Laptops in het MBO. Leo Bakker en Maaike Stam

Laptops in het MBO Leo Bakker en Maaike Stam

KE232 Br laptops hv new.indd 1

18-03-2010 16:18:24

Laptops in het MBO


18-03-2010 16:18:26

Wat staat er in dit boekje?

Hoe? 1

Introductie en samenvatting

5

2

Omgeving

7

3

Visie en ambitie

8

4

Functioneel en didactisch

10

5

Wet- en regelgeving

12

6

Privé- of uitleenlaptops

14

7

Ondersteuning

16

8

Financiële aspecten

18

9

Licenties

20

10 Techniek

22

11 Implementatie

24

12 Rol Kennisnet en saMBO~ICT

26

13 Conclusie en advies

27

14 Ervaringen van instellingen

28

Laptops in het MBO | 3 KE232 Br laptops hv new.indd 3

18-03-2010 16:18:26

Laptops in het MBO | 4


18-03-2010 16:18:27

1

Aanleiding en samenvatting Geen enkele MBO-instelling twijfelt nog aan het nut van laptops in het onderwijs. Uit onderzoek blijkt dat alle ROC’s er in meer of mindere mate mee aan de slag willen. Maar de vraag is: hoe pak je dat aan? Waar moet je aan denken en waar moet je rekening mee houden als je laptops binnen het onderwijs wilt inzetten? Dit boekje biedt uitkomst voor het onderwijsmanagement van MBO-instellingen.

Kennisdelingsworkshops Een kennisdelingsworkshop, bijgewoond door afgevaardigden van meer dan tien ROC’s (!) leerde ons dat er sprake is van een weerbarstige realiteit. Een veelvormige realiteit. Maar ook veel herkenning in elkaars verhalen. De gedeelde ervaringen en geformuleerde do’s en don’ts vormen de basis van dit document en van de geformuleerde adviezen.

Managementsamenvatting De implementatie van laptops in een instelling is een groot en complex project. Het gekozen ambitieniveau bepaalt voor een belangrijk deel hoe groot en hoe complex. Indien een snelle implementatie is vereist, moet bijvoorbeeld meer dan gemiddeld aandacht aan communicatie en draagvlak worden besteed. In alle gevallen is het belangrijk dat er een schaalbare technische oplossing wordt gekozen. En dat technische én functionele ondersteuning worden geregeld. Niet elke student en docent is tenslotte even ICT-vaardig.

Zo! 4. Functioneel en didactisch – De laptop in de klas, wat moet je ermee kunnen? Wat is de impact voor de docent en het leerproces? 5. Wet- en regelgeving – Welke juridische aspecten spelen er: mag een leerling worden verplicht een laptop aan te schaffen? 6. Uitleen- of privé-eigendom – Voor welke optie moet een instelling kiezen? 7. Ondersteuning - Welke ondersteuning aan studenten en medewerkers moet worden georganiseerd? 8. Financieel – Wat betekent deze wijziging financieel? Voor de instelling en de studenten/ouders? 9. Licenties & software – Wat is de consequentie van de inzet van privélaptops t.a.v. licenties? 10. Techniek – Met welke algemene technische aspecten moet rekening worden gehouden? 11. Implementatie – Welke stappen zijn belangrijk bij de implementatie? 12. Rol Kennisnet en saMBO~ICT – Wat kunnen deze organisaties voor de instellingen in dit kader betekenen? 13. Conclusie en advies – en tenslotte een overzicht van ervaringen van geraadpleegde instellingen. Dit document is bedoeld voor onderwijsmanagement van MBO-instellingen. Op de site www.kennisnet.nl/mbo wordt over dit onderwerp (voor o.a. projecten IT managers) een kennisdelingsplatform ingericht.

Opbouw document De volgende onderwerpen worden achtereenvolgens behandeld: 2 Omgeving – Waarom is ‘laptops in het onderwijs’ een actuele vraag? 3. Visie en ambitie – Wat betekent de visie en ambitie van een instelling voor de implementatie van laptops?

Onderschat de impact niet! Denk GROOT, begin klein


18-03-2010 16:18:27


2 Omgeving

Hoe? Legt alles vast

Wisselt uit

Reflecteert niet

Vaak al in bezit van laptop

Wil gratis content

Wie is onze student?

Altijd en overal online

(bron: website ministerie van EZ, Marktrapportage Elektronische Communicatie TNO september 2009)

Download niets

Autonoom

Breedband internet via DSL en kabel zijn de meest gebruikte vormen van internettoegang in Nederland. In Nederland heeft 86% van de Nederlandse huishoudens toegang tot internet, circa 75% van de Nederlandse huishoudens maakt gebruik van breedbandinternettoegang.

De tweejaarlijkse enquête genaamd ‘het Jongerenonderzoek 2009’ (www.hetjongerenonderzoek2009.nl) laat zien dat meer dan de helft van de jongeren in de leeftijd van 15 tot 23 jaar in het bezit is van een laptop.

Technisch razendsnel (De WIFI-generatie / Liesbeth Hop en Bamber Delver)

Continu traceerbaar


18-03-2010 16:18:27

2

Omgeving

Zo!

Hoe ontstond de vraag naar laptops in het onderwijs?

Laptop in het V(MB)O

Een maatschappij die in zich in snel tempo ontwikkelt tot een steeds meer gedigitaliseerde maatschappij, vergt van het onderwijs een andere benadering van de inzet en het gebruik van ICT-middelen. Voor de huidige generatie jongeren is het gebruik van ICT-middelen volledig geïntegreerd in hun dagelijks leven. Thuis werken ze vaak al op een laptop en dat willen ze op school ook. Het liefst voor alle vakken. Doordat beschikbare computers vaak niet toereikend zijn, kunnen laptops uitkomst bieden.

Een groeiend aantal VO-scholen vraagt zijn leerlingen een laptop aan te schaffen. Bij overgang naar het beroepsonderwijs verwacht men deze weer te kunnen gebruiken!

Een MBO-instelling is dus niet meer leidend in het aanbod van ICTmiddelen maar volgt en faciliteert. De tendens van individualisering en flexibilisering van het onderwijs past in deze ontwikkeling. ‣ ‣ ‣

De markt volgt de maatschappelijke ontwikkeling; Het onderwijs volgt de markt; ICT volgt het onderwijs (en de trends in de markt).

Individualisering en flexibilisering Het gebruik van laptops in combinatie met een elektronische leeromgeving en online leermiddelen ondersteunt de tendens naar individualisering en flexibilisering.

Portals en elektronische leeromgevingen Veel instellingen kiezen voor een elektronische leeromgeving of internet-portal voor toegang tot (persoonlijk) nieuws, documenten en zelfs applicaties voor zowel studenten als medewerkers.

Online aanbod groeit Steeds meer leermiddelen worden online aangeboden. Sommige uitgevers beperken zich zelfs tot on-line materiaal voor het MBO (zie ook www. edupoort.nl en www.eduroute. nl). Bovendien biedt Kennisnet online hulpmiddelen zoals ECK (Educatieve Content Keten) van Kennisnet en Wikiwijs, een kennisuitwisselingplatform voor en door docenten.

De computer in het beroepsonderwijs Niet in elke beroepsgroep neemt de computer een even belangrijke positie in. Kun je van een kapper in opleiding verlangen dat hij voor zijn opleiding een laptop aanschaft? Een argument dat hiervoor pleit, is de maatschappelijke taak van ons onderwijs. Ook voor een kapper speelt de computer een rol. Op school word je op weg geholpen bij veilig computergebruik. Bovendien geldt voor elke student dat de computer een communicatie- en naslagmiddel is. In elk geval thuis. Waarom niet op school?


18-03-2010 16:18:28


3 Visie en ambitie

Hoe? Past het gebruik van laptops bij de onderwijsvisie?

Wat is het gewenste tempo van invoering?

Kostenreductie?

Waarom wil je laptops gebruiken?


Komt de vraag uit de teams?

visie en ambitie

Snelle implementatie of natuurlijke groei?

Kunnen teams ook NIET meedoen?

Is er sprake van nieuwbouw?

18-03-2010 16:18:28

3

Visie en ambitie

Hoog De MBO-instelling wil snelle overgang – binnen 4 jaar – naar gebruik van laptops in het onderwijs, zowel voor docenten als studenten. Top-down Overgang binnen 4 jaar

Redenen: - Profilering instelling - Past bij onderwijsvisie - Nieuwbouw - Vervanging (netwerk-)infrastructuur

Aandacht is nodig voor: - Creëren draagvlak - Sterke sturing/planning - Ondersteuning studenten/docenten - Techniek moet 100% zijn: pilots - Educatieve digitale content

Zo! Gemiddeld De MBO-instelling wil geen verplichte invoering, maar wel sturing geven aan het tempo van invoering. Top-down/Bottom-up

Overgang binnen 6 jaar

Laag De MBO-instelling volgt het tempo van het onderwijs. Invoering van laptops, proces mag langer duren. Bottom-up

Overgang mag langer dan 6 jaar duren

Redenen: - Snelle invoering niet noodzakelijk - Vervanging (netwerk-)infrastructuur - Wens vanuit onderwijs(directies) - Wens tempoverschil tussen teams

← Let op aandachtspunten beide ambitieniveaus →

Het ambitieniveau van een instelling bepaalt aan welke aspecten meer aandacht moet worden besteed en is bepalend voor de aanpak van de implementatie.

Redenen: - Snelle invoering niet gewenst - Past bij onderwijsvisie

Aandacht is nodig voor: - Individueel tempo onderwijsteams - Vermijden wildgroei/dubbele kosten - Sturing terugdringen vaste werkplekken - Techniek beheersbaar/uitbreidbaar


18-03-2010 16:18:29


4 Functioneel en didactisch

Hoe? Hoe geef ik les als alle ogen op het beeldscherm zijn gericht?

Hoe maak ik (gebruik van) elektronische leermiddelen?

What’s in it for me?

docent Het verhaal van een mbo-docent In de NRC Next (18 maart 2008) stond een artikel van Sandra Wormgoor met de titel ‘Tja, als leraar heb je het nakijken’. Het artikel gaat over een MBO-docente Engels. Zij beschrijft hoe al haar leerlingen in de klas gebruik maken van een laptop. Haar klas is veranderd in een oerwoud van stekkerdozen en snoeren, waarin leerlingen meer aandacht hebben voor het scherm dan voor de docent. Zij schrijft: “Gelukkig heb ik het tot nu toe overleefd en heb ik nog niet een laptop aan mijn been zien bungelen. Toch komt er een moment dat dit grootscheepse contact met de stekkerdoos mijn werk overbodig maakt. Althans, als ik het gedrag van mijn studenten zie.


Kan ik de opleiding sneller of anders doen?

Ik wil niet de hele tijd achter een computer zitten.

Ik moet de laptop wel nodig hebben.

student Over een tijdje kijk ik tegen 28 laptopachterkanten aan en is er geen student meer die mij nog aankijkt. Het apparaat dat slechts via elektriciteit werkt, vraagt dan al hun aandacht. Het contact met de leerkracht in het lokaal is ondergeschikt. Ik hoor ze denken: ‘Oh ja, de docent is er ook nog, en probeert ons iets te vertellen. We horen het wel, maar ons scherm en al die YouTube-beelden die aan ons voorbij trekken zijn véél belangrijker.’ Als ik niet aan het begin van iedere les mijn studenten vraag hun laptops dicht te doen, houd ik letterlijk stopcontactstudenten over: er is dan geen enkel contact meer mogelijk. Ze zeggen dat ze me nog horen, maar hun aandacht is bij de digitale wereld op het scherm en niet bij mijn verhaal.”

Leeuwenborgh Opleidingen hield recent een enquête onder studenten met een eigen laptop. De voorlopige resultaten laten zien dat: • Het gemiddeld aantal computers in hun huishouden 3,3 is; • Meer dan 70% tevreden is over het gebruik van laptops in het onderwijs; • 40% van de studenten opstartproblemen heeft gehad; • Een derde van de studenten heeft een tweedehandslaptop van familie of internet; • Een derde van de studenten schafte de laptop aan bij een grote electronicaketen.

18-03-2010 16:18:29

4

Functioneel en didactisch

Zo!

Het werkt pas als men er mee werkt: draagvlak onder docenten Een succesvolle implementatie van laptops in het onderwijs wordt – zonder uitzondering – gekenmerkt door het draagvlak voor het project onder docenten. Als met het project wordt gewacht tot docententeams er zelf om vragen en aan voorwaarden kunnen voldoen om ermee te mogen starten (zoals digitaal

leermateriaal en scholing van docenten), is het draagvlak onder docenten meer vanzelfsprekend. Bij een meer top-downbenadering is dit niet vanzelfsprekend en moet aandacht worden besteed aan communicatie en het faciliteren van docenten d.m.v. mensen (ondersteuning) en middelen.

Samenwerking en ondersteuning

Leiderschap

‘Vier in Balans’

Visie

Kennis en vaardigheden

Digitale leermiddelen

Kennisnet geeft jaarlijks de monitor ‘Vier in Balans’ uit over het succes van ICT in het onderwijs. Om daadwerkelijk de vruchten te plukken van gebruik van ICT is het van belang dat er een evenwichtige balans is tussen: 1. onderwijsvisie; 2. deskundigheid; 3. digitaal leermateriaal; 4. (ICT-)infrastructuur. Ook bij de inzet van laptops moet deze balans bestaan. Daarnaast zijn sturing (leiderschap), ondersteuning van docenten en een idee over de inbedding in het onderwijs (didactisch gebruik) van wezenlijk belang.

(ICT)infrastructuur

Didactisch gebruik van ICT voor leren

bron: ‘Vier in Balans’ - Kennisnet

Laptops in de klas: een hele verandering Het gebruik van laptops biedt meer flexibiliteit voor docenten. Men is niet meer afhankelijk van specifieke ruimten. Op elk moment kan in elke ruimte gebruik worden gemaakt van computerfaciliteiten. Studenten verwachten dan ook dat er altijd met de computer gewerkt kan en mag worden. Voor docenten betekent dit: • een plek geven aan het gebruik van de computer: bepalen wanneer deze door studenten gebruikt mag en kan worden;

• •

zorg dragen voor de beschikbaarheid van elektronische leermiddelen; meer mogelijkheid tot individualisering en flexibilisering van het onderwijsaanbod. Let op: de inzet van elektronische leeromgevingen en digitale leermiddelen kan ook de werkdruk van de docent verhogen: het internet is overal. Een student kan op elk moment een vraag stellen en wil deze beantwoord krijgen!


18-03-2010 16:18:31


5 Wet- en regelgeving

Hoe? Is het wel toegestaan dat er software op mijn apparaat wordt geïnstalleerd?

Mag je een student verplichten een laptop aan te schaffen?

Ik ben bang dat de laptop wordt gestolen of dat mijn kind op straat wordt beroofd.

studenten en ouders Moet ik het adviesapparaat aanschaffen?

Geldt arbowetgeving ook voor studenten?

Ben ik aansprakelijk als mijn laptop gestolen wordt?

Leermiddelen voor VO zijn toch gratis? Hoe zit dat met die laptop?

Wat schrijft de arbo eigenlijk voor?

docenten Ik wil niet met een laptop werken, mag ik het weigeren?


Mag ik de laptop van school privé gebruiken?

Ik heb die scholing niet nodig, mag ik weigeren?

18-03-2010 16:18:31

5

Wet- en regelgeving Kun je een student verplichten een privé laptop aan te schaffen? Ja, je kunt een student verplichten een laptop aan te schaffen. Door de aanschaf van een laptop op te nemen in de boeken- of leermiddelenlijst en hiernaar te verwijzen in de onderwijsovereenkomst, verplicht de student zich de laptop aan te schaffen door ondertekening van de overeenkomst. Meer zekerheid biedt het als de verplichting én in de onderwijsovereenkomst én in de onderliggende leermiddelenlijst wordt opgenomen. Het is overigens ook interessant om na te denken over wat je doet als de student ondanks de verplichting toch geen laptop aanschaft. Wat doe je als een student een boek niet aanschaft? Je zult de student waarschijnlijk niet voor de rechter willen dagen, toch wil je dat de lessen doorgang kunnen vinden! Het is in elk geval wel zo dat de verplichte aanschaf een minder draagkrachtige student en zijn ouders helpt om in aanmerking te komen voor financiële tegemoetkoming.

Zo! Kan een docent een ter beschikking gestelde laptop weigeren? Omdat de docent de computer nodig heeft voor het uit voeren van zijn werkzaamheden (zoals bijvoorbeeld het invoeren van cijfers) valt het aanvaarden van de laptop onder het zogenaamde instructierecht (artikel 7:610 BW). Een medewerker dient zicht te houden aan de instructies van de werkgever omtrent het verrichten van arbeid. Bovendien kan de werkgever de werkplek van een docent naar eigen inzicht inrichten, mits er wordt voldaan aan wettelijke regels zoals de Arbowet. Op het moment dat de laptop ook thuis moet worden gebruikt , vallen ook de arbeidsomstandigheden van de thuiswerkplek onder verantwoordelijkheid van de werkgever: zodra er meer dan twee uur per dag beeldschermwerk verricht wordt, valt deze werkplek onder de richtlijnen van het Koninklijk Besluit Beeldschermwerkplekken. Geadviseerd wordt om – al dan niet in overleg met een Arbo-consulent – te onderzoeken op welke wijze aan de Arbo-regels kan worden voldaan.

Er zijn zeer veel vragen omtrent wet- en regelgeving te stellen. Op de kennisdelings-website van Kennisnet die medio maart 2010 te vinden is via www.kennisnet.nl/mbo wordt op deze vragen nader ingegaan.


18-03-2010 16:18:32


6 Privé- of uitleenlaptops

Hoe?

Uitleen?

Er zijn legio redenen om laptops in het onderwijs in te zetten. Veel instellingen geven de voorkeur aan laptops die privéeigendom van de student zijn. In sommige situaties kan worden gekozen voor laptopkarren of uitleenlaptops of een combinatie van privé- en uitleenlaptops.

Privéeigendom?

Combinatie?


18-03-2010 16:18:32

6

Privé- of uitleenlaptops

Zo!

Afwegingen

Privé-eigendom student

Uitleenlaptops

(Initiële) kosten instelling

Laag.

Hoog.

(Initiële) kosten student

Hoog.

Laag.

Software

Aanschaf licenties en installatie software door student. De instelling kan software ook ter beschikking stellen aan de student (zie hoofdstuk over licentiekosten).

Instelling draagt zorg voor aanschaf en installatie van software.

Beheersbaarheid (denk aan controle netwerk, bandbreedte)

Redelijk. Meeste instellingen geven geen toegang tot het interne netwerk. Gebruik van zelfgekozen laptops is wel extra complex voor de docent.

Goed. De instelling kan zich in dit scenario het beste voorbereiden op de implementatie. De specificaties worden door de instelling bepaald.

Behoefte ondersteuning van deelnemers en docenten (hardware, netwerk)

Groot (weinig sprake van standaardisatie, kans op niet correcte configuratie).

Minst groot maar groter dan bij desktops (kwetsbaarheid is groter).

Applicatiebeheer

Primair bij de deelnemer. Het is wel aan te bevelen ondersteuning voor de student te organiseren (zie ‘ondersteuning’).

Primair bij de servicedesk en systeembeheer van de instelling. Kwetsbaarheid is groter dan bij desktops.

Beveiliging

Redelijk goed te regelen. Mits deelnemers geen toegang hebben tot het netwerk.

Goed te regelen. Vergt wel expertise rond beveiliging draadloze netwerken.

Slechte omgang, slijtage

Eigenaarschap werkt preventief.

Risico het grootst (geen eigenaarschap).

Diefstal

Er moeten kluisjes ter beschikking worden gesteld om dit risico ter verminderen.

Kans klein bij goede organisatie uitleen.

Verzekeringen

Verantwoordelijkheid deelnemers. Veel online aanbieders bieden ook verzekeringen aan.

Verantwoordelijkheid instelling.

Bepalen minimum configuratie laptops per opleiding. Extra organisatie

Uitlenen vergt goede procedure en menskracht. Organiseren ondersteuning voor studenten.

Toegang tot netwerk

De meeste instellingen kiezen hier niet voor, maar kiezen voor webbased toegang tot de ‘digitale school’. Het omarmen van open standaarden is belangrijk.

Goed mogelijk.

Printmogelijkheden

Lastiger te realiseren, maar wel mogelijk met een ‘follow-me printing’ betaald-printen oplossing.

Mogelijk.

Toegankelijkheid applicaties

Alleen webbased applicaties en stand alone programma’s.

Groot.

Flexibele inzet ICT (didactische voordelen)

Zeer flexibel. Ook wat betreft het op korte termijn kunnen beschikken over nieuwe applicaties.

Minder flexibel omdat er minder laptops dan deelnemers zijn. Het reserveren van laptops beperkt tijd- en plaatsonafhankelijk gebruik, en just-in-time gebruik in. Het aanbod creëert een vraag waardoor de behoefte aan laptops zal toeneemt.

Pedagogisch argument

Deelnemers zijn in hoge mate zelfverantwoordelijk voor hun laptop.

Deelnemers dragen beperkte verantwoordelijkheid voor de laptops.

De meeste geraadpleegde instellingen kiezen ervoor dat studenten een eigen laptop (gaan) aanschaffen. Hierbij ligt de nadruk op de studenten in een drie- of vierjarig BOL-traject. Voor niveau 1/2 en BBL-studenten wordt in de meeste gevallen gekozen voor of uitleenlaptops of vaste werkstations. Waarschijnlijk is de aanschaf van een privélaptop voor deze laatste groep studenten over enkele jaren geen probleem meer. Laptops in het MBO | 15 KE232 Br laptops hv new.indd 15

18-03-2010 16:18:32


7 Ondersteuning

Hoe? Ik kom niet op het draadloze netwerk

Hij doet het niet!

Ik ben mijn wachtwoord vergeten!

studenten

Alle studenten hebben een andere laptop, ik weet niet hoe ik ze kan helpen!

Hoe kan ik …?

Wie kan mij helpen om een powerpoint te maken?

Hoe maak ik elektronische content?

docenten


18-03-2010 16:18:33

7

Ondersteuning

Zo!

Ondersteuning voor studenten – echt nodig!

Ondersteuning voor docenten – hoe kan ik?

Met name in een situatie waarin studenten vrij zijn om een eigen laptop te selecteren blijkt de variëteit aan apparaten en de variëteit aan problemen enorm te zijn. En niet elke student is even vaardig met de computer.

Ondersteuning aan collega’s is vaak ondergebracht bij een ICT-servicedesk. De ICT-servicedesk is bij uitstek bedoeld voor momenten dat ‘de computer het niet doet’. Maar waar kan een collega terecht met een ‘hoe kan ik’-vraag?

Ondersteuning is op verschillende manieren mogelijk: 1. Online hulp bij veelgestelde vragen en ‘wachtwoord vergeten’; 2. Ondersteuning door middel van een telefonische servicedesk; 3. Ondersteuning door middel van een on-site servicedesk.

Ons advies is vierledig: • Scholing: organiseer een permanent scholingsaanbod waarin zowel technische als didactische vraagstukken aan bod komen. • Ondersteuning: docenten moeten de hulp van een inhoudelijk specialist kunnen inroepen. Bijvoorbeeld op het gebied van het creëren van educatieve content of het gebruik van het e-learning platform. Deze rol wordt bij voorkeur ingevuld door docenten met extra taken en niet door de dienst ICT. • Faciliteiten: zorg voor goede faciliteiten voor docenten. Biedt bijvoorbeeld in elk lokaal dezelfde smartboards en beamers aan: zowel in praktijk- als theorielokalen. De docent moet zijn laptop snel en eenvoudig kunnen aansluiten. Zorg voor voldoende goed aangelegde stroomvoorzieningspunten, zodat de veiligheid in een lokaal is gewaarborgd. • Uniformering: hoe meer zaken uniform worden aangeboden, hoe meer docenten in staat zijn elkaar te helpen. Hierdoor vergroot je de zelfredzaamheid en ontlast je bovendien de specialisten. Denk hierbij aan type en uitvoering laptops, maar ook aan de standaardapplicaties.

De mate waarin deze serviceverlening nodig is, hangt samen met het ambitieniveau en het tempo van implementatie. Daar waar het ambitieniveau van de instelling laag is, en de vraag naar het gebruik van laptops echt uit de teams zelf komt, kunnen de teams bijdragen aan de ondersteuning van de studenten. Bij een meer top-down invoering is het nodig de ondersteuning centraal te regisseren en goed te borgen. Wat het ambitieniveau ook is, zorg in elk geval voor een adequate ondersteuning van studenten met een (eigen) laptop. Zeker aan het begin van een schooljaar is een hausse aan problemen te verwachten! In de praktijk blijkt het vanwege kosten en een tekort aan personeel voor de bestaande ICT-dienst lastig de studenten te ondersteunen. Een aantal MBO-instellingen organiseert de ondersteuning daarom in de vorm van BPV en/of stageplaatsen. Continuïteit is hierbij natuurlijk een vereiste. Technische ondersteuning is overigens ook vaak af te nemen (in de vorm van een verzekering) bij de leverancier van de laptop.

Wat voor de studenten geldt, geldt ook voor de docenten: scholing en ondersteuning moet strakker worden georganiseerd en beter worden geborgd als de instelling een hoger ambitieniveau heeft. Zonder adequate technische én functionele ondersteuning van docenten en studenten is de inzet van laptops in het onderwijs niet goed mogelijk.


18-03-2010 16:18:34


8 Financiële aspecten

Hoe? Blijven de kosten voor mij gelijk?

Hoe zit het met licentiekosten?

Moet ik ook nog voor elektronische leermiddelen betalen?

student en ouder Wat betekent dit voor de doorbelasting aan de dienst ICT?

Kunnen er vaste werkplekken vervallen?

Wat betekent dit voor de ICT-kosten?

instelling KE232 Br laptops hv new.indd 18

18-03-2010 16:18:35

8

Financiële aspecten

Zo!

Verschuivende ICT-kosten

Gelijkblijvende kosten voor de student

Op het eerste gezicht lijkt de inzet van (privé)laptops de kosten alleen te verlagen. Er zijn echter ook aspecten die kostenverhogend werken, met name aan de facilitaire kant. Een overzicht:

Afname boekengeld of overige kosten

↑ Uitbreiding van het aantal stroomvoorzieningspunten betekent óók een hogere electriciteitsrekening. ↑ Extra lockers. ↑ Uitrusten van zowel praktijk- als theorielokalen met beamer/smartboard. ↑ Ondersteuning aan docenten en studenten. ↑ Aanleg draadloos netwerk. ↓ Reductie aantal vaste werkplekken. Het aantal studentenwerkplekken neemt af. Tenminste 30% is denkbaar. ↓ Reductie aantal applicaties ten gunste van webapplicaties te willen gebruiken. Hierdoor kan sneller afscheid genomen worden van ‘oude’ applicaties. Dit kan betekenen: afname van aantal applicaties en afname van beheerslast.

Studenten (en ouders) verwachten dat de kosten voor boeken of overige kosten omlaag gaan, op het moment dat zij een laptop aanschaffen. Voor een vierjarige opleiding wordt een afname verwacht van tenminste per jaar € 100,=.

Tegemoetkoming in de kosten Er zijn MBO-instellingen die ervoor kiezen de studenten tegemoet te komen bij de aanschaf van een laptop: • Door een instapmodel volledig te vergoeden (indien de instelling voortijdig wordt verlaten, dient er een gedeelte te worden terugbetaald) • Door een korting te geven op overige opleidingskosten indien men zelf een laptop aanschaft en er dus geen meer hoeft te lenen. NB: De ‘terugbetaalregeling’ had een verminderde uitval als onverwacht neveneffect!

Kans op wildgroei De meeste MBO’s gebruiken naast het vaste netwerk een draadloos netwerk voor de laptops. Maar het aantal vaste werkplekken blijft gelijk. Maak daarom samen met de teams een (meerjaren)plan: hoeveel vaste werkplekken zijn nog nodig? Wanneer kan het overtollige aantal weg worden gehaald?

Laat kostenreductie niet de primaire focus zijn: het gaat om de onderwijskwaliteit!


18-03-2010 16:18:35


9 Licenties

Hoe? Hoe zit het met licentiekosten?

Moet ik alle software zelf regelen?

Wat gebeurt er als ik van school ga?

Moet ik ook nog voor elektronische leermiddelen betalen?

Wat kan Slim of SLB-diensten voor ons betekenen?

student en ouder Heeft de school dan minder licenties nodig?

Wat betekent dit voor de ICT-kosten?


18-03-2010 16:18:36

9

Licenties

Zo!

Student (privélaptop) De eigenaar van de laptop wordt beschouwd als de eigenaar van de software. Dit geldt ook als de student pas aan het einde van de studie eigenaar wordt van de laptop. Dit betekent dat een student zelf verantwoordelijk is voor de softwarelicenties op zijn privé-apparaat. > Bepaalde professioneel gebruikte software (zoals AutoCad) is voor studenten gratis. > In het geval van Microsoft-Office moet er voor studenten een licentie worden afgenomen voor thuisgebruik. Dit kan via Slim voordelig worden gedaan. Veel hardwareleveranciers kunnen de Slim-software rechtstreeks meeleveren. > Uitleenlaptops zijn en blijven eigendom van de school. Hier gelden dezelfde regels als voor vaste werkplekken.

> De voor het onderwijs benodigde softwarelicenties horen in geval van privélaptops thuis op de boekenlijst. Kom overeen met de deelnemer dat alleen legale software mag worden gebruikt. > Uitzonderingen op de regel zijn in licentieland eerder regel dan uitzondering! Neem daarom van te voren de plannen door met Slim of SLB-diensten (voor wat betreft de SLB-licenties) en/of met de softwareleveranciers voor de rechtstreeks afgesloten licentieovereenkomsten. Zo krijg je tijdig inzicht in de kosten!

Medewerker (laptop van de school) Een medewerker die gebruik maakt van een laptop van het werk, is geen eigenaar van de software. Maar ook op een privémachine van een medewerker mag doorgaans software ‘van het werk’ worden geïnstalleerd. De meeste leveranciers gaan akkoord met één versie voor ‘thuisgebruik’ per medewerker. Deze licentie is geldig zolang een medewerker verbonden is aan de instelling en vervalt zodra je uit dienst gaat.


18-03-2010 16:18:37


10 Techniek

Hoe? Anytime – 24/7 beschikbaar

Anyplace –(overal beschikbaar)

student en medewerker Anything – toegang tot alle applicaties en documenten

Anydevice – PDA, I-phone, Smartphone, netbook, laptop, merk/type onafhankelijk, browseronafhankelijk

Draadloos of bedraad?

Verandert de ICT-architectuur?

ICT-afdeling Internetdongels?


Veranderen de eisen die ‘de gebruiker’ aan de ICTvoorzieningen stelt?

18-03-2010 16:18:37

10 Techniek

Zo!

Beheer infrastructuur, gegevens en applicaties

Netwerktoegang: bedraad, draadloos, internetdongels?

Nu we toegaan naar een situatie waarin medewerkers en studenten verwachten ‘overal en altijd’ over ICT-voorzieningen te kunnen beschikken, betekent dit dat die beschikbaarheid ook mogelijk én gegarandeerd moet zijn. De vraag moet gesteld worden of de eigen ICT-afdeling hiertoe in staat is.

Studenten en medewerkers kunnen op meerdere manieren toegang tot het internet of netwerk krijgen.

Werkplekken De eigenaar van het apparaat, draagt zorg voor het technisch beheer. • Privélaptop: student of medewerker • Uitleenlaptop: de instelling Gebruikersondersteuning hoort wel bij de instelling, maar breng het bij voorkeur niet onder bij de ICT-dienst van de organisatie. Beheer van persoonsgegevens: identities Als medewerkers en studenten via het internet toegang hebben tot data en apllicaties is het toegangsbeheer belangrijker dan ooit! En hoeveel van uw voormalige medewerkers hebben nog een account?

Kenmerken voor te kiezen oplossing: Open: gebruik Open Standaarden (browseronafhankelijk). Alle soorten/merken moeten toegang kunnen krijgen. Veilig: zorg voor beveiligde toegang van systemen en gegevens via het internet (Https-protocol) én zorg voor Identitymanagement (beheer van personen die toegang hebben tot de systemen). Eenvoudig: voorkom complexe oplossingen – kies voor generieke oplossingen, met zo min mogelijk maatwerk. Zorg dat het beheer centraal kan worden uitgevoerd. Zorg voor drempelarme toegang door middel van Single Sign-on. Printen: organiseer een (betaalde)printoplossing, ook voor diegenen die alleen internettoegang hebben.

Draadloze technologie: meer flexibel dan bedraad, maar kent beperkingen (minder bandbreedte, beperkt aantal laptops per zender, beperkt bereik per zender). Bedraad netwerk: Voor specifieke toepassingen waarbij veel bandbreedte vereist is. Dit geldt ook voor de vaste werkplekken. Draadloos netwerk: volledig dekkend waardoor grote flexibiliteit (overal kunnen werken). Internetdongels biedt flexibiliteit zowel binnen als buiten het gebouw. Deze dongels worden bij een telecomleverancier afgenomen. De indruk bestaat dat deze oplossing erg kostbaar is (voor de student). Bovendien is het bereik binnenshuis (nog) niet altijd goed. Toch verwachten we dat laptops en met name netbooks er in de nabije toekomst standaard mee zullen worden uitgerust en het gebruik van de dongels een vlucht zal nemen. Laat je als instelling goed adviseren bij je keuze: one size doesn’t fit all!

Kies voor een vier-lagen-architectuur: (van binnen naar buiten) Data: maximaal beveiligd, databases, sommige documenten. Applicaties/leermiddelen: toegang op basis van persoonlijke inlog ten behoeve van autorisatie; Transport: netwerk/internet, toegang op basis van persoonlijke inlog ten behoeve van identificatie/authenticatie; Device: vaste werkplek, PDA, Smartphone, GSM, laptop, netbook, e-reader.

Laat je als instelling goed adviseren bij je keuze: one size doesn’t fit all!


18-03-2010 16:18:38


11 Implementatie

Hoe? Hebben de docenten ook een laptop nodig?

Welke ondersteuning hebben we nodig?

Hoe begin ik?

Hoe zorgen we ervoor dat de dienst ICT de juiste zaken op tijd levert?

opleidingsteam Verandert de ICT-architectuur?

Wat doen andere instellingen?

Draadloos of bedraad?

Hoe pakken we het aan?


18-03-2010 16:18:38

11 Implementatie

Zo!

‘De implementatie van laptops binnen de instelling is een project en een project is eindig.’ Maar met het einde van het project begint het pas. Het einde van het project betekent het begin van een volgende cyclus: een continuüm.

Plan

Do

•

• •

• • •

• • • • •

Vertaal de visie van de instelling naar een strategie voor de implementatie van laptops; Kies voor een programmatische aanpak waaronder losse projecten een plek vinden; Maak een goed communicatieplan voor het gehele programma. Wie is opdrachtgever? Opdrachtgeverschap voor het programma en de projecten ligt bij de probleemeigenaar/probleemeigenaren: wie ligt ’s nachts wakker als het niet lukt; Kijk om je heen. Leer van anderen; Gebruik expertise uit de gehele organisatie (niet alleen management, juist ook betrokkenheid van de werkvloer); Aandacht voor alle componenten van ‘Vier in Balans monitor 2009’; Speciale aandacht voor financiële aspecten en terugdringen vaste werkplekken; Het is geen IT-project/programma.

Voer de projecten uit conform plannen; Blijf sturen vanuit de doelstellingen van het programma.

Plan Do

Act Check

Check Een project is eindig. Echter het succesvol gebruik van laptops (ICT) in het onderwijs vereist continue aandacht. Organiseer klankbordgroepen, gebrui‘Deming circle’ kersgroepen, enquêtes: alles om te borgen dat input kan worden gegeven vanuit het primaire proces. Voldoet de elektronische leeromgeving? Wat is de kwaliteit van de dienstverlening en ondersteuning? Wat kan er beter? Anders? Welke verandering is het meest urgent? Act Er is een continu proces van verbetering nodig om ervoor te zorgen dat de oplossing • Bepaal welke gewenste veranderingen kunnen/moeten worden doorgevoerd; aan de eisen en wensen van de organisatie blijft voldoen. • Geef opdracht voor een nieuw programma of plan; (Kleine veranderingen hoeven niet in de vorm van een project te worden uitgevoerd.)


18-03-2010 16:18:39


12 Rol Kennisnet en saMBO~ICT Kennisnet Missie

Rol saMBO~ICT

Kennisnet ondersteunt en inspireert onderwijsinstellingen met onafhankelijke expertise en diensten bij het effectief gebruik van ICT. De ontwikkelingen in het onderwijs zijn bepalend voor de focus van Kennisnet.

saMBO~ICT faciliteert de kennisdeling tussen instellingen op tal van gebieden. Bijvoorbeeld door de organisatie van tweejaarlijkse conferenties waarin tal van onderwerpen de revue passeren. Maar we nemen op verzoek van instellingen ook initiatieven voor gezamenlijke acties. Eén daarvan is de gezamenlijke Europese aanbesteding die wordt opgezet voor desktops en notebooks, voor 2011 en verder (‘IGEA 2011’). Daarnaast is saMBO~ICT gesprekspartner van Slbdiensten met betrekking tot licenties. Ook is er een werkgroep gestart die dieper ingaat op het onderwerp van dit boekje. Op www.sambo-ict.nl is meer informatie te vinden over de activiteiten van saMBO~ICT.

Welke rol kan Kennisnet spelen? Kennisnet kan instellingen behulpzaam zijn als adviserende en ondersteunende partij bij de volgende zaken: • Kennisdeling • Kennisbundeling, denk aan het delen van educatief materiaal en kennis via Wikiwijs; • Ondersteunen bij realisatie van een brochure; • Faciliteren van een dynamische omgeving voor de ontwikkeling van educatieve content; • Conceptontwikkeling, ontwikkeling van standaarden; • Opstellen ambitieplan instelling met betrekking tot ICT in onderwijs; • Ondersteuning van de teams en het management via de ambassadeur Kennisnet; • Organiseren en faciliteren workshops docenten gebruik digitaal leermateriaal; • Organiseren en faciliteren workshops management visieontwikkeling;

Welke rol speelt Kennisnet niet? Kennisnet is geen commerciële partij met medewerkers die kunnen worden ingehuurd voor consultancy-werkzaamheden of projecten. Ook adviseert Kennisnet niet bij zaken als aanschaf/inkoop, beheer en licenties.


18-03-2010 16:18:40

13 Conclusie en advies Laptops in het MBO, je kunt er niet omheen! Er is geen MBO-instelling die niet óf over het gebruik van laptops nadenkt óf er al mee bezig is, in de vorm van pilots of op grotere schaal. Als er één ding is dat de kennisuitwisselings-dag ons heeft geleerd is het wel dat het een werkelijkheid is waar

we niet omheen kunnen maar dat het zeker niet eenvoudig is om het goed te doen. Door de vele aspecten (vier in balans) is de implementatie complex. De complexiteit neemt nog verder toe naarmate het ambitieniveau en de snelheid van invoeren hoger is.

Leiderschap: sturen op kaders en doelstellingen.

Samenwerking en ondersteuning Zowel studenten als docenten hebben ondersteuning nodig bij het gebruik van laptops in het onderwijs. Niet alleen technisch, maar juist ook functioneel. Hoe maak ik optimaal gebruik van de laptop in de klas? Welke toepassingen kan of moet ik gebruiken? Hoe maak of gebruik ik digitale content? Veel kan worden bereikt door samenwerking door docenten binnen (en buiten) de instelling te stimuleren en te faciliteren en daarnaast ook experts beschikbaar te stellen. Kortom: ondersteuning is nodig. Zonder gaat het niet.

Visie en ambitie

Kennis en vaardigheden

‘De visie van management en lerarenteam is richtinggevend voor zowel het schoolbeleid als voor de inrichting en organisatie van het onderwijs.’ De visie en ambitie van een school is bepalend voor de wijze van implementatie van laptops in het onderwijs. Bepaal welke aanpak past bij jouw instelling. Maak een plan. Houd je eraan. Communiceer.

‘Docenten en studenten moeten over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om onderwijsdoelstellingen met behulp van ICT te bereiken.’ Het gaat hierbij niet alleen om technische vaardigheden, maar ook om de toepassing van de laptop in het onderwijsproces. Zowel docenten als studenten hebben bepaalde vaardigheden nodig. Het organiseren van een (permanent) scholingsaanbod voor docenten is zeer aanbevelenswaardig.

Digitale leermiddelen

(ICT)-infrastructuur

‘Alle (formele en informele) digitale educatieve content, behoort tot digitaal leermateriaal. Ook computerprogramma’s worden hier onder gerekend.’ Succesvol gebruik van laptops in het onderwijs vereist voldoende digitaal materiaal en een goede ontsluiting ervan. Naast de content van uitgeverijen, kan ook zelf digitale content worden gemaakt. Deze leermiddelen worden liefst zo open mogelijk aangeboden (zie hiervoor Wikiwijs en de educatieve contentketen).

‘De beschikbaarheid en kwaliteit van computers, netwerken en internetverbindingen zijn infrastructurele voorzieningen. Daarnaast worden ook elektronische leeromgevingen en het beheer en onderhoud van de ICT-voorzieningen tot de ICT-infrastructuur gerekend.’ Bijna alle geraadpleegde instellingen kiezen voor draadloze ‘internet-only’ technologie in de gebouwen. De belangrijkste verandering is het bereikbaar maken van leermaterialen via het internet. Anytime, any place & any device.

Didactisch gebruik van ICT Het gebruik van laptops in het onderwijs verandert het didactisch model. Het lesgeven verandert. Het leren verandert.

Conclusie en Advies: ook hier geldt ‘Vier in Balans’ De kern van Vier in Balans is dat zinvolle en duurzame inzet van ict voor onderwijsdoeleinden mogelijk is als de vier bouwstenen visie, deskundigheid, digitaal leermateriaal en ict-infrastructuur evenwichtig worden ingezet. Benader het niet als een it-project. Denk groot, begin klein!


18-03-2010 16:18:41



Aantal medewerkers

900

Aantal deelnemers

10.000

Aantal locaties

5 (15 gebouwen)

Aantal vaste werkplekken

Nu nog 2.500 vanaf 2010 nog maar 600.

Laptops in het onderwijs Aanleiding Hoeveel Hoe lang al Opleidingsniveau Eigendom Ondersteuning Hardware Software Draadloos of bedraad Aanpak

Experiment units Handel en Welzijn. 3.000 nu, 9.000 in 2011 Vanaf 1-8-2008 (pilot 500 systemen). 2 t/m 4 Deelnemer, behalve niveau 1 en educatie. Internettoegang.

Met dank aan: Ludo Cuijpers, Directeur Dienst ICT

Specs zijn beschikbaar. Alleen webbased en lokaal geïnstalleerd. Beiden, normaal wireless behalve voor ‘zware’ applicaties. Centraal.

Do’s en Don’ts Dit moet je vooral niet doen→ Gouden tips→

KE232 Br laptops iv new.indd 28

Blijf niet denken in een oude wereld. Denk ‘out of the box’. Laat de gebruikers beslissen en niet de dienst ICT. Kies een duidelijke weg en blijf die volgen. Notebooks voor deelnemers kan.

18-03-2010 16:10:49


Aantal medewerkers

1.200

Aantal deelnemers

15.000

Aantal locaties

20


Imago (Nova als ICT-school), financieel, visie. 1.500 privé-eigendom studenten, 850 eigendom van het Novacollege tbv docenten inclusief 1 dag scholing. Vanaf 2006 (startpilots). Eerstejaars niveau 3/4 BOL. Studenten gebruiken een eigen laptop. Docenten gebruiken een Nova-laptop. Docenten maken gebruik van de servicedesk ICT. Studenten kunnen gebruik maken van steunpunten verzorgd door ICT-opleidingen. Studenten kunnen zelf bepalen welk notebook wordt aangeschaft (met advies). Voor docenten zijn twee typen beschikbaar: voor grootgebruikers een zwaarder type. Docentenlaptops hebben standaard software. Draadloos netwerk op alle locaties. Docenten zijn (vanaf dit schooljaar) verplicht een Nova-laptop te gebruiken (toegang mbv token). Naast het verplicht gebruik van de laptop, is ook een verplichte scholingsdag georganiseerd: de scholing gaat over de techniek en over het gebruik van digitaal leermateriaal.

Met dank aan: Annet Smith, Team ICT/Onderwijs Rob Smit, Informatiemanager

Do’s en Don’ts Dit moet je vooral niet doen→

Gouden tips→

Leen geen laptops uit (docenten) zonder scholing. Scholing aanbieden aan docenten. Service verlenen aan studenten (om docenten te ontlasten). Zorg voor voldoende stopcontacten en lockers. Zorg dat je de arboregels toepast.

Laptops in het MBO | 29 KE232 Br laptops iv new.indd 29

18-03-2010 16:10:51



Aantal medewerkers

1.300

Aantal deelnemers

12.000 (exclusief educatie)

Aantal locaties

7


Flexibel gebruik onderwijsruimten, vanaf 1/8/2011 is ROC Aventus voornemens 1.800 vaste werkstations te vervangen door privé gebruik van notebooks. Men verwacht hiermee de kosten voor ICT terug te kunnen dringen. 1.100 beheerde laptops - 700 t.b.v. medewerkers, 400 uitleenlaptops. Privélaptops 800 - 1.000. Vanaf 2006. 3 en 4 Combinatie privé en uitleen. De dienst ICT gaat nu ondersteuning aan studenten aanbieden. Cisco WLAN, Quarantainenet (beveiliging). Citrix voor aanbieden applicaties aan studenten. Draadloos. Met 1 sector (HTR) begonnen, het tweede jaar een tweede sector de mogelijkheid gegeven en vanaf dit cursusjaar laten alle sectoren studenten met eigen notebooks toe.


Gouden tips→


Schaf geen laptops aan voor studenten. Installeer geen software op laptops die privé-eigendom van de student zijn.

Met dank aan: Roy Dusink, Hoofd ICT

Regel ondersteuning voor studenten. Creëer draagvlak bij docenten. Laat student de laptop zelf kiezen. Zorg voor voldoende 220 volt. aansluitingen. Doe het niet alleen uit budgetoverwegingen (onderwijsvisie). Zorg voor goede communicatie richting student/docent (de instelling en de docent moeten hetzelfde verhaal vertellen). Het draadloos netwerk moet voldoende beschikbaar zijn.

18-03-2010 16:10:51


Aantal medewerkers

800

Aantal deelnemers

8.000

Aantal locaties

6


2.000

Laptops in het onderwijs

In een samenwerkingsverband met ROC Amsterdam is een gemeenschappelijke visie ontwikkeld.

Aanleiding Hoeveel Hoe lang al Opleidingsniveau Eigendom Ondersteuning Hardware Software Draadloos of bedraad Aanpak

Kostenbesparing en flexibel gebruik van het gebouw. Circa 100. Dit schooljaar. 3-4 Privé-eigendom van studenten. Helpdesk met stagiaires. Aanschaf via externe partij. Alleen toegang tot internet (en portal). Draadloos. Teams mogen meedoen als ze er klaar voor zijn. Er worden voorwaarden gesteld aan de teams.


Gouden tips→

Met dank aan: Co Klerkx, Hoofd Automatisering

Schets geen te mooi beeld. Starten met pilots. Opnemen in jaarplannen van opleidingsteams. Laten vaststellen door directies. Veel aandacht voor verwachtingsmanagement. Zorg voor stroom op de werkplek. Zorg voor kluisjes. Zorg voor een helpdesk voor zowel medewerkers als studenten.


18-03-2010 16:10:52


14 Ervaringen van instellingen Aantal medewerkers

1.200

Aantal deelnemers

13.000

Aantal locaties

18


4.800 (helft beheerde laptops tbv medewerkers en uitleen).

Laptops in het onderwijs

Alle medewerkers OP/OBP maken gebruiken van een (beheerde) laptop. Zij maken voornamelijk gebruik van het vaste netwerk. Binnen twee jaar (schooljaar 2011) hebben alle niveau 3/4 leerlingen een eigen laptop. Voor de andere niveaus is vooralsnog gekozen voor uitleen, of worden vaste werkplekken gebruikt. Voor specifieke en zware applicaties is gekozen voor vaste werkplekken.

Aanleiding Hoeveel Hoe lang al Opleidingsniveau Eigendom Ondersteuning Hardware Software Draadloos of bedraad Aanpak

Flexibilisering onderwijs en flexibel gebruik ICT, opkomst mobiele en draadloze technologie en steeds meer digitaal materiaal ter beschikking. 2.400 laptops. Afdeling techniek al ongeveer 4 jaar. Zorg & Welzijn leent een jaar of drie uit. Is dit schooljaar deels overgegaan op eigen aanschaf.

Met dank aan: Wilfred Rubens, Beleidsadviseur CvB

3/4 Van uitleen verschuiving naar privé-eigendom student. Nu nog beiden. Veel support voor medewerkers. Uitleenlaptops ook volledig ondersteund. Voor medewerkers één standaard type. Specificaties zijn geformuleerd voor leerling laptops. De beheerde laptops zijn maximaal afgeschermd (er kan geen ‘eigen’ software op worden geïnstalleerd. Indien iemand de eigen laptop wil beheren, wordt alleen draadloos internet aangeboden. Beiden. In toenemende mate draadloos. Vooralsnog decentraal.


Gouden tips→


Overschat de expertise en verantwoordelijkheid leerlingen niet. Voor geen laptops in NAAST bestaande (boeken), i.v.m. kosten voor de student. Overschat het aantal webbased applicaties niet: het zijn er minder dan je hoopt. Nog lang niet alles is webbased. Koppel de implementatie aan didactiek: de impact van een dergelijk project moet helder zijn op niveau teammanagers. Zorg voor: voldoende communicatie vooraf (verwachtingsmanagement), commitment van de direct leidinggevenden (teammananagers), voldoende support (voor studenten en docenten), een up to date draadloos netwerk, voldoende bandbreedte (aanbod schept vraag: vraag groeit! Piek in de pauzes!); voldoende stroomvoorzieningen (of zorg voor zware accu’s), Professionalisering docenten (hoe om te gaan met laptops in de klas: wat betekent dat voor het lesgeven). Begin klein (pilots) en evalueer. Bij uitleen: zorg voor een goede uitleenprocedure m.b.t. diefstal en schade.

18-03-2010 16:10:52


Aantal medewerkers

2.500

Aantal deelnemers

27.000

Aantal locaties

70


Aantallen niet bekend, januari piek 650 laptops online simultaan. 4 jaar. VO en MBO. Er zijn medewerkers met een door ICT-beheerde laptop. Er zijn studenten die eigen laptops gebruiken en laptops in eigendom van Amarantis die uitgeleend kunnen worden aan studenten. Selfservice portal (online hulp) en support vanuit de ICT-academie. SecureW2. Draadloos conform EduRoam. -


Gouden tips→

Het is niet aan te raden uitleenlaptops toe te passen. Maak je niet volledig afhankelijk van een draadloos netwerk: het kan instabiel zijn en gevoelig voor storingen.

Met dank aan: Arnaud Loonstra, IT Architect

Zorg voor identificatie van gebruikers op het draadloos netwerk. Zorg voor opleiding van docenten m.b.t. gebruik notebooks. Zorg dat e.e.a. zeer gebruiksvriendelijk is, eenvoudige en eenduidige veilige toegang. Houd rekening met de aanleg van een draadloos netwerk zodra je gaat (ver-)bouwen: materiaalkeuze en andere apparatuur kan een draadloos netwerk verstoren. Maak gebruik van publieke IP-adressen in combinatie met een firewall: zo wordt in geval nood niet de hele instelling afgesloten van internet maar alleen de gebruiker.


18-03-2010 16:10:52



Aantal medewerkers

Ongeveer 2500

Aantal deelnemers

Ongeveer 25000

Aantal locaties

meer dan 50

Aantal vaste

Ongeveer 7200


De veronderstelling dat laptops in het gebruik flexibeler en goedkoper zijn. Naar schatting 2000 onder studenten, 1000 onder docenten Eerder experimenten in de afgelopen jaren, sinds 2009 opschaling naar grotere aantallen en concentraties op sommige locaties Over het algemeen in de opleidingen van de hogere niveaus en/of een sterke ICT component. Docenten soms prive, inmiddels in een aantal opleidingen integraal beschikbaar gesteld door het Albeda College. Studenten in alle gevallen in prive-eigendom zonder tussenkomst van de school als bemiddelaar of financier. Docent met school - laptops via het reguliere systeembeheer; studenten worden niet ondersteund. Standaard laptops van een bekend merk, netbooks voor studenten van hetzelfde bekende merk Standaard configuraties, webbased toegang tot content Netwerk, in snel tempo naar draadloze omgevingen Op basis van vraag uit de opleidingen, uitrol, centrale sturing op de inrichting van draadloze omgeving, systeem- en netwerkbeheer ondersteunen en faciliteren

Met dank aan: Joop van Schie, Beleidsmedewerker


Gouden tips→


Te laat betrekken van docenten in het proces, te bang zijn om gewoon te beginnen; alles geregeld wil

Multidisciplinaire groeg kwartiermakers vooruit sturen voordat je met de acties begint. Goede inventariserende gesprekken voeren met alle actoren die betrokken zijn bij de verandering in de opleidingen en de gebouwen. Er rekening mee houden dat verschillende teams in een gebouw heel verschillende eisen en verwachtingen kunnen hebben

18-03-2010 16:10:53


Aantal medewerkers

3.600

Aantal deelnemers

36.000

Aantal locaties

80

Aantal werkplekken

8.000


Flexibel gebruik van het gebouw en electronische leermiddelen. Dit schooljaar zijn de eerste twee pilots gestart. BOL niveau 3 en 4. Privé-eigendom studenten. De ondersteuning wordt vanuit het onderwijsteam georganiseerd. Kan vrij worden aangeschaft, eventueel via een website van een leverancier. De studenten worden geadviseerd om MS Office en een virusscanner aan te schaffen. Ze krijgen draadloos toegang tot internet, er moet wel worden ingelogd. Draadloos. Pilots. Laptops verplicht aan te schaffen (via boekenlijst). Een pilot gaat buiten de boekenlijst om: niet elke student schaft dus de laptop aan.

Met dank aan: Ineke Keijzer, Servicemanager Rob Aartsen, Opleidingsmanager


Gouden tips→

De focus moet niet op techniek liggen. Docenten-notebooks moeten niet worden ‘dichtgetimmerd’. Laat studenten de notebooks niet beheren.

Geef alle docenten een laptop én scholing. Differentieer per niveau opleiding.


18-03-2010 16:10:54



Aantal medewerkers

750

Aantal deelnemers

9.500

Aantal locaties

Nu 17 oude gebouwen, straks 2 grote nieuwbouwlocaties plus enkele kleine satelietlocaties.


2500: deze gaan niet mee naar de nieuwbouw. Er komen enkele vaste werkplekken gebaseerd op thin-client-technologie.


Grote nieuwbouwlocaties: een visie op onderwijs en ICT en meer flexibel gebruik van het gebouw. 150 laptops voor medewerkers, 20 leenlaptops en 4 mobiele laptopkasten. Sinds anderhalf jaar zijn er ook een paar honderd laptops die eigendom zijn van studenten in gebruik binnen de school. Anderhalf jaar eigen laptops van studenten. BOL 3/4 (Laptops in eigendom student). In de nieuwbouw wordt elke BOL-student niveau 3/4 verplicht een laptop aan te schaffen. Naar verwachting zal 90% van de studenten dit daadwerkelijk doen. De overige deelnemers worden niet verplicht maar wel gestimuleerd. De studenten zijn zelf eigenaar van hun laptops. Medewerkers/docenten krijgen de laptop van het ROC. Er zijn enkele laptop-karren, ook eigendom van het ROC. Er is een steunpunt voor studenten met een eigen laptop. Deze heeft beperkte openingstijden en hier wordt weinig gebruik van gemaakt. De deelnemer is vrij om zijn eigen hardware te kiezen, de opleiding geeft wel aanbevelingen voor specs. Met 1 leverancier is er een vrijblijvend aantrekkelijk en gevarieerd aanbod voor deelnemers en medewerkers afgesproken.

Met dank aan: Marja de Groot, Beleidsmedewerker

Idem. De laptops maken gebruik van een draadloos netwerk. Het programma ‘ICT en Onderwijs’ zorgt mede voor inbedding in het onderwijs.


Gouden tips→


Schaf als school niet de laptops voor alle deelnemers. Alleen internettoegang leveren. Geen beheer uitvoeren op eigen laptops van deelnemers. Afspraken maken over reductie vaste werkplekken (ROC Leiden heeft hiertoe het rekenmodel/beleidsstuk vastgesteld ‘Werkplekvolumes’) Geef veel aandacht aan verandermanagement aan de onderwijskant.

18-03-2010 16:10:55


Aantal medewerkers

500

Aantal deelnemers

5.000

Aantal locaties

7 (Laptopverplichting geldt voor 2 locaties MBO-opleidingen).


Implementatie e-learning (N@tschool) en verminderen aantal desktops. Nu verplicht voor alle eerstejaars BOL niveau 3 en 4. Ongeveer 600 studenten. Dit schooljaar (2009-2010). BOL niveau 3 en 4. Privé-eigendom student. Ondersteuning door het inrichten van een Helpdesk door ouderejaars ICT-studenten. Via ISL en Typhone speciale aanbiedingen voor studenten bemiddeld. Problemen zijn ontstaan doordat niet alle (educatieve) software WEB based is. De software die op het schoolnetwerk staat, is moeilijk beschikbaar te stellen. Deelnemers is gevraagd om een dongel aan te schaffen (overal online). Toch is behoefte ontstaan om in de gebouwen draadloos internet aan te bieden. -


Gouden tips→

Met dank aan: Marieke Abels, Beleidsmedewerker E-learning Erik Dinkgreve, Lid CvB

Geen overhaaste invoer. Niet alle studenten tegelijk starten. Aanschaf laptop verplicht stellen, laptop door deelnemer zelf laten aanschaffen, laptop op de boekenlijst/leermiddelenlijst zetten. Zorg ervoor dat infrastructuur op orde is: oplaadpunten, lokalen inrichten met o.a. beamer Koppel het aan e-learning: zorg dat een student niet zonder KAN. Maak een communicatieplan: studenten, docenten en ouders. Afspraak maken met leverancier (voordelige laptop, minimale eisen). Let op toegestaan privégebruik (maximaal 10%) van de docentenlaptop. Let op uitfaseren vaste werkplekken: dit heeft sturing nodig! TCO-model verandert: dus aandacht nodig in business plan invoering e-learning en verplichte laptop.


18-03-2010 16:10:57



Aantal medewerkers

850

Aantal deelnemers

8.000

Aantal locaties

16

Aantal werkplekken

2.825

Laptops in het onderwijs Aanleiding

Te weinig desktops bij het LAB-onderwijs.

Hoeveel

100 beheerde uitleenlaptops en 500 a 600 privélaptops.

Hoe lang al

4 jaar geleden begonnen met 50 stuks (LAB-opleiding).

Opleidingsniveau Eigendom Ondersteuning Hardware Software Draadloos of bedraad

Aanpak

4 Privé met uitzondering van uitleenlaptops. Faciliteren van draadloos netwerk. Geen tot weinig op de laptop zelf. Via intranet worden handleidingen gepubliceerd. Inmiddels op twee grote locaties een laptopdokter (ICT-leerling) beschikbaar. Eigendom van de student, advies vanuit de opleiding, maar eigen keuze. Wat de leverancier standaard mee levert. Office kunnen ze aanschaffen bij SLIM. Draadloos internet plus printen. Begonnen met pilot bij LAB-onderwijs. Een jaar later alle netwerklocaties voorzien van een dekkend draadloos netwerk om leerlingen die al een laptop hebben te faciliteren (olievlekwerking). In 2009 op aanvraag ruim 10 lokalen voorzien van extra access points (totaal maximaal drie per lokaal) om zo 24 leerlingen per lokaal te kunnen faciliteren. De komende jaren worden meer lokalen voorzien van extra access points (in 2010 48).

Met dank aan: Jos Vossen Manager ICT


Gouden tips→


Leg eigendom niet bij de instelling. Leg niet meer dan drie accesspoints in een leslokaal aan (= 24 laptops gelijktijdig. Het vierde accesspoint gaat minstens twee andere verstoren). Voer niet vanuit ICT-afdeling de ondersteuning uit. Eigendom bij student. Ondersteuning door ICT-studenten regelen (laptopdokter). Centrale regie vanuit ICT-afdeling met name richting leverancier. Goed communiceren: flexibiliteit - functionaliteit, instabiliteit, performance.

18-03-2010 16:10:58


Aantal medewerkers

685

Aantal deelnemers

10.000

Aantal locaties

14


Flexibel leren, overal je informatie beschikbaar, terugbrengen vaste werkplekken met daaraan gekoppeld een lager TCO. 400 2 3+4 DC. Hier stappen wij van af. Laptops worden aangeboden middels een aantal leveranciers op basis van lease of koop.

Met dank aan: Jacco Heikoop, Manager ICT

Nu nog ICT, straks niet meer. HP Windows XP Draadloos. -

Do’s en Don’ts Dit moet je vooral niet doen→ Dit moet je vooral wel doen→ Gouden tips→

Eigen beheer, software streamen en installeren op laptops i.v.m. overbelasting draadloos netwerk. Werkplek omgeving aanbieden middels Thin Client technologie via het Web, bijv Citrix. In deze omgeving wordt alle DC software middels Softgrid aangeboden aan Medewerker en Deelnemer. Http://Werkplek.drenthecollege.nl. Thin Client technologie, lage bandbreedte draadloos netwerk. Laptops via een leverancier aanbieden. Vooral geen eigen beheer. DRENTHECOLLEGE.NU


18-03-2010 16:10:59



Aantal medewerkers

1.800

Aantal deelnemers

20.000 BOL + 10.000 BBL/Educatie

Aantal locaties

9 grote + ongeveer 15 buitenlocaties


7.400


1. Zelfstandig initiatief vanuit drie onderwijsteams ten behoeve van een meer flexibel computergebruik (2004-heden). 2. Inzet ICT-middelen op andere/meer plekken moet flexibeler. 3. Kostenbesparing op kosten ICT-ondersteuning. 600 Sinds 2004. BOL 3 en BOL 4 Leerling. Alleen op draadloze infrastructuur. Laptop van leerling zelf, draadloos netwerk van ROC van Twente. Alleen webbased of lokaal geïnstalleerd (door leerling zelf). Draadloos.

Met dank aan: Danny Meinema, Projectmanager

2004 tot heden.

Do’s en Don’ts

Dit moet je vooral niet doen→

Gouden tips→


Het is onverstandig je door de huidige stand van de techniek binnen je instelling te laten remmen. Onderwijsteams worden dan gedwongen zelf oplossingen te zoeken welke lastig te beheren zijn. Probeer je nieuwbouw in te richten volgens een visie op ICT & Onderwijs, anders ontstaat er én draadloos én bedraad naast elkaar: wat kostenverhogend werkt! Vanuit ICT in gesprek blijven met de onderwijsteams zodat je samen kunt blijven optrekken. Begin kleinschalig, doe ervaringen op en stel bij.

18-03-2010 16:10:59

14 Ervaringen van instellingen Aantal medewerkers

960

Aantal deelnemers

10.000

Aantal locaties

18


2.500

Met dank aan: Arjen Vastenburg, Projectleider ICT

Laptops in het onderwijs Aanleiding

Kostenreductie, flexibel gebruik, gebouw (elke ruimte ICT-lokaal), imago da Vinci college. Meerdere (verschillende) projecten, draadloos internet op vrijwel alle locaties. Project audiciens: 15 studenten met beheerde laptops.

ICT-academie, 30 studenten met privélaptops (vrijwillige basis).

Art&Design: 30 studenten werken met Macbooks, privé-eigendom, op vrijwillige basis.

Secretarieel, privélaptops, 120 studenten.

Hoe lang al

2 jaar.

1 jaar.

Dit schooljaar.

Vorig jaar pilot, dit jaar verplicht.

Opleidingsniveau

BOL 4.

BOL 3-4.

BOL 4.

BOL 4.

Eigendom van audicienbedrijf.

Privélaptops.

Privélaptops van studenten.

Privélaptops van studenten.

Dienst ICT.

Geen.

Geen.

Servicebalies door ICT-studenten.

Standaard laptop

Zeer divers.

Varianten Macbooks.

Zeer divers.

Vast image op de laptop.

Vrij.

Vrij.

Vrij.

Hoeveel

Eigendom Ondersteuning Hardware Software Draadloos of bedraad

Er is (op een paar zeer kleine lokaties na) een volledig dekkend draadloos netwerk met internet-toegang.

Printen Aanpak

Wens betaald printen. Initiatief vanuit de opleiding. Nagenoeg probleemloos.

Initiatief vanuit de opleiding.

Do’s en Don’ts

Dit moet je vooral niet doen→

Gouden tips→

Betaald printen. Initiatief vanuit de opleiding.

Initiatief vanuit de opleiding.

Geen problemen.

Veel problemen (combinatie vista/ windows7/betaald printen).

Privélaptops ondersteunen vanuit een centrale dienst, BOL 2 en teams met weinig ICT-kennis, zien als dé oplossing om ICT-kosten naar beneden te krijgen, de invloed van gewijzigde licentiekosten kan groot zijn: onderschat het niet. (campuslicentie versus eigen licentie van een student). Docenten zelf met een laptop laten werken. Docenten uitgebreid scholen. Eerst draagvlak creeren: het moet passen binnen het onderwijsconcept. Zorg voor ondersteuning voor studenten, de gouden oplossing is echter nog niet gevonden (servicebalie door en voor studenten? Uitbesteden in onderwijsleerbedrijf concept of externe partij?) Let op stroomvoorzieningen (stopcontacten overal nodig!). Besteed voldoende aandacht aan IDM (als je werkt met software die ‘buiten de deur’ staat (SAAS - software as a service) en daarnaast ook gegevens wil/moet uitwisselen. Je bent hier per oplossing afhankelijk van samenwerking van de leverancier. Hier wordt te gemakkelijk over gedacht. De praktijk is weerbarstig.


18-03-2010 16:11:00



18-03-2010 16:11:01

Colofon Laptops in het MBO, hoe? Zo! Tekst: Maaike Stam en Leo Bakker (in opdracht van Kennisnet) Vormgeving: Einder Communicatie, Nijmegen Druk OBT, Den Haag, April 2010 Bezoekadres Paletsingel 32 2718 NT Zoetermeer Postadres Postbus 778 2700 AT Zoetermeer T 0800 - KENNISNET F (079) 321 23 22 kennisnet.nl


18-03-2010 16:11:01

Laptops in het MBO Leo Bakker en Maaike Stam

Kennisnet. Leren vernieuwen. kennisnet.nl KE232 Br laptops iv new.indd 44

18-03-2010 16:11:01

Laptops in het MBO. Leo Bakker en Maaike Stam

Recommend Documents