Langer zelfstandig wonen met dementie

JANUARI 2013 VERSIE 8.0

Langer zelfstandig wonen met dementie Adviesnota voor de gemeente Breda op de gebieden wonen en woonomgeving

Student: Marylo Verhagen Studentnummer: 2170956 Studiecohort: 10BTGvt Datum:29-01-2014 1

Voorwoord Voor u ligt een adviesnota dat is geschreven als onderdeel van de vierde jaars consultancy stage van de opleiding Bachelor Toegepaste Gerontologie. Tijdens deze periode van een half jaar ben ik bezig geweest met kennis ontwikkelen op het gebied van ouderen met dementie en het langer zelfstandig thuis wonen voor deze groep mensen. Daarvoor heb ik literatuur verzameld en ben ik bij verschillende organisaties binnen de gemeente Breda geweest. De vergrijzing noodzaakt tot slimme technieken en ideeën voor de inrichting van welzijn, wonen en zorg. In het bijzonder wil ik de volgende personen bedanken: - Stagebegeleider Yvonne Witter en manager Daniëlle Harkes, zij hebben ervoor gezorgd dat ik deze opdracht binnen Aedes-ActiZ Kenniscentrum Wonen-Zorg op een prettige en leerzame manier heb kunnen voltooien; - Stagedocent Adri Hofenk voor het begeleiden tijdens de stageperiode vanuit de opleiding; - Beleidsadviseur Juan Seleky van de gemeente Breda, heeft ervoor gezorgd dat ik de opdracht bij gemeente Breda heb kunnen volbrengen; - Alle personen die ik binnen de gemeente Breda gesproken heb over het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen met dementie voor het delen van hun kennis, openheid en hun betrokkenheid. Marylo Verhagen [email protected] Januari 2014

2

Samenvatting In Nederland heeft 1 op 5 mensen kans om dementie te krijgen. Op dit moment hebben ongeveer 256.000 mensen een vorm van dementie. Door de vergrijzing en het ouder worden van de bevolking zal dit aantal oplopen tot een 500.000 mensen in 2050. Het overgrote deel(70%) van de mensen woont thuis en krijgt zorg van vooral mantelzorgers. Van deze mantelzorgers dreigt 82 % overbelast te zijn of te raken. Op dit moment vindt er een overheveling plaats van AWBZ naar WMO. Hierdoor worden taken vanuit het rijk overgeheveld naar gemeenten. Per 1 januari 2013 heeft de overheid ZZP’s 1 en 2 al geëxtramuraliseerd. Per 1 januari 2014 is ook ZZP 3 geëxtramuraliseerd. Dit betekent dat mensen met deze zorgzwaartepakketten niet meer in een verzorgingshuis komen te wonen (Rijksoverheid 2012). De komende jaren wordt een enorme toename van ouderen met dementie verwacht, die ook langer thuis zullen (moeten) blijven wonen als gevolg van de wijzigingen in AWBZ en WMO. (uitvoeringsplan gemeente Breda 2013) Gemeenten moeten hierdoor zelf een invulling gaan geven aan onder andere het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Hoe bereidt gemeente Breda zich hierop voor? De vraag vanuit de gemeente Breda: ’’Wat is er op het gebied van wonen nodig om ouderen met dementie zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen?’’ Hoofdvraag ’’Welke interventies op het gebied van wonen en woonomgeving kunnen leiden tot het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen met dementie in de gemeente Breda? ’’ Aan de hand van deze hoofdvraag zijn een aantal subvragen opgesteld: A. Huidige situatie in kaart brengen - Hoe bereidt de gemeente Breda zich voor op het toenemende aantal ouderen met dementie? De gemeente Breda is druk bezig met het ontwikkelen van beleid rondom de thuiswonende mensen met dementie. Hiervoor hebben ze de quikscan ’’Dementiebeleid Gemeenten’’ laten uitvoeren en middels deze quikscan een plan van aanpak opgesteld. Hiermee zijn zij zoekende om hier een invulling aan te geven. Dit doet de gemeente Breda samen met Alzheimer Nederland Breda e.o., RDO en de ouderenbonden in Breda. - Hoe ziet het huidige dementie- beleid in de gemeente Breda eruit? Er is niet een specifiek dementie-beleid, maar een beleid voor ouderen in het algemeen. Dit komt omdat de gemeente niet aan doelgroepenbeleid wil doen. - Wat biedt de gemeente Breda voor thuiswonende mensen met dementie op het gebied van wonen en woonomgeving? - Hoe werkt de gemeente Breda samen met andere partijen? Welke partijen zijn het? Hoe ziet deze samenwerking eruit? De gemeente Breda werkt op dit moment samen met verschillende partijen, zoals woningcorporaties op het gebied van WMO-aanvragen. Welzijnsorganisaties op het gebied van informatieverstrekking rondom dementie. Zorgorganisaties op het gebied van huisvesting als thuis wonen niet meer gaat. De gemeente heeft inspiratietafels ontwikkeld waar professionals samen beleid ontwikkelen rondom de nieuwe wet-en regelgeving WMO en AWBZ.

3

B. Gewenste situatie in kaart brengen - Wat zijn effectieve interventies om op het gebied van wonen en woonomgeving dementerende ouderen langer zelfstandig te laten wonen? De gemeente Breda zou een coördinerende rol moeten gaan vervullen in het informatief verstrekken over het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Hierin kunnen ze samenwerking zoeken met verschillende partijen binnen de gemeente en buiten de gemeente. Hierin zullen zelf actief een rol in moeten vervullen. Het belangrijkste in alle aanbevelingen is dat ze de burgers zelf erbij moeten gaan betrekken. Zonder de mensen zelf komen ze nergens. - Welke organisaties kunnen helpen bij het langer zelfstandig thuis blijven wonen voor mensen met dementie binnen de gemeente Breda? Partijen die kunnen helpen bij het langer zelfstandig thuis wonen in de gemeente Breda zijn de burgers zelf, woningcorporaties, zorg-en welzijnsorganisaties, thuiszorgorganisaties, ouderenbonden, vastgoedontwikkelaars, zorgverzekeraars en burgerinitiatieven. Al deze partijen kunnen helpen bij het vorm geven van beleid rondom het ouder worden van de mens met dementie. Zij kunnen samenwerken in het ontwikkelen van voorzieningen, woningaanpassingen, WMO-aanvragen en woonconcepten. Dit kan door middel van informatiebijeenkomsten te samen te organiseren, maar denk ook aan informatie verstrekken via verschillende communicatiekanalen. C. Gewenste situatie in praktijk brengen - Wat zou de gemeente Breda kunnen doen om uiteindelijk de interventies te realiseren en te implementeren in de gemeente? De gemeente Breda zou actief moeten gaan zoeken naar partijen binnen en buiten de gemeente die kunnen helpen bij het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Daarnaast ervoor zorgen dat de gezette acties ook daadwerkelijk gebeuren. Conclusie en discussie Gemeente Breda kan een voorbeeld gemeente zijn voor andere gemeenten aangezien ze zoveel samenwerken met andere partijen rondom het langer zelfstandig thuis wonen. Er zijn altijd punten die verbeterd kunnen worden. Echter zouden de gemeente Breda zich kunnen afvragen tot hoe ver je gaat als het gaat om het zolang mogelijk thuis wonen. Kijkend naar de kwaliteit van leven voor deze mensen en natuurlijk ook die van de mantelzorgers en familieleden.

4

Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1. Probleemstelling 1.2 Hoofdvraag 1.3 Achtergrond 1.4 Opbouw en aanpak rapport Hoofdstuk 2 Analyse 2.1. Externe analyse 2.2 Interne analyse 2.3 SWOT-analyse Hoofdstuk 3 Advies 3.1 Confrontatiematrix 3.2 Aanbevelingen Hoofdstuk 4 Implementatie Hoofdstuk 5 Conclusies en discussie Literatuurlijst Verklarende woordenlijst

6 6 6 7 8 9 10 13 17 18 18 18 23 28 30 33

5

Hoofdstuk 1: Inleiding Dit adviesrapport bevat de resultaten van een literatuuronderzoek naar het langer zelfstandig thuis wonen en de daarbij behorende woonomgeving van Bredase ouderen met dementie. In dit hoofdstuk komen de cijfers van dementie in Nederland naar voren, daarnaast zullen de probleemstelling en de vraagstelling van dit adviesrapport, de achtergrond en de opbouw van het rapport worden weergegeven. Dementie in Nederland Dementie is een hersenaandoening die iemand langzaam maar zeker volledig afhankelijk maakt van de zorg van anderen. Maar liefst 1 op de 5 mensen krijgt een vorm van dementie, waarvan de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende is. Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes. Vormen van dementie zijn onder andere de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie, frontotemporale dementie en Lewy body dementie. Volgens Alzheimer Nederland zijn er op dit moment in Nederland ruim 256.000 mensen met dementie. Door de vergrijzing en het ouder worden van de bevolking zal dit aantal in de toekomst explosief stijgen: in 2050 zal ruim een half miljoen mensen lijden aan dementie. Ook op jongere leeftijd kunnen mensen dementie krijgen. Naar schatting zijn er in Nederland 12.000 mensen met dementie die jonger zijn dan 65 jaar. In het deltaplan dementie 2012-2020 staat dat het overgrote deel(70%) van de mensen thuis woont en zorg krijgt van vooral mantelzorgers; naasten die vrijwillig de zorg op zich nemen. De belangrijkste reden voor opname in een verpleeghuis is, dat de mantelzorg het niet meer aan kan. Zolang er nog geen oplossing is voor dementie, is het van groot belang de ziekte draaglijker te maken voor de mensen met dementie en de mantelzorger. 1.1 Probleem stelling Op dit moment vindt er een overheveling plaats van AWBZ naar WMO. Hierdoor worden taken vanuit het rijk overgeheveld naar gemeenten. Per 1 januari 2013 heeft de overheid ZZP’s 1 en 2 al geextramuraliseerd. Per 1 januari 2014 is ook ZZP 3 geextramuraliseerd. Dit betekent dat mensen met deze zorgzwaartepakketten niet meer in een verzorgingshuis komen te wonen (Rijksoverheid 2012). De komende jaren wordt een enorme toename van ouderen met dementie verwacht, die ook langer thuis zullen (moeten) blijven wonen als gevolg van de wijzigingen in AWBZ en WMO. (uitvoeringsplan gemeente Breda 2013) Gemeenten moeten hierdoor zelf een invulling gaan geven aan onder andere het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Hoe bereidt gemeente Breda zich hierop voor? De vraag vanuit de gemeente Breda: ’’Wat is er op het gebied van wonen nodig om ouderen met dementie zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen?’’ 1.2 Hoofdvraag ’’Welke interventies op het gebied van wonen en woonomgeving kunnen leiden tot het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen met dementie in de gemeente Breda? ’’ Aan de hand van deze hoofdvraag zijn een aantal subvragen opgesteld: A. Huidige situatie in kaart brengen - Hoe bereidt de gemeente Breda zich voor op het toenemende aantal ouderen met dementie? - Hoe ziet het huidige dementie- beleid in de gemeente Breda eruit? - Wat biedt de gemeente Breda voor thuiswonende mensen met dementie op het gebied van wonen en woonomgeving? - Hoe werkt de gemeente Breda samen met andere partijen? Welke partijen zijn het? 6

Hoe ziet deze samenwerking eruit? B. Gewenste situatie in kaart brengen - Wat zijn effectieve interventies om op het gebied van wonen en woonomgeving dementerende ouderen langer zelfstandig te laten wonen? - Welke organisaties kunnen helpen bij het langer zelfstandig thuis blijven wonen voor mensen met dementie binnen de gemeente Breda? C. Gewenste situatie in praktijk brengen - Wat zou de gemeente Breda kunnen doen om uiteindelijk de interventies te realiseren en te implementeren in de gemeente? 1.3 Achtergrond De gemeente Breda besloot eind 2011, aan de hand van de nota “Verzilvering@Breda, uitvoeringsprogramma geschikt wonen voor iedereen(GWI) 2011-2015”, een Quickscan te laten uitvoeren over de stand van zaken en een zoektocht naar mogelijkheden om lokale ondersteuning van mensen met dementie en hun mantelzorgers te optimaliseren. In mei 2012 heeft Dirks Anders Zorgen (DAZ) de quickscan ’’Dementiebeleid Gemeenten’’ uitgevoerd, met het doel om het beleid te verbeteren en om het draagvlak te verbreden naar welzijn, wonen en zorg. De quickscan ’’Dementiebeleid Gemeenten’’ bevat tientallen praktische suggesties. Sommige zijn snel realiseerbaar, anderen vragen meer tijd en afstemming. Goede ondersteuning en zorg voor mensen met dementie en hun naasten kan alleen worden gerealiseerd als alle betrokkenen op één lijn staan en zich gezamenlijk inzetten. Zorgen voor duidelijke informatievoorziening, structurele afstemming, gebruik maken van elkaars expertise en van elkaar leren, zijn de volgende stappen. Juist omdat de gemeente zelf geen deel uitmaakt van het zorgdomein, kan zij steviger regie voeren op de ‘kanteling’ van zorg naar welzijn. De gemeente kan samen met de organisaties er zorg voor dragen dat mensen met dementie en hun naasten zoveel mogelijk volwaardig deel kunnen nemen aan de lokale samenleving, met een helpende hand wanneer dat nodig is. ’’Hoe bereidt de gemeente Breda zich voor op het toenemende aantal ouderen met dementie?’’ In het najaar 2012 heeft de gemeente in samenwerking met het Regionaal dementie ondersteuningsnetwerk Breda, Alzheimer Nederland en zorgorganisaties aan de hand van de aanbevelingen van de quickscan ’’Dementiebeleid Gemeenten’’, een plan van aanpak opgesteld. Door middel van het plan van aanpak werd voorgesteld om een pilot wijkgerichte ondersteuning op te zetten. In maart 2013 is de gemeente Breda gestart met de uitvoering van het plan van aanpak door middel van de pilot wijkgerichte dementie-ondersteuning . Deze pilot liep tot het einde van 2013. De pilot heeft plaatsgevonden in de wijken Boeimeer/Ruitersbos en Belcrum/Doornbos-Linie. Er is gekozen voor deze twee wijken, omdat in deze wijken de meeste 80 plussers wonen. In de ene wijk zijn veel voorzieningen aanwezig en in de andere weinig voorzieningen. De gemeente Breda wil kijken of er verschillen zijn in de aanpak van dementie. Het doel is het verbeteren van de ondersteuning en zorgverlening aan mensen met dementie en hun mantelzorgers. Op basis van de resultaten wordt bepaald of de aanpak ook in andere woongebieden wordt “uitgerold”. De vraag vanuit gemeente Breda is om een advies te geven over de invulling van het onderdeel wonen.

7

Huidige situatie Breda Van de ruim 173 duizend Bredanaars zijn er 47.712, 55 jaar en ouder. Dit is ruim een kwart van de bevolking. Ruim vier op de tien 55-plussers is 55-64 jaar oud, drie op de tien is 65-74 jaar en een kwart is ouder. (Rapport woonmilieu ouderen 2010, pagina 7) Voor Breda is de prognose dat het aantal van ruim 2.600 dementerenden in 2011 zal groeien naar ruim 4.600 in 2040. Rekening houdend met het feit, dat rondom iemand met dementie gemiddeld drie mensen als mantelzorger intensief betrokken zijn, zullen er in 2040 in Breda in totaal ca. 19.000 mensen met een specifieke behoefte aan ondersteuning en zorg zijn. Gedurende het grootste deel van het ziekteverloop (ca. 80% van de totale ziekteduur) wonen mensen met dementie thuis.(uitvoeringsplan gemeente Breda 2013) 1.4 Opbouw en aanpak rapport Eerst is er gekeken naar wat er landelijk en stedelijk gebeurt op het gebied van langer zelfstandig thuis wonen voor mensen met dementie en in kaart gebracht wat de cijfers en aantallen zijn van mensen met dementie. Dit is gebeurd aan de hand van een literatuurstudie. De gebruikte literatuur is terug te vinden in de literatuurlijst. Daarna is gekeken naar het beleid van de gemeente Breda en wat er gebeurt in Breda rondom het ouder worden van de burger, middels de rapporten verzilvering@breda, meedoen@breda en quikscan ’’Dementiebeleid Gemeenten’’. Om deze gegevens aan te vullen hebben er gesprekken plaatsgevonden met beleidsadviseurs, beleidsmakers en medewerkers van de gemeente Breda, stichting WIJ, WonenBreburg, Alzheimer Nederland en het AnnaFrij huis. Aan de hand van modellen is een invulling gegeven aan de externe analyse, de interne analyse en aanbevelingen. Voor de externe analyse is er een keuze gemaakt voor het DESTEP-model omdat dit model een systematische weergave geeft van actuele thema’s in de samenleving. Voor de interne analyse is er gebruikt gemaakt van het ESH-model, omdat dit model het beste een invulling geeft aan de te onderzoeken onderwerpen en past binnen een antwoord vinden op de vraagstelling. Om een invulling te kunnen geven aan de interne analyse is er gebruik gemaakt van rapporten, uitvoeringsplannen en beleidstukken van de gemeente Breda en zijn er gesprekken gehouden met medewerkers van de gemeente Breda. Vervolgens zijn de belangrijkste onderdelen van de externe analyse en interne analyse verwerkt in de SWOT-analyse. Dit is een weergave van de sterktes en zwaktes intern en kansen en bedreigingen extern. Daaropvolgend is er gekeken of de gemeente in bepaalde onderwerpen kan groeien, verbeteren, verdedigen of terugtrekken/veranderen. Dit is in een confrontatiematrix weergegeven. Voortkomend uit deze analyses en matrix zijn er een aantal praktische aanbevelingen gegeven om een invulling te kunnen geven aan het hoofdstuk advies. Daarvoor zijn alle belangrijke onderwerpen samen gepakt op landelijk, stedelijk en wijkniveau. Voor de implementatie van de praktische aanbevelingen is er gekeken naar wat er landelijk al is en hoe de gemeente Breda hier een invulling aan kan geven.

8

Hoofdstuk 2 Analyse In hoofdstuk 2 staan de missie, visie en belangrijkste doelstellingen van Breda als eerste beschreven. Daar op volgend staan de bevindingen van het omschreven stuk beleid. De externe analyse is gemaakt vanuit de het DESTEP-model en de interne analyse vanuit het ESH-model. De belangrijkste onderdelen van de interne en externe analyse komen samen in de SWOT-analyse. 2.1 Missie/visie/ belangrijkste doelstellingen gemeente Breda ’’ Hoe ziet het huidige dementie- beleid in de gemeente Breda eruit?’’ Visie op meedoen van burgers Alle Bredanaars doen met al hun capaciteiten naar vermogen mee aan de maatschappij van nu en morgen. Met de inzet van de ’’participatieladder’’ wordt ook gekeken of dat het maximale haalbare niveau is, of dat de persoon in kwestie nog meerdere stappen kan zetten. Daarmee worden aanwezige talenten ten volle benut voor de persoon zelf, voor de sociale omgeving en voor de stad. Aan alle Bredanaars wordt gevraagd een bijdrage te leveren om zo voor zichzelf en voor elkaar te zorgen. Er wordt sterk beroep gedaan op eigen verantwoordelijkheid van mensen. Het gaat om het maximaal benutten en inzetten van de eigen macht en creativiteit van burgers. De eigen sociale netwerken benutten. Als netwerken niet voldoende zijn om zaken aan te pakken dan kan een collectieve voorziening worden benut. Als echt maatwerk nodig is, volgt professionele inzet als vangnet.(notitie meedoen@breda, juni 2011) De twee belangrijkste doelstellingen, beleid ten aanzien van ouderen (met dementie) - Centrale doelstelling is ’’ het duurzaam organiseren en realiseren van betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg- en woonvoorzieningen voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking in verschillende buurten, wijken en dorpen binnen gemeente Breda’’ - Doelstelling GWI is ’’mensen, met name ouderen en mensen met beperkingen, in staat stellen zolang mogelijk zelfstandig te wonen, te leven en mee te doen door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit van wonen, woonomgeving, welzijn en zorg, en bevordering van zelfredzaamheid’’. (notitie uitvoeringsplan vezilvering@breda, september 2011) Bevindingen over missie, visie en belangrijkste doelstellingen Er werken meerdere professionals en vrijwilligers in de stad mee aan de participatie van de mensen die in Breda wonen. Echter werken zij niet op een niveau samen dat ze van elkaar weten waar ze over de vloer komen. Bijvoorbeeld: Stichting WIJ werkt met het preventieve huisbezoek 75 jaar en ouder en werkt de gemeente Breda vanuit de WMO en komt mogelijk bij dezelfde mensen over de vloer voor misschien wel dezelfde vraag. Als hier beter over wordt gecommuniceerd of een standaard vragenlijst of instrument ontwikkeld zou worden, hoeven er niet verschillende mensen over de vloer te komen. Maar het zou ook kunnen dat één professional al met de vraag van de burger bezig is en er vervolgens een volgende professional iets signaleert en hier ook mee aan de slag gaat. Hierdoor werken mensen langs elkaar heen. De gemeente Breda wil mensen zolang mogelijk in staat te stellen tot het zelfstandig wonen, leven en meedoen in de maatschappij, door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit. Dit is voor iedere burger anders. De vraag is dan ook hoe wil de gemeente hier dan op in gaan spelen? Gemeente Breda zoekt naar een manier om mensen langer zelfstandig te laten participeren in de samenleving. Als er gekeken wordt naar onderhoud van de huidige woonomgeving wordt hier op dit moment weinig mee gedaan. Dit komt door de forse bezuinigingen. Kunnen de voorgenomen doelen en besluiten voor aanpassing voorzieningen, toegankelijkheid openbare ruimte en veiligheid in deze zin nog gehandhaafd worden?

9

2.2 Externe analyse De externe analyse is uitgevoerd middels het DESTEP-model. Het DESTEP-model laat de ontwikkelingen op het gebied van demografie, economie, sociaal-cultureel, technologie, ecologie en politiek-juridisch naar voren komen. Met dit model is te zien wat er op deze gebieden aan ontwikkelingen op de organisatie afkomen. Er is gekozen voor het DESTEP-model omdat met dit model alle facetten die belangrijk zijn voor de externe analyse aan bod laat komen. Daarnaast is er gekeken of de ontwikkelingen een kans of een bedreiging is voor de gemeente Breda. Demografisch De bevolking in Nederland vergrijst in een hoog tempo. Niet alleen het aantal ouderen neemt toe, maar mensen worden ook steeds ouder. Met het stijgen van de jaren nemen kwetsbaarheid en ouderdomsziekten toe. Dementie is één van de meest voorkomende syndromen die voorkomt bij ouderen. Volgens cijfers van Alzheimer Nederland hebben er in Nederland ruim 245.000 mensen een vorm van dementie. De kans op het krijgen van een vorm van dementie is op dit moment 1 op de 5 mensen. Van alle mensen ouder dan 65 jaar heeft ruim zeven procent een vorm van dementie. Bij mensen boven de 80 jaar is dat zelfs meer dan 20 procent. Veel mensen verkeren in het beginstadium en zijn nog niet bekend met de diagnose. Naar schatting woont 70 % van de mensen met dementie thuis en daarvan woont de helft zonder partner of familielid. Steeds meer ouderen zijn van allochtone afkomst. Naar schatting vormt deze groep 10 % van alle ouderen. Deze feiten en cijfers zijn een bedreiging voor de gemeente, omdat er op dit moment nog geen geneesmiddel is voor dementie en hierdoor steeds meer mensen te maken zullen hebben met dementie. Kans: Hoogopgeleide ouderen leven gemiddeld zeven jaar langer en veertien jaar langer zonder lichamelijke beperkingen dan hun laagopgeleide leeftijdsgenoten. De ouderen van nu zijn vele malen actiever dan vroeger, zo doen ze bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en hebben vaak een eigen huis waar ze graag in willen blijven wonen. Bedreiging: Daardoor verhuizen ouderen niet of nauwelijks. De vergrijzing draagt daardoor bij aan een slechte doorstroming op de woningmarkt. Kans: Op lange termijn resulteert de vergrijzing in een groot vrijkomend woningaanbod, wanneer de babyboomers komen te overlijden of door verhuizing naar een verpleeghuis. Hierdoor zullen ze hun woning verlaten, waardoor er weer verschuiving plaatsvindt op de woningmarkt. Bedreiging: Naast de vergrijzing heerst er in Nederland ook een ontgroening. Dit betekent dat er naar verhouding weinig baby’s worden geboren. De gevolgen hiervan zijn dat ouderen langer door moeten werken, omdat er minder mensen in de lage leeftijdscategorie 18-65 jaar zich op de arbeidsmarkt bevinden. De AOW-leeftijd wordt geleidelijk verhoogd tot 66 jaar in 2018 en 67 jaar in 2021 en wordt vervolgens gekoppeld aan de stijging van de levensverwachting. Economisch Anno 2014 is er nog steeds sprake van een economische crisis. Dit betekent dat er in Nederland minder geld wordt verdient. Kans: Gemeenten en zorgverzekeraars worden 2015 en 2016 verantwoordelijk voor ouderen en mensen met een beperking die niet in een instelling wonen. Het doel is om mensen langer thuis te laten wonen. Bedreigingen: Vanaf 2015 zal de decentralisatie gepaard gaan met forse bezuinigingen. Sinds twee jaar is de gezondheidszorg de grootste kostenpost met bijna 75 miljard euro. Dit is 30% van de rijksoverheidsuitgaven. Indien deze zorgkosten in het huidige tempo doorgroeit, dan zal in 2040 de helft van de rijksvergroting opgaan aan de gezondheidszorg. In 2015 zal er 40 procent gekort worden op huishoudelijk hulp aan ouderen. Naar schatting zal er 2040 het aantal mensen met dementie in Nederland zijn verdubbeld. Deze groei leidt tot oplopende zorgkosten, die nu al 4 miljard euro bedragen.

10

Kansen:Tijdige diagnostiek, interventie en ondersteuning van de mantelzorg leidt tot minder opnames in het verpleeghuis, daardoor zal er naar schatting een kostenreductie zijn van 30%. Eén maand langer thuis wonen bespaart dan vele tientallen miljoenen euro’s per jaar. Vanaf 2015 komt € 200 miljoen extra ter beschikking om meer wijkverpleegkundigen aan te trekken. Ook wordt € 50 miljoen geïnvesteerd in het opzetten van sociale wijkteams, waardoor de noodzakelijke verbinding tussen zorg en welzijn gemaakt kan worden. Bedreiging: Door het scheiden van wonen en zorg zullen er op lange termijn steeds meer verzorgingshuizen leeg komen te staan. Dit komt mogelijk door de te hoge huurprijzen t.o.v. de verhuurde woonruimte. Mensen kunnen een eengezinswoning voor bijna dezelfde huurprijs huren. Dit zorgt mede voor de stagnatie op de woningmarkt. Het is lastig om in deze tijd een woning te verkopen. Voor nieuwe kopers wordt het bijna onmogelijk gemaakt om een hypotheek te krijgen en daardoor kunnen mensen met beperkingen wanneer dat nodig is hun woning niet verkopen en kunnen daardoor mogelijk niet verhuizen. Sociaal-Cultureel Kansen: Op dit moment is vindt er een extramuralisering plaats. Dit betekent dat verzorgings- en verpleeghuiszorg vervangen wordt door thuiszorg en/of kleinschalige woonvormen in de eigen leefomgeving. Ouderen willen en kunnen steeds langer thuis wonen. Gemeenten en zorgverzekeraars worden de komende periode verantwoordelijk voor onderdelen van de zorg en ondersteuning die nu nog vanuit de AWBZ-instellingen wordt geleverd. De huidige cliënten behouden hun recht op zorg in een instelling. Voor ouderen met een zware zorgbehoefte blijft instellingszorg beschikbaar. Dat geldt ook voor mensen met een geestelijke of lichamelijke beperking en een zware zorgbehoefte. De wijkverpleegkundige kan ervoor zorgen dat er een betere samenwerking tussen zorgverleners ontstaat, maar ook tot minder opnames in ziekenhuizen en latere opname in verpleeghuizen. Bedreigingen: Ondanks deze extramuralisering zullen er in de toekomst meer verpleeghuisbedden nodig zijn, omdat het aantal 80-plussers dat verpleeghuiszorg nodig heeft groeit. Senioren hebben steeds meer eigen vermogen, dit geldt dit niet voor de ouderen in de sociale-huursector. In deze sector komen meerdere effecten samen: de bewoners hebben over het algemeen een lagere opleiding en een lager inkomen dan gemiddeld, zijn minder mobiel, minder gezond en wonen vaker alleen. Al stijgt het aantal ouderen hier niet sterk, het aantal kwetsbare ouderen neemt wel toe. Volgens cijfers van het deltaplan dementie zijn er in Nederland gemiddeld 300.000 mantelzorgers. Deze mantelzorgers hebben gedurende 5 jaar gemiddeld 20 uur per week zorg geleverd aan mensen met dementie. Daarvan blijkt dat 82% van deze mantelzorgers over belast is of hierop een groot Technologisch De laatste jaren hebben er in Nederland veel ontwikkelingen plaatsgevonden op het gebied van technologie voor zelfstandig thuiswonende ouderen met dementie en hun mantelzorgers. De technologie richt zich op het verminderen van de zorgvraag door de zelfredzaamheid van de mensen met dementie te vergroten en daarbij de mantelzorger ondersteunen. Deze technologie is in drie groepen te verdelen; bediening door mensen met dementie zelf, bediening door de mantelzorger en automatisch werkende technologie. In meerdere onderzoeken word kenbaar gemaakt dat: Hoewel technologie de zelfredzaamheid kan bevorderen, is er weinig bekend over de effecten ervan voor de mensen met dementie, het zorgpersoneel en de zorgorganisatie. (Nijhof, van Gemert-Pijnen, Dohmen, & Seydel, 2009) Kansen: In Nederlandse proefprojecten is bewezen dat domotica de intramurale opname van met name alleenwonende mensen met dementie tot zes maanden kan uitstellen. Voorbeelden van termen van innovaties in de technologie zijn; zorgdomotica, e-health, telecare, m-health, monitoring, zorg op afstand, telemedicine, amient intelligence, slimme woningen, sensor-based networks en elektronische zorg. Internet is de afgelopen 20 jaar snel ontwikkeld. Er is veel informatie te verkrijgen via internet als het gaat over het langer zelfstandig thuis wonen en het ziektebeeld dementie. 11

Bedreiging: Volgens cijfers van het cbs gebruikte er in 2012 één op de drie 75-plussers internet. Meer mannen dan vrouwen in deze leeftijdsgroep internetten. E-mailen en informatie zoeken zijn populair, sociale media worden weinig gebruikt, terwijl steeds meer dienstverlening en sociale activiteiten online plaats vinden. Ecologisch (woonomgeving) De groei van het aantal mensen in Nederland concentreert zich de komende decennia in de stedelijke gebieden. Dat zal vooral zijn in de Randstad, het gebied dat om de Randstad heen ligt, en van Breda via Arnhem/Nijmegen tot aan Zwolle. Bedreiging/kans: Hier is tot 2040 behoefte aan een uitbreiding van circa 700.000 woningen. Op korte termijn leidt de vergrijzing tot een sterke toename van de behoefte aan aanpassingen binnen bestaande woningen. Op langere termijn komt een groot aantal koopwoningen vrij. Kans: Een groei van specifieke bevolkingsgroepen zoals ouderen en immigranten kan leiden tot een grotere vraag naar voorzieningen in wijk op het gebied van zorg en welzijn. Politiek-juridisch Het kabinet streeft naar een grotere zeggenschap voor de cliënt. Zorgaanbieders, zorgkantoren en verzekeraars moeten samen goede afspraken maken die het belang van de cliënt en passende zorg voorop stellen. Het persoonsgebondenbudget (pgb) is een instrument om regie te hebben over de eigen zorg en ondersteuning. Dit komt ten goede aan de kwaliteit van ondersteuning en zorg en leidt tot innovaties. Voor het pgb is in het nieuwe stelsel van de langdurige zorg en ondersteuning een belangrijke rol weggelegd. Er zal beter worden gekeken of een pgb een geschikt instrument is. De budgethouder moet in staat zijn voldoende regie uit te oefenen over de geboden zorg. Gemeenten krijgen een belangrijke rol bij de ondersteuning van mensen in hun zelfredzaamheid, maatschappelijke participatie en zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen. Kans: Gemeenten krijgen de middelen en ruimte om te kunnen zorgen voor goede voorzieningen die passen bij de individuele behoeften en mogelijkheden van mensen. Er worden wetsvoorstellen opgesteld die zowel de WMO als de AWBZ moeten vervangen. Deze wetten treden per 1 januari 2015 in werking. Met de stijging van het aantal ouderen betekent het dat van meer mensen zal worden gevraagd zich in te zetten voor hun naasten. Voorop staat dat mantelzorgers nergens toe verplicht worden en dat het beleid er niet op is gericht mantelzorgers (verplicht) in te zetten voor lijfsgebonden zorg. Kans: Het is de bedoeling dat gemeenten, instellingen en professionals geregeld kijken naar wat cliënten en hun sociale netwerk zelf aankunnen en welke formele zorg en ondersteuning in aanvulling daarop nodig is. Hierdoor zal meer maatwerk worden geleverd en wordt een mogelijke overbelasting van mantelzorgers eerder in beeld gebracht. Kans: Gemeenten en aanbieders van zorg en welzijn moeten betere ondersteuning aan mantelzorgers bieden. Daarbij moet goed worden geluisterd naar de wensen en behoeften van mantelzorgers. (Rijksbegroting 2014, XVI Volksgezondheid, Welzijn en Sport, september 2013) Bedreiging: De persoonlijke verzorging wordt niet overgeheveld naar de gemeenten en dat zorgt ervoor dat er twee systemen blijven bestaan: de Wmo- sturing door de gemeenten en de persoonlijke verzorging die in de zorgverzekeringswet blijft en wordt bekostigd door de zorgverzekeraar. Daardoor blijven er steeds twee mensen naar de burger gaan, de wijkverpleegkundige (via zorgverzekeraar) en iemand van het sociaal team (Wmo/gemeente) in plaats van één persoon.

12

2.3 Interne analyse (met ESH-model) De interne analyse is uitgevoerd middels het ESH-model. In het ESH-model wordt aandacht besteed aan de structuur van de organisatie, hoe de systemen verlopen, hoe de managementstijl in elkaar zit, wat voor personeel er werkt en hoe deze werken, welke cultuur en sfeer er hangt binnen de organisatie en middels welke strategie er gewerkt wordt. Dit om een duidelijk beeld te creëren over de organisatie en hoe deze werkt. Dit model is gekozen omdat het alle facetten van de organisatie aan bod laat komen. De informatie die verwerkt is in de het model, is verkregen via gesprekken met medewerkers van de gemeente Breda, medewerkers van welzijnsorganisaties en woningcorporaties binnen Breda. Maar ook via de website van de gemeente Breda en via recente beleidsdocumenten, zoals verzilvering@Breda, meedoen@Breda en woonmilieu ouderen. De personen waarmee gesproken is zijn terug te vinden in de literatuurlijst.

Structuur Er heerst in Gemeente Breda een open structuur, dit is te zien aan dat alle rapporten, procedures en het beleid dat openbaar gemaakt wordt voor iedereen. Dit is namelijk allemaal terug te vinden op de website van de gemeente Breda. De houding van het personeel is over het algemeen open, vriendelijk en betrokken. Tijdens gesprekken werd er open gesproken over de vorderingen binnen Breda met betrekking tot beleid en samenwerking met andere partijen binnen de gemeente. Er wordt aangegeven waaraan gewerkt wordt, wat anders zou kunnen en wat verbeterd kan worden. - Wat biedt de gemeente Breda voor thuiswonende mensen met dementie op het gebied van wonen en woonomgeving? In de gemeente Breda zijn er verschillende organisaties die werken rondom het langer zelfstandig thuis wonen van dementie. Dit zijn o.a. stichting WIJ, Alzheimer Nederland Breda e.o., het regionaal dementie ondersteuningsnetwerk (RDO), steunpunt informele zorg Breda (STIB) en natuurlijk de gemeente Breda. Hieronder staat weergegeven wat er binnen de gemeente bij de verschillende organisaties wordt georganiseerd rondom het langer zelfstandig thuis wonen.

13

Vanuit de gemeente Breda: Er wordt een verschil gemaakt in woonzorgvormen waar binnen Breda mee gewerkt word, dat zijn; - Levensloopbestendige woningen - Nultredenwoningen - Verzorgd wonen - Beschermd wonen Vanuit stichting WIJ ‘Woon morgen zonder zorgen’ is het project van ‘Ouder worden in eigen huis’ voor oudere bewoners. De insteek: zelf (blijven)doen wat je zelf kunt, eventueel met de hulp van technische middelen. En het heft in eigen hand als het gaat om aanpassingen in huis. Wat moet er gebeuren, wanneer en hoe? En wie kan me daar eventueel bij helpen? Deze informatiebijeenkomsten worden door opgeleidde vrijwilligers gegeven. Het is bedoeld voor mensen met een eigen huis. Dankzij een subsidie van de gemeente kunnen mensen dit kosteloos bijwonen. Er is niet een speciaal aanbod gericht op mensen met dementie en/of mensen die in een huurwoning wonen. Verder organiseert stichting WIJ,Fit-for-life. Dit is fitnissen met een groep speciaal voor mensen met dementie. Dit wordt georganiseerd in centrum IJpelaar. De lessen vinden plaats op elke vrijdag ochtend en kosten per les 4, 10 euro. Vanuit STIB en de geheugenwinkel: Huisbezoeken bij mensen die tussen 75 en 80 jaar. Tijdens deze huisbezoeken wordt er gekeken naar alle leefgebieden van de mensen. Ook wordt er uitleg gegeven over de zelftesten en worden er folders achter gelaten bij de mensen. Verder kunnen mensen met hun vragen en vragen rondom dementie terecht bij de vrijwilligers van de geheugenwinkel. Hier kunnen mensen een geheugenkoffer lenen met handige en praktische boeken die helpen bij vragen en antwoord kunnen geven op het langer thuis wonen met dementie. Vanuit het Regionaal Dementieondersteuningsnetwerk: Er is een website ontwikkeld speciaal voor mensen met dementie en hun mantelzorgers om informatie op te zoeken rondom het langer zelfstandig thuis wonen. zie: www.dementiezorg.nl Het is een soort waaier waar allerlei voorzieningen, diensten en hulpmiddelen onder hangen. Vanuit Alzheimer Nederland: Alzheimer Nederland organiseert in heel Nederland het Alzheimercafé. Dit is een ontmoetingsplek voor mensen met dementie, hun partners, hulpverleners en andere belangstellenden. Dit wordt één keer in de maand georganiseerd en de toegang is gratis. Hier wordt uitleg gegeven over dementie gekoppeld aan verschillende thema’s.

Systemen Alles wat besproken is wordt vastgelegd in documenten. Deze documenten worden op de website van de gemeente geplaatst, zodat iedereen op de hoogte is van de nieuwe ontwikkelingen rondom de thema’s. Dit geldt overigens voor alle documenten waarin beleid, nieuwe wetten en regels die worden vastgelegd en op de website van de gemeente Breda worden geplaatst.

14

-Hoe werken zij samen met andere partijen? Welke partijen zijn het? Hoe ziet die samenwerking eruit? In Breda zijn op dit moment drie soorten netwerken/stromingen aan informatievoorziening. - Netwerk digitaal via wijkwijs.nl: dit is een sociale kaart van de wijken - Netwerk in de wijk: de wijkverpleegkundige (zichtbare schakel) samenwerkend met huisarts en casemanager. - Netwerk professionals: ketensamenwerking tussen verschillende disciplines in de wijk op zorg, welzijn en wonen. Sinds 2010 wordt er op maat gekeken wat de vervoersbehoefte van iemand is en wat daadwerkelijk de behoefte en de vraag is van iemand. Dit gebeurt door doorvragen en informatievoorziening van mogelijke opties, waarbij iemand het op een andere manier kan oplossen. Deze taak hebben de klantmanagers achter het WMO-loket. Zij gaan wijkgericht werken en gaan deel uitmaken van de sociale wijkteams. Zo krijgen WMO-consulenten een wijk toegewezen, zodat zij zichtbaar worden voor ondersteunersvragers en makkelijker de eigen mogelijkheden van de ondersteunersvragers en diens netwerk kunnen aanspreken. Het inrichten en herinrichten van de buitenruimten worden zo veel mogelijk toegankelijk gemaakt, zodat mensen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Zoals het ophogen en aanpassen van de bushaltes. In 2016 moet dit voor 90% aangepast zijn. Zo wordt er op dit moment gewerkt aan het station. Deze wordt tussen 2013 - 2016 helemaal verbouwd. Gemeente Breda heeft in 2012 afspraken gemaakt met de drie woningcorporaties Singelveste Alleewonen, Laurentinus en WonenBreburg over de invulling van wmo-aanvragen. Er is een convenant gesloten over wie waar verantwoordelijk voor is, als het gaat om woningaanpassingen binnen de gemeente Breda. Dit is één van de maatregelen van de herijkte alliantie-afspraken 20112014 tussen gemeente en corporaties en richt zich op het realiseren van een gezamenlijke procesaanpak. Het STIB heeft verschillende professionals in dienst en kan beschikken over vrijwilligers. Er worden activiteiten georganiseerd voor mensen met dementie en hun mantelzorgers, namelijk: - Mantelzorgondersteuning - Dementieconsulenten - Ondersteuningsgroep partners thuiswonende ouderen met dementie - Spreekuur Ruiterbos Zij vervullen verschillende WMO-taken en krijgen hiervoor subsidie vanuit de gemeenten. Zo organiseren zij ook mede voor het Alzheimercafé. Dat is een maandelijks informatievoorziening voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Hier kan gepraat worden over waar mensen tegenaan lopen en ook in contact komen met andere lotgenoten.

Managementstijl De ambtelijke organisatie werkt in opdracht van het gemeentebestuur aan de ontwikkeling en het beheer van de stad en aan zorg en dienstverlening voor haar inwoners. De verschillende organisatieeenheden zijn samen verantwoordelijkheid voor de hele organisatie. De hoofdstructuur van de organisatie: - Directie Ontwikkeling - Directie Beheer - Directie Dienstverlening - Servicebedrijf - Concernstaf, bestaande uit Strategie en Kaderstelling, Control en Bestuursondersteuning en Kabinet 15

Binnen de gemeente Breda wordt er per afdeling op verschillende manier leiding gegeven. Tijdens een gesprek met de klantmanager is naar voren gekomen dat de afdeling waar zij werkt, werken met het nieuwe werken. Dit houd in dat zij zelf hun uren en verantwoording nemen voor gemaakte uren en functie. Daarin hebben zij eerst een pilot gehad van 2 jaar. Nu werken zij daar structureel mee. Er heerst in de gemeente een top-down managementstijl. Beleidsnota's worden voorbereid door beleidsambtenaren in samenspraak met veel betrokkenen. Het door het gemeentebestuur vastgesteld beleid is het kader voor uitvoerende ambtenaren waarbinnen ze kunnen handelen. De gemeente is bezig om nog meer de regie over de uit te voeren taken uit te besteden aan de medewerkers en vrijwilligers van zorg-en welzijnsorganisaties, omdat deze professionals en vrijwilligers bij de mensen over de vloer komen. De gemeente Breda krijgt zo meer een coördinerende rol in de te verdelen taken uit de WMO. Personeel Het personeel is bereid mee te denken en mee te helpen aan nieuwe ontwikkelingen binnen de gemeente. Er werken veel mensen met verschillende achtergronden en niveaus mee aan de ontwikkelingen binnen de stad en het langer zelfstandig thuis wonen. Als mensen met vragen zitten worden ze snel geholpen door het personeel. Dit kan zijn bij de loketten, maar ook bij de burgers thuis. Er wordt veel gewerkt vanuit de vraag en samen met de burger gezocht naar een antwoord. Cultuur De gemeente reageert innovatief op nieuwe ontwikkelingen. Zoals het vormgeven van nieuw beleid, daarvoor gaan ze op zoek naar partners die hen kunnen helpen bij het ontwikkelen en meedenken over thema’s rondom het ouder worden van de mens binnen Breda. Ze maken geen doelgroepenbeleid maar kijken naar alle lagen van de bevolking, zoekend naar wat voor iedereen van toepassing is. Toch wordt er anders gekeken naar mensen met dementie en het ervoor zorgen dat zij langer thuis kunnen blijven wonen. Strategie Vanaf heden probeert de gemeente door de invoering van de verschillende wetten en regels de verantwoordelijkheid bij de mensen zelf neer te leggen. De gemeente besteedt WMO-taken uit aan woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties binnen de gemeente. Deze keuze komt tot zijn recht omdat de woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties vaker bij de mensen over de vloer komen en hierdoor vaak beter weten dat wat mensen nodig hebben. De gemeente Breda zoekt onderlinge samenwerking tussen partijen, middels de sociale wijkteams. Dit zijn zorg- en welzijnorganisaties en andere maatschappelijke partners. Deze samenwerking krijgt vorm binnen de inspiratietafels. De bezetting van de inspiratietafels zijn over het algemeen managers en beleidsmakers van de organisaties. Tijdens deze bijeenkomsten worden maatschappelijke thema’s besproken, er wordt gezocht naar hoe het beleid vorm moet gaan krijgen voor in 2015-2016. Woningcorporaties maken geen deel uit van de inspiratietafels.

16

2.4 SWOT- analyse In de SWOT-analyse komen de belangrijkste sterkten en zwakten van de organisatie aan de orde en de belangrijkste kansen en bedreigingen van het werkveld aan de orde, rondom het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Sterkten

Zwakten

1. Gemeente Breda houd zich al lange tijd bezig met levensloopbestendig maken van woningen.

1. Er zijn geen voorzieningen voor aanpassingen binnen woningen van mensen met dementie om langer thuis te kunnen blijven wonen.

2. Gemeente Breda zoekt en vindt onderlinge samenwerking met sociale wijkteams, middels inspiratietafels.

2. Zorgt voor ontstaan, van onderlinge concurrentie tussen zorgaanbieders en welzijnsaanbieders, door middel van een keuze te maken in wie de beste aanbieder is.

3. Gemeente Breda heeft onderlinge afspraken gemaakt met woningcorporaties over woningaanpassingen/ WMO-aanvragen.

3. Informatie over langer zelfstandig thuis wonen met dementie wordt te weinig over gecommuniceerd.

Kansen

Bedreigingen

1. Verzorgings- en verpleeghuiszorg worden vervangen door thuiszorg en/of kleinschalige woonvormen in de eigen leefomgeving.

1. Het aantal 80-plussers dat verpleeghuiszorg nodig heeft groeit.

2. Naar verwachting vanaf 2016 komt € 200 miljoen extra ter beschikking om meer wijkverpleegkundigen aan te trekken. Er zal € 50 miljoen geïnvesteerd in het opzetten van sociale wijkteams.

2. Van alle mensen met dementie woont 70% thuis, waarvan de helft zonder partner/inwonend familielid.

3. Eén maand langer thuis wonen bespaart vele tientallen miljoenen euro’s per jaar. In Nederlandse proefprojecten is bewezen dat domotica de intramurale opname van met name alleenwonende mensen met dementie tot zes maanden kan uitstellen

3. Eén op de drie 75-plussers gebruikt het internet, activiteiten vinden meer online plaats.

17

Hoofdstuk 3 Advies Het advies krijgt vorm middels de SWOT-analyse waarna een invulling gegeven is aan de confrontatiematrix. Uit de confrontatiematrix komen een zestal aanbevelingen voor de gemeente Breda naar voren om aandacht aan te besteden en middels de implementatie wordt hier een mogelijke invulling aangegeven. 3.1 Confrontatiematrix In deze confrontatiematrix komt naar voren of de organisatie het beste kan groeien, verbeteren, verdedigen of terugtrekken rondom de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen die samen komen bij het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie. Hieraan worden cijfers gekoppeld die belangrijk zijn, deze zijn terug te vinden onder de matrix. De cijfers die gegeven worden zijn 0, 3 of 5. De cijfers geven de sterkte van de combinatieweer, dat betekent dat 0 het minst belangrijk is voor het onderwerp, 3 redelijk belangrijk is voor het onderwerp en 5 zeer belangrijk voor het onderwerp. Waar een 5 is gegeven wordt uiteindelijk verder op in gegaan bij de aanbevelingen en het advies. Kansen Bedreigingen Totaal

Sterkten

Zwakten

Totaal

1

2

3

1

2

3

1

5

0

3

5

3

0

14

2

0

3

0

3

3

3

12

3

5

0

5

3

3

0

16

1

5

3

5

3

5

0

23

2

3

3

3

3

0

3

15

3

3

0

3

3

3

3

21

21

9

29

22

18

11

3.2 Aanbevelingen - Wat zijn effectieve interventies om op het gebied van wonen en woonomgeving dementerende ouderen langer zelfstandig te laten wonen? - Welke interventies op het gebied van wonen en woonomgeving kunnen leiden tot het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen met dementie in de gemeente Breda? 18

Visie op meedoen van burgers Alle Bredanaars doen met al hun capaciteiten naar vermogen mee aan de maatschappij van nu en morgen. Met de inzet van de ’’participatieladder’’ wordt ook gekeken of dat het maximale haalbare niveau is, of dat de persoon in kwestie nog meerdere stappen kan zetten. Daarmee worden aanwezige talenten ten volle benut voor de persoon zelf, voor de sociale omgeving en voor de stad. Aan alle Bredanaars wordt gevraagd een bijdrage te leveren om zo voor zichzelf en voor elkaar te zorgen. Er wordt sterk beroep gedaan op eigen verantwoordelijkheid van mensen. Het gaat om het maximaal benutten en inzetten van de eigen macht en creativiteit van burgers. De eigen sociale netwerken benutten. Als netwerken niet voldoende zijn om zaken aan te pakken dan kan een collectieve voorziening worden benut. Als echt maatwerk nodig is, volgt professionele inzet als vangnet.(notitie meedoen@breda, juni 2011) De twee belangrijkste doelstellingen, beleid ten aanzien van ouderen (met dementie) - Centrale doelstelling is ’’ het duurzaam organiseren en realiseren van betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg- en woonvoorzieningen voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking in verschillende buurten, wijken en dorpen binnen gemeente Breda’’ - Doelstelling GWI is ’’mensen, met name ouderen en mensen met beperkingen, in staat stellen zolang mogelijk zelfstandig te wonen, te leven en mee te doen door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit van wonen, woonomgeving, welzijn en zorg, en bevordering van zelfredzaamheid’’. (notitie uitvoeringsplan vezilvering@breda, september 2011) Groeien Aanbeveling 1: Levensloopbestendig bouwen en aanpassen Sterkte 1: Gemeente Breda houd zich al lange tijd bezig met levensloopbestendig maken van woningen. Sterkte 3: Gemeente Breda heeft onderlinge afspraken gemaakt met woningcorporaties over woningaanpassingen/ WMO-aanvragen. Kans 1: Verzorgings- en verpleeghuiszorg worden vervangen door thuiszorg en/of kleinschalige woonvormen in de eigen leefomgeving. Wanneer deze sterkten en kans worden samengepakt is te zien dat de gemeente inspeelt op wat er landelijk gebeurd. De gemeente zou hier in moeten blijven investeren en groeien. Doordat landelijk verzorgings- en verpleeghuiszorg worden vervangen door thuiszorg en/of kleinschalige woonvormen in de eigen leefomgeving is te zien dat de Gemeente Breda in hun beleid hierop inspeelt door woningen levensloopbestendig te maken en afspraken te maken met woningcorporaties over de WMO-voorzieningen in de huidige woningvoorraad. De gemeente doet er goed aan door levensloopbestendig te blijven bouwen en opplussen. De gemeente kan groeien door te faciliteren en investeren in laagdrempelige voorzieningen (voor mensen met dementie en hun mantelzorgers) in de wijk te organiseren. Denk hierbij aan het Odense huis en het respijthuis. Deze aanbeveling sluit aan op de visie en de doelstellingen van de gemeente, omdat zij in daarin aangeven dat iedere burger uit Breda moet kunnen meedoen. Maar vooral bij de doelstelling GWI:’’mensen, met name ouderen en mensen met beperkingen, in staat stellen zolang mogelijk zelfstandig te wonen, te leven en mee te doen door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit van wonen, woonomgeving, welzijn en zorg, en bevordering van zelfredzaamheid’’.

19

Aanbeveling 2: Opplussen middels domotica Sterkte 3: Gemeente Breda heeft onderlinge afspraken gemaakt met woningcorporaties over woningaanpassingen/ wmo-aanvragen. Kans 3: Eén maand langer thuis wonen bespaart vele tientallen miljoenen euro’s per jaar. In Nederlandse proefprojecten is bewezen dat domotica de intramurale opname van met name alleenwonende mensen met dementie tot zes maanden kan uitstellen. Wanneer deze sterkte en kans samen worden gepakt is te zien dat gemeente inspeelt op het langer zelfstandig thuis wonen door afspraken te maken over woningaanpassingen met de drie woningcorporaties in Breda, zodat duidelijk wordt welke organisatie voor welke woningaanpassing opdraait en wie waar verantwoordelijk voor is als het gaat om WMO-aanpassingen. Door woningaanpassingen in huidige koop- en huurwoningen aan te brengen, kunnen ouderen met dementie zolang mogelijk zelfstandig in hun eigen woning blijven wonen. Dit kan door middel van speciaal ontwikkelde domotica voor mensen met dementie. Denk hierbij aan opplussen voor mensen met dementie. De gemeente kan hierin groeien door afspraken te maken over domotica die bijdragen aan het langer zelfstandig thuis wonen, met de drie corporaties. Er zouden pakketten ontwikkeld kunnen worden met standaard en luxe domotica. Zodat mensen bijvoorbeeld middels een kleine bijdrage een keuze kunnen maken in standaard en luxe domotica oppluspakketten. Deze aanbeveling past binnen de doelstelling GWI: ’’mensen, met name ouderen en mensen met beperkingen, in staat stellen zolang mogelijk zelfstandig te wonen, te leven en mee te doen door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit van wonen, woonomgeving, welzijn en zorg, en bevordering van zelfredzaamheid’’. Verbeteren Aanbeveling 3: Woonconcepten en voorzieningen ontwikkelen voor mensen met dementie Zwakte 1: Er zijn geen voorzieningen voor aanpassingen binnen woningen van mensen met dementie om langer thuis te kunnen blijven wonen. Kans 1: Verzorgings- en verpleeghuiszorg worden vervangen door thuiszorg en/of kleinschalige woonvormen in de eigen leefomgeving. Als deze zwakte en kans worden samengepakt kan de gemeente verbeteren in de huidige woningvoorraad. Er is geïnvesteerd in de ontwikkeling van inspiratietafels echter hier worden de woningcorporaties niet bij betrokken. Voor het realiseren van nieuwe of bestaande woonconcepten kunnen woningcorporaties ook een toevoeging zijn tijdens deze inspiratietafels. Het ombouwen van verzorgingshuizen tot zelfstandige woonvormen kan een uitkomst bieden voor de mogelijke leegstand. (Zowel nieuwe woonconcepten als bestaande huurwoningen die vrij komen). Er is al geïnvesteerd in het op lange termijn levensloopbestendig maken van woningen, maar er zou ook geïnvesteerd moeten worden in het ontwikkelen van woonconcepten en voorzieningen voor mensen met dementie. Denk aan ontmoetingsplekken en voorzieningen in de wijk. Zoals het Odense huis, Alzheimer café, Alzheimer theehuis, laagdrempelige dagvoorziening of dagbesteding. Maar kijk ook naar aanpassingen van de woonomgevingen, mensen worden ouder, zorg ervoor dat ze dan ook langer thuis kunnen blijven wonen middels healingenvironments en dementievriendelijke omgevingen, zie bijlage verklarende woordenlijst. Deze aanbeveling sluit aan bij de centrale doelstelling van de gemeente Breda: ’’ het duurzaam organiseren en realiseren van betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg- en woonvoorzieningen voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking in verschillende buurten, wijken en dorpen binnen gemeente Breda’’

20

Aanbeveling 4 : Stimuleren in aanschaf van domotica en eenduidige informatie aanbod Zwakte 3: Informatie over langer zelfstandig thuis wonen met dementie wordt te weinig gecommuniceerd. Kans 3: Eén maand langer thuis wonen bespaart vele tientallen miljoenen euro’s per jaar. In Nederlandse proefprojecten is bewezen dat domotica de intramurale opname van met name alleenwonende mensen met dementie tot zes maanden kan uitstellen Wanneer deze zwakte en kans worden samengepakt kan worden geconcludeerd dat er de informatie over langer zelfstandig thuis wonen van mensen met dementie te weinig wordt gecommuniceerd. De kans is dat één maand langer thuis wonen al vele tientallen miljoenen euro’s per jaar bespaart en dat in Nederlandse proefprojecten met domotica opname met zes maanden kan uitstellen. Hierin zou de gemeente kunnen verbeteren door te investeren en faciliteren in het verstrekken van informatie over langer thuis wonen met dementie. Door de mensen te informeren middels mondelinge toelichting. Dit kan in samenwerking met de drie woningcorporaties in Breda. Zorg dat mensen op tijd op de hoogte zijn van waar ze terecht kunnen voor informatie. Wanneer mensen succesverhalen horen, zullen zij eerder aansluiten en open staan voor deze informatie. Dit gebeurt al door middel van ’’woon morgen zonder zorgen’’ bij stichting WIJ. Dit kan op veel grotere schaal in de gemeente georganiseerd worden. Daarnaast zou de gemeente op de website van de gemeente Breda informatie over het langer zelfstandig thuis wonen met dementie kunnen plaatsen en een link naar dementiezorg.nl. Deze aanbeveling past binnen de centrale doelstelling van de gemeente Breda: ’’ het duurzaam organiseren en realiseren van betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg- en woonvoorzieningen voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking in verschillende buurten, wijken en dorpen binnen gemeente Breda’’ Verdedigen Aanbeveling 6: Realiseren van woonconcepten en burgers erbij betrekken Sterkte 1: Gemeente Breda houdt zich al lange tijd bezig met levensloopbestendig maken van woningen. Bedreiging 1: Het aantal 80-plussers dat verpleeghuiszorg nodig heeft groeit. Wanneer deze sterkte en bedreiging worden samengepakt zou de gemeente kunnen zichzelf kunnen verdedigen in het alleen maar richten op deze vorm van bouwen aan te bieden. De gemeente zou zich ook moeten focussen op het bouwen van het verpleeghuis van de toekomst. Hier zouden ze in samenwerking met de mensen van de inspiratietafels en de burgers kunnen nadenken over hoe het er uit moet komen te zien in de toekomst. Op dit moment worden de burgers zelf te weinig betrokken in het ontwikkelen van nieuwe woonconcepten. Door burgers van Breda hier meer bij te betrekken zullen zij zich meer betrokken voelen bij een woonconcept en eerder in staat zijn zich in te zetten voor de mensen die er komen te wonen of als zij er zelf in de toekomst komen te wonen. Deze aanbeveling past binnen de visie en doelstelling GWI: Alle Bredanaars doen met al hun capaciteiten naar vermogen mee aan de maatschappij van nu en morgen. ’’mensen, met name ouderen en mensen met beperkingen, in staat stellen zolang mogelijk zelfstandig te wonen, te leven en mee te doen door verbetering van objectieve en subjectieve kwaliteit van wonen, woonomgeving, welzijn en zorg, en bevordering van zelfredzaamheid’’.

21

Terugtrekken/veranderen Aanbeveling 5: Focus op de meest kwetsbare mensen met dementie Zwakte 1: Er zijn geen voorzieningen voor aanpassingen binnen woningen van mensen met dementie om langer thuis te kunnen blijven wonen. Bedreiging 2: Van alle mensen met dementie woont 70% thuis, waarvan de helft zonder partner/inwonend familielid. Als deze zwakte en deze bedreiging worden samengepakt zou de gemeente zichzelf hierin kunnen veranderen door zich te focussen op de meest kwetsbare mensen met dementie. Focus zou op de zeer kwetsbare mensen die onvoldoende zelfredzaam zijn komen te liggen. Dit kunnen mensen met dementie zonder familieleden of betrokkenen zijn. Deze zouden op tijd in beeld gebracht moeten worden. Dit zou veranderd kunnen worden door in samenwerking met zorg-en welzijnsinstellingen, winkeliersvereniging, brandweer, politie, huismeesters van woningcorporaties meer bekendheid te geven door positieve beeldvorming te creëren. (Zoals ze dat al doen in België). Een voorlichting hier over te geven en de medewerkers een cursus aan te bieden. Door dit samen te dragen zal er meer begrip en het taboe rondom dementie minder kunnen worden. De acceptatie wordt groter wanneer mensen meer weten over de dementie en weten hoe ze er mee om kunnen gaan. Deze aanbeveling past binnen de visie van de gemeente Breda: Alle Bredanaars doen met al hun capaciteiten naar vermogen mee aan de maatschappij van nu en morgen. Met de inzet van de ’’participatieladder’’ wordt ook gekeken of dat het maximale haalbare niveau is, of dat de persoon in kwestie nog meerdere stappen kan zetten. Als netwerken niet voldoende zijn om zaken aan te pakken dan kan een collectieve voorziening worden benut. Als echt maatwerk nodig is, volgt professionele inzet als vangnet.

’’ Welke organisaties kunnen helpen bij het langer zelfstandig thuis blijven wonen voor mensen met dementie binnen de gemeente Breda?’’ Organisaties die kunnen helpen binnen de gemeente Breda zijn: Welzijnorganisaties, thuiszorgorganisaties, ouderenorganisaties, vrijwilligersorganisaties, woningcorporaties, vastgoedontwikkelaars, burgerinitiatieven en WMO-klantmanagers. Organisaties die kunnen helpen buiten de gemeente Breda zijn: Andere gemeenten, België rondom de dementievriendelijke gemeente, het Odense huis, het thuishuis en domotica-ontwikkelaars.

22

Hoofdstuk 4 Implementatie In dit hoofdstuk worden praktische mogelijkheden geboden om een invulling te geven aan de aanbevelingen. Een aantal acties voor de korte termijn en een aantal acties voor op de lange termijn. ’’ Wat zou de gemeente Breda kunnen doen om uiteindelijk de interventies te realiseren en te implementeren in de gemeente?’’ Op korte termijn Zorg dat mensen op tijd op de hoogte zijn van waar ze moeten zijn voor hun informatie. Wanneer mensen succes verhalen horen, zullen zij eerder aansluiten en open staan voor deze informatie. In België zijn al meerder succesverhalen te horen bij de meerdere dementievriendelijk gemeenten, steden, dorpen en wijken. Strategie kijk naar andere organisaties en gemeenten, leer hiervan en implementeer dit binnen de eigen gemeente door samen te werken met andere partijen. Zie hiervoor http://www.kbs-frb.be/publication.aspx?id=295081&langtype=2067 Concrete actie aanbeveling 1 en 2 Informatiebijeenkomsten organiseren rondom opplussen met dementie voor huurders en huiseigenaren. Dit kan gerealiseerd worden door bij het huidige ’’woon morgen zonder zorgen’’ een aantal extra informatiebijeenkomsten te laten organiseren voor mensen met dementie. Hierin zouden de gemeente Breda en de woningcorporaties een toevoeging kunnen zijn om bijvoorbeeld oppluspakketten basis en luxe te ontwikkelen. Mensen kunnen hierin een kleine bijdrage leveren voor de basis voor het basis oppluspakket en een grote bijdrage leveren voor het luxe oppluspakket. Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1, zie voor meer informatie literatuurlijst websites langer zelfstandig thuis wonen

Ontwikkel een basisoppluspakket en een luxe oppluspakket

Samenwerking met woningcorporaties in Breda en stichting WIJ

In februari 2014

Stap 2

Ontwikkel een informatiebijeenkomst voor mensen met dementie middels de verschillende oppluspakketten

Samenwerking met woningcorporaties in Breda en stichting WIJ

In maart 2014

Stap 3

Ga op zoek naar professionals of vrijwilligers die hierover een cursus wil volgen en hierover kunnen en willen presenteren

Samenwerking met woningcorporaties in Breda en stichting WIJ

In maart 2014

Stap 4

Maak een planning voor de informatiebijeenkomst en adverteer hierover op internet, plaatselijke kranten en folders

Samenwerking met stichting WIJ

In april 2014

23

Concrete acties aanbeveling 4 en 5 -Informatie verspreiden over het langer zelfstandig thuis wonen met dementie, via internet, via plaatselijke kranten, folders etc. Dit kan gerealiseerd worden in samenwerking met stichting WIJ of het STIB. Maar denk ook aan de nieuwsbrief van de woningstichtingen en zorgorganisaties. Hoe meer draagvlak, hoe meer acceptatie. - Verwijzen op de website van de gemeente naar dementiezorg.nl en thuiswonenmetdementie.nl Dit kan gerealiseerd worden door op de website van de gemeente Breda te verwijzen naar websites die een toevoeging zijn bij het langer thuis wonen van mensen met dementie (www.dementiezorg.nl). Deze website is speciaal ontwikkeld voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Hierop is een soort sociale kaart te vinden met daarop voorzieningen, diensten en professionals waar mensen met dementie en hun mantelzorgers/familieleden een beroep op kunnen doen. Het geeft een informatieve imput, echter is het te globaal. Deze site mist twee belangrijke onderwerpen, namelijk: - Het respijthuis AnnaFrij dat speciaal ontwikkeld is voor mensen met dementie - Mogelijkheden voor woningaanpassingen voor mensen met dementie. Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1

Ontwikkel een advertentie over het langer zelfstandig thuis wonen met dementie

Samenwerking met Alzheimer Nederland Breda e.o. en het RDO

In februari 2014

Stap 2

Verspreid de advertenties onder de samenwerkende organisaties, zoals zorgen welzijnsorganisaties en woningcorporaties

Samenwerking met Alzheimer Nederland Breda e.o. en het RDO

In maart 2014

Stap 3

Verwijs via de website van de gemeente Breda naar www.dementiezorg.nl

Samenwerking met webdesigner van de website gemeente Breda

In februari 2014

Stap 4

Zorg dat www.dementiezorg.nl verbeterd word op de mogelijkheden van het langer zelfstandig thuis wonen en vernoem het Anna Frij huis op de website.

Samenwerking met het RDO

In februari 2014

24

Concrete actie aanbeveling 5 Cursus over mensen met dementie en het langer zelfstandig thuis wonen aanbieden aan winkeliersvereniging, brandweer, politie en woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties . Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1, zie voor meer informatie literatuurlijst websites België

Laat een cursus ontwikkelen en zoek naar voorbeelden in België

Samenwerking met België

In februari 2014

Stap 2

Laat een planning ontwikkelen voor de cursus

Samenwerking met een voorlichter

In maart 2014

Stap 3

Zoek partners die hiervoor openstaan en maak het onderwerp belangrijk genoeg voor de gemeente

Samenwerking met alle partijen binnen de gemeente

In maart 2014

Stap 4

Laat de cursus plaatsvinden op het stadhuis en zorg dat de verschillende partners hierbij aanwezig zijn

Samenwerking met woningcorporaties in Breda en stichting WIJ

In april 2014

Concrete actie aanbeveling 6 - Woningcorporaties en burgers aan laten sluiten bij inspiratietafels! Dit kan gerealiseerd worden door de woningcorporaties uit te nodigen tijdens thema’s die relevant zijn voor de organisaties. Maar denk ook aan de burgers zelf deze kunnen van onschatbare waarden zijn en wanneer zij enthousiast zijn zullen ze zich ook beter inzetten voor de maatschappij. Daarnaast moeten burgers bij de ontwikkeling van nieuwe woonconcepten betrokken worden! Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1

Laat de woningcorporaties aansluiten bij de inspiratietafels

Samenwerking met de woningcorporaties

In maart 2014

Stap 2

Laat burgers aansluiten bij de inspiratietafels

Samenwerking met de burgers

In maart 2014

25

Op lange termijn Zorg dat mensen ook daadwerkelijk langer thuis kunnen blijven wonen door nieuwe woonconcepten te ontwikkelen of in bestaande woonvoorzieningen aanpassingen in aan te brengen. Strategie: Burgers betrekken bij het maken van plannen voor herbestemming, ontwikkelen van voorzieningen en nieuwbouwprojecten. Samenwerking met andere partijen is in alle opzichten van belang om succes te realiseren. Enerzijds omdat zij expertise in huis hebben en anderzijds draagvlak te creëren. Wat van belang is op korte en lange termijn is dat er nagedacht wordt over de volgende onderwerpen en daarop volgend een actieplan ontwikkeld wordt om nieuwe of bestaande voorzieningen te realiseren en te behouden. Concrete actie aanbeveling 3 - Investeren in voorzieningen en burgerinitiatieven voor mensen met dementie, zoals het Odense huis en het respijthuis Dit kan gerealiseerd worden in samenwerking met stichting Odense huis, Anna Frij Huis, stichting WIJ en het STIB. Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1

Zoek contact met burgers, stichting Odense huis, Anna Frij Huis en vastgoedontwikkelaars

Samenwerking met stichting WIJ, het STIB, Alzheimer Nederland Breda e.o., RDO en de woningcorporaties.

In maart 2014

Stap 2

Ontwikkel een projectgroep speciaal voor voorzieningen en burgerinitatieven rondom de ouder wordende mensen met dementie

Samenwerking met de alle hierboven genoemde partijen

In april 2014

Stap 3

Maak een jarenplanning voor deze projectgroep

Samenwerking met alle partijen

In april 2014

Stap 4, zie voor meer informatie literatuurlijst websites voorzieningen

Ga met deze partijen in overleg en ontwikkel voorzieningen voor mensen met dementie

Samenwerking met alle partijen

In 2014 – 2017

26

Concrete actie aanbeveling 6 - Woonconcepten realiseren voor mensen met dementie en hun mantelzorgers, zoals het thuishuis of verpleeghuis voor de toekomst (digitaal verpleeghuis/zelfdenkend verpleeghuis) Dit kan gerealiseerd worden als de gemeente investeert in mogelijke samenwerking met woningcorporaties, zorgverzekeraars en vastgoedontwikkelaars. Meerdere woonconcepten zijn te vinden in de bijlage woonvormen en woonomgevingen. ’’Ouderen met dementie en hun naasten hebben behoefte aan een woonomgeving die de zelfstandigheid ondersteunt, de afnemende vitaliteit compenseert en de draaglast van familieleden verlicht. Dit kan voor een belangrijk deel worden bereikt door de woonomgeving aan te passen op het punt van bouwtechniek en (technologische) inrichting. Een goede woonomgeving kan verwarring en agitatie verminderen, de ruimtelijke oriëntatie verbeteren en de sociale omgang bevorderen.’’ (van Hoof & Kort, 2007)

Stappenplan

Wat?

Wie?

Wanneer?

Stap 1

Zoek contact met burgers, stichting Odense huis, Anna Frij Huis en vastgoedontwikkelaars.

Samenwerking met stichting WIJ, het STIB, Alzheimer Nederland Breda e.o., RDO, de woningcorporaties en de zorgverzekeraar.

In maart 2014

Stap 2

Ontwikkel een projectgroep speciaal voor woonconcepten voor de ouder wordende mensen met dementie

Samenwerking met de alle hierboven genoemde partijen

In april 2014

Stap 3

Maak een jarenplanning voor deze projectgroep

Samenwerking met alle partijen

In april 2014

Stap 4, zie bijlage 1

Ga met deze partijen in overleg en ontwikkel woonconcepten voor mensen met dementie

Samenwerking met alle partijen

In 2014 – 2017

27

Hoofdstuk 5 Conclusie en discussie De gemeente Breda houdt zich al lange tijd bezig met de ouder wordende mens in Breda. Ze zijn goed op de hoogte van wat er mogelijk is en kijken verder vooruit als het gaat om het ontwikkelen van beleid rondom het langer zelfstandig thuis wonen van de burger. Dit kunnen ze op verschillende manieren doen, maar vooral door zelf actief te zoeken naar partners die kunnen en willen samen werken rondom de ouder wordende mens en mensen met dementie in het bijzonder. Dat signaleert ook de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in haar advies 'Langer zelfstandig, een gedeelde opgave van wonen, zorg en welzijn': ’’Goede samenwerking tussen woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties is een voorwaarde voor mensen met een zorgvraag om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. Het risico daarin is dat de crisis, beleidswijzigingen en onzekerheden over wet- en regelgeving, deze samenwerking juist onder druk zetten’’. Mensen met dementie worden steeds ouder en door voorzieningen en door aanpassingen in de woning en woonomgeving kunnen mensen in staat worden gesteld om ook daadwerkelijk langer thuis te wonen. De wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten moeten uitgangspunt zijn van optimale dementiezorg, om hen zelf zo lang mogelijk de regie over hun zorgtraject te geven. De meeste mensen met dementie blijven zo lang mogelijk thuis wonen, in de eigen vertrouwde omgeving. Naarmate de ziekte vordert zijn steeds meer maatregelen nodig om de leefomgeving veilig te houden. (Technische) hulpmiddelen, extra zorg en advies voor de mantelzorgers zijn dan van belang. Er zijn vele hulpmiddelen die mensen met dementie en hun mantelzorger(s) meer veiligheid kunnen bieden. Voorbeelden hiervan zijn antislipstrips voor de trap en in de badkamer, een tijdschakelklok of een rookmelder. Ook woningaanpassingen en domotica kunnen helpen om langer thuis te blijven wonen. Domotica zijn technische hulpmiddelen in en rond huis. Voor mensen met dementie zijn ze vaak gericht op meer veiligheid. Het gaat bijvoorbeeld om: 

Toezicht op afstand (camera's en sensoren)



Apparatuur om verdwalen te voorkomen (polsband met zendertje, locatiebepaling via GPS)



Veiligheid in huis, bijvoorbeeld met fornuisknopbeschermers, meedenkende kookplaten, thermostaatkranen

Praktische tips voor mensen met dementie om langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen staan op http://www.thuiswonenmetdementie.nl/ Maar ook tijdelijke opvang (respijtzorg) is van groot belang voor de mantelzorger. Als 82% van de mantelzorgers overbelast is of dreigt te raken en de meeste mensen met dementie hier afhankelijk van zijn, zouden hier goede voorzieningen voor ontwikkeld en beschikbaar moeten kunnen zijn. - Langer zelfstandig thuis wonen vs kwaliteit van leven mensen met dementie en hun mantelzorgers Beleid word in huidige vorm gericht op het langer zelfstandig thuis wonen van de mens. Dit is positief voor mensen die daar ook toe in staat zijn en natuurlijk wil het merendeel van de bevolking dit. Echter rust er een grote vraag op of dit voor mensen met dementie (in gevorderd stadium, zzp 3 en 4) bijdraagt aan de kwaliteit van hun leven en die van hun naasten. Als je als gemeente graag wil dat mensen met dementie langer thuis kunnen blijven wonen, zorg er dan voor dat de openbare ruimte hiervoor geschikt zijn. Maar ondersteun ook in aanschaf van woningaanpassingen en faciliteer in informatie over woningaanpassingen speciaal gericht op het ouder worden van mensen met dementie. Kijk naar wat mensen echt nodig hebben en niet vanuit de behoefte om te bezuinigen.

28

-Verschuiving zwaarte van zorg Door mensen langer thuis te laten wonen, verschuift de zwaarte van de zorg. Hierdoor ontstaan korte opnames in het verpleeghuis. Er ontstaat een maatschappij die uitgeput raakt door het zorgen van mensen die niet hiervoor opgeleid zijn, zoals de mantelzorgers/familieleden of vrijwilligers. Hierdoor wordt ervoor gezorgd dat mensen niet meer gaan kiezen voor een beroep in de zorg, omdat het gewoon te zwaar wordt. Terwijl we deze zorgmedewerkers en verpleegkundigen zo hard nodig hebben. Volgens het deltaplan dementie is overheidsbeleid er op gericht dat mensen met dementie zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De druk op mantelzorgers neemt daarmee toe. Verwachte tekorten aan personeel in de zorg zullen dit nog versterken. De grote maatschappelijke gevolgen vragen om een grootse, langdurende en nationale aanpak. -Wat is eigen regie? Regie bij de mensen zelf neerleggen, maar wat gebeurd er als iemand daar niet toe in staat is. Het is geen eigen regie als de gemeente als nog voor de burgers bepaald welke voorziening wel of niet voor jouw geschikt is. Dan blijft er toch weinig eigen regie over. Of op het moment dat je het in je eigen omgeving moet gaan vragen dat is toch ook geen eigen regie meer. - Bezuiniging op bezuiniging Gemeenten zouden samen hun krachten kunnen bundelen en aan kunnen geven aan de overheid dat de doorgevoerde plannen niet haalbaar zijn. Als je als gemeente laat zien dat je het met minder kan, dan kan het altijd nog minder. Zo ontstaat er dat mensen uiteindelijk niets meer overhouden. Op deze manier worden eigen ruiten ingegooid. Durf als gemeente op te staan tegen de overmatige bezuinigingsplannen.

29

Literatuurlijst Nijhof, N., van Gemert-Pijnen, J. E., Dohmen, D. A., & Seydel, E. R. (2009). Dementie en technologie. Een studie naar de toepassingen van techniek in de zorg voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Gerontologie en Geriatrie, 113-131. van Hoof, J., & Kort, H. (2007). Een veilige haven. Aangepast wonen voor mensen met dementie. Denkbeeld, 16-20. van Vliet, K., Overmars-Marx, T., & Felix, E. (2012). Langer thuis met dementie. Denkbeeld, 10-13.

Beleidsstukken gemeente Breda http://www.breda.nl/system/files/notas/verzilveringbreda.pdf http://www.breda.nl/system/files/artikelen/quickscan_dementiebeleid.pdf Individuele interviews in Breda Casemanagers dementie: Dementiewinkel Otto Geijer: Beleidsadviseur mantelzorg en informele zorg Juan Seleky: Beleidsadviseur ouderenbeleid ‘ Geschikt Wonen voor Iedereen’ Riet van Gils: Accountmanager WWZ bij Wonen Breburg Breda Liesbeth Smedinga: WIJ Bas Vos: Ketencoördinator RDO Caroline Krijnen: projectleider decentralisatie Marius Malders: voorzitter Alzheimer Nederland Breda e.o. Liselotte Kuijl: klantmanager gemeente Breda Anja Frijters: eigenaar AnnaFrij huis Gesprekken rondom langer zelfstandig thuis wonen mensen met dementie Jarno Nilissen: Architect, Dimensie voor Dementie Tineke Lupi en Netty van Triest:Platform 31 Carolien Langendijk: vrijwilliger Innovatiekring Dementie en mantelzorger Gerdienke Ubbels: Actiz Wim Jan Vink: Actiz Julie Meerveld: Belangenbehartiger Alzheimer Nederland Bezoek congressen, symposiums, beurzen, initiatieven en filmfestivals Symposium Gemeenschappelijk wonen voor ouderen migranten Bestuurdersbijeenkomst op 11 september 2013 Congres Bewegen in de langdurige zorg op 4 november 2013 Bezoek geheugenwinkel Breda op 19 november 2013 Smarthomes beurs domotica en slim wonen op 21 november 2013 Landelijk Dementie congres op 25 november 2013 Bezoek de Beukelaar op 26 november 2013 Filmfestival op 11 december 2013 In voor zorg congres op 16 december 2013 Bezoek AnnaFrij huis op 17 december 2013 Bezoek ’t Zorghuus op 28 januari 2014

30

Geraadpleegde websites: http://www.digitale-socialekaart.nl/index.php?type=database&page=akt&akt=8761&org=2386http://www.flanderscare.be/nl /themas/translationeel-onderzoek http://www.zorghulpatlas.nl/zorghulpnieuws/politiek-en-zorg/ www.kcwz.nl Geraadpleegde bronnen voor invulling DESTEP http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/dossiers/vergrijzing/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3834-wm.htm www.kcwznl/dossiers/samenwerking/geslaagde-bijeenkomst-lokaal-maatwerk-in-wonen-en-zorg http://www.pbl.nl/publicaties/vergrijzing-en-woningmarkt http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2013_Demografische%20ontwikkeling en-2010-2040_1044.pdf http://www.zorghulpatlas.nl/zorghulpnieuws/gevolgen-miljoenennota-2014-voor-zorg-welzijn/ http://www.deltaplandementie.nl/het-plan/het-plan-subpagina/ http://www.thuishuis.org./index.php/thuishuisproject-dementie Rijksbegroting 2014, XVI Volksgezondheid, Welzijn en Sport, september 2013. http://www.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Domotica-artikelen/Domotica-artikelen-Domoticavoor-thuiswonende-mensen-met-dementie.html?highlight=dementie&search=1

31

Zie voor meer informatie voorzieningen voor mensen met dementie: http://www.socialekaart.amsterdam.nl/?xsl=lijst&xdl=lijst&Trf=27624&Srt=T&Pad=T|27622|&Ggv Srt=&Zip=&AllPrt=*&Prt=0 http://www.odensehuis.nl http://www.vng.nl/files/vng/vng/Documenten/Extranet/Sez/Maatschappelijke%20ondersteuning /CieVrijw.beleid_burgerinitiatieven.pdf Zie voor meer informatie langer thuis wonen: http://www.keuzewijzer.welthuis.net/ http://technologiethuis.nu/kennis/stappenplan/ http://www.kcwz.nl/thuistechnologie_voor_corporaties/stappenplan http://www.domoticawonenzorg.nl/Site_Domotica/docs/Functiewijzer_domotica_voor_thuiswon ende_mensen_met_dementie_okt_2013.pdf http://www.modernedementiezorg.nl/project.php?id=7 http://www.verkroostadvies.nl/Documenten/Handreiking%20Opplussen%20woningen%20oudere %20eigenaar%20bewoners.pdf http://www.manneninderuimte.nl/thuis/ http://www.kcwz.nl/dossiers/levensloopgeschikt/huistest-nl-gezond-oud-worden-in-eigen-huis http://www.gelderland.nl/4/Home/Hier-werkt-de-provincie-Gelderland-aan/Bouwen-enwonen/Langer-zelfstandig-wonen/Projecten-Langer-zelfstandig-wonen/Langer-thuis-metdementie-mantelzorg.html http://www.wmowonen-nh.nl/documenten/publicaties/keuzemodel-opplussen-eigenwoningbezit http://www.platformgeef.nl/images/pdf/Langer%20zelfstandig%20wonen%20voor%20ouderen.p df http://www.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Domotica-artikelen/Domotica-artikelen-Domoticavoor-thuiswonende-mensen-met-dementie.html?highlight=dementie&search=1 http://www.moderne-dementiezorg.nl/upl/publicaties/RD%20domotica%20CR_nr2_08.pdf Zie voor meer informatie succesverhalen in België: http://www.kbs-frb.be/call.aspx?id=293380&langtype=2067 http://www.kbs-frb.be/publication.aspx?id=295081&langtype=2067

32

Verklarende woordenlijst Healingenviroments Healing environment betekent: de gebouwde omgeving draagt bij aan het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden van gebruikers. Dit zijn de bewoners en bezoekers, maar ook de mensen die in het gebouw werken. Een healing environment kan niet alleen gerealiseerd worden bij nieuwbouw. Ook in bestaande gebouwen is dit te beïnvloeden met keuzes in inrichting, verlichting, kleur e.d. Bron: www.kcwz.nl Dementievriendelijke woonomgeving Een dementievriendelijke woonomgeving is een omgeving waarin mensen rekening houden met mensen met dementie. Waarin positieve beeldvorming rondom dementie wordt gestimuleerd. De Alzheimer's Society heeft een tiental actiepunten opgesteld voor het werken aan een dementievriendelijke gemeenschap. Actiepunten 1. schep ruimte voor mensen met dementie in de buurt Geef de buurt vorm rond de noden en wensen van mensen met dementie en hun mantelzorgers. Elke buurt heeft zijn eigen bevolkingssamenstelling en behoeften, pas de plannen daarop aan. 2. bestrijd stigmatisering en werk aan begrip In alle bevolkingsgroepen leven er (voor)oordelen over dementie. Bevorder de kennis over dementie en kweek begrip. 3. maak de buurtactiviteiten toegankelijk Organiseer activiteiten speciaal voor mensen met dementie en bevorder dat andere activiteiten ook voor mensen met dementie toegankelijk zijn. 4. bewustwording van mogelijkheden Zorg dat mensen met dementie zichzelf bewust worden van de waarde die ze hebben voor de gemeenschap en van de positieve bijdrage die ze kunnen leveren aan de samenleving. Zorg dat hun stem gehoord wordt. 5. zorg voor vroegtijdige onderkenning en steun Zorg voor een lage drempel voor diagnose in een vroeg stadium. De maatschappelijke zorg en gezondheidszorg moeten daarna goed inspelen op de persoonlijke omstandigheden van de gediagnostiseerde. 6. zorg voor praktische ondersteuning Zet een lokale 'vrienden'-service op van vrijwilligers die mensen met dementie willen ondersteunen in hun sociale contacten in de buurt en emotionele steun willen bieden. 7. zoek buurtoplossingen Ondersteun mensen met dementie in hun zelfredzaamheid en zorg dat ze zoveel mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven door aangepaste woonomstandigheden, beschermd wonen en buurtaanpassingen. 8. betrouwbare vervoersoplossingen 33

Zorg er voor dat mensen met dementie makkelijk, snel en betrouwbaar een beroep kunnen doen op vervoer dat rekening houdt met hun situatie. 9. begaanbare omgeving Zorg dat de buurt makkelijk begaanbaar en overzichtelijk is voor mensen met dementie. 10. maak winkels en servicepunten betrokken Bevorder de bewustwording bij ondernemers, zodat het personeel begripvol tegenover klanten met dementie komt te staan. Stimuleer ondernemers om te zoeken naar oplossingen die hun klanten met dementie aanmoedigen om te blijven komen. Bron: Building Dementia-friendly Communities

34