Landschap is (in het gewone taalgebruik) Aandachtpunten. Marc Antrop Iets doen met het landschap

Inspira(edag Landschap en Ontwerp - Regionaal Landschap Meetjesland - Eeklo, 15-10-2025 Wat is landschap? Van de iden0teit van een gemeenschap tot een integrerend beleidsconcept

Inspira(edag Landschap en Ontwerp - Regionaal Landschap Meetjesland - Eeklo, 15-10-2025

Iets doen met het landschap…

Wat is landschap? Van de iden(teit van een gemeenschap tot een integrerend beleidsconcept

Wie vindt dit landschap mooi en waardevol ?

Prof.dr.em.Marc Antrop Vakgroep Geografie

… een probleem...

Modellen Methoden

Wat moeten we doen om het zo te houden ?

Definities

In de gewone taal

Geschiedenis

Gestalt

Perceptie en beleving

Landschapszorg Beleid

Processen

Landgebruik en toegankelijkheid

Landschapsfysiognomie

Ontwerp

(visuele landschap)

Beheer

Planning

Bescherming Urbanisatie

Preferentie en waarderen

Educatie

Sensibiliseren

Participatie

Globalisering

Landschappen lezen

Landschap is … (in het gewone taalgebruik) Van Dale 1992

ETYMOLOGISCH

§  gewest, land, vaderland

Landscap, landsc(h)ep (1201-1250)

§  landelijke omgeving die men met één blik overziet §  een deel van de aardoppervlakte dat zich als een zelfstandig geheel onderscheidt

•  natuurlandschap, cultuurlandschap,… àgebruik in overdrachtelijke zin •  poli(eke landschap, medialandschap,…

•  tot 1850 sprak men van het landschap Drenthe i.p.v. provincie •  Land van …. •  Middelnl. –schape, -schep = vorm, gestalte, gedaante

> Engels: shape > landscape = scenery

§  schilderstuk een landschap voorstellend è Meerduidige betekenissen àgebruik van adjec(even

• gewest, land, vaderland = territorium

• een georganiseerd/beheerd land/gebied

§  (historisch) gewest

è Soms krijgen die een vastgestelde juridische betekenis…

© Marc Antrop 2015

Holons en hiërarchie

Landschap is een complex concept Rampen

Schaal

Betekenissen

Technieken

Dynamiek

§  De betekenis van ‘landschap’ in de taal §  Ontwikkeling van het landschapsonderzoek §  Formele defini(es van landschap §  Belangrijke begrippen i.v.m. landschap §  Landschapsdynamiek §  Wie houdt zich bezig met het landschap en hoe? §  Naar par(cipa(e en transdisciplinaire integra(e

Structuur Holisme

Basisconcepten

Benaderingen en perspectieven

Genese

Aandachtpunten

Functies

Landschapsservices

Formeel

per wetenschapsdiscipline

•  De voorstelling ervan > landschapsschilderij •  Duits: schaffen > Landscha6 > scheppen, maken

> Amerikaans: landscape = territorium, systeem

•  Een georganiseerd en ingericht land, kenmerkend en (visueel) herkenbaar voor het territorium van een gemeenschap die er bepaalde rechten heeJ > cf. polderschap, waterschap = administra(eve eenheid •  landschap (Lat.ruralis) < > stad (urbaan 1553, Lat.urbs)

1


V.b.: waterschap Waterbeheerseenheden komen zelden overeen met andere administra(eve eenheden

V.b.: landskap in Zweden 3 regios 25 provincies = historische landschappen (cf. tradi(onele landschappen)

21 coun(es

Grenzen komen niet overeen

© M.Antrop 7

Sub0ele verschillen tussen talen

© M.Antrop 8

2015

Landscape =

English (UK)

American (USA) §  territory - region

§  scenery

Scandinavische en Germaanse talen Landscha6, landskap =

§  countryside

§  territorium §  regio §  ruraal (<> urbaan)

Grieks: τοπίο (plaats)

Nederlands

Pools: krajobraz Slovaaks: krajina (land = krajiny) Fins: maisema Ests: maas(k (land = maa) Hongaars: táj Arabisch: heeft er geen woord voor ! Makhzoumi, J, K., 2009

Maatschappijen en culturen met en zonder het concept landschap Luginbühl Y., 2012

Landschap =

§  §  §  §  § 

territorium regio beeld-uitzicht schilderij ruraal (<> urbaan)

Ook het landschapsonderzoek ontwikkelde zich langs diverse paden

La0jnse talen Paysage, paisatge, paisagem, paisaje, paesaggio

§  pays §  paysage §  campagne

Russisch,… пейзаж ландшафт

Gaelic: (rwedd Iers: srdhreach ((r = land) Bretoens: maezed, maezoù (open field > méjou, rural) - taolennad(où) = scenery, view ardremez = land, soil

‘landscap’ = Een georganiseerd en ingericht land, kenmerkend en (visueel) herkenbaar voor het territorium van een gemeenschap die er bepaalde rechten heeft

© M.Antrop 10

De voorstelling van het landschap gebeurde eerst in de kunst

2015

Gent 1534

O.Nederlands: landscap = een georganiseerd gebied, karakteristiek voor een gemeenschap en met gemeenschappelijke rechten

1100

1300

1600

1800

I.Kant

Lessen in fysische geographie en antropologie

Renaissance Ontdekkingsreizen © M.Antrop 11

© Marc Antrop 2015

2


2015

2014

Transdisciplinaire benadering van het landschap par0cipa0e

Ontwikkeling van het landschapsonderzoek Transdisciplinaire benadering van het landschap par0cipa0e

2000 1995

Interdisciplinaire benadering van het landschap


1950

early 20thc.

Landschap als geografisch wetenschapsobject

Landschap als geografisch wetenschapsobject 19thc.

Landschap als administra0ef en territoriaal concept

18thc.

Ontdekking van het landschap: ruimtelijk en visueel

15thc.

Landschap als administra0ef en territoriaal concept

13thc.

© M.Antrop 13

© M.Antrop 14

Vernieuwde aandacht voor het landschap in Europa sinds…

2015

Ontwikkeling van het landschapsonderzoek Herontdekken Landschap als een mensenrecht - par(cipa(e van de Transdisciplinaire benadering van het landschap holis(sche par0cipa0e synthese

2000

Formele defini(es

1995

Landschap in crisis

Nieuwe perspec(even - vogelperspec(ef


1950

De verloren synthese - ‘het gat in de geografie’

early 20thc.

Landschap Landschap als geografisch wetenschapsobject

in de ontluikende wetenschappen

19thc.

1992  UNESCO World Heritage: ‘cultural landscapes of outstanding universal value’ 1995  EEA: The Dobříš Assessment - Europe’s environment de 1ste Europese milieurapportering 1997  A new iden(ty for landscape ecology in Europe, WLO, Amsterdam 2000 European landscape as a task NETWERKEN: 2000 The FACE of Europe Landscape Europe, Landscape Tomorrow, 2000 CoE: European Landscape Convention (Firenze) UNISCAPE, 2001  EU: Conventie van Aarhus: informa(e en par(cipa(e CIVILSCAPE, Vlaamse Landschapsatlas RECEP, EUCALAND, … CHeriScape, …. 2005 CoE: Conventie van Faro: Value of Cultural Heritage for Society 2007 Europe’s Living Landscapes 2008  Euroscape 2020 2009 

18thc.

Ontdekking van het landschap: ruimtelijk en visueel th

2010  2011 

15 c.

Landschap als administra0ef en territoriaal concept 13thc.

2015 

© M.Antrop 15

Landschap in crisis

EU: JPI Cultural Heritage and Global Change – Strategic Research Agenda / IALE Europe Firenze 10 jaar Paysages de la vie quo(dienne EC: DG Research and Innova0on: Horizon 2020 – Gegng cultural heritage to work for Europe

minstens 4 internaGonale Congressen of workshops /jaar in Europa

Ontdekking van het landschap: ruimtelijk en visueel

De crisis van het landschap

•  EEA 1995: The First Assessment of Europe’s Environment - the Dobříš assessment

“Na de laatste wereldoorlog hee‰ de transforma(e van een agrarischambachtelijke in een geavanceerd-industriële maatschappij versneld doorgezet. Daardoor is het tradi(onele cultuurlandschap … meer en meer veranderd in een modern, industrieel landschap. Als er al een crisis van het landschap zou bestaan, dan is die het gevolg van het hoge tempo van veranderingen en van het onvermogen van veel mensen om zich even snel aan het zich nu vormende landschap aan te passen.” (p.52)

–  “The richness and diversity of rural landscapes in Europe is a dis(nc(ve feature of the con(nent. There is probably nowhere else where the signs of human interac(on with nature in landscape are so varied, contras(ng and localised. –  Despite the immense scale of socio-economic changes that have accompanied this century's wave of industrialisa(on and urbanisa(on in many parts of Europe, much of This diversity remains, giving dis(nc(ve character to countries, regions and local areas.”

•  CoE 2000: Explanatory Report: Origins of the European Landscape Conven0on: –  in response to the 1st Conference of European Environment Ministers held in Dobříš in June 1991, the European Union’s European Environment Agency published Europe’s environment: the Dobríš assessment, an in-depth analysis of the state of and prospects for the environment in the greater Europe. Chapter 8 deals with landscapes, and in its conclusions it expresses the hope that the Council of Europe will take the lead in drawing up a European conven(on on rural landscapes.

•  UNESCO World Heritage in Danger - status 2014 –  26 /779 cultural + 19/228 natural sites (half of which in Africa and Arab states) –  Risks: war, natural disasters, lack of maintenance (economic)

(Ton Lemaire, 2002. Met open zinnen. Natuur, landschap aarde. Ambo, Amsterdam)

Un paysage en crise

Le paysage du monde dans lequel nous vivons est en train de se modifier complètement : §  Dégrada(on des écosystèmes §  Réchauffement planétaire §  Pic pétrolier §  Inégalité

(«Les sciences du développement durable pour régir la transiGon vers la durabilité forte», Tom Dedeurwaerdere, UCL & FSR-FNRS, janvier 2012 et 1er Congrès Interdisciplinaire du Développement Durable, Namur 31 et 1er février 2013)

© M.Antrop 17

© Marc Antrop 2015

Landschap als indicator van duurzame ontwikkeling en welzijn

3


Soms fundamentele verschillen tussen disciplines

Geografie: “a landscape is part of the Earths surface that can be viewed at one (me from one place. It consists of the geographic features that mark, or are characteris(c of a par(cular area.” –  –  – 

•  • 

–  – 

§ Sinds 1992 kunnen ook cultuurlandschappen, die representa(ef zijn voor de "combined works

of nature and of man" en “are illustra(ve of the evolu(on of human society and se•lement over (me, under the influence of the physical constraints and/or opportuni(es presented by their natural environment and of successive social, economic and cultural forces, both external and internal.” opgenomen worden op de Werelderfgoedlijst.

O•o Schluter: geografie = landschapskunde. Eerste wetenschappelijke defini(es door Russische geografen; L. S. Berg (1913) ziet het als een ‘harmonische combina(e van natuurlijke componenten (reliëf, klimaat, bodem, vegeta(e), met natuurlijke grenzen’; het is een ‘geografische eenheid’ Granö (1924): landschap = het ‘verre zichtveld’ (Fernsicht)

Architectuur: “la percep(on sensible du territoire se traduit par des formes, des couleurs, des volumes, des pleins et des vides.” Archeologie: “landscapes may be as small as a single household or garden or as large as an empire” Ecologie: “a landscape is a mosaic of interac(ng ecosystems (at any scale)”; “an area spa(ally heterogeneous in at least one factor of interest “(Forman & Godron 1986; Turner et al. 2002; McGarigal)

• 

Formele defini(es (1) UNESCO World Heritage Conven0on

“From a management perspec(ve, landscapes are an area of a large extent (1000-10000ha)” (McGarigal); Forman and Godron (1986) suggested a lower limit for landscapes at a "few kilometers in diameter.” “Using Ecosystem Services in Community Based Landscape Planning: Science is not Ready to Deliver” (Opdam P. 2013)

§ Ze moeten voldoen aan: “works of outstanding universal value” … “superla(ve natural phenomena” …

“excep(onal natural beauty and aesthe(c importance”

§ Drie categorieën worden onderscheiden:

(1)  designed landscapes created inten(onally by man (garden and parkland landscapes) (2)  organically evolved landscapes, which reflect the process of interac(on by culture and natural environment. Twee subcategorieën: a. relict (or fossil) landscapes, which show features witnessing from a past process that came to an end; b.  con0nuing landscapes, where a tradi(onal way of life con(nuous in the contemporary society.

Nood aan FORMELE DEFINITIES

(3) associa0ve cultural landscapes as symbols for religious, ar(s(c or cultural meanings

= conven(es tussen par(jen

Dit zijn ’associaGve cultural landscapes’

2 belangrijke voorbeelden:

•  Cultural landscapes UNESCO World Heritage Conven(on (1992) •  European Landscape Conven(on (CoE 2000) 19

Formele defini(es (2) het Europese Landschapsverdrag ELC landschap = een gebied, zoals gezien door mensen, waarvan het karakter het resultaat is van de ac(e en interac(e van natuurlijke en menselijke factoren

•  •  •  • 

Territorium Waarnemer Holistisch Dynamisch

omvat alle landschappen

h•p://www.coe.int/t/e/Cultural_Co-opera(on/Environment/Landscape/

•  “Landschapsbeleid”, de formulering door de bevoegde publieke autoriteiten van algemene beginselen, strategieën en richtlijnen die het mogelijk maken specifieke maatregelen te treffen gericht op de bescherming, het beheer en de inrich(ng van landschappen;

•  “Landschapsinrich0ng”, sterk op de toekomst gerichte maatregelen om landschappen te verbeteren, te herstellen of te creëren.

21

Implementa0e Europese Landschapsconven0e (ELC) in het Vlaamse OE-decreet (1/1/2015)

Waarden worden bepaald door ‘significante’ of ‘karakteristieke’ kenmerken, 22 ‘geformuleerd door competente publieke overheden’.

Integrale landschapszorg in Vlaanderen

Enkel pro forma door opnemen van de defini0e ‘landschap’ van de ELC

–  “landschap: een deel van het grondgebied, zoals dat door de menselijke bevolking wordt waargenomen en waarvan het karakter bepaald wordt door natuurlijke en/of menselijke factoren en de wisselwerking daartussen;” –  ELC: Landschap, een gebied, zoals dat door mensen wordt waargenomen, waarvan het karakter bepaald wordt door natuurlijke en/of menselijke factoren en de interacGe daartussen; –  Verder komt die niet aan bod !

Verder wordt enkel gesproken over ‘cultuurlandschappen’ = defini0e vorig decreet

–  “cultuurhistorisch landschap: een begrensde grondoppervlakte met een geringe dichtheid van bebouwing en een onderlinge samenhang waarvan de verschijningsvorm en de samenhang het resultaat zijn van natuurlijke processen en van maatschappelijke ontwikkelingen van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde” • 

Ca. 2% grondgebied Vlaanderen

–  Voldoet niet aan Art.2 Scope: landschapszorg moet gebiedsdekkend zijn • 

Nu enkel selec(e van gebieden, geen bepaling van basiszorg voor ‘wi•e’ en niet geselecteerde gebieden

Nieuwe begrippen:

–  “erfgoedlandschap: een gebied dat wegens de erfgoedwaarde overeenkoms(g de geldende regelgeving opgenomen is in een ruimtelijk uitvoeringsplan op basis van een onroerenderfgoedrichtplan of vastgestelde inventaris;” –  Onroerend erfgoedrichtplan: dit fundamentele begrip (= ELC kwaliteitsdoelstelling voor het landschap) komt niet voor in de defini(es. –  Onroerend erfgoedwaarden worden in hoofdzaak bepaald door de ‘competente publieke overheden’ – top-down benadering

§ 

•  “Landschap”, een gebied, zoals dat door mensen wordt waargenomen, waarvan het karakter bepaald wordt door natuurlijke en/of menselijke factoren en de interac(e daartussen;

•  “Landschapsbeheer”, maatregelen, vanuit het oogpunt van duurzame ontwikkeling, ter waarborging van het regelma(g onderhouden van een landschap teneinde de veranderingen die voortvloeien uit maatschappelijke, economische en milieuprocessen te harmoniseren en in goede banen te leiden;

Alles is landschap, Landschap voor allen…

§ 

ELC: meer formele defini0es...

•  “Landschapsbescherming”, maatregelen ter bescherming en behoud van de belangrijke of karakteris(eke kenmerken van een landschap dat vanwege zijn natuurlijke elementen en/of menselijk ingrijpen waardevol erfgoed vormt;

Aandacht voor landschap in alle beleidsaspecten

§ 

20

•  “Kwaliteitsdoelstelling voor het landschap”, met betrekking tot een specifiek landschap, de formulering door de bevoegde publieke autoriteiten van de wensen van het publiek ten aanzien van de landschapskenmerken van hun omgeving;

Landschap is een mensenrecht

§ 

Gemiste kans op echte integra0e aangezien alle betrokken beleidsdomeinen het decreet ondertekenden

© Marc Antrop 2015

Giant’s Causeway

Uluru

BESCHERMING

1

2 pistes

2

Kleine gebieden Laatste 10 jaar geen nieuwe beschermingen CULTUURLANDSCHAPPEN in decreet OE

ERFGOEDLANDSCHAPPEN §  Landschapsatlas 2000 §  Grote gebieden (> 2000ha; max. 16% oppervlakte Vlaanderen)

Fase 1 AANGEDUIDE ANKERPLAATSEN enkel bindend voor overheden ‘sector’ onroerend erfgoed

BELANGRIJKSTE VERWARRING EN OPMERKINGEN §  Piste 2 wordt dikwijls gezien als een nieuwe vorm van ‘bescherming’ , m.a.w. men interpreteert dat er bindende rechtsgevolgen zijn aan Fase 1. §  De ‘sector OE’ hee‰ geen garan(es dat haar beleidsdoelstellingen daadwerkelijk vertaald worden in Fase 2. §  Piste 2: eindig verhaal als 16% bereikt wordt.

Fase 2 Domein Ruimtelijke Ordening

• 

Procedure RUP: geheel of delen ERFGOEDLANDSCHAPPEN bindend voor iedereen

4


Enkele belangrijke begrippen met betrekking tot integrale landschapszorg §  §  §  §  §  § 

Landschap als een Gestalt – holisme Landschapspercep(e en beleving – preferen(e Landschap vs land – gevolgen door beleid en planning Stakeholders: wensen en competen(es Integra(e en par(cipa(e Landschapsdynamiek en drijvende krachten van verandering

Landschap is een Gestalt

Een landschap met een duidelijk karakter is een Gestalt. In één oogopslag wordt de iden(teit onthuld zonder voorafgaande analyse. Het gee‰ een holis(sch beeld dat bij blij‰.

Lanzarote Inishmor

Île de Fédrun (Brière)

Gestalt => holisme: schaal & hiërarchie

Schaal 2

Schaal 1

Schaal 3 © M.Antrop 28

Holisme: een hiërarchie van holons è schaal en context zijn belangrijk Holons zijn min of meer autonome open systemen interagerend met hun ruimtelijke context = hiërarchische structuur, gedefinieerd door de schaal en gekarakteriseerd door §  diversiteit en complexiteit §  compositie en configuratie Hoe er mee omgaan ? è  definieer signficante context è  selecteer relevante schaal è  kies perspectief

© Marc Antrop 2015

Holisme: Gestalt en percep0e Het geheel is meer dan de som van de samenstellende delen

Basis voor concepten als: § karakter - iden(teit § samenhang (coheren(e) § verstoring § orde - chaos

Ieder element krijgt betekenis door zijn rela(e met de context Wilmarsdonk beschermd monument

5


Een plek of een landschap is een mentale construc0e gebouwd uit meervoudige ervaringen van een bewegende waarnemer

Het visuele landschap

80% van de omgevingswaarneming

Eén blik met beide ogen Zichtveld van 2 ogen

•  Een binoculair zicht heeft een overlapping van het zichtveld van beide ogen met een zichtwijdte van ca.135° •  Hierbinnen hebben we de beste resolutie en een kleurbeeld, terwijl aan de randen de details wazig worden en de kleuren vervagen

•  2 ogen + brein = stereo camera+scanner + Gestalt-psychologie à één realiteit buiten à verschillende innerlijke realiteiten…

percep0e + preferen0e = landschapsbeleving

•  Analyse van de visuele kenmerken van het landschap –  Visuele indicatoren: oriënta(e,… –  Lezen van het landschap –  Mental mapping

•  Visuele voorstelling van het landschap –  Cartografie –  Visualiza(e

Dupont, L, Antrop, M., & Van Eetvelde, V., 2014. Eye-tracking analysis in landscape percep(on research: influence of photograph proper(es and landscape characteris(cs. LANDSCAPE RESEARCH. 39(4). p.417-432

Eye-tracking analyse

Communica(e (van onderzoeksresultaten)

Percep0e ≠ Preferen0e ≠ Beleving •  Percep0e = de mechanische, technische, fysiologische aspecten van de waarneming

Eye-tracking legt de fixatiepunten vast van beide ogen…

•  varia(e en contrast trekken aan •  getrainde experts kijken anders dan de andere mensen … en meet de duur van de fixatie en de bewegingen (saccades) van het ene punt naar het volgende

–  percep(e = alle zintuigen (80% visueel) + brein (fysiologie) + (psychologie) è ± OBJECTIEF + SUBJECTIEF

•  Preferen0e = de meer cogni0eve en affec0eve aspecten van de beleving

–  preferenie = affec(e + cogni0e –  (schoonheid, interesse, emo(e) + (inhoud, herkenning, ac(e, herinnering,….) è ± SUBJECTIEF + OBJECTIEF

•  Landschapsbeleving = landschapspercep0e + landschapspreferen0e Een ‘heat map’ geeft de synthese en toont de zones die de meeste aandacht krijgen Dupont Lien et al. 2014

Landscape experience assessment is very complex

Ac0ons affect landscape

KENMERKEN VAN DE WAARNEMER

Is dit mooi?

Landscape affect ac(ons

TANGIBLE LANDSCAPE JUDGEMENT CONTEXT PERCEPTUAL REALM - LANDSCAPE AT THE HUMAN SCALE: EVERYDAY SURROUNDINGS Land – Perceived Landscape Landscape Landscape Landscape experience quali0es (visual) • Pa•erns (visual) VISUAL • Structures • Landscape type COGNITIVE PREDICTORS FOR AESTHETIC PREFERENCE • Processes • Landscape character • POS.: vastness, varia(on, care, vegeta(on • rural ßà urban • NEG.: disturbance, urbanisa(on OTHER SENSES •  soundscapes,… • ordinary - sublime Influence of survey method experience influences behavior Influence of commi•ment, Landscape character influences experience mood etc. of respondent Landscape Behaviour Human capital Ac0ons character •  Environmental •  Living •  NATIVES – INSIDERS • Working •  P lace a•achtment • … • Playing •  FOREIGNERS - OUTSIDERS HUMAN REALM – BACKGROUND OF THE OBSERVER

LANDSCHAPS- KENMERKEN

Is de esthe(sche kwaliteit inherent (of intrinsiek) aan het landschap, of is het in ‘the eye of the beholder’, m.a.w. een mentatale en sociale construc(e? (Lothian 1999).

SEVENANT M. & ANTROP M. (2010) How to assess the public’s aspira(ons towards landscape? UNISCAPE LIVING LANDSCAPES FLORENCE+10

© Marc Antrop 2015

6


LANDSCHAPS- KENMERKEN

Enkele resultaten uit het preferen0eonderzoek

KENMERKEN VAN DE WAARNMERS Ruimtelijk gedrag

Aštude t.a.v. milieu (NEP)

PERCEPTIE

Bezit tuin ?

natuurlijkheid

Bezit huis ?

verstoring

complexiteit verstedelijking

Landschaps- preferen(e- klasses

Is dit mooi ?

zorg

Individu x N

typisch

Inkomen ? geslacht Lee‰ijdsgroep

covaria(es

predictors

Die rela(e mathema(sch uitgedrukt:

openheid

§  Resultaten zijn sterk a›ankelijk van het onderzoeksmodel en de methode §  ‘het’ publiek bestaat niet en is zeer verscheiden §  ‘stated preference’ ≠ ‘observed preference §  Resultaten bepaald door landschapskenmerken én kenmerken van de (groepen) waarnemers •  de verschillen hebben variabele significan(e •  De variabelen zijn specifiek en (jdelijk > moeilijk te veralgemenen

accultura(e opvoeding

INVLOED VAN ONDERZOEKSMETHODE

beroep organisa(e

§  Par(cipa(e van het publiek moet democra(sch en bo•om-up zijn en geen excuus zijn voor een top-down beleid •  moet meer zijn dan informeren en bekend maken

Deze rela0es zijn verschillend voor iedere mens

Welk van de covarian0es op de preferen0eklassen van het landschap?

Methode: Latent Class Analysis

SEVENANT M. & ANTROP M. (2010) How to assess the public’s aspira(ons towards landscape? UNISCAPE LIVING LANDSCAPES FLORENCE+10

Esthe0sche landschapspreferen0e

Esthe0sche landschapspreferen0e

Gent: Belgen + Turken

•  sterk posi(ef effect: zorg en natuurlijkheid

care zorg

Turken: hechten meer belang aan zorg dan natuurlijkheid in vergelijking met de Belgen

natuurlijkheid naturalness verstoring disturbance (openness) (openheid) complexity complexiteit

Esthetische Aesthe0c preferentie preference ‘schoonheid’ ‘beau0ful’

•  Sterkste nega(ef effect: verstoring, meer dan verstedelijking •  zwakste posi(ef effect: openheid en complexiteit Turken: openheid is belangrijker dan voor de Belgen

urbanisa(on verstedelijking typicality plaatsidentiteit

Gent: Belgen + Turken

STAP 2: EFFECT VAN COVARIATES OP DE LATENTE PREFERENTIEKLASSEN

STAP 1: EFFECT VAN LANDSCHAPSVARIABELEN

•  zwakste nega(ef effect: verstedelijking en plaatsiden(teit Turken: verstedelijking is minder belangrijk dan voor de Belgen

Kenmerken die op significante wijze de probaliliteit beïnvloeden om tot een latente klasse te behoren :

•  elementen van het gedrag t.o.v.h. landschap •  aštude t.o.v.h. milieu •  actuele leefomgeving •  lee‰ijdsdgroep •  onderwijsniveau

Studie van visuele eigenschappen en perceptie

Het visuele landschap (landschap is wat je ziet)

De laag van perceptie Studie van inhoud en relaties

Het feitelijke landschap (landschap is wat je kent)

De laag van kennis Evaluatie van de gevolgen

Het fysieke, materiële Landschap (tangible)

Het gemaakte landschap (landschap is wat je maakt)

De laag van ingrijpen

levensonderhoud

geslacht lee‰ijdsgroep accultura(e opvoeding beroep

lid van organisa(e

Culturele geografie & landschap •  Ar0facts

–  Materiële objecten, tastbaar –  Abio(sch, bio(sch, sociaal materieel en visueel landschap

Ruimtelijke structuur

Processen func(es

Basisparadigma v.d. landschapsecology (Forman & Godron 1986)

•  Sociofacts

Cultuur Landschap

•  Men0facts

immaterieel landschap, mindscape

–  Regels, gewoonten, rechten, tradi(es, –  Territoria, poli(ek,… –  Taal, religie-geloof, ideologie, etnische verchillen,… –  Van affec(ef naar esthe(sch –  Van sensorieel naar symbolisch

What- if? Scenario’s

Naar Lörzing, H., 2001. The Nature of Landscape. A Personal Quest. 010 Publishers, Rotterdam

© Marc Antrop 2015

3 landschapspreferen(e- klassen

•  elementen van het gedrag t.o.v.h. Landschap •  bezit van een tuin •  type huis •  gender •  accultura(e (dimensie: ‘zorg’)

Toenemende persisten(e

Mentale landschappen (mindscapes)

De laag van interpretatie

bezit tuin bezit huis

TURKEN

Voorstelling van het landschap Studie van preferenties, beleving, verhalen,…

Milieu aštude (NEP)

BELGEN

Landschap in lagen van interactie Het emo(onele landschap (landschap is wat je geloo‰)

Landschapsgedrag

Hagge•, P., 1975. Geography: a modern Synthesis. Harper and Row, London, Luginbühl Y, 2012. La mise en scène du monde. La construc(on du paysage européen. CNRS Édi(ons, Paris.

7


Landschapsveranderingen doorheen de geschiedenis Industriele en geürbaniseerde landschappen in een globale netwerk maatschappij

Landschap is een palimpsest

Tijdsdiepte van de meeste tradi(onele landschappen vandaag

Actuele drijvende krachten en processen

Wat gebeurt er met de huidige landschappen? De algemene trend : polarisa(e van de geografische ruimte

intensifica0e

extensifica0e

§  Urbanisa(e – industrialisa(e – commercialisa(e §  Toenemende dichtheid van bevolking, ac(viteiten en infrastructuur §  Toenemende mul(func(onaliteit

§  het ‘diepe’, ‘lege’ rurale; §  ‘the rural residue’ §  Land abandonment §  herbebossing §  minimale func(onaliteit

Alle landschappen veranderen in al hun aspecten -> iedereen is betrokken

Globale processen – Lokale processen v Verhogen produc(viteit

§  specialisa(e, reduc(e §  intensifica(e – concentra(e §  schaalvergro(ng à uniformiseren

v  Reduceren (jd/kosten-afstand

§ Tijd/kosten-afstand structureren de ruimte en het landschap

v  Netwerking > infrastructuur

§  Versnippering door infrastructuur §  bereikbaarheid à polarisa(e urbanisa(e ßà land abandonment

v  Vervangen en/of verplaatsen Investeren Winst

§  onderhoud ßà vervanging §  we moeten ter plaatse blijven §  ruimtelijke herstructurering

> knopen – nodes -hubs: wereldsteden à terug naar primary ciGes

Innova(e

Afschrijving

Vervanging In wezen niet duurzaam

Klimaatsverandering & het systeem van drijvende krachten in landschapsverandering “The magnitude of climate's influence is substantial: for each 1 standard deviation (1σ) change in climate toward warmer temperatures or more extreme rainfall, median estimates indicate that the frequency of interpersonal violence rises 4% and the frequency of intergroup conflict rises 14%.

© M.Antrop 44

à mul(func(oneel landgebruik à  nieuwe diversiteit à  nieuwe opportuniteiten

Streven naar duurzaamheid

46

The tragedy of the Landscape

The Tragedy of the Commons revisited •  Planning for common good

•  Designing for individual glory

Because locations throughout the inhabited world are expected to warm 2 to 4σ by 2050, amplified rates of human conflict could represent a large and critical impact of anthropogenic climate change.” Hsiang S.M., Burke M., Miguel E., 2013, Quantifying the Influence of Climate on Human Conflict, Science, DOI: 10.1126/science.1235367 Examples: Kaniewski D, Van Campo E, Guiot J, Le Burel S, Otto T, et al. (2013) Environmental Roots of the Late Bronze Age Crisis (in Eastern Mediterranean). PLoS ONE 8(8): e71004. doi:10.1371/journal.pone. 0071004 Haug, G.H., Günther, D., Peterson, L.C., Sigman, D.M., Hughen, K.A. & Aeschlimann, B. Climate and the Collapse of Maya Civilzation. Science 299, 1731-1735 (2003).

–  het landschap is overal –  het is een gemeenschappelijk goed, –  wie draagt er zorg voor ? –  wie hee‰ de competen(e ?

–  Landschapsontwerp en (landschaps) architectuur zijn (vrije) beroepen –  De visie en doelen variëren sterk naargelang de schaal van het project

© M.Antrop 2012 a‰er Zhang et al. 2007

© Marc Antrop 2015

8


Landschap

Landschap ≠ Land

Stakeholders en competen0es

= een gebied zoals waargenomen door mensen, waarvan het karakter het resultaat is van

Niet-experts (‘leken’)

de actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren

§  holis(sch – Gestalt §  Percep(ef §  Dynamisch

Landschapsplanning werkt zo

NIEUWE CONCEPTEN: §  plaats, plek, genius loci §  ‘open ruimte’ §  visueel landschap, preferen(e §  esthe(sch §  karakter, iden(teit, uniek §  geschiedenis, landschapspad §  landschapsdiensten (services) ( < ecosysteemdiensten) §  collec(ef goed §  erfgoed §  natuurlijk & cultureel kapitaal §  landschap als mensenrecht §  maakbaar

landeigenaars niet- eigenaars

Insiders (locals)

Land eigenaar ‘vrij’ vruchtgebruik heeft = territoriale competentie

è nut à functionaliteit à (geld)waarde

Selman, P. 2006. Planning at the Landscape Scale, Routledge

resident bezoeker passant

permanent (jdelijk

Outsiders (visitors)

= een stuk grond waarvan de

Experts

Hägerstrand T. (1995) A look at the poli(cal geography of environmental management. In: Bušmer A. (ed.) Sustainable Landscapes and Lifeways. Cork University Press, p.35-58.

•  Territoriale competen0e = primair domein van macht –  Landeigenaars beslissen over de echte veranderingen op het terrein

manifesteert zich in

•  Ruimtelijke competen0e = hogere domeinen van macht

landgebruik

–  ‘symbolische transacGes’ door overheden, agentschappen, EU, …

(≠ bodembezešng)

–  Beogen sturing, reglementering, s(muleren,…

gecontrolleerd door (wettelijke) regels

–  georganiseerd volgens

è talrijke spelers en belanghebbenden

•  Func(onele specialisa(e à sectoren •  Geografische integra(e à ruimtelijke bevoegdheden à territoriumy

Domein van ruimtelijke ordening

49

Welke vragen en door wie gesteld ? ONZE PLEK

Wie bezit de territoriale competentie ?

Locals (insiders)

Wordt het beter of slechter ?

Buitenstaanders (outsiders) ze|en doelen vragen scenarios

Beleidsmakers Wat als …?

2006: bezit 3% van het gebied

Welke landschappen hebben de mensen het liefst

ONS LANDSCHAP

Welk landschap vindt het publiek mooi?

Welke waarde hee‰ die eigenschap

Wetenschappers (experts)

HET LANDSCHAP

Beleidsmakers vragen input van wetenschappers… Als ik het mooi vind, is het OK!

Wat verstoort het landschap?

maken analyses, evalua0es en assessments maken modellen, scenarios en voorspellingen

Welke relaGes ? Zijn de verschillen significant ?

Lobbyisten

De nieuwe grondbezitters

Beleidsmakers vragen input van wetenschappers…

hebben voorkeuren en verwach0ngen bezi|en rechten

Welk landschap vindt het publiek mooi?

Helpt dit mijn score bij de volgende verkiezingen?

Welke landschappen hebben de mensen het liefst

Wat zijn hier de baten ?

Wat verstoort het landschap?

Zou het ontwikkelingsproject van mijn vriend hierin passen ? Welke waarde hee‰ die eigenschap ? Het is crisis en wil hieraan niet veel geld spenderen

… wat ze ook en vooral bedoelen…

© Marc Antrop 2015

9


Een simpele beleidsvraag voor de wetenschappers… Zijn dat de wensen van het publiek? Welk landschap vind het publiek het mooist ?

…wat met mijn 3-delige encyclopedie van landschaps- concepten?

Hoe meet je schoonheid ?

Zijn de verschillen significant ?

Academici hebben hun eigen perspec0even… Het goede nieuws is dat je sneller kunt bevorderen en met minstens 6 A1s en peerreviewed interna(onale publica(es per jaar…

…het is allemaal percep(e !!

…wat een visie !

…en de universiteit krijgt meer geld !

Volgens welke criteria?

Visueel of meer ?

Wie of wat is het publiek ?

Is dat voor iedereen het zelfde ?

Integra0egraad en betrokkenheid van de stakeholders parallelle processen

integraAef proces

par0cipa0ef

transdisciplinair

academici + non-academici

enkel academici

mul0disciplinair

…ik kan mijn toegepast onderzoek niet publiceren want dat is vertrouwelijk…!?

…zijn de interna(onale lezers geinteresseerd in wat de lokale bevolking hier vindt van hun landschapje ?

Integra0e:

werkorganisa0e en rapportering Disciplinair Auteur A

RAPPORT Hfdst 1 Hfdst 2 Hfdst 3 …

interdisciplinair

Landschapsbeleid

Auteurs A B C

RAPPORT Discipline A Discipline B Discipline C …

& Weinig integra0e Veel integra0e -planning is hier

Auteurs (A B C)

Auteurs (A B C)

Stakeholders X (Y Z)

RAPPORT Welk probleem? Screening-scoping Par(cipa(e XY Objec(even Analyse • Thema 1 Input preferenGes • Thema 2 ß & wensen ß Z • Thema 3 van het publiek … Rapport/ Projectvoorstel Feedback XY Evalua(e Implementa(e Nee OK? Ja project

RAPPORT Welk probleem? Screening-scoping Objec(even Analyse • Thema 1 Input kennis over de • Thema 2 ß preferenGes • Thema 3 van het publiek …

geïntegreerd

Tress et al. 2005. Defining concepts and the process of knowledge produc(on in integra(ve research. Wageningen UR Fron(s Series, n° 12, 13-26.

Dus…

Trans- disciplinair

Mul0- Inter- disciplinair disciplinair

Voor wie ? ‘het’ landschap

‘het’ landschap insiders

> 80% van de bevolking leeft in steden

outsiders Zeer verschillende percepties en visies…

© Marc Antrop 2015

59

60

10


Verschillende belangengroepen en beleidsdomeinen en netwerken Ecologie

Verschillende denkwijzen en culturen Ecologie

‘het’ landschap insiders

‘het’ landschap

Planning

insiders

Landschapsecologie Archeologie

leken

experts

outsiders

Planning

Landschapsecologie

(ecologen, geografen, agronomen, bosbouwers, natuurbeschermers, planologen,…)

Archeologie Landschapsarchitectuure

Historische geografie

NETWORKS

Filosofen & humanistische – culturele geografie

leken

experts

outsiders


Landschapsarchitectuure



61



Netwerk

‘het’ landschap

Sector

insiders

62

‘het’ landschap

Planning

insiders

Landschapsecologie Archeologie Discipline

leken

experts

outsiders

Planning

Landschapsecologie



NETWORKS

Archeologie Landschapsarchitectuure


experts


Landschaps-

architectuure Landschap kan een Historische Filosofen & geografie humanistische integrerend concept zijn outsiders

leken

– culturele geografie

63

64

Principes voor integrale landschapszorg •  Landschap is een gemeen goed en een mensenrecht –  Zowel natuurlijk als cultureel erfgoed

•  Indicator voor duurzame ontwikkeling –  afwenteling tegen gaan, plaatsgebonden –  voorzorgsprincipe –  …

•  Democratische participatie van de betrokken bevolking –  In princiepe bottom-up benadering, maar… –  “het formuleren door de bevoegde overheden, van wensen van het publiek ten aanzien van de landschapskenmerken van hun leefomgeving” (ELC)

•  Integratie zowel in de ruimtelijke planning als in de cultuur –  –  –  – 

transdisciplinaire aanpak landschap als integrerend concept multifunctionaliteit waar het kan versnippering < > samenhang

© Marc Antrop 2015

11


Cartography, GIS, remote sensing & photography, spa(al analysis, modelling,...

Wetenschap

Physical Human, Social, Cultural, Regional, Poli(cal, Economical…

Space-Time

Holism - Gestalt Landscape experience = perception + preference Narra(ves Values Educa(on Linguis(cs Social customs Legal rights

Percep(on Behaviour Environment

Psychologie

Landschap is niet meer een zaak van wetenschappers alleen

Neuro-sciences

Cultuur

Theory: how are preferences related to landscape characteris0cs? •  Paradigms

Wetenschap

•  Objec(vist è landscape centered •  Subjec(vist è focus on the observer

Are landscape qualiAes (i.e. aestheAc, beauty,…) inherent to the landscape, or are they in the eye of the beholder?

•  Theories: –  Nature: biological and evolu(onary •  Berlyne (1971) arousal theory •  Appleton (1975) prospect-refuge theory

–  Nurture: importance of culture •  Kaplan & Kaplan (1989)

–  Combina(on: Ulrich (1983) psycho-evolu(onary theory

Psychologie

© Marc Antrop 2015

Cultuur

12


Ques0ons about public par0cipa0on

The role of experts and stakeholders in the development of Landscape Quality Objec0ves based on ‘exploratory landscape scenarios’

Who should par0cipate ? Who is likely to par0cipate ? How much par0cipa0on is possible and desirable ? On what issues and at what stages in decisionmaking? •  What weight should be a|ached to •  •  •  • 

(aJer I.Loupos-Ramos 2011)

Example: responses for the scenarios for the landscape in Mértola (Portugal) STAKEHOLDERS

EXPERTS Future 1

–  the views of well-organized, ar(culate interest groups –  the views of the unorganized public ? –  the experts ?

Desired future

Future 2

Present

Future 3

•  How can meaningful views on regional and na0onal issues be obtained?

Future 4 Make scenarios

Reaching consensus

Sewell & Coppock 1977; Jones & Stenseke 2011

Organiza0on of scenarios according to cri0cal uncertain0es in two dimensions

Concepts of Landscape Visual Character Ode, Å, Tveit, M.S., Fry, G., 2008. Capturing Landscape Visual Character Using Indicators

Example: responses for the scenarios for the landscape in Mértola (Portugal)

Locals think experts prefer this scenario

4 1 3 2

“Living the idyllic countryside” With protec0on of public goods

Scenarios 1,2,3,4

AGREE

Con0nuity

of ac(vi(es and uses based on LOCAL characteris(cs and knowledge

“environmental technocracy”

“Fashion Wilderness”

“Oasis Recreated”

GROUPS Experts Locals

most likely scenario most desirable scenario most desirable by other group

Without protec0on (market based)

Experts think locals prefer this scenario

Discon0nuity of ac(vi(es and uses based on EXTERNAL demands and knowledge A‰er: Loupos Ramos, I., 2011. ‘Landscape Quality Objec(ves’ for Remote Rural Landscapes in Portugal: Adressing Experts’ and Stakeholders’ Perspec(ves on Future Developments. In: Jones & Stenseke (eds.), 199-218.

Ulrich’s model (1983)

All these concepts transcend the material reality and a|empt to describe a holis0c meta-reality of the landscape

?

Een landschap kan op verschillende manieren benaderd worden Lagen van interactie

Verschillende conceptuele modellen voor analyse

Preference is the result of itera(ve processes of different nature and speed

© Marc Antrop 2015

4 waarnemingsperspectieven

13


Grote landschapstypes naar erfgoedwaarde toestand 2005

1

3

5 © M.Antrop 2007

4 1 ‘nieuwe’ rurale landschappen 2 relictzones van tradi(onele landschappen 3 ankerplaatsen à aangeduid à erfgoedlandschap 4 bosgebieden 5 verstedelijkte gebieden, industriegebieden en weglandschappen

© Marc Antrop 2015

2 Decreet OE bepaalt integrale landschapszorg enkel hier

14

Landschap is (in het gewone taalgebruik) Aandachtpunten. Marc Antrop Iets doen met het landschap

Recommend Documents