Landgoederen Leek–Roden Klaar om ontdekt te worden
4,7 km
Natuur wandeling Nienoord
Landgoed Nienoord
Wandelroute
Bebouwing
10
9
11 10
Routepunt met beschrijving
8
Bijzonder punt Attractie
B
13 12 14
7 15
E
6
4
17
5
3
A B
18 1 2
P
LEEK
16
C
D
Welkom op Nienoord Deze wandeling leidt u over Landgoed Nienoord, een afwisselend landschap van parktuinen, oude bossen en graslanden. Onderweg krijgt u informatie over bomen en planten en maakt u kennis met de grote variatie aan vogels in het gebied.
Lengte 4,7 km Duur Bij normale wandelsnelheid iets meer dan een uur Begaanbaarheid paden Goed Rolstoelen Vooral zandpad Honden Toegestaan
Ben je nog jong? Voor jou is er tijdens de wandeling veel te beleven; de rode teksten zijn speciaal voor jou.
Let __ _ _ _ _op!
Op pagina 20-21 staat een puzzel die je alleen kunt oplossen als je tijdens het wandelen goed hebt _ _
Start Parkeerplaats Landgoed Nienoord, bij het Infocentrum
opgelet.
Staande met uw gezicht naar het infocentrum, slaat u linksaf, door het metalen hek waar NIENOORD in staat. Op het kruispunt rechtdoor.
Tegen de schelpengrot staan twee leibomen; dit zijn moerbeibomen.
2
Links ziet u de kruidentuin van het landgoed. Rechts staat een lichtgeel vierkant gebouwtje. Dit is de beroemde schelpengrot van Nienoord. U kunt er vanaf deze zijde niet in; de grot is alleen te bereiken via de hoofdingang van het Museum Nienoord (zie pagina 22).
1
Details van de schelpengrot.
Moerbeibomen De moerbeibomen staan hier lekker beschut op het zuiden want ze komen van nature uit veel warmere streken. Er komen zwarte moerbeien aan. De moerbei is in de streken waar de boom vandaan komt heel belangrijk voor de zijderups; het is de enige waardplant (voedselplant) van deze rups.
Schelpengrot Het verhaal gaat dat de schelpengrot vroeger een schatkamer was. De muren zijn van binnen helemaal met schelpen versierd. Dit zou zijn gedaan door een heel ijdel dienstmeisje. Zij moest dit voor straf doen, omdat ze er stiekem naar binnen was gegaan en met alle goud en sieraden had gespeeld. Deze straf heeft helaas niet geholpen tegen de ijdelheid. Na vele jaren was ze eindelijk klaar met de schelpen en werd ze vrij gelaten. Toen ze echter haar eigen spiegelbeeld terug zag in het water, zag ze dat ze oud en mager was geworden. Ze schrok zo erg dat ze in elkaar zakte en nooit meer is opgestaan.
Zwarte moerbeien. Rechts De moerbeibomen tegen de schelpengrot.
Rechtdoor over een houten brug. [ Op de verharde weg heel even rechts en gelijk weer links, via de dam in de sloot naar de hertenweide. [ Links en gelijk weer rechts, langs het hek van de hertenweide. In de herten weide staan grote eiken. Z ie je de ruwe bast en het gelobde blad?
5
Einde pad rechts, nog steeds langs het hek.
De borg zoals deze er nu uitziet stamt uit 1884, toen Jonkheer van Panhuijs het gebouw helemaal liet verbouwen. De oorspronkelijke borg was veel groter en werd gebouwd door de familie van Ewsum in 1525.
Aan het eind van dit paadje groeit een hazelaar, boven een bankje.
3
De hazelaar Deze struik is een zogenaamde naaktbloeier: hij bloeit soms al in januari, als hij nog geen blaadjes heeft, waarbij de duidelijk zichtbare mannelijke katjes stuifmeel produceren. Voor de vrouwelijke bloemetjes moet u heel goed kijken naar de takken: het zijn hele kleine rode ‘sliertjes’ die uit een knopje steken. Bestuiving vindt plaats door de wind. De vrucht die dan ontstaat is… de hazelnoot!
Boven Wapen op een van de bronzen kanonnen in de tuin van Museum Nienoord. Rechts Impressie van de oorspronkelijke borg. Onder De huidige borg.
Rechts naast het bankje staat een kleine boom, die ook vaak als struik voorkomt: een meidoorn.
4
De meidoorn Deze bloeit vanaf mei met mooie witte bloemetjes. In het najaar draagt ze rode bessen die graag gegeten worden door vogels. Vanwege de scherpe doorns werd de struik veel gebruikt op houtwallen, om het vee tegen te houden. Op het kruispunt met een breed pad heeft u rechts een mooi zicht op de borg.
Borg Nienoord
Hier gaat u rechtdoor een bosje in, bij het bordje ‘start Coopertest’. Direct na het bordje ziet u rechts twee aan elkaar gegroeide beuken. In dit geval zijn het twee stammen van dezelfde beuk die tegen elkaar aan zijn gegroeid. Door het schuren ontstond een wond, die door beide bomen gezamenlijk weer is hersteld. Het komt soms ook voor tussen twee verschillende boomsoorten, zoals de beuk en de eik.
Holenduif.
6
Nest van de grote bonte spechr.
Op de splitsing linksaf.
7
n ook sje wone In dit bo weet ie ntjes. W eekhoor je ie z eluk en heb je g k op e g n . Ze zij e j t n e e er en. hazelnot
Hulst Hulst is de groenblijvende boom met stekelig donkergroen blad en rode besjes die veel gebruikt wordt in kerststukjes. De besjes zijn giftig voor mensen, maar niet voor vogels. Als je aan de voet van een grotere boom een hulst ziet groeien, is de kans groot dat de besjes daar verstopt werden door de Vlaamse gaai. Deze vogel legt een wintervoorraad aan; niet alleen eikels en hazelnoten worden verstopt, maar ook besjes, zoals die van de hulst. Men zegt wel eens dat de verstopte noten en bessen kunnen kiemen omdat hij verstopplaatsen vergeet. Maar zo dom is hij niet! Hij verstopt gewoon zo veel dat hij lang niet alles nodig heeft.
Vogelbosje In dit bosje groeien veel dikke oude bomen met daaronder veel struiken en bramen. Zo’n bosje trekt veel vogels aan, zoals de grote bonte specht, die graag een nest uithakt in een grote oude boom. Ook de holenduif broedt hier in een holle boom. In het voorjaar kunt u de specht horen roffelen. Dat doet hij om zijn territorium af te bakenen. Het vrouwtje roffelt trouwens ook; samen een territorium verdedigen versterkt de onderlinge band! Maar hier wonen ook erg veel andere vogels, zoals roodborstjes, meesjes en boomklevers, om er maar een paar te noemen.
Bij deze splitsing ziet u erg veel hulst.
Hulst.
Vlaamse gaai.
Een breed pad oversteken en verder over een smal zandpaadje tussen de weilanden door.
Aan het begin van een bosje, bij een groen bankje, het pad schuin naar rechts nemen, het Sterrenbos in. Paadje rechts negeren.
Links een mooi zicht op het kerkje van Midwolde.
8
ha hahaha aa! hahahaa
De kerk van Midwolde stamt uit de 12e eeuw en is dus veel ouder dan de borg, die in 1525 werd gebouwd. De bewoners van de borg gingen hier naar de kerk. Ze hadden hun eigen kerkbank die zelfs hoger stond dan de preekstoel. In het kerkje staat ook de graftombe van Anna van Ewsum en haar echtgenoot Carel Hieronymus von Inn- en Knyphausen, bewoners van de borg in de hoogtijdagen, de 17e eeuw. De graftombe is gemaakt door beeldhouwer Rombout Verhulst.
Er is een kans dat je op deze plek uitgelachen wordt. Het is de schelle lach van de schuwe groene specht, alsof hij zegt: Je hoort me wel, maar je ziet me lekker niet! Hij zoekt zijn voedsel vaak op de grond, want hij is dol op bijvoorbeeld mieren. Heel misschien kun je hem dus in het gras zien scharrelen. Hij is olijfgroen met een rode pet’.
Doorlopen tot het centrum van dit bos. Hier is een soort rotonde. Rechtsaf. [ Doorlopen tot het eind van het pad. Hier staat een informatiebord over allerlei planten en dieren die in Nienoord voorkomen. Op het bredere pad, bij de oude betonnen mestsilo, rechtsaf. [ Doorlopen tot een kruispunt van meerdere paden. Linksaf, de laan met jonge beukenbomen in. [ Rechtsaf, fietspad langs het water.
Kerk van Midwolde
Detail van de graftombe in het kerkje van Midwolde met de beeltenis van Anna van Ewsum.
10
11
De bomen langs dit fietspad zijn zwarte elzen.
9
Ga rechtsaf over het witte bruggetje en neem het paadje langs de knotwilgen.
11
Zwarte elzen Zij hebben een voorkeur voor een vochtige standplaats en doen het dus goed langs sloten. Als je een els omzaagt zie je het opvallende rode hout van deze boom. Net als de hazelaar bloeien ze vroeg in het jaar en hebben ze mannelijke katjes en vrouwelijke ‘bloemen’: de elzenproppen. Hierin zitten zaadjes die ’s winters graag gegeten worden door vogels, vooral putters en sijsjes.
Het kerkje van Lettelbert.
Doorlopen tot het witte bruggetje aan de rechterkant.
Wilde eend.
Schuin links ziet u het witte kerktorentje van Lettelbert. Ook dit is al een oud kerkje, gebouwd in de 13e eeuw.
10
Knotwilgen Boeren hadden vroeger knotwilgen vanwege het hout. Ongeveer om de drie tot vier jaar werden de wilgen geknot, waarna de lange rechte takken als steel van een hark, schop of mestvork werden gebruikt. Dikke stukken werden tot klompen gesneden of als brandhout gebruikt. De knotwilg zelf is een goede schuil- of nestplaats voor vele dieren, vooral als deze wat ouder wordt en holtes krijgt. Er zitten insecten en kleine zoogdieren in, zoals muisjes. Maar ook allerlei vogelsoorten kunnen erin broeden, zoals de wilde eend of het steenuiltje. Een grote oude knotwilg is een wereldje op zichzelf.
Weilanden In de weilanden kun je hier in de winter veel ganzen zien. De grauwe gans en de kolgans, maar ook de brandgans en de Canadese gans komen hier graag gras eten. In het voorjaar buitelen de kieviten door de lucht.
ine stipje, En dat kle t, dat zo in de luch heel hoog en is? n het zing vrolijk aa ik. Dat is de veldleeuwer steeds g Ook die komt hier no voor.
Essen en vlier Essen zijn bomen die ook in de winter goed te herkennen zijn aan hun zwarte knoppen. Links zie je aan de voet van veel essen struikjes staan. Dit is vlier, een struik die Steenuil.
13
Links In mei is de bodem tussen de essen bedekt met fluitekruid.
Bloeiende vlier.
Aan het einde van het pad linksaf, de essenlaan op.
12
Essen en vlier Essen zijn bomen die ook in de winter goed te herkennen zijn aan hun zwarte knoppen. Links zie je aan de voet van veel essen struikjes staan. Dit is vlier, een struik die vanaf mei met mooie witte schermen bloeit. De bloemen ruiken heel zoet. In het najaar zijn de bessen donker en rijp. Hiervan kun je lekkere jam of wijn maken. Ook de vogels lusten ze graag. De vlier die hier groeit zou heel goed geplant kunnen zijn door de vlaamse gaai, net als bij de hulst. Maar het kan ook zijn dat de zaadjes hier terecht zijn gekomen doordat ze zijn uitgepoept door vogels die in de es zaten. f ijn en een blaadje Wrijf eens sen vinden eeste men ruik...… de m en. lekker ruik dit niet zo wel typisch Deze geur is er. voor de vli
Rechts Vlierbessen, klaar om verwerkt te worden tot een lekkere pot jam.
14
15
Aan de rechterkant komt u een brede laan tegen. Hier groeien abelen, bomen uit de populierenfamilie. Als u de stam van dichtbij bekijkt, kunt u het bijzondere ‘ruitjes-patroon’ in de bast zien dat bij een (oude) abeel hoort.
De kenmerkende bast van de abeel.
Links en rechts van het pad zie je bomen met een witte stam; berken. Je kon ze ook al in de rietvelden zien staan.
13
Berken zijn bomen die onder de meest barre omstandigheden kunnen groeien. De berk leeft in symbiose met bodemschimmels; dat betekent dat de boom hier niet zonder kan. Een voorbeeld van zo’n schimmel is de vliegenzwam. Daarom vind u deze rood-metwitte-stippen paddenstoel zo vaak onder een berk!
De abelenlaan naar rechts niet ingaan, maar het pad vervolgen tussen de hazelaars door en daarna tussen rietvelden door. De rietvelden aan weerszijden van het pad zijn oude bezinkingsbassins, vandaar de waarschuwingsborden.
Je kon er vroeger gemakkelijk wegzakken. Het is nu begroeid geraakt met riet en berken; een perfecte plaats voor vogeltjes als de bosrietzanger, de prachtige blauwborst en de roodborsttapuit.
Vruchten van gagel.
Als je even verderop links naar de sloot loopt, vind je daar een struik die net als de els van vochtige plaatsen houdt: gagel.
14 Gagel Het is een struik die op de Nederlandse Rode Lijst staat en dus een bedreigde plantensoort is waar we zuinig op moeten zijn. In april-mei bloeit de plant met katjes. De blaadjes zijn langwerpig en olijfgroen. Opvallend zijn de vruchten; puntige bolletjes die in groepjes aan een apart twijgje zitten. Wrijf eens langs de takken of pluk een blaadje en wrijf het fijn, dan ruik je de etherische olie die daarbij vrij komt. De meeste mensen vinden dit heerlijk ruiken. el, Pluk niet te ve e kan dj aa bl n ee maar ssen.… de struik wel mi
_ _
V.l.n.r. bosrietzanger, blauwborst en roodborsttapuit.
Berken
Op het kruispunt, vóór het houten bruggetje rechtsaf het zandpad op.
16
17
Pad vervolgen. Als u goed kijkt, kunt u aan het eind van het pad nog een gagelstruik vinden. Rechts ziet u een voormalig weiland met veel donkergroene pollen pitrus.
15
Pitrus Pitrus ziet er met zijn donkergroene sprieten uit als gras, maar hoort tot de russenfamilie. Zo lang het nat is en er wat voedsel in de grond zit, doet hij het overal, hoe slecht de grond ook is.
16
Kwelwater Kwelwater is water dat als een ondergrondse waterstroom van een hoger gelegen gebied (in dit geval het Drents plateau) naar een lager gelegen gebied stroomt, en hier weer aan de oppervlakte komt. Soms is het al honderden jaren onderweg door de bodem en daardoor heel schoon. Het water is vaak voedselarm maar wel ijzer- en kalkrijk.
Dus als je deze plant ziet, kun je maar beter laarzen aantrekken als je daar wilt lopen! Als je een stengel plukt en voorzichtig het donkergroene laagje eraf trekt, houd je een wit sliertje over. Heel vro eger werd dit als lampenpit geb ruikt in olielampen. Vandaar de naa m PITrus.
Einde pad; heel even links, nog voor het fietspad weer rechts, naar het groene bankje, en rechts, paadje langs de bosrand. Het water in de sloot langs de bosrand is roestbruin gekleurd. Soms zit er ook een olieachtig laagje op het water. Ook al laten mensen nogal eens blikjes achter bij het bankje, de roestkleur komt niet doordat het water vervuild is. Het is kwelwater.
De oranje roestkleur is het gevolg van oxidatie: het ijzer dat in het water zit, reageert (met hulp van ijzerbacteriën) met zuurstof, en dan kleurt het oranje. Het oliefilmpje op het water is de reactie van ijzer met koolzuur uit de lucht. Dan wordt ijzercarbonaat gevormd, wat blijft drijven op het water. Linksaf over een houten bruggetje het bosje in. [ Rechts aanhouden, over bruggetje gelijk links en het kronkelpaadje volgen. Onderweg is er nog een bruggetje. [ Groot pad naar rechts negeren, rechtdoor langs het zwembad.
18
19
Links passeert u het zwembad van Landgoed Nienoord (zie pagina 23), rechts ziet u tussen de bomen een deel van de spoorbaan van Nienoord Spoor.
17
Voorbij het zwembad rechtdoor, het brede pad naar links negeren. [ Neem het eerste, kleine paadje links, het bosje in.
Nienoord Spoor
19
Freulebosje Dit bosje heet het Freulebosje. Misschien kwam de Freule die op de borg woonde hier wel graag wandelen. Er wonen veel verschillende zangvogels. Ook komt u hier de hulst weer tegen.
Rechts Klimop.
Bij de ingang van het Familiepark Nienoord (zie pagina 23) staat het station Nienoord Spoor. Kinderen (en hun ouders) kunnen een ritje maken door de bossen van Nienoord in een heuse trein, maar dan op miniatuurformaat: schaal 1 op 8.
Onder Bessen van de klimop.
Rechts van het pad, ter hoogte van het zwembad, zijn veel bomen begroeid met een altijd-groene klimplant: klimop.
18
Klimop Alleen oudere planten bloeien, en dat doen ze in het najaar. Omdat er dan weinig andere planten meer bloeien, zijn insecten erg blij met het stuifmeel en de nectar. De zwarte besjes die daarna ontstaan worden graag door vogels gegeten, zoals merels en spreeuwen, maar ook de houtduif. Voor mensen zijn ze echter giftig!
Reeënpoep.
Als je onder de hulst kaal geveegde grond ziet in de vorm van een ovaal (doorsnee _ ca. 35 40 cm), dan heeft daar een ree geslapen. Misschien liggen er wel keutels, of vind je een plukje haar.
Na een bocht naar rechts is een houten brug. [ Over de brug links en daarna weer links door het Nienoordhek. [ U bent terug op de plek waar de wandeling begon.
20
21
Test je kennis! Zet de antw oorden in de ho kjes (een letter per vakje), Als alle s goed is ingevuld , dan lees je in de groene vakj es van boven na ar beneden de oplo ssing van deze puzzel.
Tijdens de wandeling ben je r veel te weten gekomen ove ied. planten en dieren in dit geb t heb Hier kun je testen wat je onthouden. Veel succes!
1 Groenblijvende boom met stekelig blad en rode bessen. 2 Naaktbloeiende struik met lekkere noten. 3 Grote vogels die in de winter gras komen eten in de weilanden. 4 Struik met doorns met witte bloemen en rode bessen. 5 Bedreigde struik op vochtige plaatsen die lekker ruikt. 6 Groenblijvende klimplant die laat in het jaar bloeit en zwarte besjes krijgt. 7 Boom met witte bast. 8 Zangvogeltje met een rode borst. 9 Schuwe vogel die je uitlacht.
10 Paddenstoel die je vaak onder een berk vindt, rood met witte stippen. 11 Boom uit de populierenfamilie met een ruitjes- patroon in de bast. 12 Boom die vroeger boeren aan hout hielp. 13 Zoogdiertje dat van nootjes houdt en in bomen leeft. 14 Waardplant van de zijdevlinder met smakelijke zwarte beien. 15 Struik die sterk ruikt en donkere bessen geeft die geschikt zijn voor wijn of jam. 16 Zangvogeltje van de weilanden die heel hoog in de lucht zingt.
Tip: als je een antwoord niet direct weet, dan kun je even terugbladeren in dit boekje.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
22
23
Dagje Nienoord Op Landgoed Nienoord kunt u genieten van prachtige natuur, maar er valt nog veel meer te beleven!
A
Geopend apr t/m okt di t/m zo 11.00–17.00 u / ma gesloten www.museumnienoord.nl
Borg Nienoord en schelpengrot Een entreekaartje voor Museum Nienoord biedt ook toegang tot de borg en de beroemde schelpengrot. Onder leiding van een gids kunt u in de voormalige buitenplaats een aantal kamers bekijken, waaronder de voor Nederland unieke ‘houten’ danszaal met wandschilderingen van Herman Collenius uit 1685.
Details van de wandschilderingen in Borg Nienoord.
Zwemkasteel Nienoord Neem een frisse duik in Zwemkasteel Nienoord, het subtropische zwembad op Landgoed Nienoord. Er is een overdekt 25 meter-bad en een recreatiebad met diverse waterattracties, zoals de wildwaterkreek, een waterval, de grote glijbaan en jetstreams. In de zomer is ook het buitenbad geopend en kunt u lekker zonnen op de ligweide.
Museum Nienoord Museum Nienoord bezit de grootste verzameling rijtuigen in Nederland. Het is zelfst een van de grootste collecties ter wereld met zo’n 250 koetsen en arrensleden en alles dat daarbij hoort. Aan de hand van een thema toont het museum elk jaar een ander deel van de collectie. De meeste rijtuigen staan in het Nationaal Rijtuigdepot, waar u onder leiding van een gids een kijkje kunt nemen.
B
C
Kijk voor openingstijden op de website www.landgoednienoord.nl
D
Familiepark Nienoord In het Familiepark kunnen kinderen urenlang springen, glijden en rennen! Het buitenpark biedt glijbanen, klimkastelen, springkussens en draaimolens. In de overdekte speelhal met onder andere een grote apenkooi is het ook fijn spelen bij minder mooi weer. Voor de kleinsten is er de Ooievaarsstee, een overdekt speelhuis speciaal ingericht voor de jongste bezoekers. Wie even tot rust wil komen kan terecht in de kinderboerderij of kan een ritje maken met een miniatuurtrein op Nienoord Spoor. Dit is Nieno, een vrolijke draak die je in Familiepark t. Nienoord overal tegen kom
Geopend apr, mei en jun 09.30–17.30 u jul en aug 09.30–18.00 uur sept en okt 09.30–17.30 uur www.landgoednienoord.nl
24
Leek en omstreken Landgoed Nienoord ligt in Leek, centraal in de driehoek Groningen–Leeuwarden–Assen. Het dorp is een goede uitvalsbasis om de regio te verkennen. Ten noorden van Leek ervaart u het gevoel van ruimte in het uitgestrekte Groninger landschap, ten zuiden ervan begint de provincie Drenthe, met het kenmerkende esdallandschap. Waterliefhebbers vinden vlakbij Leek het Leekstermeer en een dagje shoppen kan in de stad Groningen, te bereiken binnen 20 minuten.
Het wijdse Groninger landschap.
E
Landgoedcamping Nienoord Wie een bezoek aan Landgoed Nienoord wil combineren met uitstapjes in de regio kan z’n tent (of caravan) opslaan op Landgoedcamping Nienoord. De camping ligt prachtig tussen bossen en weilanden en biedt zo’n 120 kampeerplaatsen en een aantal blok- en trekkershutten. Alle attracties op het landgoed liggen op loopafstand! Geopend van mrt t/m sep www.landgoedcampingnienoord.nl
Hunebed bij het Drentse plaatsje Steenbergen.
Colofon Uitgave Gemeente Leek en gemeente Noordenveld Eerste druk, 2013 Samenstelling en tekst Edith Barf Foto’s Elzo Hofman Landgoed Nienoord Particuliere collecties Vormgeving Elzo Hofman, In Ontwerp, Assen
Deze publicatie verschijnt in het kader van het project Verbetering Toeristische Rcreatieve Infrastructuur Leek-Roden. Dit project is een deelproject van de Intergemeentelijke Structuurvisie Leek-Roden. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door Regio GroningenAssen en aanvullende bijdragen van Provincie Groningen en SNN.
Landgoederen Leek–Roden Klaar om ontdekt te worden
Ontdek Nienoord Deze wandelroute laat u kennismaken met het gevarieerde landschap van Landgoed Nienoord: het statige parklandschap, de oude bossen en de uitgestrekte weilanden. Onderweg ontdekt u bijzondere bomen, planten en dieren. Daarnaast krijgt u informatie over de bezienswaardigheden op het Landgoed, zoals de borg en de schelpengrot. Voor kinderen is de route extra leuk: zij kunnen planten en dieren ontdekken door goed te kijken, te luisteren en te ruiken.
