internationale rankings van Chambers (Band 1/4) en Legal 500 (Tier 1/2). Kantoren die in deze rankings niet worden
Baker & McKenzie
vermeld, werden ondergebracht in een restcategorie met
Louizalaan 149, 1050 Brussel
een score één lager dan de laagste categorie in de ranking.
02 639 36 11
De door de advocatenkantoren behaalde plaats in beide
www.backermckenzie.com/belgium
rankings samen kreeg een gewicht van 50%. De andere
@ Dominique Lechien, Jean-François Vandenberghe, Rudy
50% werd door Expertise toegekend op basis van het aan-
Dupont, Pascal Mallien
tal partners in de afdelingen Real Estate van de Belgische
> Purchase & Disposal, Development
filialen (3 categorieën: 1/2-4/5+ partners). Binnen elke cate-
# Aberdeen, Atenor, BPI, CBRE Investors, DEKA, ING Lease,
gorie staan de kantoren alfabetisch gerangschikt.
Kairos, SEB Immobilien, Securex, Soficom (Eiffage), Westinvest, Wilma
WWW.EXPERTISENEWS.BE
23 september 2011
Rondetafel. Voor het artikel 'De vastgoedzakenadvocaat
6
in het postcrisistijdperk' nodigde de redactie van Expertise
Clifford Chance
drie advocaten uit voor een rondetafelgesprek over de re-
Louizalaan 65b2, 1050 Brussel
cente trends in het beroep. De keuze viel op de drie juristen
02 533 59 11
die ook regelmatig een bijdrage leveren aan de nieuwsbrie-
www.cliffordchance.com
ven van Expertise: Michaël Bollen van DLA Piper, Wouter
@ Henri d'Ursel
Neven van Lydian en Lieven Peeters van Altius. Alle drie zijn
> Acquisitions & Sales, Development
zij vennoot in het departement Real Estate van hun kantoor.
# AG Real Estate, Allfin, Allianz Belgium, AXA, Banimmo,
De volledige neerslag van deze rondetafel leest u in het no-
BlackRock Realty, Evans Rendall, Foruminvest, Goodman,
vembernummer van het magazine Property Talk.
HIH, Irish Life, IVG Real Estate, IXIS AEW Europe, JP Morgan, KanAm, KBC, MEAG, Prowinko, Union Investment
Loyens & Loeff
Terhulpsesteenweg 178, 1170 Brussel
Neerveldstraat 101-103, Brussel
02 743 69 00
02 743 43 43
www.cms-db.com
www.loyensloeff.com
@ Bruno Duquesne
@ Christophe Laurent
> Finance, Tax
> Tax, Environment
# Aerium, AEW Europe, Bureau Happold, Hortusa, Klépierre,
# AG Real Estate, AIK Immobilien, Alcopa, Besix, Foncière des
LBBW Immobilien, LB Lux, NH Hoteles, Royal Bank of
Murs, Indimmo, ING REIM, JVC Logistics
EXPERTISE T OPIC
CMS DeBacker
Scotland, SEB Lydian DLA Piper
Havenlaan 86C, 1000 Brussel
Louizalaan 106, 1050 Brussel
02 787 90 00
02 500 15 00
www.lydian.be
www.dlapiper.com
@ Wouter Neven
@ Dirk Caestecker
> Dealings, Development
> Investment/Desinvestment, PPS
# BNP Paribas Fortis, Banimmo, Bruvinvest, Cofinimmo,
# AG Vespa, AG SOB Gent, Bouwfonds, Dexia Bank,
Cordeel, DMI, Eurostation, Extensa, Infrabel, ING Real
Foruminvest, Group GL, Home Invest Belgium, ING Real Estate,
Estate, Interbuild, Group Jansen, Kairos, Kinepolis, Mercator
Intervest, IVG Immobilien, ING Real Estate, Multi Development,
Verzekeringen, Stora Enso Langerbrugge, Willemen
Nexity, Prowinko, Redevco, Quares, Union Investment, Van Wellen
Marx Van Ranst Vermeersch & Partners Tervurenlaan 270, 1150 Brussel
H&K (Heilpron & Kadaner)
02 285 01 00
Terhulpsesteenweg 150, 1170 Brussel
www.mvvp.be
02 663 36 36
@ Stefaan Verbouwe
> Asset share deals, Contractual
> Transactions, Environment
HSP (Haumont-Scholasse & Partners)
NautaDutilh
Chemin du Stocquoy 1, 1300 Wavre
Terhulpsesteenweg 120, 1000 Brussel
010 45 46 00
www.nautadutilh.com
www.hsp.be
02 566 80 00
@ Francis Haumont, Michel Scholasse
@ Didier De Vliegher
> Real Estate Projects
> Investment, Development # AG Real Estate, Ascencio, AXA, BAM, Bayerische
Laga
Landesbank, BEAMA Brussels region, Codic, Cofinimmo,
Berkenlaan 8a, 1831 Diegem
Foruminvest, KBC, Leasinvest, Luri, Montea
02 800 70 00 www.laga.be
Simont Braun
@ Werner Van Lembergen, David Roelens
Louizalaan 149/20, 150 Brussel
> Corporate Real Estate, Finance
02 542 70 80
# Axa Bank, Bank Degroof, Barclays Bank, Breevast, CIP,
www.simontbraun.eu
Crédit Agricole, Crédit Suisse, Montea, PMV, Pylos, Robelco
@ Manuela von Kuegelgen, Thomas Braun # Aedifica, Banque Degroof, BPI, CUP (Eurovia), Ets Jacques
Keizerslaan 3, 1000 Brussel
Delens, Europa Capital, Groupe Liégeois, Urbinvest, Ville de
02 551 14 18
Bruxelles
@ Yves Delacroix
Stibbe
# Axisparc, Befimmo, Ikea, Galliford
Loksumstraat 25, 1000 Brussel
WWW.EXPERTISENEWS.BE
www.liedekerke.com
02 533 52 11 Linklaters
www.stibbe.com
Brederodestraat 13, 1000 Brussel
@ Rudy Nauwelaerts
02 501 94 11
> Development, Leases
@ Yves Moreau
# Atenor, Brussels Airport Company, Eurogare, Leasinvest,
> Transactional Real Estate, PPS
Multi Invest, Prowinko, Segro
# AG Real Estate, Allfin, Banimmo, Befimmo, BNP Paribas Fortis, Intégrale, SwissLife Immobilier, Nexity
7
23 september 2011
> M&A, Construction Law Liederke Wolters Waelbroeck Kirkpatrick
EXPERTISE T OPIC
bewijst dat het tot op zekere hoogte 'deel uitmaakt van de club'.
RANKING
In de beslotenheid van de club Rankings zijn een heikele zaak. Ze hebben maar een relatieve waarde omdat ze in het beste geval een momentopname zijn van de onderlinge krachtsverhoudingen tussen de in de lijst opgenomen bedrijven. Kurt Reviers
V
oor de allereerste ranking van de 'Law Firms in Real Estate' van Expertise is dit des te meer het geval omdat er, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de prestaties van de makelaars of de portefeuilles van de investeerders in de vastgoedsector zelf, geen objectieve grondslag aanwezig is om de marktaandelen van de betrokken advocatenkantoren met zekerheid te meten. Nochtans zijn rankings van law firms geen onbekend terrein. Internationale publicaties als Chambers en Legal 500 publiceren al jaren overzichtslijstjes van de internationaal bekende advocatenkantoren, ook voor de kantoren die in België actief zijn en zelfs apart voor hun Real Estate-praktijken. Expertise heeft zich voor haar eerste ranking dan ook laten leiden door deze twee internationaal gereputeerde rankings, die in de advocatuur algemeen aanvaard worden als referenties. Op deze lijstjes vermeld staan is een opgave voor elk kantoor, want het
'Als je erin staat, komen ze naar je toe', weet een insider uit ervaring. 'Maar je moet er natuurlijk eerst wel inkomen en dat is niet zo evident.' Hij laat zich trouwens erg kritisch uit over de waarde van al dit soort rankings: 'Beslotenheid is een punt van kritiek. Ze werken bevestigend en versterken de realiteit. Het zijn bovendien twee gidsen waar internationale kantoren een voetje voor hebben. De vraag is: gaat een promotor aan de kust zijn juridisch adviseur zoeken in de Legal 500? Ik denk het niet. Kijk naar de makelaars. Als je je huis wilt verkopen, ga je toch ook niet aankloppen bij Jones Lang LaSalle?' Daarom introduceerde Expertise voor haar ranking een bijkomend cri-terium dat wel objectief kan worden gemeten en dat tot op bepaalde hoogte een graadmeter is voor de relatieve sterkte van de Real Estate-departementen in elk van de kantoren die aan de enquête hebben deelgenomen. Dat criterium is het aantal vennoten dat werkzaam is in het departement Real Estate. Op basis van deze eigen graadmeter enerzijds en de plaats die de law firms bekleden in Chambers en Legal 500 anderzijds, berekende de redactie een rekenkundig gemiddelde dat haar toeliet de verschillende kantoren onder te verdelen in vier categorieën van belangrijkheid. Binnen elke categorie werden de kantoren alfabetisch gerangschikt.//
De redactie houdt eraan alle kantoren en de vennoten en medewerkers van de afdelingen Real Estate die ons hun gegevens voor deze enquête hebben meegedeeld, te danken voor hun medewerking.
COLOFON
LAW FIRMS IN REAL ESTATE is een bijlage bij de vastgoednieuwsbrief Expertise News. In deze rubriek verschijnen onder meer de jaarlijkse rankings van de makelaars (take-up en capital markets), investeerders (Expertise Top 100), gebouwenbeheerders, schatters-deskundigen en zakenadvocaten.
WWW.EXPERTISENEWS.BE
In de rubriek Topic belicht de redactie specifieke thema's, markten en beroepen uit de Belgische vastgoedsector. Hoofdredactie: Kurt Reviers Verantwoordelijk uitgever: Raymonde Musch Een uitgave van Expertise bvba Ramberg 7, 3000 Leuven 016 31 49 70 www.expertisenews.com
