KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

n

lst

aa

s ti

aa

ne

n weer d

r o o

g

KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

2

Colofon

'PITSTOP Het onderzoeksrapport' is een uitgave van Jong & Van Zin [email protected] | jongenvanzin.be

ONDERZOEK EN REDACTIE

Vincent Engelbos, Mieke Hulin, Sarah Joos, Evelien Luts, Svenja Vergauwen

VORMGEVING

Valerie Vanderlooy, Jan Van Bostraeten

TAALADVIES Bart Boone

VERANTWOORDELIJK UITGEVER

Peter Verduyckt, Kipdorp 30, 2000 Antwerpen

MET DANK AAN

Evy Lenaerts en alle jongeren die meegewerkt hebben aan het onderzoek

Wettelijk Depot D/2015/13.233/4 ISBN 9789491850110

3

Inleiding

Voor jou ligt het rapport van het kwalitatief en kwantitatief onderzoek dat we voerden bij jongeren over zingeving. Waarom kozen we dit thema? Wel, in deze geseculariseerde samenleving is het interessant om te kijken naar hoe mensen tegenwoordig betekenis geven aan hun leven. Vroeger was religie of zingeving meer georganiseerd, tegenwoordig is het voornamelijk een individueel proces (Versteegh, 2012). Mensen die hun leven als zinvol ervaren, voelen zich minder depressief, zijn meer tevreden over hun leven, hebben meer zelfvertrouwen en zijn optimistischer (Steger e.a., 2006). Jong & Van Zin vindt het daarom van groot belang om te onderzoeken of we jongeren in dat proces en in die zoektocht kunnen ondersteunen. Wat vinden jongeren vandaag echt belangrijk in hun leven? Wat doet hen goesting krijgen om ‘s ochtends uit bed te komen? We vroegen hen dit gewoon zelf. Want we vinden het belangrijk om niet alleen over jongeren te praten, maar ook mét hen. Jongeren een stem geven, dat is waar Jong & Van Zin in gelooft. Als jeugdwerkorganisatie staan we dicht bij de jongeren en kunnen we dus hun stem beluisteren en vertalen. Zodat ze gehoord kan worden door zoveel mogelijk betrokkenen. In dit onderzoek bevroegen we jongeren aan de hand van essays, interviews en enquêtes. Met dit rapport willen we collega-jeugdwerkers, hulpverleners, leerkrachten en andere intermediairs stimuleren om met jongeren over zingeving te praten. We hopen van harte dat je deze visie met ons deelt. Voel je dan ook vrij om samen met ons dit verhaal verder uit te dragen!

PIt stop “Levensbeschouwelijk jeugdonderzoek vandaag verkeert in een impasse. Het peilt naar iets wat er niet meer is, namelijk geloof in het kader van traditionele religieuze instituties. Theorie- en institutiegeleid levensbeschouwelijk jeugdonderzoek werkt niet meer.” (De Witte e.a., 2001)

4

Inhoudsopgave

Inleiding�� 3 1. Wat is zingeving?�� 6 2. Vier dimensies van zingeving�� 7 3. Structurele componenten van zingeving�� 8 Cognitie �� 8 Motivatie �� 8 Instrumentele motivatie �� 8 Intrinsieke motivatie �� 8 Zelfoverstijgende motivatie �� 8 Affectie �� 8 4. Onderzoeksvragen �� 9 5. Methodologie �� 10 Literatuur �� 10 Essays �� 10 Interviews �� 10 Enquêtes �� 11 Gegevensanalyse �� 12 6. Doelgroep �� 13 Essays �� 13 Interviews �� 14 Enquêtes �� 14 Achtergrondvariabelen �� 14 7. Resultaten �� 19 Beleving van zingeving in de vier dimensies �� 19 Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren �� 19 Fysische dimensie van zingeving �� 21 Psychische dimensie van zingeving �� 29 Sociale dimensie van zingeving �� 35 Transcendente dimensie van zingeving �� 45 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan �� 52 Fysische, psychische en sociale dimensie �� 52 Psychische, sociale en transcendente dimensie �� 52 Sociale en transcendente dimensie �� 52

5

PIt stop

De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving �� 53 Achtergrondvariabelen en het aantal ingrijpende ervaringen �� 54 Achtergrondvariabelen en de aard van de gebeurtenis �� 54 Aantal ingrijpende gebeurtenissen en het zingevingspatroon van jongeren �� 54 Bewust of onbewust? �� 55 Praten over zingeving �� 57 Praten over zingeving in het onderwijs �� 57

Praten over zingeving met steunfiguren ��58 Praten over zingeving met een onbekende (interviewer)? ��59 Praten over zingeving in de toekomst? ��59 8. Conclusie �� 61 9. Discussie �� 63 Algemeen zingevingsprofiel van jongeren �� 63 De dimensies �� 63 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan �� 65 Jongeren en hun steunfiguren �� 66 De invloed van levensgebeurtenissen �� 67 Jongeren en bewust stilstaan �� 68 Meer ruimte voor zingeving? �� 68 Over dit onderzoek �� 69 10. Bronnen �� 70 11. Bijlagen �� 72 Statistische analyse van de kwantitatieve jongerenbevraging �� 72 Fysische dimensie van zingeving �� 72 Psychische dimensie van zingeving �� 74 Sociale dimensie van zingeving �� 76 Transcendente dimensie �� 78 Persoonlijkheidskenmerken binnen de verschillende dimensies �� 80 Correlaties tussen de verschillende dimensies �� 80 De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving �� 83 Praten over zingeving �� 89 Leidraad essay �� 90 Kaartjes thema's �� 91 Interviewleidraad �� 96 Interviewleidraad kwalitatief onderzoek zingeving �� 96 Formulier toestemmingsverklaring interviews �� 98 Online enquête �� 99 Notitieruimte �� 121

6

Wat is zingeving?

Zingeving gaat over de zoektocht van mensen naar wat voor hen het leven de moeite waard maakt (Versteegh, 2012). Mensen hebben bewust of onbewust nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen, bij voorkeur zo dat er een toegevoegde waarde ontstaat die hun leven verrijkt (Leijssen, 2004). Zingeving is niet statisch; het is een continu proces waarin alle mensen betekenis (proberen te) geven aan hun leven (VGZV, 2000). Deze individuele ontwikkeling komt tot stand door interactie met de sociale omgeving en wordt ook beïnvloed door ieders socio-economische en sociaal-culturele achtergrond (Leijssen, 2004).

7

Vier dimensies van zingeving Een zinvol leven is gekenmerkt door meerdere bronnen (mensen, dingen, acties) waaruit mensen zin halen (Debats, 2000). Leijssen (2004) spreekt over vier zingevingsdimensies: de fysische, psychische, sociale en transcendente dimensie. Deze ‘dimensies van het bestaan’ overkoepelen de individuele zingevingsbronnen waaruit mensen betekenis halen.

De fysische dimensie betreft alles wat met het stoffelijke, zintuigelijke lichaam en de natuurlijke en materiële omgeving te maken heeft (Leijssen, 2004). Eerder toonden Dittmann-Kohli en Westerhof (2000) al aan dat jongvolwassenen onder andere belang hechten aan hun uiterlijk en sporten. De natuur als bron van zingeving duikt pas meer recent op in studies (O'Connor & Chamberlain, 2000). Volgens YoungWorks (2014) zit geluk voor jongeren minder en minder in materiële zaken. In dit onderzoek vroegen we ons af uit welke dingen jongeren zin halen als het aankomt op veiligheid, comfort, genot, gezondheid en uiterlijke schoonheid. De psychische dimensie betreft alles wat behoort tot iemands persoonlijke ontwikkeling, intellectuele vermogens, karaktereigenschappen, psychologische kenmerken en opvattingen over zichzelf (Leijssen, 2004). Voor dit rapport onderzochten we de mate waarin jongeren zelfkennis, zelfontwikkeling en autonomie belangrijk vinden en in hoeverre ze nadenken over zichzelf.

t PPIIt stop STOp

De sociale dimensie heeft te maken met iemands plaats in de samenleving of functie in het openbare leven (Leijssen, 2004). Uit de literatuur blijkt dat jongeren begaan zijn met hun plek vinden op school en zich zorgen maken over niet populair zijn bij hun peers (Dittmann-Kohli & Westerhof, 2000). Mensen associëren sociale relaties hebben met een zinvol leven (Lambert e.a., 2013). We gingen in dit onderzoek dan ook op zoek naar hoe jongeren kijken naar aanzien, erkenning, zorgen voor anderen, verantwoordelijkheid dragen, vriendschap en erbij horen. De transcendente dimensie ten slotte omvat geloof, geestelijke waarden en ideeën over de mens in een kosmische context (Leijssen, 2004). Als jongeren zichzelf definiëren als katholiek, dan beklemtonen ze hoe de transcendente dimensie hun identiteit bepaalt (Leijssen, 2004). Jongeren benoemen die dimensie minder dan de andere drie als het gaat over wat ze belangrijk vinden in hun leven (Dittmann-Kohli & Westerhof, 2000). Tegenover spiritualiteit staan jongeren doorgaans positief, ten aanzien van religie eerder negatief (Bouckaert, 2002). We onderzochten dan ook voor welke jongeren spiritualiteit en religieuze ideologieën nog wel een belangrijk deel van hun zingeving uitmaken. Uit onderzoek blijkt dat een leven waarin één bepaalde bron van zingeving alle aandacht krijgt in elkaar stort als die bron wegvalt, maar ook dat overdreven bezig zijn met één bepaalde bron pathologische vormen kan aannemen (Leijssen, 2004).

8

Structurele componenten van zingeving De structurele componenten van zingeving (cognitie, motivatie en affectie) zijn met elkaar verweven (Leijssen, 2004; Van Ranst & Marcoen, 2000). Wat iemand over iets denkt, waarom iemand iets doet of belangrijk vindt, en hoe iemand zich daarbij voelt, dat hangt allemaal sterk samen.

COGNITIE De cognitieve component is de betekenisgevende factor, het denkwerk waardoor dingen betekenis krijgen. Het is een kader om dingen te interpreteren, om te verwachten en te begrijpen waarom iemand iets doet (Leijssen, 2004). Die cognitieve component wordt zowel door de persoon zelf als door de omgeving geconstrueerd (Debats, 2000). In dit onderzoek vroegen we daarom aan jongeren: “Wat denk je daarbij?”

MOTIVATIE De motivationele component verwijst naar wat mensen waardevol vinden, het is de drijvende kracht achter iemands daden. Uiteraard beïnvloedt ook de cognitieve component deze waarden (Leijssen, 2004). Gedrag kan waardevol zijn vanuit instrumentele, intrinsieke en zelfoverstijgende motieven (Bergner, 1998). We polsten in dit onderzoek naar de motivationele component door aan jongeren te vragen: “Waarom vind

jij dat zo belangrijk in je leven?” De antwoorden daarop verwijzen duidelijk naar instrumentele, intrinsieke of zelfoverstijgende motieven.

Instrumentele motivatie

Mensen zijn instrumenteel gemotiveerd als ze gedrag enkel stellen omdat het dient om iets anders te bereiken, en niet als zingevend op zich (Leijssen, 2004).

Intrinsieke motivatie

Mensen zijn intrinsiek gemotiveerd als ze gedrag stellen omdat dit op zich zingevend of bevredigend is (Leijssen, 2004).

Zelfoverstijgende motivatie

Bij zelfoverstijgende waarden is het gedrag niet zozeer nuttig of fijn op zich, maar krijgt het zin doordat het bijdraagt aan een ultiem doel (Leijssen, 2004).

AFFECTIE De affectieve component is iemands gevoelsmatige reactie. Die kan bestaan uit zowel positieve als negatieve gevoelens (Leijssen, 2004). In dit onderzoek vroegen we aan jongeren “Wat voel je daarbij?” als we wilden polsen naar deze component van zingeving.

9

Onderzoeksvragen Ten eerste wilden we door dit onderzoek meer zicht krijgen op de zingevingsbeleving van jongeren. Wat ervaren zij als belangrijk of zinvol in hun leven? Waar toont zingeving zich bij jongeren? Ten tweede wilden we graag weten met wie jongeren hierover communiceren. Met wie praten ze hierover? En met wie zouden ze willen praten over zingeving?

PIt stop We wilden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar bevragen en keken hierbij naar een heleboel achtergrondvariabelen. We stelden ons daarbij de volgende deelvragen: ➜➜ Wat vinden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar met uiteenlopende achtergronden écht belangrijk in hun leven? Waaruit halen ze zin? ➜➜ Wat geeft jongeren steun in moeilijke tijden? ➜➜ Wie zijn de steunfiguren van jongeren en praten ze met hen over hun zingevingsbronnen? ➜➜ In hoeverre hebben ingrijpende levensgebeurtenissen invloed op de zingevende bronnen van jongeren?

10

Methodologie LITERATUUR

INTERVIEWS

Voor het literatuuronderzoek zochten we in de wetenschappelijke database Limo en op Google Scholar zowel naar Nederlands- als Engelstalige artikels en boeken. We gebruikten de zoektermen zingeving, religie, veerkracht, conscientiousness, life meaning, meaning, life satisfaction, religion en faith. Enkel artikels en boeken gepubliceerd voor maart 2015 werden opgenomen in de literatuurstudie.

Voor we jongeren gingen interviewen, vroegen we ons af hoe we precies te weten konden komen hoe zij bezig zijn met zingeving. Ook Lambert (2013) botste op die vraag en kwam tot de vaststelling dat de betrouwbaarheid van zelfrapportage zeker niet ideaal is. Een manier om die beperking te omzeilen, is door open vragen te stellen over wat jongeren belangrijk vinden in hun leven. In het onderzoek van Jansen (2009) worden de begrippen 'belangrijk' en 'zinvol' naast elkaar gebruikt. Wij opteerden, gezien de jongere doelgroep, voor het woord 'belangrijk'.

ESSAYS Na het afbakenen van wat zingeving voor ons betekent (zie 'Wat is zingeving', p. 6), gingen we op zoek naar wat jongeren benoemen als belangrijk in hun leven. Hiervoor vroegen we aan de vierdejaars van het SintJorisinstituut in Bazel (Oost-Vlaanderen) en aan de zesdejaars van Campus Russelberg in Tessenderlo (Limburg) om een essay te schrijven over vier vragen met betrekking tot ons onderzoek: ➜➜ Wat maakt jouw leven waardevol? ➜➜ Praat je over de waardevolle dingen in je leven? Waarom wel/niet? Met wie praat je hierover of zou je hierover willen praten? ➜➜ Wat zorgt ervoor dat je je beter voelt op moeilijke momenten in je leven? ➜➜ Wat vind je van deze opdracht? Hoe vind je het om hierover na te denken? De hele leidraad van de essays is te vinden in de bijlagen (zie p. 90). Op deze manier werden de jongeren gedwongen om na te denken over het onderzoeksthema. Bewust nadenken over wat belangrijk is in het leven helpt hen om hun leven meer betekenis te geven (Jansen, 2009). Nadat we de essays ontvingen, analyseerden twee onderzoekers de essays onafhankelijk van elkaar. Nadien werden de resultaten samengebracht en kwamen de onderzoekers tot een consensus over een coderingssysteem om de essays inhoudelijk te analyseren. We gebruikten de ‘dimensies van het bestaan’ en de ‘structurele componenten van zingeving’ om de uitspraken in de teksten te categoriseren.

Op basis van de literatuur en de inhoud van de essays die de jongeren schreven, bepaalden we thema's (zie kaartjes p. 91) en stelden we een interviewleidraad op (zie p. 96). We voerden twee proefinterviews uit om de themakaartjes en de leidraad te testen. Na die proefinterviews zijn er kleine aanpassingen aan de kaartjes gebeurd. De gebruikte termen op de kaartjes werden gespecificeerd om ze zo goed mogelijk te laten aansluiten op hun leefwereld. Daarnaast voegden we blanco kaartjes toe, zodat de jongeren niet beperkt waren tot de thema’s die uit de literatuur en de essays kwamen. Ze konden dus ook aanvullingen doen. We kunnen die interviews als semigestructureerd beschouwen omdat we werkten met een leidraad die ons hielp bij het doorvragen naar relevante informatie en bij het terugleiden van de geïnterviewde als hij of zij te veel uitweidde. Alle jongeren vulden voor de aanvang van het interview een toestemmingsverklaring in (zie p. 98). De interviews werden opgenomen op een geluidsdrager, en begonnen telkens met de geïnterviewde die zich voorstelt. Net als bij O'Connor en Chamberlain (2000) was de eerste vraag: wat is belangrijk in jouw leven? Daarna vroegen we door over de motivatie ('Wat maakt dat je dat zo belangrijk vindt?'), de cognitie ('Wat denk je daarbij?') en de affectie ('Wat voel je daarbij?'). De interviews zelf namen 17 à 54 minuten in beslag. Ze vonden plaats in de thuiscontext, in de stadsbibliotheek van Antwerpen (Permeke), in de jeugdbeweging, op café en bij vzw Lejo (lejo.be). Alle interviews werden opgenomen en nadien uitgetypt door een tekstverwerkingsbureau (webwerkt.be; interviews met duidelijk verstaanbare individuele jongeren) en de

11

onderzoekers (duo-interviews en moeilijk verstaanbare jongeren). De uitgetypte interviews werden door twee onderzoekers onafhankelijk van elkaar gecodeerd. Alle uitspraken van de geïnterviewde jongeren werden dus ingedeeld in bepaalde categorieën. Die categorieën werden vastgelegd op basis van de theorie (dimensies van het bestaan, structurele componenten van zingeving). De uitgeschreven interviews werden gecodeerd met behulp van het programma QDA Miner Lite. Daarna volgde de analyse van de resultaten.

ENQUÊTES Terwijl de interviews gecodeerd en geanalyseerd werden, werkten we een enquête uit voor het kwantitatieve luik van het onderzoek. Voor de vragen baseerden we ons op wat er in de interviews, de essays en de theoretische kaders aan bod kwam. We polsten in de enquête ook naar verschillende achtergrondvariabelen en formuleerden zo vragen die voor het werkveld interessant zijn.

PIt stop De enquête werd getest door zeven jongeren. Zij gaven inhoudelijke feedback op de vragenlijsten en lieten ons weten of alles duidelijk was. Op basis hiervan werden uiteraard de nodige aanpassingen doorgevoerd. De enquête werd dus op maat van jongeren gemaakt. De bevraging bevatte zowel open als gesloten vragen, waaronder schaalvragen. De enquête werd verspreid in verschillende contexten (school, jeugdwerk, bijzondere jeugdzorg, enz.) en via diverse kanalen (nieuwsbrief, sociale media, e-mailcontacten, enz.). Zo werkten enkele scholen mee aan de verspreiding ervan, zij gaven dit bijvoorbeeld als oefening of zelfs examenopdracht mee. Scholen die meewerkten, waren onder meer Sint-Maarten Bovenschool Beveren, Instituut Dames van het Christelijk Onderwijs Antwerpen, Busleyden Atheneum Mechelen, Sint-Joris Bazel, GTI Beveren, Berkenboom Sint-Niklaas, en Humaniora Kindsheid Jesu uit Hasselt. Daarnaast werkten andere organisaties mee zoals Kei-Jong vzw, Chirojeugd Vlaanderen, IJD, CLB Genk Maasland en KLJ Melsele. We bereikten ook individuele jongeren via sociale media.

12

GEGEVENSANALYSE Wegens het exploratieve karakter van het onderzoek beperkte de analyse van de kwantitatieve gegevens zich louter tot de beschrijvende statistiek. Kwantitatieve variabelen werden eerst algemeen geanalyseerd, met berekening van gepaste spreidingsmaten. Daarna was vaak een hercodering in subgroepen noodzakelijk om een duidelijk stramien in de gecategoriseerde gegevens waar te nemen. De kwalitatieve variabelen werden eveneens gehercodeerd om ze bruikbaar te maken voor analyse. Aangezien het onderzoek rond zingeving bij jongeren draait, is het vanzelfsprekend dat de afzonderlijke dimensies van zingeving als kernvariabelen gebruikt werden. In de algemene analyse werden alle jongeren opgenomen, ongeacht de score die ze behaalden op de afzonderlijke dimensies van zingeving. Vervolgens werden de jongeren die de laagste en hoogste scores behaalden voor de afzonderlijke dimensies geselecteerd op basis van het tiende percentiel waartoe ze behoorden. Er werd ook gecontroleerd of het aantal proefpersonen in de verschillende categorieën gelijkaardig en voldoende groot was. Om de interpretatie van de resultaten te vergemakkelijken, werden de vijfpuntsschalen vereenvoudigd. Zo werden de antwoordmogelijkheden

‘niet akkoord’ en ‘helemaal niet akkoord’ samengenomen, evenals de antwoordopties ‘akkoord’ en ‘helemaal akkoord’. Omdat niet van alle respondenten antwoorden beschikbaar waren voor sommige variabelen hebben we ervoor geopteerd om verder te werken met de valide percentages. Die verkregen we door de geobserveerde frequenties voor elke variabele te delen door het totale aantal respondenten bij wie voor die specifieke variabele gegevens beschikbaar waren. Om de mogelijke associaties tussen afzonderlijke kwalitatieve variabelen te onderzoeken, werd gebruik gemaakt van kruistabellen met de berekening van de bijbehorende Chi Square- en p-waarden. Een resultaat werd als statistisch significant beschouwd als de p-waarde lager was dan 0.05. De statistische analyse van de gegevens gebeurde met behulp van SPSS 22.0.

13

Doelgroep

Voor zowel het kwalitatieve als het kwantitatieve luik van het onderzoek kozen we voor de doelgroep van Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar. Die leeftijd is gekozen omdat bij adolescenten de complexiteit van de hersenschors toeneemt, wat resulteert in onder andere meer vragen over zin (Leijssen, 2004). Jongeren spreken zelf ook over 'zelfontplooiing' als er gevraagd wordt naar leeftijdsspecifieke ontwikkelingstaken (Westerhof & Dittmann-Kohli, 1997). In die zoektocht naar zelfontplooiing gaan ze meer en meer nadenken over hun gevoelens, bedoelingen en opvattingen en ontwikkelen ze meer zelfbesef. Dat nadenken resulteert in veranderingen in hun zelfbeeld (De Wit e.a., 1995). Jongeren met een ontwikkeld bewustzijn gaan in deze samenleving zelf op zoek naar hoe zij rust en orde kunnen scheppen in hun leven en betekenis aanbrengen (Leijssen, 2004) om zo een stabielere identiteit te bereiken (Erikson, 1968). Een deel van dit proces houdt in dat jongeren op zoek gaan naar een houding ten opzichte van existentiële vragen (Markstrom, 1999). Die fase van zingeving, die in de adolescentie start, wordt synthetic-conventional faith genoemd, oftewel 'op conventionele synthesen gerichte zingeving'. In deze fase kunnen jongeren naar

PIt stop

zichzelf kijken vanuit verschillende oogpunten. Wat ze nog niet kunnen, is op een kritische manier naar hun relaties met anderen kijken (Fowler & Dell, 2004). Bij die ontwikkeling van hun zingevingssysteem kunnen begeleiders van jongeren een belangrijke rol spelen. In voorgaande onderzoeken werd voornamelijk gekeken naar het zingevingspatroon van oudere adolescenten. Met dit onderzoek willen we ook de strategieën van betekenisgeving van de jongere leeftijdscategorieën belichten, omdat 14- tot 18-jarigen ook de primaire doelgroep is van Jong & Van Zin. Uit eerder onderzoek bleek ook dat de achtergrondvariabelen geslacht, leeftijd of geloof geen grote rol spelen in hoe jongeren zingeving beleven (Leijssen, 2004). Op het vlak van religiositeit speelde volgens een ander onderzoek ook de woonplaats geen rol (stad versus platteland – Versteegh, 2012). Toch streefden we voor het kwantitatieve luik van ons onderzoek naar een zo representatief mogelijke steekproef uit onze doelgroep.

ESSAYS Achttien jongeren (tien meisjes, acht jongens) uit verschillende studierichtingen schreven een essay over wat ze belangrijk vinden in hun leven. De jongeren waren allemaal tussen zestien en negentien jaar.

14 INTERVIEWS In totaal interviewden we 31 jongeren: veertien meisjes en zeventien jongens. Zeventien van die interviews gebeurden met individuele jongeren en zeven met duo's. Die duo’s bestonden telkens uit twee jongens (vijf keer) of twee meisjes (twee keer). De interviews vonden op die manier plaats op vraag van de jongeren zelf, omdat ze liever niet alleen geïnterviewd wilden worden. De geïnterviewde jongeren waren tussen dertien en negentien jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 15,6 jaar. 13 jaar

14 jaar

15 jaar

16 jaar

17 jaar

18 jaar

19 jaar

Totaal

Jongen

2

2

2

5

5

0

1

17

Meisje

2

2

3

2

4

1

0

14

Totaal

4

4

5

7

9

1

1

31

Geslacht

Leeftijd

1.1

We interviewden jongeren uit verschillende onderwijsvormen. Geen enkele geïnterviewde volgde een kso-richting. De jongeren uit het deeltijdse beroepsonderwijs werden bij bso gerekend. Aso

Tso

Bso

Buso

Totaal

Jongen

5

8

3

1

17

Meisje

8

2

3

1

14

Totaal

13

10

6

2

31

Geslacht

Leeftijd

1.2

Van alle geïnterviewden spraken 21 jongeren thuis uitsluitend Nederlands, zeven jongeren zowel Nederlands als een andere taal (Berbers, Arabisch of Spaans) en één jongere sprak thuis altijd Berbers.

ENQUÊTES Achtergrondvariabelen

In totaal vulden 846 personen de enquête in. Een aantal respondenten behoren echter niet tot de doelgroep. Van de 737 die er wél toe behoren, hebben er 648 de volledige enquête ingevuld. De beschrijvende gegevens verderop in dit rapport zullen uitsluitend gaan over de groep 14- tot 18-jarigen die de enquête voltooiden, tenzij anders vermeld. Zoals de onderstaande tabel aantoont, bestaat de groep uit 9,7 procent 14-jarigen, 14,8 procent 15-jarigen, 25,5 procent 16-jarigen, 30,6 procent 17-jarigen en 19,4 procent 18-jarigen. Meisjes (57,6 procent) zijn iets meer vertegenwoordigd dan jongens (42,4 procent). Dat is het geval in alle leeftijdscategorieën. Algemeen kunnen we stellen dat aso- en tso-studenten iets meer vertegenwoordigd zijn in ons onderzoek. 46

procent volgt aso, 39 procent komt uit het tso, 12,5 procent uit het bso, 0,2 procent uit het kso en 1,5 procent uit het buso. Iets meer dan de helft van de bevraagde jongeren (52,8 procent) gaf aan dat ze katholiek zijn. Daarnaast benoemden de bevraagden zich als niet-gelovig (40 procent), moslim (4,2 procent), protestant (0,6 procent), spiritueel (0,6 procent) of anders (3,2 procent; orthodox, getuige van Jehova, boeddhist, enz.). Van al die jongeren gaf 79,2 procent aan dat ze zelf kozen voor die levensbeschouwing. De rest (20,8 procent) zei van niet. In het verdere rapport wordt vaak de tweedeling gehanteerd tussen gelovige en nietgelovige jongeren.

15 Frequentie

Percentage

Valide percentage

PIt stop

Cumulatief percentage

Leeftijd 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar Totaal

63 96 165 198 126 648

9.72 14.81 25.46 30.56 19.44 100.00

9.72 14.81 25.46 30.56 19.44 100.00

Geslacht Jongen Meisje Totaal

275 373 648

42.44 57.56 100.00

42.44 57.56 100.00

42.44 100.00

Studierichting Aso Tso Bso Buso Kso Overig Ontbrekend Totaal

298 253 81 10 1 3 2 648

45.99 39.04 12.50 1.54 0.15 0.46 0.31 100.00

46.13 39.16 12.54 1.55 0.15 0.46 0.00 100.00

46.13 85.29 97.83 99.38 99.53 100.00

Stad/dorp Stad Dorp Totaal

492 156 648

75.93 24.07 100.00

75.93 24.07 100.00

75.93

Spreektaal thuis Nederlands Frans Engels Spaans Russisch Turks Arabisch Overig Totaal

597 7 5 4 6 2 4 23 648

92.13 1.08 0.77 0.62 0.93 0.31 0.62 3.55 100.00

92.13 1.08 0.77 0.62 0.93 0.31 0.62 3.55 100.00

92.13 93.21 93.98 94.60 95.53 95.84 96.46 100.00

Wonen bij gehuwde of samenwonende ouders Ja Nee Totaal

524 124 648

80.86 19.14 100.0

80.86 19.14 100.00

80.86 100.00

Andere woonsituatie Altijd bij moeder Altijd bij vader Afwisselend bij ene en andere ouder Nieuw samengesteld gezin Anders Totaal

41 12 51 13 7 124

33.06 9.68 41.13 10.48 5.65 100.00

33.06 9.68 41.13 10.48 5.65 100.00

33.06 42.74 83.87 94.35 100.00

9.72 24.53 49.99 80.55 100.00

100.00

16 Frequentie

Percentage

Valide percentage


Aantal broers en/of zussen 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal

56 279 171 69 40 11 9 6 4 2 1 648

8.64 43.06 26.39 10.65 6.17 1.70 1.39 0.93 0.62 0.31 0.15 100.00

8.64 43.06 26.39 10.65 6.17 1.70 1.39 0.93 0.62 0.31 0.15 100.00

8.64 51.70 78.09 88.74 94.91 96.61 98.00 98.93 99.55 99.86 100.00

Aantal mensen binnen gezin die loon verdienen door te werken 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Ontbrekend Totaal

5 109 435 65 26 1 1 1 2 3 648

0.77 16.82 67.13 10.03 4.01 0.15 0.15 0.15 0.31 0.46 100.00

0.78 16.90 67.44 10.08 4.03 0.16 0.16 0.16 0.31 0.00 100.00

0.78 17.68 85.12 95.20 99.23 99.39 99.55 99.71 100.00

Lief hebben Ja Nee Totaal

210 438 648

32.41 67.59 100.00

32.41 67.59 100.00

32.41 100.00

Duur huidige relatie Korter dan 1 maand Langer dan 1 maand Korter dan 1 jaar Langer dan 1 jaar Totaal

19 44 67 80 210

9.05 20.95 31.90 38.10 100.00

9.05 20.95 31.90 38.10 100.00

9.05 30.00 61.90 100.00

Eerste lief Ja Nee Totaal

53 157 210

25.24 74.76 100.00

25.24 74.76 100.00

25.24 100.00

17 Frequentie

Percentage

Valide percentage

PIt stop


Aantal liefjes vóór deze relatie 1 2 3 4 5 6 7 8 10 15 19 Ontbrekend Totaal

44 48 24 14 11 5 3 1 1 1 1 4 157

28.03 30.57 15.29 8.92 7.01 3.18 1.91 0.64 0.64 0.64 0.64 2.55 100.00

28.76 31.37 15.69 9.15 7.19 3.27 1.96 0.65 0.65 0.65 0.65 0.00 100.00

Ooit een lief gehad Ja Nee Totaal

265 173 438

60.50 39.50 100.00

60.50 39.50 100.00

60.50 100.00

Actief in jeugdbeweging Ja Nee Totaal

154 494 648

23.77 76.23 100.00

23.77 76.23 100.00

23.77 100.00

Lid van andere vereniging Ja Nee Totaal

430 218 648

66.36 33.64 100.00

66.36 33.64 100.00

66.36 100.00

Beperking/handicap Ja Nee Totaal

20 628 648

3.09 96.91 100.00

3.09 96.91 100.00

3.09 100.00

Religie/levensbeschouwing Katholiek Moslim Protestants Andere Niet gelovig Spiritueel Totaal

342 27 4 12 259 4 648

52.78 4.17 0.62 1.85 39.97 0.62 100.00

52.78 4.17 0.62 1.85 39.97 0.62 100.00

52.78 56.95 57.57 59.42 99.39 100.00

Eigen keuze geloof of levensbeschouwing Ja Nee Totaal

513 135 648

79.17 20.83 100.00

79.17 20.83 100.00

79.17 100.00

1.3

28.76 60.13 75.82 84.97 92.16 95.43 97.39 98.04 98.69 99.34 100.00

18 De meeste ondervraagde jongeren wonen bij hun gehuwde of samenwonende ouders (80,9 procent). Van de 19,1 procent bij wie dit niet het geval is, woont 33,1 procent altijd bij zijn of haar moeder, 9,7 procent altijd bij zijn of haar vader, 41,1 procent deeltijds bij de ene en deeltijds bij de andere ouder en maakt 10,5 procent deel uit van een nieuw samengesteld gezin. Gemiddeld hebben de onderzochte jongeren 1,85 broers en/of zussen, met een spreiding tussen nul en tien broers en zussen. 8,6 procent van de ondervraagde jongeren gaf aan enig kind te zijn, 43,1 procent heeft nog één broer of zus en 26,4 procent heeft twee broers of zussen. De meeste ondervraagden gaven aan dat ze in een dorp wonen, slechts 24,1 procent zijn stedelingen. Landelijke jongeren zijn dan ook bovengemiddeld

vertegenwoordigd in dit onderzoek in vergelijking met de normgroep. De moedertaal van de overgrote meerderheid (92,1 procent) van de jongeren is Nederlands. Andere moedertalen die jongeren opgaven, zijn onder andere Frans, Russisch, Engels, Spaans en Arabisch. Een derde van de jongeren (32,4 procent) heeft op dit moment een lief. Bijna een kwart van de onderzochte jongeren (23,8 procent) is lid van een jeugdbeweging. Meer dan de helft (66,4 procent) is lid van een andere vereniging. De overgrote meerderheid (96,9 procent) van de jongeren heeft geen beperking.

PIt stop

19

Resultaten

BELEVING VAN ZINGEVING IN DE VIER DIMENSIES Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren Het valt meteen op dat de ondervraagde jongeren het minst zin halen uit de transcendente dimensie. Dat is te zien in de onderstaande tabel: de laagste en hoogste scores bedragen respectievelijk 10 en 40. Hoe hoger de score, hoe meer belang er aan deze dimensie gehecht wordt. Gemiddeld scoorden de respondenten 21,37 op deze dimensie. Hoewel de verschillen tussen de scores op de overige dimensies klein zijn, kan toch geconcludeerd worden dat het meeste belang wordt gehecht aan de psychische dimensie van zingeving (statistisch significant). Legende: A: Fysische dimensie B: Psychische dimensie C: Sociale dimensie D: Transcendente dimensie N

Minimum

Maximum

Gemiddelde

Totaalscore A

648

14

40

29.07

Totaalscore B

648

15

40

30.76

Totaalscore C

648

15

40

28.64

Totaalscore D

648

10

40

21.37

2.1

Als we naar de leeftijd kijken, zijn er geen grote verschillen met betrekking tot de verschillende dimensies. In de onderstaande tabel zien we hetzelfde patroon als hierboven: er wordt het meest belang gehecht aan de psychische dimensie, het minste aan de transcendente dimensie. Dimensie

Fysisch

Psychisch

Sociaal

Transcendent

μ

Spreiding

μ

Spreiding

μ

Spreiding

μ

Spreiding

Algemeen (n = 648)

29.07

14-40

30.76

15-40

28.64

15-40

21.37

10-40

Leeftijd 14 jaar (n = 63) 15 jaar (n = 96) 16 jaar (n = 165) 17 jaar (n = 198) 18 jaar (n = 126)

29.13 28.77 29.02 29.05 29.36

19-35 21-35 14-36 20-40 21-40

30.63 30.27 30.69 30.81 31.20

22-37 18-40 15-39 20-40 20-40

28.54 27.77 28.76 28.77 28.98

20-36 18-39 18-38 20-40 15-40

21.68 21.57 21.15 21.30 21.44

11-32 10-34 10-36 12-32 10-40

Geslacht Jongen (n = 275) Meisje (n = 373)

29.32 28.88

20-40 14-37

30.05 31.28

15-40 18-40

28.19 28.97

15-40 18-39

21.19 21.50

10-40 10-36

20 Dimensie

Fysisch

Psychisch

Sociaal

Transcendent

μ

Spreiding

μ

Spreiding

μ

Spreiding

μ

Spreiding

Studierichting Aso (n = 298) Tso (n = 253) Bso (n = 81) Buso (n = 10)

28.58 29.44 29.48 31.40

14-40 20-39 22-38 24-40

30.96 30.31 30.81 35.40

18-40 15-40 20-40 30-40

28.49 28.40 29.32 33.10

18-40 15-37 21-38 27-40

22.21 20.35 20.65 27.10

10-40 10-34 10-32 11-36

Religie/ levensbeschouwing Katholiek (n = 342) Moslim (n = 27) Niet gelovig (n = 259)

29.17 28.11 29.00

14-40 20-35 20-39

30.93 30.22 30.48

20-40 18-38 15-40

29.08 29.37 27.95

18-40 21-39 15-35

21.97 27.74 19.54

10-40 17-35 10-32

μ: gemiddelde 2.2

Als we naar het zingevingsprofiel in het algemeen kijken, merken we – net als in de interviews – geen grote verschillen tussen de geslachten. Als we naar de studierichting kijken, zien we dat jongeren die buso volgen het meest waarde hechten aan het transcendente. Ook scoren ze gevoelig hoger op de sociale dimensie van zingeving in vergelijking met jongeren uit andere studierichtingen. Hierbij moet evenwel beklemtoond worden dat het aantal (bevraagde) jongeren uit het buso aanzienlijk lager is dan het aantal jongeren uit het aso, tso en bso. Als we kijken naar geloof/levensbeschouwing zien we dat moslims in vergelijking met katholieke jongeren meer belang hechten aan de transcendente dimensie van zingeving. Jongeren die aangeven dat ze niet geloven, scoren op deze dimensie zeer laag, wat ook te verwachten is. Wegens het beperkt aantal respondenten in de categorieën ‘protestants’, ‘overig’ en ‘spiritueel’ is het weinig zinvol om die groepen in de vergelijking te betrekken. Hieronder bespreken we de invloed van persoonlijkheidskenmerken en achtergrondvariabelen verder uitgebreid per dimensie van het bestaan.

PIt stop

21 Fysische dimensie van zingeving In de fysische dimensie van zingeving komen we de volgende thema’s tegen: afleiding zoeken wanneer je het moeilijk hebt, tijdens de vrije tijd dingen doen waar je plezier aan beleeft, veel geld verdienen als belangrijkste drijfveer voor een job, op zoek gaan naar plezier en genot in een liefdesrelatie, belang hechten aan de nieuwste smartphone hebben, bezig zijn met een gezonde levensstijl, uiterlijk belangrijk vinden, en de opvatting dat dieren mensen gelukkig maken.

Uit de resultaten van het kwantitatief onderzoek blijkt: ➜➜ 76,4 procent van de jongeren zoekt afleiding wanneer ze het moeilijk hebben en 90,5 procent wil vooral leuke dingen doen tijdens hun vrije tijd. ➜➜ 71,8 procent van de jongeren zoekt vooral plezier en genot in een liefdesrelatie. ➜➜ 71,4 procent vindt het uiterlijk belangrijk. ➜➜ 64,5 procent van de jongeren vindt dat dieren hen gelukkig maken. ➜➜ Meer dan de helft (52,3 procent) is bezig met een gezonde levensstijl. ➜➜ Bijna de helft (46 procent) van de jongeren wil veel geld verdienen tijdens hun toekomstige job. Opvallend is dat slechts 9,8 procent van de jongeren belang hecht aan de nieuwste smartphone hebben. Het clichébeeld is nochtans dat ze hun gsm zo belangrijk vinden dat ze er constant mee bezig zijn en altijd het nieuwste model willen.

Fysische dimensie

1

2

3

4

5

Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik afleiding. Frequentie Percentage Cumulatief %

6 0.9 0.9

22 3.4 4.3

125 19.3 23.6

346 53.4 77.0

149 23.0 100.0

In mijn vrije tijd doe ik vooral dingen waar ik plezier uit haal. Frequentie Percentage Cumulatief %

1 0.2 0.2

8 1.2 1.4

53 8.2 9.6

283 43.7 53.2

303 46.8 100.0

Als ik later een job heb, wil ik vooral veel geld verdienen. Frequentie Percentage Cumulatief %

14 2.2 2.2

56 8.6 10.8

280 43.2 54.0

202 31.2 85.2

96 14.8 100.0

In een liefdesrelatie zoek ik vooral plezier en genot. Frequentie Percentage Cumulatief %

6 0.9 0.9

34 5.2 6.2

143 22.1 28.2

303 46.8 75.0

162 25.0 100.0

Ik vind het belangrijk om de nieuwste smartphone te hebben. Frequentie Percentage Cumulatief %

141 21.8 21.8

261 40.3 62.0

183 28.2 90.3

51 7.9 98.1

12 1.9 100.0

Ik ben bezig met een gezonde levensstijl. Frequentie Percentage Cumulatief %

8 1.2 1.2

45 6.9 8.2

256 39.5 47.7

265 40.9 88.6

74 11.4 100.0

Ik vind mijn uiterlijk belangrijk. Frequentie Percentage Cumulatief %

7 1.1 1.1

18 2.8 3.9

160 24.7 28.5

361 55.7 84.3

102 15.7 100.0

22 Fysische dimensie

1

2

3

4

5

Dieren maken mij gelukkig. Frequentie Percentage Cumulatief %

21 3.2 3.2

60 9.3 12.5

149 23.0 35.5

247 38.1 73.6

171 26.4 100.0

2.3 1 = helemaal niet akkoord; 2 = niet akkoord; 3 = neutraal; 4 = akkoord; 5 = helemaal akkoord

Jongeren geven, conform de resultaten van de enquête, ook in de interviews aan dat ze afleiding zoeken als ze het moeilijk hebben. Dat doen ze op verschillende manieren: films, series of tv, naar muziek luisteren of lezen, sporten, met hun smartphone bezig zijn, lachen of gamen. Ze ontsnappen hierdoor even uit de wereld en verplaatsen zich mentaal naar een andere werkelijkheid.

St., 13 jaar (M):

“Zoals ik al zei, ik freak helemaal op films en dat helpt ook gewoon om mij gelukkiger te maken. Even in een andere wereld verdwijnen.”

C., 18 jaar (V):

“Dan lezen en films, series, tv-kijken: dat spreekt voor zichzelf dat dat ontsnappen is uit de werkelijkheid, om in iemand anders zijn problemen te zitten neuzen.”

T., 14 jaar (M):

“Als je dan eens zo een slechte dag hebt en ‘s avonds gaat trainen, kun je alles eens laten gaan en je eens uitlopen en zo.”

A., 14 jaar (V):

“Ook spelletjes spelen (op smartphone, n.v.d.r.), dat leidt je gedachten af. Zo een beetje: ik ben nu bezig met dat.”

Le., 17 jaar (V):

“Oké: lachen, humor. Je hebt het waarschijnlijk al gemerkt maar ik lach superveel en supergraag en als ik problemen heb, zal ik ze meestal weglachen.”

M., 17 jaar (M):

“Ik heb ook gamen [...] Om wat andere dingen te denken, niet meer over m’n problemen te liggen piekeren.”

Wat we zagen in de resultaten van de enquête hoorden we ook in de interviews: hun uiterlijk is belangrijk voor jongeren. De geïnterviewde jongeren geven soms zeer direct, soms schoorvoetend toe dat ze er toch echt mee bezig zijn. Ze beseffen wel degelijk welke grote rol het uiterlijk in deze samenleving speelt.

W., 15 jaar (M):

“Dat is belangrijk geworden nu iedereen in de wereld daar zo wel wat op begint te letten: hoe ziet die eruit, en hoe gedraagt die zich en zo.”

B., 15 jaar (V):

“Ik vind dat wel belangrijk, dat ge niet met vettig haar rondloopt … dat ge bij mensen goed voorkomt.” Het uiterlijk is voor de jongeren een belangrijke indicator in sociale interactie. Ze geven in de gesprekken aan dat het een rol speelt in contact met jongeren van het geslacht waarop ze vallen.

Se., 13 jaar (M):

“Dat is misschien wel raar om te zeggen, maar omgang met meisjes, dat gaat dan ook wel wat gemakkelijker als je er deftig uitziet.” Toch zeggen ook enkele geïnterviewde jongeren nadrukkelijk dat ze het belangrijk vinden om er ook goed uit te zien voor zichzelf, omdat het hen onder andere meer zelfvertrouwen geeft.

St., 13 jaar (M):

“Ik vind dat gewoon: mijn uiterlijk, dat geeft mij meer vertrouwen [...] Ik ga nooit helemaal modefreak worden of zo, of freaken om mijn uiterlijk, maar ik vind het toch wel belangrijk dat ik er goed uitzie, dat ge trots zijt.”

23 Meer dan de helft van de jongeren is bezig met een gezonde levensstijl, dat leerden we al uit de resultaten van de enquête. In de interviews vroegen we naar het belang hiervan. We merkten dat jongeren niet makkelijk kunnen uitleggen waarom ze het belangrijk vinden, het is gewoon zo.

J., 16 jaar (V):

“Dat is gewoon belangrijk, je gezondheid.”

Le., 17 jaar (V):

“Ja, gezondheid, ja. Ik vind het belangrijk dat je gezond bent, en dat je gezond eet ook. Als je altijd ongezond eet, dat is ook niet goed voor je lichaam en zo.”

M., 17 jaar (V):

“Ja, dat je gezond door ‘t leven gaat, dat je niet altijd die fastfood of zo eet, dat je normaal ook niet rookt, smoort, drugs, alcohol, die dinges.” Eén geïnterviewde benoemt gezondheid als iets waar je dankbaar voor moet zijn. Je moet ervan genieten om gezond te zijn.

Le., 17 jaar (V):

“Ja, mij goed voelen in mijn vel, en ik vind het belangrijk dat je gezond bent. Allee, je moet ook genieten van je gezondheid, want als je dan iets meemaakt waardoor je niet meer gezond bent, ja, je kunt dan dingen niet meer doen en zo. Dus ik vind dat ook wel belangrijk.” Van het thema gezondheid gaan veel jongeren in de interviews snel over naar sporten. Dat neemt een belangrijke plaats in in het leven van veel jongeren, leerden we uit het kwalitatief onderzoek.

T., 16 jaar (V):

“Gewoon sportief zijn vind ik wel belangrijk want het is ook gezond en ik voel mij, als ik goed gesport heb, dan heb ik zo een boost.”

J., 16 jaar (M):

“Ja, sporten, ik vind het toch wel belangrijk dat je kunt sporten voor je gezondheid en ook om je gedachten even te kunnen verzetten [...] Een gevoel van ja, euh, van ontspanning en opluchting.” Naast actief bezig zijn, is ook slapen betekenisvol voor enkele jongeren. Naast het levensnoodzakelijke aspect van slapen benoemen jongeren in de interviews ook dat ze het belangrijk vinden voor hun fysische en mentale welzijn.

L., 15 jaar (V):

PIt stop

“Slapen. Dat het misschien raar is, maar dat ik dat belangrijk vind. Ik ga ‘s avonds altijd op tijd slapen zodat ik ‘s morgens fit ben, en ja, ik slaap heel graag.”

Jongeren halen in de interviews aan dat ze ook genot halen uit simpele dingen in het leven, zoals eten. Soms hebben ze het over het eten op zich, soms over het sociale aspect ervan.

L., 15 jaar (V):

“Ik vind dat zo lekker. Dat is zo! Het maakt uw dag goed, als je een lekkere maaltijd hebt gehad.” Enkele geïnterviewde jongens benoemen gamen als een bron van zingeving. Ongetwijfeld zijn er ook meisjes die dit een belangrijk aspect van hun leven vinden, maar in onze interviews kwamen ze toevallig niet aan bod. De geïnterviewde jongens hebben het zowel over gamen op zich als over waarom ze precies gamen: het sociale aspect met (online) vrienden, zich afreageren, afleiding vinden, enz.

J., 15 jaar (M):

“Gamen kan ik toch echt niet missen.”

Se., 13 jaar (M):

“Voor mij is gamen ook zalig. Als ik kwaad ben, ga ik Call of Duty spelen, zo meer je afreageren.”

M., 17 jaar (M):

“Gamen. Ik speel ook graag eens een spelleke op de computer. Euh ja, da’s ook weer een deel van ontspanning en zo ... Waardoor de stress van school er een beetje af gaat. Vooral bij de examens.” Gewoon eens goed kunnen lachen, dat vinden enkele geïnterviewde jongeren onontbeerlijk in hun leven.

Lo., 17 jaar (V):

“Ja gewoon, ik vind een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Want lachen is wel iets héél belangrijks en van het moment dat dat niet meer lukt, dan is er iets fout en dan ... Allee, ook bij mij, als ik heel serieus ben en ik kan niet lachen, dan weet iedereen dat er iets fout is en vandaar dat ik dat héél belangrijk vind.”

24 Uit het kwalitatief onderzoek blijkt ook dat jongeren betekenis vinden in creatief bezig zijn, naar muziek luisteren en uitgaan. Ze kunnen zich er ook mee ontspannen.

D., 17 jaar (V):

“Ge kunt daar echt uw emoties in kwijt. Dat is ook een manier van relativeren, denk ik.” (schilderen, n.v.d.r.)

Lo., 17 jaar (V):

“Ja, soms, als ik rustig op het gemak bezig ben met iets creatiefs, dan ben ik weg van de wereld en dan is alles leuk.”

R., 17 jaar (M):

“Nee, ik zou niet kunnen leven zonder muziek.”

C., 18 jaar (V):

“Festivals ook, gewoon als je dan je favoriete groep ziet of zo, dat is ook wel ... [...] Ja, ook weer vrij [...]” Eén jongere heeft het over een ervaring op een festival en het gevoel van vrijheid dat ze daar ervaart, hoewel ze haar vrienden kwijt was, op krukken liep en het regende.

Lo., 17 jaar (V):

“Ik liep op krukken toen en ik had ergens iets aan mijn teen. En ik sliep bij vrienden maar die vrienden was ik altijd kwijt. En ik heb dus 3/4 van Pukkelpop alleen gedaan. Door de wei geslenterd en zo ... En ik vond dat gewoon zalig zo. Dat was zo rustig, zo ... Gewoon: niks moet, alles kan. En ja, gewoon ervan genieten.” We merkten via de interviews dat alcohol- en/of druggebruik voor enkele jongeren samenhangt met uitgaan. Ze benoemen dit als een belangrijk aspect van hun leven.

M., 17 jaar (M):

“Ja, ik vind eigenlijk het leukste van drinken dat ge dan geen schaamte hebt. Gij durft meer dinges te zeggen en zo. Als gij anders nieuwe mensen leert kennen, dan durft gij er niet mee te spreken en zo. Dan staat ge keistil, gewoon eigenlijk als een plant. Dus als ik drink, dan durf ik gewoon spreken.”

M., 17 jaar (M):

“Euh, een topdag? (denkt na) De eerste keer dat ik had gedronken.” Hoewel voor deze jongeren het sociale aspect van drinken of van drugs gebruiken belangrijk is, bestempelen anderen het als iets wat ze vooral doen wanneer ze alleen zijn of afleiding zoeken.

B., 15 jaar (V):

“Omdat je dan heel de dag inspanningen hebt moeten doen en nog niks van rust of tijd voor jezelf hebt gehad. Dan heb je dat echt wel, rustig in je bed.” (na haar sport zoekt ze rust door wiet te gebruiken, n.v.d.r.)

R., 17 jaar (M):

“Alcohol, soms hebt ge da weleens nodig. [...] Da ge dan aangeschoten zijt. Da vind ik het plezantste deel. Da’s zo anders uw gedachten verzetten.”

R., 17 jaar (M):

“Ge kunt smoren als ge eens niet wilt nadenken.” Jongeren en hun gsm, ze lijken soms onafscheidelijk. Sommige jongeren gaan hier ook zelf mee akkoord. Het is wel opvallend dat slechts 9,8 procent van de bevraagde jongeren in de enquête aangeeft dat ze er belang aan hechten om de nieuwste smartphone te hebben.

B., 15 jaar (V):

“Ja, mijn gsm, hé. Als ik dat niet had, dan zou ik zot worden.” Reizen heeft ook een belangrijke functie in het leven van jongeren, leren we uit het kwalitatief onderzoek. Als ze het hebben over reizen, spreken ze met enorm veel enthousiasme. Ze proberen als het ware de sfeer over te brengen die ze voelen als ze op reis zijn.

Ti., 16 jaar (M):

“Als ik op vakantie ben, dan ben ik precies van de wereld en dat is leuk omdat je dan niet op de hoogte bent van wat er gebeurt en zo. Je kunt eigenlijk gewoon tot rust komen en dan voel ik me geweldig.” In deze context benoemen jongeren in de interviews ook de natuur als bron van zingeving. Geen enkele jongere vertelt hier iets over in verband met de thuisomgeving. Ze halen het wel aan als het over reizen of kampen gaat.

25 St., 13 jaar (M):

“Prachtig, dus je ging langs smalle paadjes door de heuvels waar dan een stroom, een beek naast liep, over bruggetjes die eruitzagen alsof ze konden inzakken, over stromingen, beken, het landschap was ongelofelijk, op de toppen van die bergen lag sneeuw. Ja, dat was echt ... En ook, nu, omdat dat zo recent is, dat dat nog als een van de beste momenten in mijn leven staat [...] Dat was echt iets heel speciaals. [...] Ja, dit is het leven, dacht ik hé.”

Tij., 16 jaar (M):

“Dan voel ik mij echt gelukkig als ik daar ben. Die bergen, en als ik op de sneeuw sta … ja, dan ben ik echt gelukkig.” Jongeren vinden het ten slotte belangrijk om het financieel comfortabel te hebben. In het kwalitatief onderzoek benoemen jongeren dan ook, conform de resultaten van het kwantitatief onderzoek, een goede job als iets instrumenteels: het voorziet hen van geld.

M., 17 jaar (V):

“Dat je bijvoorbeeld een job kunt krijgen in de verzorging of zo, of een diploma krijgen. En daarmee kun je dan werken. [...] Dan komt er geld binnen, dan kun je jezelf onderhouden, je appartement betalen, water, gas en elentrik en zo.”

C., 18 jaar (V):

“Voor niks gaat de zon op. Ik vind ook ... geld vind ik echt belangrijk. Ik ga niet akkoord met de uitspraak ‘geld maakt niet gelukkig’.”

PIt stop

We vergeleken ook hoe de jongeren van elkaar verschillen die het hoogst en het laagst scoren op deze dimensie. Hiervoor werden alleen de 10 procent jongeren die het hoogst en de 10 procent jongeren die het laagst scoren op deze dimensie geselecteerd. (Voor meer uitleg hierover: zie het hoofdstuk ‘Methodologie’.)

Als we kijken naar de jongeren die het hoogst scoren op de fysische dimensie, zien we in de tabel: ➜➜ Vooral de 16- en 17-jarigen zijn vertegenwoordigd: respectievelijk 27,2 en 32,6 procent. ➜➜ De gemiddelde leeftijd is 16,43 jaar. ➜➜ De geslachtsverdeling is ongeveer gelijk: 52,2 procent jongens en 47,8 procent meisjes. ➜➜ Verhoudingsgewijs zijn vooral jongeren uit het tso vertegenwoordigd in deze categorie (40,7 procent). (Let wel dat het aantal respondenten uit bso en buso sowieso verhoudingsgewijs laag ligt.) ➜➜ In procentuele vertegenwoordiging is vooral de verhouding tussen gelovige en niet-gelovige jongeren opvallend: respectievelijk 64,1 en 35,9 procent.

26 Frequentie

Valide percentage

Cumulatief %

Laagste score (n = 84)

Hoogste score (n = 92)





Leeftijd 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar

5 10 21 35 13

7 12 25 30 18

6.0 11.9 25.0 41.7 15.5

7.6 13.0 27.2 32.6 19.6

6.0 17.9 42.9 84.5 100.0

7.6 20.7 47.8 80.4 100.0

Geslacht Jongen Meisje

36 48

48 44

42.9 57.1

52.2 47.8

42.9 100.0

52.2 100.0

Studierichting Aso Tso Bso Buso Ontbrekend

47 27 7 2 1

35 37 15 4 1

56.6 32.5 8.4 2.4 0.0

38.5 40.7 16.5 4.4 0.0

56.6 89.2 97.6 100.0

38.5 79.1 95.6 100.0

Religie/geloof Katholiek Moslim Protestants Niet gelovig Andere

41 6 0 35 2

52 4 2 33 1

48.8 7.1 0.0 41.7 2.4

56.5 4.3 2.2 35.9 1.1

48.8 55.9 55.9 97.6 100.0

56.5 60.9 63.0 98.9 100.0

2.4

PIt stop

27 Wanneer we ook afzonderlijk kijken naar de jongeren die het laagst scoorden op de fysische dimensie zien we het volgende. ➜➜ De meerderheid bestaat uit 17-jarigen (41,7 procent). ➜➜ Voornamelijk meisjes hechten weinig waarde aan het fysische: 57,1 procent. ➜➜ De gemiddelde leeftijd is 16,49 jaar. ➜➜ Vooral aso-jongeren scoren laag: 56,6 procent. ➜➜ Voornamelijk katholieke jongeren en nietgelovigen scoren laag: respectievelijk 48,8 en 41,7 procent.

In deze fysische dimensie van zingeving merken we dat de jongeren die het hoogst scoorden, in vergelijking met degene die laagst scoorden, vooral belang hechten aan: ➜➜ Afleiding zoeken tijdens moeilijke momenten (96,7 procent) ➜➜ Leuke dingen doen (98,9 procent) ➜➜ Plezier en genot vinden in een relatie (97,8 procent) ➜➜ Hun uiterlijk (91,3 procent) ➜➜ Veel geld verdienen (88 procent) ➜➜ Dieren (85,9 procent) ➜➜ Een gezonde levensstijl (80,4 procent) De nieuwste smartphone hebben wordt door een minderheid van de jongeren aangegeven als inspirerend: 33,7 procent.

Fysische dimensie

Niet akkoord

Neutraal

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik afleiding. Frequentie Percentage Cumulatief %

16 19.1 19.1

0 0.0 0.0

38 45.2 64.3

3 3.3 3.3

30 35.7 100.0

89 96.7 100.0

In mijn vrije tijd doe ik vooral dingen waar ik plezier uit haal. Frequentie Percentage Cumulatief %

7 8.3 8.3

0 0.0 0.0

18 21.4 29.8

1 1.1 1.1

59 70.2 100.0

91 98.9 100.0

31 36.9 36.9

0 0.0 0.0

41 48.8 85.7

11 12.0 12.0

12 14.3 100.0

81 88.1 100.0

In een liefdesrelatie zoek ik vooral plezier en genot. Frequentie Percentage Cumulatief %

21 25.0 25.0

0 0.0 0.0

31 36.9 61.9

2 2.2 2.2

32 38.1 100.0

90 97.8 100.0

Ik vind het belangrijk om de nieuwste smartphone te hebben. Frequentie Percentage Cumulatief %

79 94.0 94.0

10 10.9 10.9

5 6.0 100.0

51 55.4 66.3

0 0.0 100.0

31 33.7 100.0

Ik ben bezig met een gezonde levensstijl. Frequentie Percentage Cumulatief %

19 22.6 22.6

0 0.0 0.0

45 53.6 76.2

18 19.6 19.6

20 23.8 100.0

74 80.5 100.0

Als ik later een job heb, wil ik vooral veel geld verdienen. Frequentie Percentage Cumulatief %

28 Fysische dimensie

Niet akkoord

Neutraal

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Ik vind mijn uiterlijk belangrijk. Frequentie Percentage Cumulatief %

14 16.7 16.7

0 0.0 0.0

37 44.0 60.7

8 8.7 8.7

33 39.3 100.0

84 91.3 100.0

Dieren maken mij gelukkig. Frequentie Percentage Cumulatief %

22 26.2 26.2

2 2.2 2.2

32 38.1 64.3

11 12.0 14.1

30 35.7 100.0

79 85.9 100.0

2.5 (zie ook tabellen 5.1 en 5.2 in bijlage)

Als we vervolgens de persoonlijkheidskenmerken erbij halen, zien we dat de jongeren die het hoogst scoren op de fysische dimensie in vergelijking met jongeren die het laagst scoren op deze dimensie vaker: ➜➜ een goede vriendenkring hebben; ➜➜ vertrouwen hebben in anderen; ➜➜ graag bij anderen zijn; ➜➜ een positieve kijk op het leven hebben; ➜➜ initiatief en risico’s nemen; ➜➜ zichzelf de moeite waard vinden; ➜➜ goed kunnen relativeren; ➜➜ eerst nadenken voor ze handelen;

➜➜ de behoefte hebben om de wereld te overtuigen van hun ideeën. Ten slotte zien we dat jongeren die het laagst scoren op deze dimensie in vergelijking met jongeren die het hoogst scoorden op deze dimensie: ➜➜ minder vaak vertrouwen hebben in anderen; ➜➜ vaker graag alleen zijn; ➜➜ vaker een minder positieve kijk op het leven hebben; ➜➜ minder vaak initiatief en risico’s nemen; ➜➜ zich minder vaak de moeite waard vinden.

Laagste score

Hoogste score

Goede vriendenkring

77.4

94.6

Vrienden van eigen leeftijd

46.4

57.6

Jongere vrienden

11.9

34.8

Oudere vrienden

35.7

69.5

Vertrouwen in anderen

30.9

55.5

Graag alleen zijn

38.1

27.2

Graag bij anderen zijn

57.2

91.3

Zich soms eenzaam voelen

39.3

36.9

Betrouwbaar zijn

86.9

93.5

Een positieve kijk hebben op het leven

50.0

79.3

Beïnvloedbaar zijn

32.1

37.0

Initiatief nemen

38.1

67.4

Risico’s nemen

30.9

70.7

Zichzelf de moeite waard vinden

38.1

59.8

Goed relativeren

45.2

62.0

Zich snel zorgen maken

61.9

62.0

Eerst nadenken voor ze iets doen

46.4

56.6

De wereld overtuigen van hun ideeën

27.4

41.3

2.6 (zie ook tabel 5.9 in de bijlagen.)

PIt stop

29 Psychische dimensie van zingeving Bij de psychische dimensie van zingeving werd getoetst of de jongeren: ➜➜ veel nadenken als ze het moeilijk hebben; ➜➜ zelf veel willen bijleren in hun vrije tijd en in hun latere beroepsuitoefening; ➜➜ vooral bijleren over zichzelf in een liefdesrelatie; ➜➜ graag eigen beslissingen nemen; ➜➜ vaak nadenken over zichzelf; ➜➜ graag nieuwe dingen leren; ➜➜ vaak terugdenken aan mooie herinneringen.

Psychische dimensie Als ik het moeilijk heb, denk ik veel na. Frequentie Percentage Cumulatief %

In mijn vrije tijd wil ik vooral iets bijleren. Frequentie Percentage Cumulatief %

Als ik later een job heb, dan wil ik vooral bijleren. Frequentie Percentage Cumulatief %

In een liefdesrelatie wil ik vooral mezelf beter leren kennen. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik neem graag mijn eigen beslissingen. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik denk vaak na over mezelf. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik leer graag nieuwe dingen. Frequentie Percentage Cumulatief %

Uit de resultaten kan het volgende geconcludeerd worden: ➜➜ 85,5 procent van de bevraagden denkt vaak terug aan mooie herinneringen. ➜➜ De overgrote meerderheid van de jongeren (84,6 procent) hecht er belang aan om eigen beslissingen te nemen. ➜➜ 83,3 procent van de jongeren leert graag nieuwe dingen bij. ➜➜ Jongeren denken veel na op moeilijke momenten (82 procent). ➜➜ Het merendeel van de jongeren (72 procent) denkt vaak over zichzelf na. ➜➜ De meeste jongeren (60,5 procent) willen zelf veel bijleren bij de uitoefening van hun toekomstige job. ➜➜ Jongeren zijn (ondanks het voorgaande resultaat) niet snel geneigd om nieuwe dingen bij te leren tijdens hun vrije tijd (slechts 31 procent ging hiermee akkoord).

1

2

3

4

5

2 0.3 0.3

27 4.2 4.5

88 13.6 18.1

281 43.4 61.4

250 38.6 100.0

9 1.4 1.4

135 20.8 22.2

303 46.8 69.0

166 25.6 94.6

35 5.4 100.0

3 0.5 0.5

35 5.4 5.9

218 33.6 39.5

310 47.8 87.3

82 12.7 100.0

17 2.6 2.6

87 13.4 16.0

294 45.4 61.4

193 29.8 91.2

57 8.8 100.0

3 0.5 0.5

10 1.5 2.0

87 13.4 15.4

328 50.6 66.0

220 34.0 100.0

2 0.3 0.3

28 4.3 4.6

152 23.5 28.1

268 41.4 69.4

198 30.6 100.0

0 0.0 0.0

7 1.1 1.1

101 15.6 16.7

343 52.9 69.6

197 30.4 100.0

30 Psychische dimensie Ik denk vaak terug aan mooie herinneringen. Frequentie Percentage Cumulatief % 2.7

1

2

3

4

5

4 0.6 0.6

14 2.2 2.8

76 11.7 14.5

272 42.0 56.5

282 43.5 100.0

1 = helemaal niet akkoord; 2 = niet akkoord; 3 = neutraal; 4 = akkoord; 5 = helemaal akkoord

Zowel in de resultaten van de enquête als in de interviews zien we dat het merendeel van de jongeren in moeilijke tijden graag even alleen is om na te denken over zichzelf.

S., 17 jaar (M):

“Alleen zijn om erover na te denken.” (Antwoord op de vraag: “Wat doe je als je je niet goed voelt?” n.v.d.r.)

Ti., 16 jaar (M):

“Als ik een slechte dag heb, wil ik niet dat iedereen naast me komt staan. Ik vind dat dan niet leuk, laat me liever tot rust komen. [...] Vaak is dat dan thuis of zo, dat ik alleen op mijn kamer ga zitten en dat ik zo tot rust kom. Dan denk ik na over wat er slecht was of zo en dan hoop ik dat ik morgen opsta met een blije dag.” Zowel in het kwantitatieve als in het kwalitatieve luik zien we dat de meeste jongeren aangeven dat ze sowieso vaak nadenken over zichzelf en het belangrijk vinden om af en toe even stil te staan.

S., 17 jaar (M):

“Je hebt soms zeker een moment nodig om alleen te zijn en alles op een rijtje te zetten. [...] Dan is het soms nodig om even over alles na te denken, over wat je eigenlijk bent kwijtgespeeld of alles wat je hebt bereikt in je leven en wat je nog wilt bereiken, en je de vraag te stellen waarom we hier zijn. En eigenlijk om je de vraag te stellen: wie ben ik? Dat zijn vragen die je je stelt als je alleen bent.”

Le., 17 jaar (V):

“Ja, alleen zijn. Ik vind dat ook wel een keer belangrijk. [...] Dat je een keer kunt nadenken over dingen, dat er geen mensen zijn die je kunnen storen en zo.”

R., 17 jaar (M):

“Nadenken over mezelf. Soms vind ik dat weleens plezant om zo alleen te gaan zitten, een jointje te smoren.” Eén geïnterviewde vat het lachend als volgt samen:

D., 17 jaar (V):

“Zelfkennis is het begin van alle wijsheid. (lacht)” Uit de interviews blijkt ook dat jongeren het belangrijk vinden om zichzelf te ontwikkelen, om bij te leren en goede punten te halen. Soms als intrinsiek doel, soms als iets instrumenteels (bv. om iets te bereiken in het leven, om hun ouders tevreden te stellen, ...). Ze hebben hier duidelijke opvattingen over.

A., 14 jaar (V):

“Goede punten op school. Da’s echt belangrijk, vind ik. [...] Voor mijn ouders ook, maar allee ja, meer voor mij, want da’s voor mij ... Dan kun je meer worden, dan kun je kiezen. Als je je concentreert op die richting, dan kun je echt wel worden wat je wilt en zo.”

S., 17 jaar (M):

“Educatief vlak is heel belangrijk voor mij want tegenwoordig, zeker hier in Europa, ben je niets meer als je geen diploma haalt. En daarom streef ik eigenlijk naar een diploma. Dat is eigenlijk ook waar mijn ouders naar streven, en dat zou ik zeker willen behalen in mijn leven.”

T., 16 jaar (V):

“Goede punten op school vind ik ook wel belangrijk want als je daar al slecht op scoort, zal ik maar zeggen, dan zul je later ook moeilijkheden hebben, dat besef ik wel. Ik ben wel een beetje een streber, denk ik.”

31 Het sociale aspect van school halen jongeren uiteraard ook aan (zie sociale dimensie p. 35), maar de gesprekken tonen aan dat school voor heel wat jongeren belangrijk is als middel om zichzelf te ontplooien.

A., 19 jaar (M):

“Ja, je leert eigenlijk verschillende dingen, hé. Je leert daar ten eerste je talenten ontdekken, hoe je moet omgaan met anderen, anderen respecteren, discipline krijgen of aanleren. Ja, daarom is dat wel belangrijk. Ook voor later. Je moet ook kunnen stilzitten op je werk, hé.”

D., 17 jaar (V):

“Ik vind het ook wel belangrijk om dingen op te pikken, om uit fouten, ervaringen van andere mensen te leren, om daar zelf ook mijn lessen uit te trekken. En vandaar: goede punten op school vind ik ook wel belangrijk, omdat ik wel bezig ben met educatie en de toekomst. Zie, ik wil zeker mijn diploma hebben. Ik heb ook al een hele toekomst voor mij, ik weet toch al wat ik ermee wil doen.”

R., 14 jaar (M):

“Voor de lessen. Om meer te weten, meer bij te leren. Dat ook.” Eén jongere gebruikt in het gesprek zelfs het woord zelfontplooiing en is hier heel doelbewust mee bezig. Zowel voor zichzelf als om een plaats te vinden in de maatschappij.

D., 17 jaar (V):

“Ik heb evengoed aan zelfontplooiing toch wel verschillende punten gedaan, zoals mezelf blijven veranderen [...] totdat ik tevreden was over mijzelf, eigenlijk. Tot ik toch wel een gevoel had aanvaard te zijn in de maatschappij.” Uit de interviews blijkt heel duidelijk dat de jongeren ambities hebben op professioneel vlak. Zowel de oudere als de jongere geïnterviewden hebben al een duidelijk idee over wat ze later willen worden of bereiken.

Le., 17 jaar (V):

“Ik zou later graag vroedkunde studeren, ik hou wel van kleine kindjes.”

A., 15 jaar (V):

PIt stop

“Omdat ik wel een belangrijke persoon wil worden in de toekomst.” (ze wil dokter worden, n.v.d.r.)

St., 13 jaar (M):

“Ik wil later sportjournalist worden voor voetbal, voetbal is mijn leven. [...] Ik wil later in mijn job iets gaan doen met voetbal omdat mijn ‘grootste’ talent is inzicht hebben in voetbal, weten hoe dat gaat en wat dat daar speelt.”

Tij., 16 jaar (M):

“Ik wil verder studeren en toch nog een deftige job weten te vinden. [...] Zoals kinesist of zo, dat zou ik wel nog willen worden.” Uit de interviews leerden we ook dat sommige jongeren al erg toekomstgericht nadenken en in hun toekomstige professionele carrière houvast zoeken. Ze hebben hiervoor zelfs een heel plan bedacht, inclusief plan B.

D., 17 jaar (V):

“Ik ben nu bezig met een opleiding als zorgkundige. Ik moet sowieso tot mijn 19e op deze school blijven om mijn diploma te kunnen behalen. Daarom ben ik van plan om na mijn zorgkunde nog twee jaar ‘administratief medewerker’ te doen. Voor als ik ooit iets aan mijn rug krijg, wat in de zorgsector nogal weleens gebeurt door heffen en tillen. Dan heb ik toch wel een plan B, zodat ik verder kan. [...] En dan ben ik ook nog van plan om nadien te werken en toch nog in avondschool voor verpleegkundige te gaan.” Naast hun ambities op professioneel vlak halen heel wat jongeren aan dat ze in hun sport of jeugdbeweging écht hun best willen doen, willen presteren of iets willen betekenen.

B., 15 jaar (V):

“Ik wil van mijn sport eigenlijk mijn carrière maken. [...] Zodra ik mijn wedstrijden deed, had ik zoiets van ‘waw, dat kan niet’, dat ik mijn wedstrijden doe en dat ik op zo’n hoog niveau sta. Maar blijkbaar wel.”

T., 14 jaar (M):

“Om ook zo wat te kunnen presteren voor den trainer en ... [...] dat ik er echt wel ben voor goeie inzet en al.” (voetbal, n.v.d.r.)

32 Tij., 16 jaar (M):

C., 18 jaar (V):

“Ik wil later eigenlijk echt hoofdleider worden, of toch proberen.”

“Nu ik aan de leeftijd van achttien ben gekomen, heb ik wel de drang om ... allee, ik wil niet meer hier blijven, ik wil eropuit trekken.”

Spontaan komen er ook enkele getuigenissen van hoe jongeren kijken naar de nabije en verdere toekomst.

B., 15 jaar (V):

C., 18 jaar (V):

“Dat ik gewoon voor mijzelf kan zorgen en dat ik van niets of niemand afhang.”

D., 17 jaar (V):

Om verschillen te ontdekken tussen de groepen die hoog en laag scoren op deze dimensie werd opnieuw een onderverdeling gemaakt, waarbij we het hoogste en laagste tiende percentiel met elkaar vergeleken.

“Maar ik denk dat ik redelijk positief in het leven sta, want elke keer als ik ga slapen, dan denk ik aan waarom ik morgen weer wil opstaan.”

“Ik heb een goed oog op mijn toekomst en ik wil mijn doelen zeker en vast bereiken.”

Jongeren die het hoogst scoren op de psychische dimensie zijn, zoals we zien in de onderstaande tabel: ➜➜ hoofdzakelijk meisjes (62,5 versus 37,5 procent); ➜➜ leerlingen uit het aso (39,3 procent), gevolgd door leerlingen uit het tso (28,6 procent) en bso (21,4 procent); ➜➜ eerder gelovige jongeren dan niet-gelovige jongeren (respectievelijk 60,7 en 35,7 procent).

Jongeren geven ten slotte zowel in de enquête als in de interviews aan dat ze in de nabije of verdere toekomst vooral zelfstandig willen zijn en eigen beslissingen willen nemen.

Frequentie

Valide percentage

Cumulatief %








6 11 19 23 10

5 8 14 16 13

8.7 15.9 27.5 33.3 14.5

8.9 14.3 25.0 28.6 23.2

8.7 24.6 52.2 85.5 100.0

8.9 23.2 48.2 76.8 100.0


43 26

21 35

62.3 37.7

37.5 62.5

62.3 100.0

37.5 100.0


24 37 7 0 1

22 16 12 6 0

35.3 54.4 10.3 0.0 0.0

39.3 28.6 21.4 10.7 0.0

35.3 89.7 100.0 100.0

39.3 67.9 89.3 100.0

Religie/geloof Katholiek Moslim Niet gelovig Spiritueel Andere

31 3 35 0 0

29 4 20 2 1

44.9 4.3 50.7 0.0 0.0

51.8 7.1 35.7 3.6 1.8

44.9 49.3 100.0 100.0 100.0

51.8 58.9 94.6 98.2 100.0

2.8

PIt stop

33 De meeste jongeren die laag scoren op deze dimensie zijn: ➜➜ voornamelijk jongens (62,3 versus 37,7 procent); ➜➜ voornamelijk jongeren uit het tso (54,4 procent) in vergelijking met jongeren uit andere studierichtingen. Tussen gelovigen en niet-gelovigen zijn er geen grote verschillen merkbaar (49,3 versus 50,7 procent).

Psychische dimensie

Wanneer de afzonderlijke variabelen van deze dimensie onder de loep genomen worden, blijkt dat de jongeren die hoog scoren op deze dimensie: ➜➜ veel nadenken tijdens moeilijke momenten (96,5 procent); ➜➜ graag nieuwe dingen bijleren (98,2 procent) en belang hechten aan nieuwe dingen bijleren tijdens hun vrije tijd (89,3 procent), aan bijleren in hun toekomstige job (96,4 procent) en aan bijleren over zichzelf in een liefdesrelatie (87,5 procent); ➜➜ het belangrijk vinden om eigen beslissingen te kunnen nemen (100 procent); ➜➜ vaak nadenken over zichzelf (92,8 procent); ➜➜ graag terugkijken op mooie herinneringen (98,2 procent).

Niet akkoord

Neutraal

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Als ik het moeilijk heb, denk ik veel na. Frequentie Percentage Cumulatief %

17 24.6 24.6

0 0.0 0.0

23 33.3 57.9

2 3.6 3.6

29 42.0 100.0

54 96.4 100.0

In mijn vrije tijd wil ik vooral iets bijleren. Frequentie Percentage Cumulatief %

47 68.1 68.1

0 0.0 0.0

22 31.9 100.0

6 10.7 10.7

0 0.0 100.0

50 89.3 100.0

Als ik later een job heb, dan wil ik vooral bijleren. Frequentie Percentage Cumulatief %

21 30.4 30.4

0 0.0 0.0

37 53.6 84.1

2 3.6 3.6

11 15.9 100.0

54 96.4 100.0

In een liefdesrelatie wil ik vooral mezelf beter leren kennen. Frequentie Percentage Cumulatief %

37 53.6 53.6

0 0.0 0.0

29 42.0 95.7

7 12.5 12.5

3 4.3 100.0

49 87.5 100.0

Ik neem graag mijn eigen beslissingen. Frequentie Percentage Cumulatief %

6 8.6 8.6

0 0.0 0.0

22 31.9 40.6

0 0.0 0.0

41 59.4 100.0

56 100.0 100.0

Ik denk vaak na over mezelf. Frequentie Percentage Cumulatief %

20 28.9 28.9

0 0.0 0.0

27 39.1 68.1

4 7.1 7.1

22 31.9 100.0

52 92.9 100.0

Ik leer graag nieuwe dingen. Frequentie Percentage Cumulatief %

7 10.1 10.1

0 0.0 0.0

36 52.2 62.3

1 1.8 1.8

26 37.7 100.0

55 98.2 100.0

34 Psychische dimensie

Niet akkoord

Ik denk vaak terug aan mooie herinneringen. Frequentie Percentage Cumulatief %

Neutraal

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

5 7.2 7.2

0 0.0 0.0

20 29.0 36.2

1 1.8 1.8

44 63.8 100.0

55 98.2 100.0

2.9 (Zie ook tabellen 5.3 en 5.4 in de bijlagen.)

De analyse van de gegevens, rekening houdend met de persoonlijkheidskenmerken, toont ten slotte ook dat jongeren die het hoogst scoren op de psychische dimensie in vergelijking met jongeren die het laagst scoren op deze dimensie vaker: ➜➜ aangeven dat ze een goede vriendenkring hebben; ➜➜ vrienden van hun eigen leeftijd en oudere vrienden hebben; ➜➜ vertrouwen hebben in anderen; ➜➜ graag alleen zijn;

➜➜ graag bij anderen zijn; ➜➜ zich eenzaam voelen; ➜➜ zich betrouwbaar voelen; ➜➜ een positieve kijk op het leven hebben; ➜➜ initiatief en risico’s nemen; ➜➜ zichzelf de moeite waard vinden; ➜➜ goed kunnen relativeren; ➜➜ zich snel zorgen maken; ➜➜ eerst nadenken voor ze handelen; ➜➜ de wereld willen overtuigen van hun ideeën.

Laagste score

Hoogste score

Goede vriendenkring

85.5

92.8


55.0

64.3

Jongere vrienden

26.1

30.4

Oudere vrienden

31.9

60.7


31.9

55.3

Graag alleen zijn

15.9

50.0


68.1

82.2


33.3

58.9

Betrouwbaar zijn

82.6

98.2

Positieve kijk hebben op het leven

55.0

76.8

Beïnvloedbaar zijn

33.3

35.7

Initiatief nemen

31.8

64.3

Risico’s nemen

36.2

64.3


33.3

60.7

Goed relativeren

36.2

62.5


37.7

85.7

Eerst nadenken voor je iets doet

27.5

64.2

De wereld overtuigen van je ideeën

18.8

50.0


PIt stop

35 Sociale dimensie van zingeving Tot deze dimensie behoort: ➜➜ anderen opzoeken wanneer je het moeilijk hebt; ➜➜ vrienden zien tijdens de vrije tijd; ➜➜ samenwerken met andere mensen tijdens de latere jobuitoefening; ➜➜ zorgen voor elkaar in een liefdesrelatie; ➜➜ een gsm gebruiken in functie van sociaal contact; ➜➜ het fijn vinden om verantwoordelijk te zijn; ➜➜ een luisterend oor zijn voor anderen; ➜➜ religieuze instellingen bezoeken om andere mensen te zien.

Uit de resultaten van het kwantitatief onderzoek kan geconcludeerd worden dat: ➜➜ 93,7 procent het belangrijk vindt om voor elkaar te zorgen in een liefdesrelatie; ➜➜ de meeste jongeren (71,1 procent) belang hechten aan samenwerken met anderen tijdens hun latere job; ➜➜ 70,9 procent het belangrijk vindt om verantwoordelijk te zijn; ➜➜ voor 70,2 procent van de jongeren een gsm vooral dient om contact te hebben met vrienden; ➜➜ 69,5 procent van de respondenten hun vrije tijd doorbrengt met vrienden; ➜➜ minder dan de helft (43,7 procent) van de jongeren anderen opzoekt wanneer ze het moeilijk hebben; ➜➜ slechts 5,4 procent van de jongeren een religieuze instelling bezoekt om op die manier andere mensen te zien.

Ten slotte geeft ook 70,1 procent van de jongeren aan dat anderen hun problemen vaak aan hen vertellen. Sociale dimensie Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik anderen op. Frequentie Percentage Cumulatief %

In mijn vrije tijd wil ik vooral mijn vrienden zien. Frequentie Percentage Cumulatief %

Als ik later een job heb, wil ik vooral (samen)werken met mensen. Frequentie Percentage Cumulatief %

In een liefdesrelatie zorgen mijn partner en ik voor elkaar. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik vind het fijn om verantwoordelijk te zijn. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik heb vooral een gsm om contact te hebben met mijn vrienden. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik merk dat anderen vaak hun problemen tegen mij vertellen. Frequentie Percentage Cumulatief %

1

2

3

4

5

31 4.8 4.8

117 18.1 22.8

217 33.5 56.3

219 33.8 90.1

64 9.9 100.0

5 0.8 0.8

29 4.5 5.2

164 25.3 30.6

314 48.5 79.0

136 21.0 100.0

4 0.6 0.6

27 4.2 4.8

156 24.1 28.9

289 44.6 73.5

172 26.5 100.0

2 0.3 0.3

2 0.3 0.6

37 5.7 6.3

287 44.3 50.6

320 49.4 100.0

2 0.3 0.3

20 3.1 3.4

166 25.6 29.0

323 49.8 78.9

137 21.1 100.0

10 1.5 1.5

46 7.1 8.6

137 21.1 29.8

287 44.3 74.1

168 25.9 100.0

6 0.9 0.9

34 5.2 6.2

154 23.8 29.9

300 46.3 76.2

154 23.8 100.0

36 Sociale dimensie

1

2

3

4

5

Ik ga vooral naar de kerk/moskee/synagoge/… om andere mensen te zien. Frequentie Percentage Cumulatief %

418 64.5 64.5

130 20.1 84.6

65 10.0 94.6

25 3.9 98.5

10 1.5 100.0

2.11


Zoals we in de resultaten zien van de enquête: minder dan de helft van de jongeren zoekt anderen op als ze het even moeilijk hebben. In de interviews horen we dat jongeren die vooral steun zoeken bij anderen in de eerste plaats steun vinden bij hun ouders.

S., 17 jaar (M):

“Ouders, ja. Zij weten [...] wat het beste voor mij is, vandaar dat ik liever praat met hen als er iets gebeurd is of bijvoorbeeld als ik even in een dalperiode zit.”

M., 17 jaar (M):

“Ja, je kunt altijd bij hen terecht, dus ja ... Ze hebben altijd wel een oplossing voor je problemen, dus die zijn echt wel belangrijk.” (ouders, n.v.d.r.) Sommige jongeren benoemen niet alleen hun ouder(s) als steunfiguur, maar ook de bredere context van hun familie als vangnet waar ze terecht kunnen als ze het moeilijk hebben.

H., 17 jaar (M):

“Ik heb een goeie band met mijn neven [...] Als er iets is, kunnen wij altijd bij elkaar terecht. Je belt of je komt langs. Allee, ik ben altijd welkom, al is het om twaalf uur ’s nachts. Als er echt een probleem is, is dat van ‘kom, we gaan daarover praten, da’s geen probleem’. En dan steunt die mij en raadt hij mij af wat ik niet mag doen en zegt die wat ik wel mag doen.” Jongeren geven in de interviews wel aan dat ze ook bij hun vrienden terechtkunnen als ze het moeilijk hebben. Hun vrienden kunnen een luisterend oor aanbieden, raad geven of voor afleiding zorgen.

U., 14 jaar (V):

“Mijn vrienden, allee, meer vriendinnen. Ja, als er bijvoorbeeld een moeilijke situatie is, dan kan ik altijd bij hen terecht. Ik kan mijn mening uiten, ik kan mezelf zijn bij hen. En ja, da’s eigenlijk alleen bij hen, vind ik.”

Tij., 16 jaar (M):

“Ik heb een paar vrienden, maar echt wel écht goeie vrienden dan. Het is bijvoorbeeld nog maar twee maanden geleden gedaan met mijn vriendin en zij hebben mij dan echt wel gesteund door te bellen en naar hier te komen, ja.” Een speciaal soort vriend is degene die jongeren benoemen als hun ’beste vriend(in)’, leren we uit het kwalitatief onderzoek. Natuurlijk is die persoon er ook voor hen in moeilijke tijden.

R., 14 jaar (M):

“Eén persoon, die weet meer dan de familie. Da’s mijn beste vriendin. Die weet het ook als er iets is en zo. Eigenlijk moet ik niet zeggen dat ik dit heb, dan zegt die: “Er is iets. Wat is het?” En dan kijkt die zo naar mij: “Is dat dit of dat?” en dan weet die dat direct.”

Lo., 17 jaar (V):

“Die betekent echt héél veel voor mij. Ik heb vorig jaar een zware periode gehad, en hij heeft mij daar echt wel doorheen gesteund. En hij is er ook altijd geweest voor mij.” (beste vriend, n.v.d.r.)

37 Nog een speciaal persoon in het leven van jongeren is hun lief. Die persoon kan ook als steunfiguur in moeilijke tijden fungeren.

B., 15 jaar (V):

“Euh ja, mijn lief op dat moment dan. Die steunt mij dan ook wel het hardste.” Ook kunnen huisdieren dienen als steun voor jongeren.

T., 14 jaar (M):

“En dan mijn huisdieren. Euh ... ja ... Allee, je kunt er wel tegen spreken en zo maar die zullen niks terugzeggen. Je kunt er je problemen aan uitleggen en je mening zeggen en zo. Maar dan heb je toch iemand bij jou, ook al verstaat die er eigenlijk niks van, maar toch ...” Zoals we ook zagen in de resultaten van het kwantitatieve luik, geeft de meerderheid van de jongeren aan niet met anderen te praten als ze het moeilijk hebben. In de gesprekken vermelden jongeren dat ze pas praten over negatieve gevoelens of gebeurtenissen wanneer ze er expliciet over aangesproken worden.

C., 18 jaar (V):

”Tot er iemand vraagt aan mij wat is er, zal ik nooit zeggen van: “Ja, gisteren ...” Allee, je gezin, dat is iets wat je voor jezelf houdt. Als ik het supermoeilijk heb, zal ik wel bekennen, maar zelf zal ik daar normaal niet over beginnen.” Uit de interviews leren we dat het al dan niet steunen op anderen afhangt van de sterkte van de vertrouwensband. De mensen die jongeren kunnen vertrouwen, zijn ook de mensen van wie ze geloven dat die er altijd voor hen zullen zijn. Opnieuw merken we in de gesprekken dat ze voornamelijk hun ouders en familieleden als vertrouwenspersoon zien.

W., 15 jaar (M):

“Omdat dat meestal mensen zijn op wie je altijd kunt vertrouwen, die je meestal nooit in de steek laten en ... ja, daar kun je altijd op rekenen, dus. (familie, n.v.d.r.)”

D., 17 jaar (V):

“ Zonder je familie sta je nergens. [...] Maar uiteindelijk zijn zij het op wie je kunt terugvallen als je hen het hardst nodig hebt.”

L., 15 jaar (V):

PIt stop

“Mijn mama eigenlijk, omdat ik haar ook eigenlijk echt alles kan vertellen, dus toch mijn beste vriendin. Wij hebben dus echt een heel goede band. Wij vertellen elkaar alles en zo. [...] En die heeft ons ook zo opgevoed. Van ‘ik ben er altijd voor jou’ en zo. Ja, dan ga je haar ook echt zo vertrouwen.” We merken in de interviews dat ouders niet alleen belangrijk zijn wegens hun rol als vertrouwenspersoon maar ook wegens de liefde en zorg die de jongeren van hen krijgen. Een aantal jongeren geven ook aan dat ze hen daarom ook erg dankbaar zijn.

S., 17 jaar (M):

“Ik mag heel dankbaar zijn dat mijn ouders nog altijd heel goed voor mij zijn en er nog altijd zijn voor mij. [...] De ouders zijn voor mij echt de meest dierbare personen op aarde.”

A., 19 jaar (M):

“Nu bijvoorbeeld, moest ik nu kiezen tussen hun leven of mijn leven, dan zou ik eigenlijk mijn leven weggeven in de plaats van dat van hen. Dus die betekenen wel wat voor mij.”

Tij., 16 jaar (M):

“Omdat zij er ook altijd voor mij zijn, en ja, het zijn goeie mensen. En mijn ouders zorgen eigenlijk wel heel goed voor mij.” Sommige jongeren geven in gesprekken aan dat ze de band met hun mama anders ervaren dan die met hun papa. Dat heeft volgens jongeren te maken met het feit dat ze hen het leven geschonken heeft.

I., 16 jaar (M):

“Ik heb toch een betere band met mijn moeder. Ik hou van mijn vader en zo maar met mijn moeder is dat altijd sterker geweest. Zij heeft mij wel op deze wereld gezet en zo.”

H., 17 jaar (M):

“Zij heeft mij negen maanden gedragen. [...] Ja, ik ga haar echt niet in de steek laten. Zij heeft mij verzorgd, zij heeft mij grootgebracht, zij heeft mij juiste dinges geleerd, geleerd wat ik wel en niet mag doen.” Sommige jongeren leggen in de interviews uit dat ze hun ouders als vertrouwenspersonen verkiezen boven hun vrienden. Ze geven aan dat de band met hun familie duurzamer is dan de band met hun vrienden.

38 W., 15 jaar (M):

“Bij vrienden is dat wat moeilijker om hen te vertrouwen [...]” (de vertrouwensband met zijn familie is groter, n.v.d.r.)

Le., 17 jaar (V):

“Vrienden, je kunt op hen vertrouwen en alles tegen hen zeggen, maar bij familie en gezin heb je dat toch wel nog meer, ook naar later toe en zo.”

C., 18 jaar (V):

“Als er iets gebeurde, zou ik eerder naar mijn ouders gaan dan naar mijn vrienden omdat ik mijn ouders nooit in de steek zal laten. En van heel veel vrienden heb ik al veel meegemaakt dat ik voor verrassingen kom te staan.” Bepaalde thema’s zijn eerder geschikt om met vrienden te bespreken, zeggen de jongeren. Sommige verkiezen hun vrienden boven hun ouders of familie als het gaat over vertrouwelijke dingen delen.

A., 14 jaar (V):

“Zeker als ge beste vrienden zijt of zo, dan vertrouwt ge die wel echt en zo en dan kunt ge die alles vertellen en zo.”

B., 15 jaar (V):

“Zij zijn de enigen, de vrienden die ik echt heb, op wie ik kan vertrouwen. Dat zijn eigenlijk de mensen die alles weten van mij. Tegenover mijn ouders, die weten NIKS van mij. Dus bij hen kan ik wel altijd terecht.”

R., 17 jaar (M):

“Zowat alles (vertelt hij aan zijn vrienden, n.v.d.r.). Ik zeg bijna nooit iets tegen mijn familie. Omdat ja, ik vind dat dat hun zaken niet zijn. Want ja, je familie, die begint dan te zagen.” De vertrouwensband tussen vrienden is vaak niet absoluut. Zo leren we uit het kwalitatief onderzoek dat sommige vrienden betrouwbaar zijn en andere onbetrouwbaar. Ze zien die mensen verrassend genoeg wel nog als vrienden, maar dan wel slechte vrienden.

A., 19 jaar (M):

“Nu, je weet, niet op alle vrienden kun je rekenen. Maar op een aantal wel. [...] [Slechte vrienden] komen enkel als je gelukkig bent en ja ...”

H., 17 jaar (M):

“Het is gewoon, je moet een onderscheid kunnen maken: is die betrouwbaar of niet? [...] Er zijn mensen die er altijd voor je zijn, maar toch.” Sommige jongeren hebben dan ook een heel pessimistisch beeld over vriendschap. Ze geven in de interviews aan dat de kans groot is dat hun vrienden hen ooit zullen teleurstellen.

I., 16 jaar (M):

“Maar uiteindelijk steken [vrienden] toch een mes in je rug. [...] Mensen zijn echt slangen. Je vrienden kunnen echt slangen worden na een tijd. Echt waar.”

C., 18 jaar (V):

“Daarom zeg ik van vrienden dat ze je ooit toch zullen teleurstellen. Sindsdien vertrouw ik dus niet meer zoveel mensen.” Als het gaat over leerkrachten zijn jongeren in de interviews over het algemeen negatief. Leerkrachten vertrouwen? Nee. Zij zullen het toch maar doorvertellen in de lerarenkamer.

I., 16 jaar (M):

“Die nemen allemaal als ontbijt drie citroenen of zo, daarom zijn ze verzuurd (gelach) [...] Leerkrachten zijn echt vossen, sluwe slangen, echt waar.”

S., 17 jaar (M):

“Ik heb nog nooit echt een vertrouwensgevoel gehad bij een leerkracht.” (er wordt namelijk volgens hem veel geroddeld over leerlingen in de leraarskamer, n.v.d.r.)

U., 14 jaar (V):

“Er zijn leerkrachten die ik echt leuk vind en er zijn er die ik echt niet niet niet niet niet haat maar gewoon hun gedrag haat.” Enkele jongeren geven in de gesprekken aan vooral schoolgerelateerde problemen met hun leerkracht te bespreken.

H., 17 jaar (M):

”Vooral wat ik niet zou doen. [...] Die kan sowieso verder praten en die zegt ‘gij kunt mij vertrouwen’. En dan gaan die de leraarskamer binnen en dan praten die over u ...”

39 We leren uit het kwalitatief onderzoek ook wat ervoor zorgt dat jongeren bepaalde leerkrachten wel vertrouwen.

S., 17 jaar (M):

“Bij wie ik dat wel heb gehad, is een islamleerkracht. Dat is echt zo, je zag aan die mens dat dat zo een warme persoon was en een eerlijke persoon, en die was ook niet zo vaak in de leraarskamer.”

U., 14 jaar (V):

“Bij andere leerkrachten, zoals van techniek, kun je wel praten. Zij komt zelfs naar ons om met ons te praten. Zij komt zelfs naar mij en zegt: ‘Ik weet dat je bij mij meer kunt praten dan met andere leerkrachten.’ En dan hebben wij zoiets van: ja, da’s waar, zij begrijpt mij.” Bij klasgenoten vinden enkele jongeren dan weer wel vriendschap en vertrouwen. In de gesprekken geven ze aan dat een positief klasklimaat volgens hen nodig is om dat vertrouwen te garanderen. Dat positieve klasklimaat is helaas niet overal aanwezig.

H., 17 jaar (M):

“Bij ons in de klas is er echt vriendschap [...] Iedereen mag elkaar, iedereen helpt elkaar als er iets is, van ‘ja bel mij’, of die belt jou of die helpt jou of die komt naar mij. [...] Iedereen werkt graag met elkaar en er zijn geen groepjes of zo.”

L., 15 jaar (V):

“Eigenlijk zijn [klasgenoten] niet leuk want die nemen je niet zoals je bent.” We leren uit het kwalitatief onderzoek dat jongeren het belangrijk vinden zich thuis te voelen bij anderen. Dat thuisgevoel vinden ze bij verschillende mensen of groepen, bijvoorbeeld binnen hun gezin en hun familie. Feesten, gezellig samenzijn en familietradities zijn daarbij zeer belangrijk.

A., 14 jaar (V):

“Bijvoorbeeld samenkomen allemaal, samen eten, zo allemaal dinges doen, eens naar Nederland gaan of zo ... Dat is gezellig, da’s goeie sfeer en zo. [...] Zo een leuk gevoel, dat je die familie hebt, ook. Ja, dat.”

W., 15 jaar (M):

“Ik vind het altijd wel leuk als we [bij familie] zijn, dat geeft ook zo wat een thuisgevoel.”

B., 15 jaar (V):

PIt stop

“Mijn oma´s kant, dat is leuk omdat je daar ook altijd terecht kunt, en als je gaat met Kerstmis of zo, dat we dan een echt grote traditie gaan doen ... als we daar aankomen, gaan we eerst pakjes onder de boom zetten, en dan voordat we gaan eten één pakje, dat is echt allemaal traditie.”

Gelovige jongeren zeggen in de interviews dat ze een thuisgevoel vinden binnen hun geloofsgemeenschap.

H., 17 jaar (M):

“Want als je in een moskee binnenkomt, dan begroet je iedereen [...] en dan krijg jij begroetingen van iedereen terug en dan heb je het gevoel: ik ben hier aanwezig en die mogen mij. Snap je? Er is geen haat in de moskee. Ze zijn blij dat je er bent, dan heb je efkes rust en kun je ook raad vragen of dingen vertellen en zelfs anoniem zeggen. Snap je? Er zijn nooit problemen in de moskee.”

I., 16 jaar (M):

“Da's echt graaf. Je moet dat gewoon zien als iedereen naar buiten gaat (uit de moskee, n.v.d.r.). Vooral als je bij de manneningang staat en iedereen gaat naar buiten, iedereen groet elkaar. Er is zoveel liefde voor elkaar, iedereen knuffelt elkaar.”

L., 15 jaar (V):

“Ik geef nu ook training aan kleintjes dan. Gewoon een beetje turnen zodat die ook bezig zijn en ik vind dat wel leuk. Vorige week kwamen ze naar mij en ze doet zo: kijk naar wat ik kan!” Jongeren geven in de gesprekken aan dat ze een liefdesrelatie zeer belangrijk vinden. Op het ogenblik van het onderzoek had 32,4 procent van de bevraagde jongeren een lief (zie tabel 1.3). Opvallend is dat liefdesverdriet een grote impact heeft in het leven van de jongeren. Voor 46,1 procent van alle bevraagde jongeren was liefdesverdriet al een ingrijpende levensgebeurtenis. (Zie het hoofdstuk ‘De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving’ voor verdere analyse. p.53) Als alles goed gaat in een relatie krijgen jongeren een goed gevoel van een lief te hebben, dat leren we uit de gesprekken. Ze doen samen met hun lief veel leuke dingen, kunnen lachen en plezier maken, en

40 ze vinden steun bij elkaar. In de resultaten van het kwantitatief onderzoek zien we bovendien dat een overtuigende 93,7 procent van alle bevraagde jongeren het essentieel vindt om voor elkaar te zorgen in een liefdesrelatie (zie tabel 2.11).

M., 17 jaar (V):

“Ja en dan mijne vriend daar, die maakt mij keigelukkig. Wij doen eigenlijk gewoon alles samen, ik ben gewoon gelukkig, ik weet niet wat ik anders moet zeggen. Die is keisuperlief voor mij, die doet alles voor mij – euh, wat ik maar vraag, zal ik het zo zeggen.”

D., 17 jaar (V):

“Goh, ik zou toch wel durven zeggen dat hij (haar lief, n.v.d.r.) bij de top 3 belangrijkste personen van mijn leven behoort.”

L., 15 jaar (V):

”Ik ben meer bij mijn lief dan bij mijn vrienden. Omdat die toch iets belangrijker is, wij zijn als eerste beste vrienden. Daardoor is die band ook supersterk, dus dat is extra belangrijk voor mij.” Binnen de sociale dimensie geeft in het algemeen zorg dragen voor anderen jongeren voldoening en erkenning. Dat horen we in de interviews.

R., 14 jaar (M):

“Mensen helpen. Ik help al heel mijn leven mijn oma. [...] Ik doe dat met plezier voor haar. Dat gevoel en die dankbaarheid en zo. En dat geeft je dan ook liefde en zo en dan vergroot dat jullie band en zo, ja?”

D., 17 jaar (V):

“Ik vind dat toch wel belangrijk. Plus ook: ik haal daar zelf heel veel voldoening uit (uit anderen helpen, n.v.d.r.). Het gevoel dat je krijgt als je [...] iets voor die mensen betekent, en die hun leven ook een beetje mooier maakt.” Sommige jongeren geven in de gesprekken ook aan voldoening en erkenning te halen uit vrijwilligerswerk.

C., 18 jaar (V):

”En dan mensen helpen. Dan bedoel ik vrijwilligerswerk. Ik ben zelf vrijwilliger bij [...]. Kampen begeleiden of koken, dat vind ik superleuk en de voldoening die je daarvan krijgt ... [...] Als er dan een kindje zegt ‘het was

echt een leuk spelletje’ of ‘het was lekker eten’, dan krijg je daar wel veel voldoening van.” Lid zijn van een jeugdbeweging, op kamp gaan, samen spelen, het gevoel ergens bij te horen: dat vinden veel geïnterviewde jongeren zeer waardevol.

Lo., 17 jaar (V):

“Dat zijn geweldige vrienden, en elke zondag er naartoe kunnen gaan ... Da’s zalig, zo eventjes weg van de wereld eigenlijk met je onnozele vrienden van de Chiro. Een beetje gek doen en ravotten en zo, dus. En dan ben ik blij, dan weet ik dat het een goeie dag wordt. Iedereen accepteert je zowat zoals je bent.”

Tij., 16 jaar (M):

“Jeugdbeweging, op bivak, kamp. Dat je dan echt bij je vrienden bent en bij je leiders, met hen kom ik ook echt keigoed overeen. Ja, dat is gewoon echt zalig, samen zeveren en lachen en plezier maken, spelletjes spelen. [...] Ik vind dat echt leven, zeker zo buiten in tenten, ‘s avonds rond het kampvuur zitten en iets drinken, dat is gewoon echt ...” Als jongeren het in de gesprekken hebben over gamen, hebben ze het niet enkel over het fysische aspect (amusement) zoals voorheen beschreven maar ook over de sociale belevenis die gepaard gaat met het gamen: ze ontmoeten zo (nieuwe) vrienden, praten of chatten met elkaar, enz.

M., 17 jaar (M):

“‘s Avonds niemand eens buiten of zo. Dan gaat iedereen kassen die avond. Dan denkt gij, ja, ik ga mee kassen, dan kunde gij nog altijd met uw vrienden spelen.”

J., 15 jaar (M):

“Gamen is ook je sociale wereld een beetje. Ja, mijn ouders zeggen ook altijd dat je dat niet kunt vergelijken omdat dat niet in het echt is, maar eigenlijk valt dat perfect met elkaar te vergelijken. Maar eigenlijk is dat gewoon omdat zij dat zelf niet doen.”

Ti., 16 jaar (M):

“Dan zit ik te praten met andere mensen en zo. Zelfs al zijn die van een ander land, ik praat toch met hen (via games, n.v.d.r.).”

PIt stop

41 We leren uit het kwalitatief onderzoek dat jongeren het leerrijk en plezant vinden om nieuwe mensen te ontmoeten en hun sociale netwerk uit te breiden tijdens spontane ontmoetingen.

Zowel jongeren met een Vlaamse als jongeren met een andere afkomst geven in de interviews aan dat ze het belangrijk vinden dat nieuwkomers zich aanpassen aan de wetten van het land.

J., 16 jaar (V):

A., 19 jaar (M):

C., 18 jaar (V):

C., 18 jaar (V):

“Ja, omdat je toch wel nieuwe mensen moet leren kennen. En niet altijd zo in je eigen groepje moet staan. En gewoon, ja, spontane momenten. Je niet altijd zo in een hoek gaan steken als er iets is of zo. Je gewoon uitleven. Dat moet niet altijd met je eigen vrienden zijn.”

“En dan spontane momenten met onbekenden of nieuwe mensen leren kennen. Ja, zoals ik al zei, ik ben supersociaal en ik ga supergraag uit. [...] En ook gewoon zo, ik zou praten met een hond met een strikje, ik praat met superveel mensen. Ik vind dat ook superleuk gewoon.” Als we ten slotte kijken naar interculturele contacten als bron van zingeving, dan horen we in de gesprekken dat enkele jongeren van Marokkaanse afkomst samenleven met verschillende culturen heel waardevol en betekenisvol vinden.

H., 17 jaar (M):

“Er is geen onderscheid tussen elkaar. Wij mogen elkaar, wij helpen elkaar.” (over multiculturele school, n.v.d.r.)

“Dus daarom vind ik dat ook belangrijk dat in het land waar we zitten, dat we ook de wetten en zo moeten respecteren, hé. Dat we hier eigenlijk ... te gast zijn. Oké, we zijn hier nu wel geboren, hé, maar onze grootouders waren hier wel ‘te gast’.”

“Als er hier zo superveel kwamen, dan zou ik denken van blijf ervan weg (moslims, n.v.d.r.). Allee, want eigenlijk heb ik er geen problemen mee als ze zouden komen, maar ze moeten zo niet onze dingen veranderen.” Ook voor deze dimensie maakten we een vergelijking tussen de groepen die het laagst en het hoogst scoren aan de hand van het tiende percentiel. Tot de groep die het hoogst scoort op deze dimensie, behoren vooral: ➜➜ 16- en 17-jarigen (respectievelijk 34,1 en 29,5 procent) - de gemiddelde leeftijd bedraagt 16,28 jaar; ➜➜ meisjes (61,4 procent); ➜➜ jongeren uit aso of tso (respectievelijk 40,2 en 37,9 procent); ➜➜ gelovige jongeren (70,4 procent).

42 Frequentie

Valide percentage

Cumulatief %








12 21 24 20 11

11 7 30 26 14

13.6 23.9 27.3 22.7 12.5

12.5 8.0 34.1 29.5 15.9

13.6 37.5 64.8 87.5 100.0

12.5 20.5 54.5 84.1 100.0


46 42

34 54

52.3 47.7

38.6 61.4

52.3 100.0

38.6 100.0


46 36 6 0 0

35 33 14 5 1

52.3 40.9 6.8 0.0 0.0

40.2 37.9 16.1 5.7 1.1

52.3 93.2 100.0 100.0

40.2 78.2 94.3 100.0

Religie/geloof Katholiek Moslim Protestants Niet gelovig Spiritueel Andere

40 4 0 41 1 2

53 6 1 26 0 2

45.5 4.5 0.0 46.6 1.1 2.3

60.2 6.8 1.1 29.5 0.0 2.3

45.5 50.0 50.0 96.6 97.7 100.0

60.2 67.0 68.1 97.6 97.6 100.0

2.12

Kijken we naar de groep die het laagst scoort op deze dimensie, dan valt het volgende op. ➜➜ De gemiddelde leeftijd bedraagt 15,97 jaar. Vooral 16-jarigen behoren tot deze subgroep (27,3 procent). De gemiddelde leeftijd ligt dus lager dan die van de subgroep die hoog scoort op de sociale dimensie. ➜➜ Er zijn iets meer jongens dan meisjes vertegenwoordigd (respectievelijk 52,3 en 47,7 procent). ➜➜ Er scoren meer jongeren uit het aso laag (52,3 procent) dan jongeren uit andere studierichtingen (tso 40,9 procent, bso 6,8 procent).

We kunnen aflezen dat de meeste jongeren die hoog scoren op de sociale dimensie: ➜➜ het belangrijk vinden om voor elkaar te zorgen in een liefdesrelatie (98,9 procent); ➜➜ belang hechten aan samenwerken met anderen in hun latere job (97,7 procent); ➜➜ hun problemen vaak vertellen aan anderen (97,7 procent); ➜➜ hun gsm vooral gebruiken om contact te hebben met vrienden (96,6 procent); ➜➜ hun vrije tijd doorbrengen bij vrienden (95,5 procent); ➜➜ het belangrijk vinden om verantwoordelijk te zijn (95,4 procent); ➜➜ anderen opzoeken wanneer ze het moeilijk hebben (80,7 procent). Slechts 13,7 procent van de jongeren geeft aan een religieuze instelling te bezoeken om op die manier andere mensen te zien.

43 Sociale dimensie

Niet akkoord

Neutraal

PIt stop

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik anderen op. Frequentie Percentage Cumulatief %

58 65.9 65.9

3 3.4 3.4

28 31.8 97.7

14 15.9 19.3

2 2.3 100.0

71 80.7 100.0

In mijn vrije tijd wil ik vooral mijn vrienden zien. Frequentie Percentage Cumulatief %

21 23.9 23.9

1 1.1 1.1

53 60.2 84.1

3 3.4 4.5

14 15.9 100.0

84 95.5 100.0

Als ik later een job heb, wil ik vooral (samen)werken met mensen. Frequentie Percentage Cumulatief %

17 19.3 19.3

0 0.0 0.0

49 55.7 75.0

2 2.3 2.3

22 25.0 100.0

86 97.7 100.0

In een liefdesrelatie zorgen mijn partner en ik voor elkaar. Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.4 3.4

1 1.1 1.1

17 19.3 22.7

5 5.7 6.8

68 77.2 100.0

82 93.2 100.0

Ik vind het fijn om verantwoordelijk te zijn. Frequentie Percentage Cumulatief %

13 14.8 14.8

0 0.0 0.0

42 47.7 62.5

4 4.5 4.5

33 37.5 100.0

84 95.5 100.0

Ik heb vooral een gsm om contact te hebben met mijn vrienden. Frequentie Percentage Cumulatief %

28 31.8 31.8

0 0.0 0.0

38 43.2 75.0

3 3.4 3.4

22 25.0 100.0

85 96.6 100.0

Ik merk dat anderen vaak hun problemen tegen mij vertellen. Frequentie Percentage Cumulatief %

27 30.7 30.7

0 0.0 0.0

37 42.0 72.7

2 2.3 2.3

24 27.3 100.0

86 97.7 100.0

Ik ga vooral naar de kerk, moskee, synagoge, … om andere mensen te zien. Frequentie Percentage Cumulatief %

79 89.8 89.8

58 65.9 65.9

8 9.1 98.9

18 20.5 86.4

1 1.1 100.0

12 13.6 100.0

2.13 (zie ook tabellen 5.5 en 5.6 in de bijlagen.)

44 Als we de persoonlijkheidskenmerken in rekening brengen, zien we dat jongeren die het hoogst scoren op de sociale dimensie in vergelijking met jongeren die daar het laagst scoren vaker: ➜➜ aangeven dat ze een goede vriendenkring hebben; ➜➜ vertrouwen hebben in anderen; ➜➜ niet zo graag alleen zijn; ➜➜ zichzelf als betrouwbaar zijn; ➜➜ goed kunnen relativeren; ➜➜ zich zorgen maken; ➜➜ eerst nadenken voor ze handelen; ➜➜ de wereld willen overtuigen van hun ideeën. Opvallend is dat jongeren die hoog scoren op de sociale dimensie ongeveer even vaak aangeven zich eenzaam te voelen als degenen die laag scoren. Laagste score

Hoogste score

Goede vriendenkring

70.5

96.5


39.8

63.7

Jongere vrienden

19.3

27.3

Oudere vrienden

26.1

59.1


27.3

56.8

Graag alleen zijn

59.1

27.3


44.3

93.2


37.5

38.7

Betrouwbaar zijn

84.1

95.5


33.0

81.9

Beïnvloedbaar zijn

28.4

36.4

Initiatief nemen

27.3

64.8

Risico’s nemen

23.9

61.4


32.9

60.2

Goed relativeren

42.0

58.0


53.4

73.8

Eerst nadenken voor je iets doet

45.4

55.7

De wereld overtuigen van je ideeën

29.5

40.9


PIt stop

45 Transcendente dimensie van zingeving Het transcendente is datgene wat het hier en nu en het tastbare overstijgt. Het omvat geloof, geestelijke waarden, overkoepelende waarheden, ideeën over de mens in een kosmische context (Leijssen, 2004). Transcendentie kan al dan niet met religie gelinkt worden. Religie heeft namelijk een sterk transcendent aspect maar ook sociale waarde. Religie is dan ook afgeleid van het Latijnse woord religare, wat letterlijk ‘verbinden’ betekent (Stoeten, 2011). Die verbondenheid is iets wat jongeren in ons onderzoek ook benoemen wanneer het over hun religie gaat (zie sociale dimensie p. 35). Binnen deze dimensie onderzochten we: ➜➜ het gebruik van gebed of meditatie op moeilijke momenten; ➜➜ het belang van geloof of levensbeschouwing bij het nemen van beslissingen; ➜➜ de bereidheid van jongeren om zaken uit andere religies of levensbeschouwingen over te nemen die van individuele betekenis kunnen zijn; ➜➜ het geloof dat dingen gebeuren om een reden; ➜➜ de behoefte om in de vrije tijd bezig te zijn met de wereld te verbeteren;

➜➜ of jongeren een liefdesrelatie al dan niet zien als de ultieme manier is om gelukkig te worden; ➜➜ de behoefte om de wereld te verbeteren tijdens de latere jobuitoefening. In de resultaten zien we het volgende: ➜➜ Slechts 8,5 procent van de jongeren hecht belang aan gebed of meditatie wanneer ze het moeilijk hebben. ➜➜ 15,5 procent van de respondenten is in hun vrije tijd bezig met de wereld te verbeteren. ➜➜ Slechts 13,3 procent van de jongeren hecht belang aan hun geloof of levensbeschouwing bij het nemen van beslissingen. ➜➜ Nog geen vijfde van de bevraagde jongeren (18,7 procent) wil zaken of rituelen overnemen uit andere religies of levensbeschouwingen die van individuele waarde kunnen zijn. ➜➜ Een kwart van de jongeren (28,1 procent) wil met zijn of haar toekomstige job de wereld verbeteren. ➜➜ 46,6 procent van de jongeren gelooft dat dingen gebeuren om een reden. ➜➜ Iets meer dan de helft (53 procent) beschouwt een liefdesrelatie als de ultieme manier om gelukkig te worden.

Transcendente dimensie Als ik het moeilijk heb, bid of mediteer ik. Frequentie Percentage Cumulatief %

In mijn vrije tijd wil ik vooral de wereld verbeteren. Frequentie Percentage Cumulatief %

Als ik later een job heb, wil ik vooral de wereld verbeteren. Frequentie Percentage Cumulatief %

Een liefdesrelatie is voor mij de ultieme manier om gelukkig te worden. Frequentie Percentage Cumulatief %

Mijn geloof/levensbeschouwing speelt een belangrijke rol als ik beslissingen moet nemen. Frequentie Percentage Cumulatief %

1

2

3

4

5

363 56.0 56.0

138 21.3 77.3

92 14.2 91.5

38 5.9 97.4

17 2.6 100.0

77 11.9 11.9

249 38.4 50.3

222 34.3 84.6

75 11.6 96.1

25 3.9 100.0

45 6.9 6.9

159 24.5 31.5

262 40.4 71.9

131 20.2 92.1

51 7.9 100.0

21 3.2 3.2

62 9.6 12.8

221 34.1 46.9

242 37.3 84.3

102 15.7 100.0

290 44.8 44.8

164 25.3 70.1

108 16.7 86.7

57 8.8 95.5

29 4.5 100.0

46 Transcendente dimensie Ik ben bezig met ecologie. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik neem soms zaken uit andere religies/levensbeschouwingen over die van betekenis kunnen zijn voor mij. Frequentie Percentage Cumulatief %

Ik geloof dat dingen gebeuren om een reden. Frequentie Percentage Cumulatief % 2.15

1

2

3

4

5

81 12.5 12.5

134 20.7 33.2

280 43.2 76.4

127 19.6 96.0

26 4.0 100.0

204 31.5 31.5

167 25.8 57.3

156 24.1 81.3

103 15.9 97.2

18 2.8 100.0

54 8.3 8.3

81 12.5 20.8

211 32.6 53.4

196 30.2 83.6

106 16.4 100.0


In de resultaten van de enquête zien we dat slechts een kleine minderheid van de bevraagde jongeren gebed of meditatie gebruikt als copingstrategie in moeilijke tijden. In de interviews horen we waarom hun geloof of bidden voor sommige jongeren wel fungeert als bron van steun.

H., 17 jaar (M):

“Als ik mij niet goed voel, zal ik eerst bidden, en als ik mij dan nog niet goed voel, dan vraag ik raad.”

S., 17 jaar (M):

“Je geloof (kan steun bieden, n.v.d.r.).” In het kwalitatief onderzoek leren we dat enkele jongeren hun geloof ervaren als een groot deel van hun identiteit. Bij de interviews valt het op dat dit vooral het geval is bij moslimjongeren. Uit de resultaten van de enquête kunnen we ook al aflezen dat moslims in vergelijking met katholieke jongeren meer belang hechten aan de transcendente dimensie van zingeving (zie tabel 2.16). In de enquêteresultaten zien we dat 79,2 procent van de jongeren aangeeft dat ze zelf voor hun geloof of levensovertuiging hebben gekozen (zie tabel 1.3). Maar als we in de gesprekken vragen naar hoe het komt dat jongeren geloven, geven ze meestal aan dat ze dat van thuis uit meegekregen hebben en dat het voor hen heel vanzelfsprekend is.

A., 19 jaar (M):

“Ja, in eerste instantie, ik vind ons geloof wel heel belangrijk. Dus ik ben eigenlijk moslim. Ja, sinds mijn geboorte eigenlijk, ik heb het zo aangeleerd gekregen. Ik vind het eigenlijk een prachtig geloof.”

A., 15 jaar (V):

“Ik weet dat niet, ik was zo geboren, want mijn moeder is katholiek en mijn vader, iedereen van onze familie, dus ik moet ook geloven (hoe het komt dat ze christen is, n.v.d.r.).”

I., 16 jaar (M):

“Ja. Ik voel mij ook echt gelukkig in dit geloof (islam, n.v.d.r.).” We leren uit het kwalitatief onderzoek dat welke betekenis jongeren geven aan hun geloof, tussen de jongeren verschilt.

PIt stop

47 H., 17 jaar (M):

“Naar de moskee gaan, geen vieze woorden zeggen, niet zomaar mensen beschuldigen. En zoveel mogelijk bidden.”

R., 14 jaar (M):

“Dat laat je ook zien, allee ja, dat opent ook je ogen, hé (de islam, n.v.d.r.). Bijvoorbeeld van ‘wees altijd eerlijk’ en zo. Ik heb eigenlijk ook nooit gelogen. Dus als mensen tegen mij liegen, dan accepteer ik dat eigenlijk niet.”

S., 13 jaar (V):

“Ja, bidden om Allah dankbaar te zijn voor alles en zo.”

A., 15 jaar (V):

“Ik ben katholiek. Ah ja, dat betekent dat Jezus alle macht heeft van de wereld en hij zal binnenkort terugkomen of zo. De wereld is niet van iemand of zo.”

Opvallend is dat in de interviews enkel moslimjongeren spreken over het feit dat ze wijsheid of raad vinden in hun religie. Ze doen daarvoor een beroep op Allah, hun imam of gebeden. Sommige van die jongeren snappen dan ook niet zo goed hoe ongelovigen dat doen, waar zij bijvoorbeeld oplossingen voor hun problemen vinden.

H., 17 jaar (M):

“Dan neem je dus de imam apart en praat je met hem en vraag je van alles aan hem. Hij houdt dan alles voor zichzelf en vertelt dus sowieso niets verder. En hij geeft dan raad aan de hand van de Koran, van God en de profeet [...]”

I., 16 jaar (M):

“Bijvoorbeeld kijk. Ik zou dat niet kunnen, zo leven zonder godsdienst. Bijvoorbeeld als je problemen hebt of zo, dan kun je je nog richten tot je god en smeken, bijvoorbeeld: ‘hoe moet ge dees doen’. Als je geen god hebt, tot wie kun je je dan richten?”

48 Voorgaand onderzoek concludeerde al dat jongeren doorgaans positief staan tegenover spiritualiteit, ten aanzien van religie eerder negatief (Bouckaert, 2002). In de interviews krijgen we meer inzicht in wat die individuele, niet overkoepelende spiritualiteit allemaal kan zijn en welke waarde dat heeft in het leven van de jongeren. We merken dat jongeren spirituele waarde toekennen aan de confrontatie met mooie natuur en dat ook het beoefenen van meditatieve sporten zoals yoga spirituele betekenis kan hebben.

C., 18 jaar (V):

“Als ik dan watervallen zie [...] ik bedoel, dat is de natuur, dat heeft geen mens gedaan, dat is gewoon zo gekomen. Dat vind ik echt gek. En ja, waw.”

St., 13 jaar (M):

“Prachtig, dus je ging langs smalle paadjes door de heuvels waar dan een stroom, een beek naast liep, over bruggetjes die eruitzagen alsof ze konden inzakken, over stromingen, beken, het landschap was ongelofelijk, op de toppen van die bergen lag sneeuw. Ja, dat was echt ... En zo ook, nu, omdat dat zo recent is, dat dat nog als een van de beste momenten in mijn leven staat.”

C., 18 jaar (V):

“Ja yoga. Daar ben ik sinds kort mee bezig. [...] Ik zal niet zeggen dat ik zo heel spiritueel aangelegd ben, maar ik kom er gewoon van tot rust. [...] Dan denk ik aan zo weinig mogelijk en dan voel ik mij ook gewoon vrij. Dan hang ik van niemand af, dan is het alleen maar: jij, de grond en je matje. En je moet eigenlijk aan niets denken. Gewoon op je ademhaling letten, dat is het belangrijkste eigenlijk bij yoga.” In de sociale dimensie (p. 35) kwam al aan bod dat jongeren nadenken over de wereld. Toch zeggen jongeren in de interviews dat ze ook nadenken over de wereld in een transcendente context, een context van wereldsolidariteit. Vasten en godsdienstlessen volgen, kunnen hier de aanleiding toe zijn.

H., 17 jaar (M):

“Stel je voor, vasten. Ja, wij doen dat dus gewoon, een maand vasten, en dan denk je ook aan de arme mensen, hoe zij dat doen zonder eten. Voor ons is dat misschien achtnegen uurtjes, en dan hebben wij al honger na drie-vier uurtjes, maar dan denken wij ook aan die mensen die 24 of 48 uur niet meer eten.”

W., 15 jaar (M):

“Dat je weet wat er gebeurt in de wereld, en dan begin je na te denken over de wereld. En ja, mensen helpen, dat hoort misschien ook wel bij godsdienst. Die zeggen: help de mensen.”

Tij., 16 jaar (M):

“Ja, ik denk veel na over de derde wereld, dat die echt veel minder hebben dan wij. En ook, terwijl wij hier zo eten weggooien en van alles, terwijl zij niks hebben. Daar denk ik soms wel over na, moet ik toegeven, dat ik dat wel erg vind dat die mensen zo weinig hebben terwijl wij hier in een huis zitten waar die mensen alleen maar van kunnen dromen. Als ik dan mensen dat zie doen, eten weggooien, dan denk ik: waarom doe je dat? Er zijn mensen die niks hebben. Ja, dan meestal wel.” Opnieuw is het interessant een onderscheid te maken tussen de jongeren die het hoogst scoren op deze dimensie en de jongeren die hierop het laagst scoren. Van de respondenten die het hoogst scoren op deze dimensie zien we in de onderstaande tabel dat: ➜➜ de gemiddelde leeftijd 16,17 jaar is (33,3 procent van de jongeren in deze subgroep is 16 jaar); ➜➜ de meisjes oververtegenwoordigd zijn (60,3 procent); ➜➜ meer dan de helft van de jongeren in deze subgroep aso volgt (55,1 procent); ➜➜ er meer gelovige dan niet-gelovige jongeren vertegenwoordigd zijn (respectievelijk 85,8 en 11,5 procent).

49 Frequentie

Valide percentage

Cumulatief %

PIt stop








5 9 27 23 11

10 12 26 15 15

6.7 12.0 36.0 30.7 14.7

12.8 15.4 33.3 19.2 19.2

6.7 18.7 54.7 85.3 100.0

12.8 28.2 61.5 80.8 100.0

Geslacht Man Vrouw

33 42

31 47

44.0 56.0

39.7 60.3

44.0 100.0

39.7 100.0

Studierichting Aso Tso Bso Buso

23 42 9 1

43 20 10 5

30.7 56.0 12.0 1.3

55.1 25.6 12.8 6.4

30.7 86.7 98.7 100.0

55.1 80.8 93.6 100.0

Religie/geloof Katholiek Moslim Protestants Niet gelovig Spiritueel Andere

24 0 0 50 0 1

44 15 3 9 2 5

32.0 0.0 0.0 66.7 0.0 1.3

56.4 19.2 3.8 11.5 2.6 6.4

32.0 32.0 32.0 98.7 98.7 100.0

56.4 75.6 79.5 91.0 93.6 100.0

2.16

Bij de groep die het laagst scoort, zien we dat: ➜➜ de gemiddelde leeftijd 16,35 jaar is; ➜➜ de meeste respondenten in deze subgroep 16 en 17 jaar zijn (respectievelijk 36 en 30,7 procent); ➜➜ de meerderheid van de respondenten in deze subgroep tso volgt (56 procent); ➜➜ er meer niet-gelovige dan gelovige jongeren laag scoren (respectievelijk 66,7 en 33,3 procent).

Bij de groep jongeren die het hoogst scoren op de transcendente dimensie zien we dat: ➜➜ 89,7 procent van de jongeren gelooft dat dingen gebeuren om een reden; ➜➜ de meerderheid van de jongeren in deze subgroep (79,5 procent) in hun toekomstige job de wereld wil verbeteren; ➜➜ 68 procent wel zaken wil overnemen van andere religies of levensbeschouwingen die van individuele waarde kunnen zijn; ➜➜ 65,4 procent een liefdesrelatie ziet als de ultieme manier om gelukkig te worden; ➜➜ 62,8 procent belang hecht aan hun geloof of levensbeschouwing bij het nemen van beslissingen; ➜➜ de meeste jongeren (61,5 procent) de behoefte hebben om tijdens hun vrije tijd te werken aan een betere wereld; ➜➜ 51,2 procent van de jongeren belang hecht aan gebed of meditatie wanneer ze het moeilijk hebben.

50 Transcendente dimensie

Niet akkoord

Neutraal

Akkoord

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Als ik het moeilijk heb, bid of mediteer ik. Frequentie Percentage Cumulatief %

74 98.7 98.7

15 19.2 19.2

1 1.3 100.0

23 29.5 48.7

0 0.0 100.0

40 51.3 100.0

In mijn vrije tijd wil ik vooral de wereld verbeteren. Frequentie Percentage Cumulatief %

73 97.3 97.3

2 2.6 2.6

2 2.7 100.0

28 35.9 38.5

0 0.0 100.0

48 61.5 100.0

Als ik later een job heb, wil ik vooral de wereld verbeteren. Frequentie Percentage Cumulatief %

59 78.7 78.7

0 0.0 0.0

16 21.3 100.0

16 20.5 20.5

0 0.0 100.0

62 79.5 100.0

Een liefdesrelatie is voor mij de ultieme manier om gelukkig te worden. Frequentie Percentage Cumulatief %

16 21.3 21.3

7 8.9 8.9

38 50.7 72.0

20 25.6 34.6

21 28.0 100.0

51 65.4 100.0

Mijn geloof/levensbeschouwing speelt een belangrijke rol als ik beslissingen moet nemen. Frequentie Percentage Cumulatief %

75 100.0 100.0

13 16.7 16.7

0 0.0 100.0

16 20.5 37.2

0 0.0 100.0

49 62.8 100.0

Ik ben bezig met ecologie. Frequentie Percentage Cumulatief %

64 85.3 85.3

9 11.5 11.5

9 12.0 97.3

27 34.6 46.2

2 2.7 100.0

42 53.8 100.0

Ik neem soms zaken uit andere religies/ levensbeschouwingen over die van betekenis kunnen zijn voor mij. Frequentie Percentage Cumulatief %

70 93.3 93.3

10 12.8 12.8

5 6.7 100.0

15 19.2 32.1

0 0.0 100.0

53 67.9 100.0

Ik geloof dat dingen gebeuren om een reden. Frequentie Percentage Cumulatief %

45 60.0 60.0

2 2.6 2.6

20 26.7 86.7

6 7.7 10.3

10 13.4 100.0

70 89.7 100.0

2.17 (zie ook tabellen 5.7 en 5.8 in de bijlagen.)

PIt stop

51 Ten slotte kunnen we zien dat jongeren die het hoogst scoren op de transcendente dimensie, in vergelijking met jongeren die het laagst scoren op deze dimensie, vaker: ➜➜ vrienden van eigen leeftijd, oudere én jongere vrienden hebben; ➜➜ vertrouwen hebben in anderen; ➜➜ graag alleen zijn, maar ook graag bij anderen zijn; ➜➜ zich eenzaam voelen; ➜➜ zich als betrouwbaar bestempelen; ➜➜ een positieve kijk op het leven hebben; ➜➜ initiatief en risico’s durven nemen; ➜➜ zichzelf de moeite waard vinden; ➜➜ goed kunnen relativeren; ➜➜ zich snel zorgen maken; ➜➜ eerst nadenken voor ze handelen; ➜➜ de wereld willen overtuigen van hun ideeën. Opvallend is dat ze minder vaak aangeven dat ze een goede vriendenkring hebben.

Laagste score

Hoogste score

Goede vriendenkring

92.0

85.9


53.3

64.1

Jongere vrienden

18.7

30.8

Oudere vrienden

49.3

61.5

Vertrouwen hebben in anderen

37.3

50.0

Graag alleen zijn

34.7

39.7


72.0

80.7

Soms eenzaam voelen

29.4

46.1

Betrouwbaar zijn

88.0

93.5


57.4

78.2

Beïnvloedbaar zijn

34.6

39.7

Initiatief nemen

52.0

60.3

Risico’s nemen

41.3

55.2


37.3

60.3

Goed relativeren

38.7

62.8


62.7

74.4

Eerst nadenken voor ze iets doen

42.7

59.0

De wereld overtuigen van hun ideeën

30.6

47.4


52 CORRELATIES TUSSEN DE DIMENSIES VAN HET BESTAAN Het is interessant om verder te bekijken hoe de verschillende dimensies in verhouding staan tot elkaar. We kunnen alvast concluderen uit de analyse van de enquêteresultaten dat er significante verbanden bestaan tussen de verschillende dimensies.

Fysische, psychische en sociale dimensie Zo kunnen we afleiden uit de kruistabellen dat er een verband is tussen enerzijds de fysische dimensie van het bestaan en de psychische en sociale dimensies anderzijds. Jongeren die het laagst scoren op de fysische dimensie scoren ook laag op de sociale en psychische dimensie. Concreet: van de respondenten die het laagst scoren op de fysische dimensie scoort 19,0 procent het laagst op de psychische dimensie, 36,9 procent het laagst op de sociale dimensie en 14,3 procent het laagst op de transcendente dimensie. Van de respondenten die het laagst scoren op de fysische dimensie, scoort 7,1 procent het hoogst op de psychische dimensie, 4,8 procent het hoogst op de sociale dimensie en 6,0 procent het hoogst op de transcendente dimensie. (Zie tabellen 5.10, 5.11 en 5.12 in de bijlagen.)

Psychische, sociale en transcendente dimensie We zien ook een significant verband tussen de psychische dimensie enerzijds, en de sociale en de transcendente dimensie anderzijds. We merken dat wie laag scoort op de psychische dimensie ook laag scoort op de sociale en transcendente dimensie en vice versa. Van de respondenten die het laagst scoren op de psychische dimensie scoort namelijk 30,4 procent ook het laagst op de sociale dimensie en 29,0 procent het laagst op de transcendente dimensie. (Zie tabellen 5.13 en 5.14 in de bijlagen.)

Sociale en transcendente dimensie Ten slotte merken we een significant verband tussen de sociale en de transcendente dimensie. We kunnen afleiden dat wie laag scoort op de sociale dimensie ook laag scoort op de transcendente dimensie en vice versa. Van de respondenten die het laagst scoren op de sociale dimensie, scoort namelijk 19,3 procent ook het laagst op de transcendente dimensie. (Zie tabel 5.15 in de bijlagen.)

PIt stop

53

DE INVLOED VAN INGRIJPENDE LEVENSGEBEURTENISSEN OP ZINGEVING De ontwikkeling van je eigen zingevingsstructuren wordt beïnvloed door je socioculturele omgeving, maar het is ook een persoonlijke constructie, waar eigen levenservaringen aan bijdragen (Leijssen, 2004). In de enquête polsten we naar het aantal en de soort ingrijpende levenservaringen die jongeren al meemaakten. Met die resultaten kunnen we onderzoeken of er een verband bestaat tussen het aantal ingrijpende gebeurtenissen en het zingevingspatroon van jongeren, tussen de achtergrondvariabelen en de aard van de gebeurtenis, en ook tussen de achtergrondvariabelen en het aantal ingrijpende levenservaringen.

De ingrijpende levensgebeurtenissen die door de jongeren het meest aangehaald worden, zijn: ➜➜ overlijden van gezinslid/familielid/vriend(in) (71,3 procent); ➜➜ liefdesverdriet (46,1 procent); ➜➜ langdurige ziekte van gezinslid/familielid/vriend(in) (39,0 procent); ➜➜ gepest worden (33,2 procent); ➜➜ scheiding ouders (26,2 procent); ➜➜ B- of C-attest (22,1 procent); ➜➜ zelfmoordgedachten (20,2 procent).

Ingrijpende levensgebeurtenissen

Frequentie

Percentage

Overlijden gezin/vriendenkring Zelf langdurig ziek geweest Langdurige ziekte gezin/vriendenkring Verslaving Liefdesverdriet Abortus Armoede Zelfmoordgedachten Zelfverminking Ernstig ongeval Gepest worden B of C attest Seksueel grensoverschrijdend gedrag Scheiding ouders Overige

462 80 253 63 299 4 27 131 69 46 215 143 25 170 33

71.3 12.3 39.0 9.7 46.1 0.6 4.2 20.2 10.6 7.1 33.2 22.1 3.9 26.2 5.1

3.1

De andere ingrijpende levensgebeurtenissen die jongeren aangeven zijn: ➜➜ zelf langdurig ziek geweest (12,3 procent); ➜➜ zelfverminking (10,6 procent); ➜➜ verslaving (9,7 procent); ➜➜ ernstig ongeval (7,1 procent); ➜➜ armoede (4,2 procent); ➜➜ seksueel grensoverschrijdend gedrag (3,9 procent); ➜➜ abortus (0,6 procent). De bevraagde jongeren rapporteren gemiddeld 3,33 ingrijpende levensgebeurtenissen (in de enquête konden jongeren kiezen tussen vijftien gebeurtenissen en er was één blanco veld, voor de analyse selecteerden we twaalf gebeurtenissen). Slechts 5,4 procent van de jongeren gaf aan nog geen ingrijpende gebeurtenis te hebben meegemaakt.

14,4 procent van de jongeren duidde meer dan vijf ingrijpende levensgebeurtenissen aan. (Zie tabel 5.16 in de bijlagen.)

54 Achtergrondvariabelen en het aantal ingrijpende ervaringen Uit de analyse blijkt verder: ➜➜ 17-jarigen hebben gemiddeld de meeste ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt (3,56 gebeurtenissen), gevolgd door de 16- en 18-jarigen (3,48 gebeurtenissen). (Zie tabel 5.19 en 5.22 in de bijlagen.) ➜➜ Meisjes rapporteren gemiddeld meer ingrijpende ervaringen dan jongens (respectievelijk 3,56 en 3,03). Dat verschil kunnen we mogelijk verklaren aan de hand van de aard van de bevraagde levensgebeurtenissen (bijvoorbeeld: slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag, abortus, liefdesverdriet). (Zie tabel 5.23 in de bijlagen.) ➜➜ Leerlingen uit het buso en bso hebben gemiddeld meer ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt (respectievelijk 4,40 en 4,19) dan leerlingen uit het tso en aso (respectievelijk 3,62 en 2,84). Dat is zeer opvallend. (Zie tabel 5.18 in de bijlagen.) ➜➜ Er bestaat geen significante correlatie tussen het aantal ingrijpende levensgebeurtenissen en de geloofsovertuiging van de jongere.

Achtergrondvariabelen en de aard van de gebeurtenis Als we vervolgens dieper ingaan op de achtergrondvariabelen en de aard van de ingrijpende levensgebeurtenissen merken we dat meisjes vaker zelfmoordgedachten en zelfverminking rapporteren dan jongens (respectievelijk 23,3 versus 16 procent voor zelfmoordgedachten en respectievelijk 15,5 versus 4 procent voor zelfverminking). Verslaving wordt vaker gerapporteerd door jongens dan meisjes (13,1 versus 7,2 procent). (Zie tabel 5.20 in de bijlagen.)

Verder wordt liefdesverdriet vaker aangegeven door meisjes (50,4 procent) dan jongens (40,4 procent), evenals seksueel grensoverschrijdend gedrag (5,4 procent bij meisjes tegenover 1,8 procent bij jongens). We zien dat verslaving frequenter aangegeven wordt door jongeren uit het bso (18,5 procent) in vergelijking met jongeren uit het aso (6,7 procent) en tso (9,9 procent). (Zie tabel 5.21 in de bijlagen.) Liefdesverdriet, abortus en gepest worden komen ook disproportioneel vaker voor bij jongeren uit het bso in vergelijking met jongeren uit andere studierichtingen. Seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt vaker aangegeven door jongeren uit het tso (5,1 procent) dan door jongeren uit het aso (2,7 procent) en bso (3,7 procent). (Zie tabel 5.21 in de bijlagen.)

Aantal ingrijpende gebeurtenissen en het zingevingspatroon van jongeren Het is interessant om te bekijken of er verbanden bestaan tussen het aantal ingrijpende levensgebeurtenissen en de scores die de bevraagde jongeren behalen op de verschillende dimensies van het bestaan. We merken dat er wel degelijk een significant verband bestaat tussen het aantal ingrijpende levensgebeurtenissen en de score die behaald wordt op de psychische dimensie (zie tabel 4.8 in de bijlagen). We zien dat jongeren die daar laag scoren over het algemeen een lager aantal ingrijpende levensgebeurtenissen rapporteren dan jongeren die hoog scoren. Die jongeren zullen zich in moeilijke tijden over het algemeen meer afzonderen en nadenken over hun problemen dan steun te zoeken bij anderen of afleiding te zoeken.

55 Aantal ingrijpende levensgebeurtenissen

Psychisch

Totaal

Totaal

0-2

3-4

>4

Laag N %

36 52.2

19 27.5

14 20.3

69 100.0

Matig N %

201 38.4

192 36.7

130 24.9

523 100.0

Hoog N %

15 26.8

20 35.7

21 37.5

56 100.0

N %

252 38.9

231 35.6

165 25.5

648 100.0

PIt stop

χ² 10.696; df 4; p = 0.030 4.1

Tussen het aantal gebeurtenissen en de score die behaald werd op de fysische, sociale en transcendente dimensie is er geen significant verband.

BEWUST OF ONBEWUST? Je bent niet dagelijks bezig met je zingeving. Meestal stel je je maar vragen over de betekenis die je aan je leven geeft of wilt geven als je geconfronteerd wordt met een probleem of een gevoel van leegte.

Nochtans hebben de meeste mensen, ook zonder dat ze in moeilijkheden verkeren, impliciete theorieën over wat hun leven waardevol maakt (Leijssen, 2004).

56 In de gesprekken geven ook de jongeren aan dat expliciet nadenken over zingeving vaak uitgelokt wordt door ervaringen die hen daartoe aanzetten.

Tij., 16 jaar (M):

“Soms is dat wel zo. Maar als ik dan iets hoor van andere mensen die zeggen ‘ja, nu gaat het wel moeilijk met mijn ouders thuis’, dan denk ik weleens van ja, ik heb eigenlijk wel geluk. Maar als ik daar niet zo over nadenk, dan is dat wel onbewust, eigenlijk. Maar als er zo over verteld wordt, denk ik daar wel over na.”

S., 17 jaar (M):

”Ja, bij mij komt dat soms ... als ik bijvoorbeeld op sociale media bezig ben en ik zie wat er bijvoorbeeld gebeurt in Gaza en Syrië en van die landen. Dat daar echt gewoon foltering gebeurt. Als ik daar naar kijk, dan kan ik echt dankbaar zijn dat ik niet daar ben.”

I., 16 jaar (M):

“Soms, dan sta ik daar wel en dan denk ik: dit, dat zal ik nu wel echt missen. Dat denk ik dan wel soms.” In de resultaten van de enquête zien we dat 69,3 procent van alle bevraagde jongeren regelmatig bewust nadenkt over wat zij belangrijk vinden in het leven. Slechts 7,4 procent geeft aan hier niet in hun eentje over na te denken. Van twee respondenten zijn hierover geen gegevens beschikbaar. (Zie tabel 5.25 in de bijlagen.)

W., 15 jaar (M):

“Als je zo een beetje in de put zit, als je er dan over nadenkt, dat kan handig zijn. Als er niks mis is of zo en je voelt je goed, dan moet je daar niet echt over nadenken.” In de interviews gaan we dieper in op de vraag of ze al dan niet bewust stilstaan bij en nadenken over wat ze belangrijk vinden in het leven. Sommige jongeren antwoorden dat ze buiten de context van het interview niet bewust stilstaan bij wat ze belangrijk vinden in hun leven. Ze verwoorden het als: “Dat gaat automatisch.”

M., 17 jaar (M):

“Euh, nee, da’s gewoon eigenlijk automatisme bij mij.”

Le., 17 jaar (V):

“Nee, awel, het is nu eigenlijk door het interview dat ik echt wel iets heb dat ik ... allee, vroeger zou ik daar niet spontaan bij nadenken van ‘is dat nu wel belangrijk voor mij of niet’, maar nu, allee ja ...”

I., 16 jaar (M):

“Nee, dan is dat zo onbewust. Nu is dat allemaal zichtbaar (door het interview, n.v.d.r.). Goh ja, ik heb geluk, hé.” Jongeren lijken het nut van het bewust stilstaan bij wat hen betekenis geeft en wat ze belangrijk vinden wel in te zien. Even stilstaan en nadenken zorgt voor enkele geïnterviewde jongeren voor meer zelfkennis. Dit kan hen helpen bij het maken van keuzes.

D., 17 jaar (V):

”Dat is ook een beetje dat doelgericht zijn en wel weten van ‘Oké, wat wil ik? Wat wil ik bereiken? Wat zijn mijn doelen?’”

St., 13 jaar (M):

“Ik denk daar uit mezelf al heel veel over na, over die dingen die ik al gezegd heb. [...] Ik moet altijd nadenken over mijzelf maar ook over mijzelf en anderen, hé. Dus ja, nadenken over wat ik ga zeggen, of tegen wie, of hoe ik iets zal aanpakken met andere mensen. Ik denk sociaal heel veel na over dingen, dus eigenlijk, nadenken over mezelf, maar dan hoe ik doe tegen anderen, hé. Wat ik doe tegen anderen, hoe ik doe ... wie ik ben, tegen andere mensen.”

A., 19 jaar (M):

“Ja ik denk wel dat je er sowieso over hebt nagedacht. En sowieso, over je geloof denk je sowieso na.”

S., 17 jaar (M):

“Ik lig in mijn bed, dan denk ik daar even over na, snap je? ‘Wie ben ik, wat wil ik eigenlijk worden, wat is mijn doel?’ Ja, dat speelt zeker af in mijn hoofd.”

PIt stop

57 PRATEN OVER ZINGEVING Met het onderzoek willen we te weten komen in hoeverre jongeren al bezig zijn met het thema zingeving in hun dagelijkse leven. We vroegen hen zowel via het kwantitatieve als het kwalitatieve luik in hoeverre ze enerzijds bewust nadenken over wat ze belangrijk vinden en anderzijds in hoeverre ze er met mensen in hun omgeving over praten. Bovendien gingen we na in welke mate ze de nood voelen om het hier met bepaalde mensen of in bepaalde contexten over te hebben. In het algemeen leren we uit het kwantitatief onderzoek dat 41,2 procent van de bevraagde jongeren praten over zingeving wel belangrijk vindt. Bijna een kwart van de jongeren (24,4 procent) vindt hierover praten niet belangrijk. Van één respondent hebben we hierover geen gegevens. (Zie tabel 5.25 in de bijlagen.)

Praten over zingeving in het onderwijs Als we kijken naar de nood van jongeren om te praten over zingeving in een schoolcontext, dan zien we het volgende: ➜➜ 17,4 procent van de bevraagde jongeren heeft er behoefte aan om in klasverband te praten over zingeving. 51,5 procent heeft hier geen behoefte aan. De rest van de jongeren staat hier neutraal tegenover. Van drie respondenten zijn hierover geen gegevens beschikbaar. ➜➜ 59,1 procent van de jongeren heeft geen behoefte om met leerkrachten te praten over zingeving. 25,9 procent staat hier neutraal tegenover en 14,1 procent heeft hier wel behoefte aan. Zes respondenten hebben op deze vraag geen antwoord gegeven. (Zie tabel 5.25 in de bijlagen.) Ook in het kwalitatieve luik zien we enige verdeeldheid. De ene zegt dat het echt niet nodig is om met anderen over zingeving te praten, de andere zou het best wel interessant vinden om te weten te komen wat leeftijdsgenoten erover denken.

C., 18 jaar (V):

“Ik denk daar sowieso veel over na, maar ik vind het leuk om dat met iemand anders te kunnen delen, en ja, ik vind eigenlijk dat dat meer mag. Allee, je toont dan interesse en dat is leuk voor mij om dan te vertellen.”

Het is opvallend dat jongeren aangeven in de interviews dat ze het dus enerzijds boeiend zouden vinden om te weten wat hun klasgenoten belangrijk vinden in hun leven, maar dat ze enige terughoudendheid tonen om zelf iets te delen in klascontext. Die terughoudendheid is vooral een vertrouwenskwestie. Persoonlijke informatie houden ze graag privé. Wat hun drijfveren en zingevende bronnen zijn, houden ze liever voor zichzelf uit angst dat die informatie misbruikt zal worden.

M., 17 jaar (M):

“Ik zou dat niet met school willen doen. Nee, ik vertrouw niemand meer. Dus ja, ik kan moeilijk veel dingen tegen mensen gaan zeggen en zo.”

Ti., 16 jaar (M):

“Nee, want ik vind dat vooral privé en als je daar dan iets zegt, dan is dat zo ... Dan moet je dat waarschijnlijk voor de klas gaan zeggen en dan is dat zo van ‘ja, leuk’ (sarcastisch, n.v.d.r.). Euh ja, ik vind dat nogal raar, als je met je klasgenoten daarover babbelt terwijl je die klasgenoten niet goed kent.”

M., 17 jaar (M):

“Ja, da’s school en privé, en dat moet voor mij een beetje apart blijven. Je moet niet alles aan iedereen hun neus gaan hangen op school. Want meestal kun je er weleens mee geconfronteerd worden of zo. Ja, je zegt dat dan open in de klas, en ja, waarschijnlijk komt dat dan verkeerd over bij de rest en lachen ze je misschien uit of zo.”

T., 16 jaar (V):

”De leerkracht kan niet verwachten dat iedereen dat even gaat zeggen in de klas voor iedereen.” In de interviews tonen jongeren ook een terughoudendheid om met bepaalde leerkrachten in gesprek te gaan over hun persoonlijke zingevingsbronnen. Ze geven in de gesprekken aan dat ze ook hun leerkrachten niet genoeg vertrouwen.

58 Y., 16 jaar (M):

“Nee, met leerkrachten niet. Die zijn echt schijnheilig, leerkrachten.”

J., 15 jaar (M):

“Ik weet het niet, leerkrachten heb ik ook nog wel vrij lang. En gewoon, sommige leerkrachten zijn ook nogal raar met die dingen. Dan gaan ze zeggen: ‘Kijk wat mijn leerling heeft gezegd, hahahahaha.’”

Le., 17 jaar (V):

”Allee, mijn leerkracht godsdienst is zo ... Dat is nog anders dan iemand die je nog nooit hebt gezien. Als je daarover praat, je leraar godsdienst heb je nog heel het jaar door.” Als er dan toch interesse is om hierover te praten op school willen ze dat liever doen in kleine groepjes dan in de meer onveilige context van een klasgesprek. De les godsdienst is voor veel jongeren het meest geschikt om hierover te praten, leren we uit de gesprekken.

Lo., 17 jaar (V):

“Zo in kleine groepjes op school of zo. Niet echt een klasgesprek dat iedereen gewoon zit en de leerkracht vooraan staat en dan mensen aanduidt of zo. Maar meer zo in kleine groepjes en dat de leerkracht dan rondloopt of zo om eens te luisteren. Dat is fijner. [...] De thema’s waarover het gaat bij godsdienst zijn meestal vrij oninteressant en dat zou wel een goed thema zijn.”

C., 18 jaar (V):

”Eigenlijk gebeurt dat bij ons al een beetje in godsdienst, nadenken over filosofische vragen. Wat na het leven en zo. Dus ja, dat vind ik goed, dat dat bij ons in school aan bod komt, maar het mag misschien nog wel een beetje meer.”

J., 16 jaar (V):

”Bijvoorbeeld in de godsdienstles. Dat we ook een keer leren wat belangrijk is. Dat we dat ook een keer kunnen zeggen. Zo voor de klasgenoten, dat ze weten wat jij belangrijk vindt, bijvoorbeeld. Dat moet dan niet gaan over geloof, omdat het godsdienst is, maar gewoon over alles.”

Als het gaat over de frequentie zijn jongeren in de interviews kritisch. Er moet niet te vaak gepraat worden over belangrijke dingen in het leven, dat wordt dan al snel saai. Maar af en toe moet het zeker kunnen.

T., 14 jaar (M):

”Dat mag wel, maar ook niet te veel. Dat mag eens, een uurtje in de maand of zo ...”

M., 17 jaar (M):

“Dat moet ook niet voortdurend zijn.”

Praten over zingeving met steunfiguren Uit de resultaten van de enquête kunnen we afleiden dat jongeren voornamelijk de behoefte hebben om met de volgende mensen te praten over hun zingevende bronnen en wat ze belangrijk vinden in het leven: ➜➜ Hun vrienden (81,9 procent) ➜➜ Hun lief (76,2 procent) (ongeacht of ze op het moment van de bevraging een lief hebben of niet) ➜➜ Hun ouders (65,9 procent) ➜➜ Andere familieleden (51,4 procent) Van respectievelijk zeven, twee, drie en acht respondenten hebben we hierover geen gegevens. Slechts 3,7 procent van de jongeren zou met een geestelijke praten over zingeving, hoewel 61,3 procent van de bevraagden aangaf gelovig te zijn. 86,6 procent heeft niet de behoefte om met een geestelijke te praten. Zes respondenten hebben geen antwoord gegeven op deze vraag. (Zie tabel 5.25 in de bijlagen.) Opnieuw zien we in het kwalitatief onderzoek dat persoonlijke informatie delen, zoals drijfveren en levenswaarden, afhankelijk is van de vertrouwensband met de andere.

Tij., 16 jaar (M):

“Bij heel goeie vrienden, maar niet zo bij mensen van wie je weet: die kan ik niet zo echt vertrouwen. Die zouden dat kunnen doorvertellen.”

59 L., 15 jaar (V):

Le., 17 jaar (V):

T., 14 jaar (M):

A., 19 jaar (M):

“Ik denk dat bijvoorbeeld bij de vrienden of zo. Je denkt dat wel te weten, wat die belangrijk vinden. Ik bedoel, je merkt dat ook aan waar ze veel over praten en waar ze niet over praten. Dus dan denk ik zo dat je dat niet expliciet moet vragen.”

“Mijn ouders of mijn vrienden. Maar echt een onbekende, van wie ik echt helemaal niks weet, dat zou ik niet echt euh ... (T. zou dit niet erg comfortabel vinden n.v.d.r.)”

Praten over zingeving met een onbekende (interviewer)? Tijdens de interviews vonden we het belangrijk om te weten te komen hoe de jongeren het ervaarden om met een onbekende persoon over zingeving te praten. Opvallend en in strijd met de bevindingen die hierboven werden beschreven, is dat de meeste geïnterviewde jongeren aangeven dat ze het waardevol en comfortabel vinden om met een volkomen vreemde erover te praten. Opmerkelijk omdat er geen vooraf bestaande vertrouwensband bestond tussen de jongeren en de interviewers. En in strijd met de bovenstaande bevindingen omdat jongeren vooral terughoudendheid tonen als de vertrouwensband tussen hen en de ander naar hun aanvoelen niet groot of stevig genoeg is. Jongeren geven in de interviews aan dat ze het vooral fijn vinden om eens echt stil te staan bij wat ze nu belangrijk vinden. Bovendien vinden ze het fijn dat er oprecht geluisterd wordt en er geen oordeel geveld wordt. Velen van hen vinden het waardevol om er met een volkomen onbekende over te praten.

PIt stop

”Ik vond dat wel tof dat ik er wel een keer over kon praten. Allee, ik ken u totaal niet. Dat ik daar zo met iemand over kan praten, met een volledige buitenstaander die ik niet ken. Het is altijd anders praten met iemand die je niet kent dan met iemand die je wel kent.”

“Dat geeft een goed gevoel, hé. Ja, toch wel. Ja, je praat er niet elke dag met iemand over, hé. Over je geloof, over jouw dingen, over hoe je je voelt. Dat doe je niet elke dag.”

Tij., 16 jaar (M):

“Wel goed, het is niet dat ik dat elke dag doe, bijna nooit eigenlijk. Dus dat heeft mij weleens deugd gedaan, eigenlijk, om over alles eens te vertellen.”

U., 14 jaar (V):

”Ja, er zijn veel mensen die ook willen praten, bijvoorbeeld, maar dat gewoon niet durven. [...] Ik vind dat jullie dat meer moeten doen want ik denk dat wel meer kinderen ook zin hebben om erover te praten.”

Praten over zingeving in de toekomst? Van de geïnterviewde jongeren geven er heel wat aan dat ze het interessant zouden vinden om in de toekomst opnieuw te praten over wat ze belangrijk vinden in hun leven. Ze geven wel wat randvoorwaarden op waaraan voldaan moet worden. Zo moet dit niet te vaak gevraagd worden en moeten ze goedgezind zijn.

Lo., 17 jaar (V):

“Ja, af en toe weleens belangrijk. Niet om elke seconde van de dag te doen. Een keer in de maand of zo, dat is weleens fijn. [...] Ik denk dat het gemakkelijkste is dat iemand je die vraag stelt. Dan moet je daarop antwoorden en moet je er effectief over nadenken.”

H., 17 jaar (M):

“Dat moet de juiste persoon zijn, die moet de juiste dingen kunnen vertellen, je de juiste vragen kunnen stellen. Je mag dat moment dan niet boos zijn, allee, je moet dan vrolijk zijn.”

60

61

Conclusie

Er wordt vaak gesproken over ‘het nihilisme van de jeugd van tegenwoordig’, gesteld dat jongeren een zinof doelloos leven leiden (Jansen, 2009). Maar dat blijkt onterecht. In dit onderzoek hebben we geprobeerd dit gedachtegoed aan de kaak te stellen en een antwoord te formuleren op de volgende vragen: ➜➜ Wat vinden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar met uiteenlopende achtergronden écht belangrijk in hun leven? Waaruit halen ze zin? ➜➜ Wat geeft jongeren steun in moeilijke tijden? ➜➜ In hoeverre hebben ingrijpende levensgebeurtenissen invloed op de zingevende bronnen van jongeren? ➜➜ Wie zijn de steunfiguren van jongeren en praten ze met hen over hun zingevingsbronnen? We kunnen eerst en vooral concluderen dat er van nihilisme geen sprake is. Jongeren kunnen duidelijk verwoorden waar ze waarde aan hechten in hun leven. Zoals aangetoond zijn hun zingevingsbronnen gevarieerd. We merken in eerder gevoerd onderzoek, en in overeenstemming met verwachtingen uit de literatuur, dat ze het minst zin halen uit de transcendente dimensie en dat de andere drie dimensies dicht bij elkaar aanleunen. Die resultaten vallen binnen de verwachtingen die de secularisering van onze maatschappij met zich meebrengt. Het transcendente wordt al gauw gelinkt met religie. Aangezien onze hedendaagse cultuur minder doordrongen is van religieuze traditie merken we dat jongeren hier op persoonlijk niveau ook minder waarde aan hechten, hoewel slechts een minderheid van de bevraagde jongeren aangeeft niet gelovig te zijn. De transcendente dimensie van het bestaan gaat bovendien breder dan het religieuze, het omvat alles wat ongrijpbaar is. We zien dat moslims in vergelijking met katholieke en met niet-gelovige jongeren meer belang hechten aan het transcendente. De jongeren die hoog scoren op deze dimensie zijn bovendien vooral meisjes en jongeren uit het aso. In de resultaten van alle bevraagde jongeren zien we dat ongeveer de helft gelooft dat dingen om een reden gebeuren. Een liefdesrelatie krijgt ook een bijna bovenaards karakter: meer dan de helft van alle bevraagde jongeren ziet

PIt stop

het als de ultieme manier om gelukkig te worden. In de gesprekken geven jongeren aan wel interesse te hebben voor een zelf vormgegeven, individueel beleefde spiritualiteit. Anderzijds geeft maar 18,7 procent van alle respondenten aan zaken of rituelen van andere religies of levensbeschouwingen te willen overnemen die van individuele waarde kunnen zijn. Bij de jongeren die hoog scoren op de transcendente dimensie kan hun religie of levensbeschouwing fungeren als coping-strategie: meer dan de helft van die jongeren bidt of mediteert als ze het moeilijk hebben, en ze gebruiken hun geloof of levensbeschouwing bij het nemen van beslissingen. Het is opvallend dat die jongeren in vergelijking met degenen die laag scoren op het transcendente vaker aangeven dat ze zich zorgen maken en zich eenzaam voelen, en minder vaak aangeven dat ze een goede vriendenkring hebben . Anderzijds geven de jongeren die hoog scoren wel vaker aan dat ze onder andere vertrouwen hebben in anderen, zichzelf als betrouwbaar zien, zichzelf de moeite waard vinden en goed kunnen relativeren. Binnen de fysische dimensie hechten jongeren waarde aan de eerder hedonistische kant van zingeving en gaan ze vooral op zoek naar ontspanning, genot en afleiding. Dat vinden ze in gamen, lachen, creatief bezig zijn, naar muziek luisteren, uitgaan, alcohol- en druggebruik, lezen en films kijken, sporten, slapen, reizen en de natuur. Afleiding is voor jongeren ook noodzakelijk als het even niet zo goed gaat. In deze dimensie zien we ook dat een bepaalde profilering naar de buitenwereld toe en de ontwikkeling van imago belangrijk zijn. Dat wordt vooral geuit door bezig te zijn met hun uiterlijk, door gadgets te gebruiken en door belang te hechten aan financieel comfort. Opvallend is dat slechts 9,8 procent van de jongeren het waardevol vindt de nieuwste smartphone te hebben. Verhoudingsgewijs scoren vooral jongeren uit het aso en tso hoog op de fysische dimensie. Procentueel zijn ook gelovige jongeren meer vertegenwoordigd. Wat betreft de jongeren die laag scoren op deze dimensie is het opmerkelijk dat zij minder vertrouwen hebben in anderen, minder graag alleen zijn, een minder positieve kijk op het leven hebben, minder graag initiatief en risico’s nemen en zich minder vaak de moeite waard vinden.

62 De psychische dimensie wordt vooral gekarakteriseerd door de drang naar zelfontplooiing en de zoektocht naar hun eigen identiteit. We zien dat jongeren streven naar autonomie en bijgevolg eigen beslissingen willen nemen. Ze leren ook graag nieuwe dingen bij, zowel in hun toekomstige job als in hun liefdesrelaties. In hun vrije tijd hebben de bevraagde jongeren er echter minder nood aan om veel bij te leren. Verder zien we dat deze jongeren vaak over zichzelf nadenken. Ook als het wat moeilijker gaat, gaan veel jongeren hiermee om door veel na te denken. De jongeren die het hoogst scoren op deze dimensie geven onder andere vaker aan dat ze een goede vriendenkring hebben, een positieve kijk op het leven hebben, zichzelf de moeite waard vinden en dat ze goed kunnen relativeren. Vooral meisjes en leerlingen uit het aso scoren hoog op de psychische dimensie. In de sociale dimensie staan vooral vertrouwen, veiligheid en verbondenheid centraal. Verbondenheid vinden jongeren onder andere in vriendschapsrelaties. Het grootste deel van de bevraagde jongeren brengt zijn vrije tijd dan ook door met vrienden en gebruikt zijn gsm om met hen in contact te staan. Liefjes kunnen ook een centrale rol hebben in het leven van de jongeren. In een liefdesrelatie vinden ze het belangrijk om voor elkaar te zorgen. Dat zorgende zien we ook in de bevinding dat het merendeel van de jongeren ervaart dat anderen vaak bij hen te rade komen met hun problemen. Slechts minder dan de helft van de bevraagde jongeren geeft daarentegen aan dat ze zelf anderen opzoeken als ze het moeilijk hebben. Uit de interviews leren we dat vertrouwen een centraal thema is in het contact met anderen. Ze maken een duidelijk onderscheid tussen mensen die ze vertrouwen en mensen die ze wantrouwen. Dat onderscheid is niet absoluut, het is zeer dynamisch. Jongeren lijken altijd op hun hoede. Jongeren die hoog scoren op de sociale dimensie geven onder andere vaker aan dat ze een goede vriendenkring hebben, niet zo graag alleen zijn, vertrouwen hebben in anderen en zichzelf als betrouwbaar zien. Jongeren die hier hoog scoren geven wel even vaak aan zich eenzaam te voelen als degenen die laag scoren. Er zijn iets meer meisjes dan jongens die belang hechten aan de sociale dimensie. Voor de rest hebben de achtergrondvariabelen weinig invloed. We onderzochten niet alleen de aard van zingeving van de bevraagde jongeren, maar ook de invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op hun

zingevingsprofiel. Er bestaat een significant verband tussen het aantal levensingrijpende gebeurtenissen en de score die behaald werd op de psychische dimensie. Jongeren die laag scoren op die dimensie rapporteren over het algemeen een lager aantal ingrijpende levensgebeurtenissen dan jongeren die hierop hoog scoren. Ten slotte kunnen we concluderen dat de bevraagde jongeren er het meest voor openstaan om te praten over wat ze belangrijk vinden met hun steunfiguren. In de eerste plaats met hun vrienden en hun lief. Vervolgens met hun ouders en met andere familieleden. Slechts een minderheid heeft de behoefte om in klasverband te praten over zingeving en een meerderheid van de jongeren staat eerder weigerachtig tegenover persoonlijke informatie delen met leerkrachten. In de interviews geven jongeren aan dat dit vooral een vertrouwenskwestie is. Ze vrezen dat die gevoelige informatie doorverteld zal worden.

PIt stop

63

Discussie

De conclusies die we uit het kwantitatieve en kwalitatieve luik van het onderzoek konden trekken, laten vragen naar boven rijzen. Op die vragen kunnen we geen wetenschappelijk gestaafd antwoord formuleren, maar dat was ook niet het opzet van dit onderzoek. Maar het is interessant hier wel bij stil te staan. We nodigen jou, de lezer, uit om vanuit die vragen en jouw eigen bedenkingen de discussie over jongeren en zingeving volledig open te trekken, verder onderzoek te inspireren en onze blik te verruimen.

ALGEMEEN ZINGEVINGSPROFIEL VAN JONGEREN ➜➜ Uit voorgaand onderzoek blijkt dat de breedte van zingevende bronnen belangrijk is om een gevoel van zinloosheid of vermindering van zin te vermijden (Leijssen, 2004). Het maakt in mindere mate uit in hoeverre de zingevende bronnen in één bepaalde dimensie van het bestaan vallen of eerder gespreid zijn. We kunnen ook geen waardeoordeel koppelen aan de verschillende dimensies: er zijn geen indicaties dat de ene dimensie voor een steviger zingevend fundament zorgt dan de andere. Maar als we het hebben over zingeving, bestaat er dan toch niet een maatschappelijk waardeoordeel over? Waarbij we het onder andere vaker hebben over het transcendente dan over het fysische of materiële aspect?

DE DIMENSIES ➜➜ Het transcendente als zingevingsbron is ondervertegenwoordigd bij de jongeren. Is dat een weerspiegeling van de tijdsgeest, die we moeten aanvaarden? Of wordt er zo een grote leegte gecreëerd in het zingevingspatroon van jongeren? ➜➜ Uit de interviews en uit voorgaand onderzoek blijkt dat jongeren interesse tonen in een individuele spiritualiteit. Toch staat slechts een minderheid (18,4 procent) ervoor open om zaken of rituelen die van individuele waarde kunnen zijn over te nemen van andere levensbeschouwingen of religies. Is dat omdat jongeren hier te weinig kennis over hebben of te weinig toegang hebben tot dergelijke informatie? Of omdat ze au fond weigerachtig staan tegenover religies en levensbeschouwingen? 68 procent jongeren die hoog scoren op de transcendente dimensie zijn bijvoorbeeld wél geïnteresseerd om zaken die van individuele waarde kunnen zijn over te nemen van andere religies of levensbeschouwingen. ➜➜ De persoonlijke ontwikkeling van zingeving wordt onder andere beïnvloed door de socioculturele omgeving. Heeft die socio-culturele – en bij uitbreiding cultureel-religieuze – omgeving een sterkere invloed in moslimgezinnen dan in

katholieke gezinnen? Moslimjongeren scoren namelijk hoger dan katholieke jongeren op de transcendente dimensie. ➜➜ 79,2 procent van de jongeren gaf aan dat ze zelf voor hun geloof of levensovertuiging hebben gekozen. Toen we in de gesprekken echter vroegen hoe het komt dat ze geloven, gaven ze meestal aan dat ze dat van thuis uit meegekregen hebben en dat het voor hen heel vanzelfsprekend is. Hoe valt dit met elkaar te rijmen? ➜➜ Een heel deel van de jongeren geeft aan oprecht waarde te halen uit de fysische dimensie. Dit lijkt vaak alsof jongeren eerder oppervlakkig en genotzuchtig zijn: ze zijn bezig met uitgaan, gamen, sporten, hun gsm, enzovoort. In hoeverre is dat inderdaad eerder hedonistisch gedrag? We zien dat de meeste van die activiteiten niet alleen intrinsieke waarde hebben maar ook instrumenteel ingezet worden om sociaal contact te hebben of om ambities te bereiken. Als we kritisch naar onszelf als volwassene of als begeleider van jongeren kijken: beoordelen we de leefwereld van jongeren soms niet te veel vanuit ons eigen waardekader en wereldbeeld?

64

65 ➜➜ Is er een verband tussen de socio-economische status van jongeren en hun primaire bronnen van zingeving? Zijn het met name de jongeren met het meeste toegang tot materiële zaken die hoog scoren op de fysische dimensie? ➜➜ Jongeren met een aso-opleiding halen in vergelijking met de anderen meer waarde uit de psychische dimensie. Worden aso-jongeren vanuit hun opleiding meer gestimuleerd tot zelfreflectie? ➜➜ Opmerkelijk is dat jongeren die het hoogst scoren op de fysische dimensie vaker een positieve kijk op het leven hebben en zich vaker de moeite waard vinden in vergelijking met jongeren die hier het laagst scoorden. Die persoonlijkheidskenmerken zien we ook bij de jongeren die het hoogst scoren op de psychische dimensie. De fysische dimensie focust op de lichtere kant van het leven en in de psychische dimensie hechten jongeren meer belang aan zelfontplooiing. Kunnen we vervolgens een verband leggen tussen het zelfbeeld en de psychische en fysische dimensie? ➜➜ Meisjes scoren in vergelijking hoger op de psychische dimensie dan jongens. Meisjes staan gemiddeld verder in de mentale ontwikkeling dan jongens in de onderzochte leeftijdscategorie. Is er dan ook een verband tussen ontwikkelingsniveau en de psychische dimensie? Leidt een bepaald niveau van ontwikkeling automatisch tot meer zelfreflectie? ➜➜ Zowel de bevraagde jongeren die hoog als laag scoren op de sociale dimensie geven aan zich regelmatig eenzaam te voelen. Ook in andere dimensies komt eenzaamheid aan bod. Geven we hier als volwassenen en als begeleiders van jongeren voldoende aandacht aan?

PIt stop

➜➜ De keuze om te werken met dimensies van het bestaan als overkoepelende categorieën van de zingevende bronnen van jongeren heeft als voordeel dat we een meer globaal beeld krijgen van het zingevende profiel van jongeren. Het helpt ons ook stramienen zichtbaar te maken in een anders zeer individueel verschijnsel. Het nadeel is dat je absolute verdelingen lijkt te maken. Het is belangrijk te vermelden dat de zingevende bronnen van mensen nooit volledig in één dimensie vallen. Het is ook onmogelijk om met zekerheid te zeggen dat een bepaalde zingevende bron volledig in één dimensie valt. Zo kan bijvoorbeeld belang hechten aan sporten (wat in se onder het fysische valt) een fysische motivatie kennen (gezondheid, uiterlijk), een sociale (samen sporten, contact met andere mensen) of een psychische (tijd om na te denken of alleen te zijn, uitblinken in sporten als zelfontplooiing). Die bedenking moet zeker ook meegenomen worden in het lezen van dit verslag.

➜➜ Zoals al vermeld, stamt het woord religie af van ‘religare’: verbinden. In hoeverre zetten we in onze huidige maatschappij religie in om jongeren te verbinden? Ligt het risico van polarisering niet voortdurend op de loer? In hoeverre is religie tegenwoordig bovendien nog in staat om jongeren te verbinden, gezien godsdienst voor de meeste jongeren gewoon een verplicht vak op school is en niet ingebed is in hun leefwereld? Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat jongeren in se al verbonden zijn in hun brede, kronkelende zoektocht naar zingeving. Zij en wij zien het vaak gewoon zelf niet. Is het niet hoogstnodig om jongeren elkaar te helpen vinden? In een tijd van latente eenzaamheid en individualisme mogen we zo’n kans van ‘religare’ toch niet laten liggen?

CORRELATIES TUSSEN DE DIMENSIES VAN HET BESTAAN We zien in de resultaten dat er significante correlaties bestaan tussen de verschillende dimensies. ➜➜ Enerzijds zien we dat jongeren die laag scoren op de fysische dimensie ook laag scoren op de sociale en psychische dimensie. Hoe kunnen we dat verband verklaren? Daarnaast rijst de vraag: scoren die jongeren dan hoog op de transcendente dimensie of scoren zij laag op álle dimensies en zijn dat de jongeren die een risico lopen zinloosheid te ervaren?

➜➜ Soortgelijke vragen kunnen we stellen bij de correlatie tussen de psychische, sociale en transcendente dimensie. We merken dat wie laag scoort op de psychische dimensie ook laag scoort op de sociale en transcendente dimensie en vice versa. ➜➜ Tussen de sociale en de transcendente dimensie is er een significant verband. Wie laag scoort op de sociale dimensie scoort ook laag op de transcendente en vice versa. Hoe kunnen we dat verband verklaren?

66 JONGEREN EN HUN STEUNFIGUREN ➜➜ Meer dan de helft van de bevraagde jongeren ziet een goede liefdesrelatie als dé manier om gelukkig te worden. Een lief wordt bovendien aangegeven als een van de belangrijkste vertrouwenspersonen. Daarnaast staat liefdesverdriet bij de jongeren op de tweede plaats van meest ingrijpende levensgebeurtenis die ze al meemaakten. We doen vaak nogal gekscherend over jongeren die ‘weer eens’ verliefd zijn of die ‘alweer’ liefdesverdriet heeft. Onderschatten we de impact van liefdesrelaties en vooral het wegvallen van een relatie op het welzijn van de jongere? ➜➜ Minder dan de helft van de jongeren (43,7 procent) zoekt anderen op als het niet goed gaat. Nochtans is sociale steun zoeken een belangrijke copingstrategie. Wat zorgt er voor die terughoudendheid? In de interviews hoorden we vaak de angst van jongeren om persoonlijke informatie te delen en zich kwetsbaar op te stellen. Ze vertrouwen er niet op dat die informatie niet misbruikt wordt. Hoe kunnen we jongeren ondersteunen in het verder ontwikkelen van die coping-strategie die in hun volwassen leven en in het omgaan met moeilijke situaties belangrijk is? ➜➜ Vertrouwen is een sleutelwoord in de interactie met anderen. Zoals we leerden uit de interviews is de

vertrouwensband met (belangrijke) mensen uit hun omgeving niet absoluut. Het lijkt wel alsof jongeren altijd op de loer liggen en heel bedachtzaam omgaan met wat ze kunnen delen en wat niet. Een vertrouwensbreuk lijkt vaak voor te komen, hoewel veel jongeren zichzelf wél betrouwbaar achten. Hoe valt dit te rijmen? ➜➜ Die vertrouwenskwestie trekt zich ook door in de interactie tussen jongeren en hun leerkrachten. In de interviews horen we vaak een terughoudendheid om hun leerkrachten te vertrouwen met persoonlijke informatie. Ze zijn bang dat die informatie in de leraarskamer wordt doorverteld. Leerkrachten staan in eerste lijn in contact met jongeren en kunnen hen als geen ander ondersteunen. Ze hebben een belangrijke signaalfunctie. Als er echt een gebrek aan vertrouwen is, kan er een heel deel belangrijke informatie verloren gaan. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat die vertrouwensband verbetert? ➜➜ Jongeren geven in de gesprekken aan dat ze het gevoel hebben dat de volwassenen of begeleiders die ze vertrouwen hen met meer respect behandelen, oprecht naar hen luisteren en hen niet veroordelen. Zijn dit skills die begeleiders van jongeren in hun opleidingen voldoende aangeleerd krijgen?

67 ➜➜ Het valt op dat jongeren in de gesprekken aangeven dat ze het fijn vinden om met een totaal vreemde over persoonlijke thema’s zoals bronnen van zingeving te praten. Dat is opmerkelijk omdat er geen vooraf bestaande vertrouwensband bestond tussen de jongeren en de interviewers, terwijl de jongeren wel aangaven dat ze een vertrouwensband nodig hebben om persoonlijke informatie te delen. Is dat omdat die persoon los staat van hun leefwereld en er daardoor geen risico is dat hij of zij vertrouwelijke informatie doorspeelt? Of is het omdat die interviewers er werk van maken om open en oprecht geïnteresseerde vragen te stellen, om zo een veilige omgeving te creëren waarin vrijuit spreken mogelijk is? Sommige jongeren gaven in de gesprekken aan dat nog nooit iemand hen had gevraagd naar wat ze nu echt belangrijk vinden in het leven. Dat laat de vraag rijzen: in hoeverre hebben

PIt stop

jongeren voldoende mensen in hun omgeving die oprecht geïnteresseerd zijn in hun leefwereld en persoonlijke drijfveren? In een tijd waarin het onderwijs en jeugdwerkorganisaties gemotiveerd worden om werk te maken van peersupport en peermediation: moeten we als begeleiders van jongeren niet eerst inzetten op oprecht communiceren met jongeren, vanuit een integere houding en passend binnen hun leefwereld, voor we hen kunnen leren om dat onder elkaar met hun peers te doen?

➜➜ Jongeren geven ten slotte aan dat ze hun peers (vrienden/lief) zien als vertrouwensfiguren. Kunnen en moeten we als volwassenen/ jongerenbegeleiders jongeren stimuleren om samen stil te staan bij wat ze waardevol vinden in het leven?

DE INVLOED VAN LEVENSGEBEURTENISSEN ➜➜ Jongeren uit het bso rapporteren over het algemeen dat ze meer ingrijpende levensgebeurtenissen meegemaakt hebben. Is er een verband tussen de opleiding en het aantal ingrijpende levensgebeurtenissen die jongeren al meemaakten of meemaken?

➜➜ Er bestaat een significant verband tussen het aantal meegemaakte ingrijpende levensgebeurtenissen en de score op de psychische dimensie. Jongeren die laag scoren op die dimensie rapporteren over het algemeen een lager aantal ingrijpende levensgebeurtenissen dan jongeren die hierop hoog

68 scoren. Hoe kunnen we dat verband verklaren? Kan dat aan de hand van de bevinding van voorgaand onderzoek dat ingrijpende ervaringen ervoor zorgen dat we meer bewust stilstaan bij de zin van het leven (Leijssen, 2004) en dat dit dus ook resulteert in meer zelfreflectie? Of kunnen we het eerder koppelen aan de bevinding van dit onderzoek dat 82 procent van de bevraagde jongeren nadenkt over zichzelf en hun problemen als het niet goed gaat? Hoe meer ingrijpende levensgebeurtenissen een jongere al meemaakte, hoe meer hij of zij al stilstond om te reflecteren over de situatie en het nut hiervan.

➜➜ Meisjes rapporteren gemiddeld dat ze al meer ingrijpende levenservaringen meemaakten dan jongens. Kunnen we dat verklaren door de aard van de bevraagde levensgebeurtenissen uit de vragenlijst? ➜➜ Liefdesverdriet en pesten worden vaker gerapporteerd door de bevraagde jongeren uit het bso dan door jongeren uit andere studierichtingen. Is er een verband tussen het opleidingsklimaat en de aard van de gebeurtenissen?

JONGEREN EN BEWUST STILSTAAN Jongeren geven aan dat ze het waardevol vinden om af en toe stil te staan, maar ze doen dat niet zo vaak bewust. Ze ervaren het over het algemeen als iets spontaans en organisch. Is er een rol weggelegd voor begeleiders van jongeren om hen te stimuleren hier meer bewust tijd voor te maken? Zou dit een meerwaarde zijn in de persoonlijke groei van jongeren? En wie kan het beste die rol op zich nemen?

MEER RUIMTE VOOR ZINGEVING? Het is vastgesteld in voorgaand onderzoek dat een gevoel van zinloosheid en vermindering van zin een risico met zich meedragen. Ze kunnen resulteren in een (pathologische) vlucht van de realiteit, schoolmoeheid, psychologische problemen zoals depressie, naar binnen of buiten gerichte agressie, enzovoort (Leijssen, 2004). Kunnen we dat risicogedrag van jongeren preventief counteren door als begeleiders van jongeren hen te ondersteunen in de zoektocht naar een meer zinvol leven? Hoe doen we dat? Wie is hier het beste voor geplaatst? Dit onderzoek concludeert dat jongeren over het algemeen geen nihilistisch bestaan leiden en zin vinden in verschillende dimensies van het bestaan. Ze doen dat over het algemeen zonder specifieke of bewuste ondersteuning van volwassenen of begeleiders van jongeren. Is het dan wel nodig om te pleiten voor het aanbieden van meer ondersteuning in de zoektocht van jongeren naar zingeving? Is het omgaan met zingevingsproblemen (zowel de preventieve als de curatieve aanpak) eerder weggelegd voor de professionele psychologische hulpverlening of moet het ook een plaats krijgen in het onderwijs/jeugdwerk?

Wat het onderwijs betreft: moeten we het debat over de rol van religie en levensbeschouwing in de school niet eerder opentrekken naar de rol van zingeving? Dat sluit beter aan bij de bevindingen dat jongeren eigenlijk minder waarde hechten aan het transcendente dan aan het psychische, fysische en sociale. Zie ook de uitspraak van Mark Elchardus dat in deze postmoderne tijd zingeving gevonden kan worden als aan twee voorwaarden voldaan wordt: het bevorderen van sociale participatie en het verzoenen van en streven naar persoonlijke authenticiteit (De Witte e.a., 2001). Kan de zoektocht naar zingeving van jongeren niet alleen gestimuleerd worden als we voldoende hun authenticiteit waarborgen? Zingeving is een deel van de leefwereld van jongeren en het gaat zoals aangetoond enorm breed. Als we het gesprek over zingeving aangaan, moeten we zien dat we de kracht van die spreiding niet verliezen door het debat te verengen. Dat sluit gewoonweg niet aan bij wie de jongeren zijn en wat ze willen. Hier rekening mee houden en dat respecteren is een voorwaarde voor de sociale participatie tussen begeleiders van jongeren. Die participatie en interactie zijn noodzakelijk voor het stimuleren van zelfontplooiing en zingeving bij jongeren in de weinig lineaire, hyperchaotische en geseculariseerde postmoderne samenleving.

69 Versteegh (2012) kaart aan dat het aspect zingeving nog onderbelicht wordt bij het opleiden en coachen van leerkrachten. Zoals aangetoond in dit onderzoek is zingeving een essentieel deel van de leefwereld van jongeren en is het ook aanwezig in alle brede aspecten van die leefwereld. Een gevoel van zinloosheid brengt

PIt stop

ook een reëel risico met zich mee – zie eerder. In hoeverre is zingeving dan ook alleen een domein voor de leerkracht godsdienst of zedenleer, en in hoeverre moeten alle leerkrachten getraind worden om hier speciale aandacht aan te geven?

OVER DIT ONDERZOEK Ten slotte willen we even de ruimte nemen om een aantal methodologische tekortkomingen en kwaliteiten in dit onderzoek in het licht te stellen. Zo werden de gegevens waarop het kwantitatieve luik van het onderzoek gestoeld is, verzameld op basis van vragenlijsten. Bij een dergelijke benadering bestaat er een grote kans op vertekening van de resultaten, doordat respondenten de neiging kunnen vertonen om sociaal wenselijke antwoorden te geven.

Ten slotte nog een woordje over de representativiteit van de steekproef. We mogen immers niet vergeten dat de groep van respondenten vooral bestond uit jongeren afkomstig van landelijke regio’s met een relatief overwicht van studenten uit het algemeen en technisch secundair onderwijs. De bekomen resultaten moeten dan ook voorzichtig gebruikt worden, en kunnen niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar álle Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar.

Hoewel de vragenlijsten op maat van jongeren gemaakt waren, en op voorhand bij een beperkte subgroep getest werden, is het ook niet altijd duidelijk in hoeverre alle jongeren de gestelde vragen op dezelfde manier begrepen en geïnterpreteerd hebben.

Toch mag ook beklemtoond worden dat het kwantitatieve deel van het onderzoek een groot aantal respondenten wist te bereiken. Op die manier werd een steekproef verkregen die als voldoende groot beschouwd mag worden om betrouwbaarheid vast te knopen aan de resultaten.

Ook werden een aantal variabelen op een zeer expliciete manier bevraagd, zoals de verschillende onderdelen van de afzonderlijke dimensies en persoonlijkheidskenmerken. Dat kan leiden tot een te weinig genuanceerd beeld van de onderzochte variabelen en eventueel tot foutieve classificaties en interpretaties. Uiteraard is het niet altijd mogelijk om dit op een andere manier aan te pakken, omdat dat vaak resulteert in een te uitgebreide vragenlijst, met het inherente risico dat respondenten al op voorhand afhaken of de vragenlijst onvolledig invullen.

Belangrijk is ook te vermelden dat er maar weinig ontbrekende en/of extreme waarden geregistreerd werden voor de verschillende onderzochte variabelen, wat kan impliceren dat de meeste jongeren de vragenlijsten nauwgezet ingevuld hebben. Mede dankzij de medewerking van talloze jongeren werd een brede waaier aan gegevens verzameld, die ook bruikbaar kunnen zijn voor grondiger statistische analyses en toekomstige studies.

70

Bronnen

Axcent (2014). We zijn jong en we willen ... interlevensbeschouwelijke dialoog?! Conclusies uit een bevraging in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel en Vlaanderen. Bergner, R.M. (1998). Therapeutic Approaches to Problems of Meaninglessness. In: American Journal of Psychotherapy, 52 (1), 72-87. Bouckaert, L. (2002). Spiritualiteit als publieke zaak. In: Ethische Perspectieven, 12 (3-4), 210-222. Debats, D.L. (2000). An Inquiry into Existential Meaning: Theoretical, Clinical, and Phenomenal Perspectives. In: Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span, 93-106. De Wit, J., Van der Veer, G. & Slot, N.W. (1995). Psychologie van de adolescentie. HB Uitgevers, Baarn. De witte, H., Elchardus, M., Gruwez C., Raes K., Roebben, B., Siongers, J. & Vandoorne, J. (2001). Openheid of leegte: Over zingeving bij jongeren. Acco, Leuven. Dittmann-Kohli, F. & Westerhof, G.J. (2000). The Personal Meaning System in a Life-span Perspective. In: Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span, 107-122. Duriez, B., Smits, I. & Goossens, L. (2007). The Relation Between Identity Styles and Religiosity in Adolescence: Evidence from a Longitudinal Perspective. In: Personality and Individual Differences, 44 (2008), 1022-1031. Duriez, B. & Soenens, B. (2005). Personality, Identity Styles, and Religiosity: An Integrative Study Among Late and Middle Adolescents. In: Journal of Adolescence, 29 (2006), 119-135. Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and Crisis. Norton, New York. Fowler, J.W., Dell, M.L. (2004), Stages of Faith and Identity: Birth to Teens. In: Psychiatric Clinical North America, 13, 17-33. Heintzelman, S.J. & King, L.A. (2014). Life is Pretty Meaningful. In: American Psychologist, 69 (6), 561-574. Kind en Gezin (2013). Het kind in Vlaanderen, www.kindengezin.be/img/kind-in-Vlaanderen-2013.pdf, gedownload op 22/9/2015. Jansen, A.M.J. (2009). Een onderzoek naar zingeving en jongeren. Een generatie van niks? Masterscriptie Universiteit voor Humanistiek Utrecht. Lambert, N.M., Stillman, T.F., Hicks, J.A., Kamble, S., Baumeister, R.F. & Fincham, F.D. (2013). To Belong is to Matter: Sense of Belonging Enhances Meaning in Life. In: Personality and Social Psychology Bulletin, 39 (11), 1418-1427. Leijssen, M. (2004). Zingeving en zingevingproblemen vanuit psychologisch perspectief. In: Wetenschappelijk denken: een laboratorium voor morgen? Lessen voor de eenentwintigste eeuw, 241-268.

71

PIt stop

Markstrom, C. (1999). Religious Involvement and Adolescent Psychosocial Development. In: Journal of Adolescence, 22, 205-221. Mascaro, N. & Rosen, H. (2006) The Role of Existential Meaning as a Buffer Against Stress. In: Journal of Humanistic Psychology, 46 (2), 169-190. O'Connor, K. & Chamberlain, K. (2000). Dimensions and Discourses of Meaning in Life: Approaching Meaning from Qualitative Perspectives. In: Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span, 75-91. Reker, G.T. (2000). Theoretical Perspective, Dimensions, and Measurement of Existential Meaning. In: Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span, 39-55. Sexson, S.B. (2004). Religious and spiritual assessment of the child and adolescent. In: Child And Adolescent Psychiatric Clinics North America Journal, 13, 35-47. Steger, M.F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: assessing the presence of and search for meaning in life. In: Journal of Counseling Psychology, 53 (1), 8093. Stoeten, C. (2011). Welbevinden, zingeving, spiritualiteit, levensbeschouwing en religie in de verslavingszorg. Masterthesis Veiligheids- en gezondheidspsychologie Universiteit Twente. Van Ranst, N. & Marcoen, A. (2000). Structural Components of Personal Meaning in Life and Their Relationship With Death Attitudes and Coping Mechanisms in Late Adulthood. In: Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span, 59-74. Versteegh, G.J. (2012). Emoties in het levensverhaal. Een narratieve benadering van zingeving. Masterscriptie Radboud Universiteit Nijmegen. Vereniging voor Geestelijke Verzorgers in Zorginstellingen (VGZV) (2000). Beroepsstandaard voor de geestelijk verzorger in zorginstellingen, www.vgvz.nl/userfiles/files/beroepsstandaard.pdf, gedownload op 20/8/2015. Vlaanderen.be, Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs – schooljaar 2013-2014, www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/2013-2014/statistischjaarboek2013-2014/ publicatiestatistischjaarboek2013-2014.htm, geraadpleegd op 22/9/2015. Westerhof, G. J. & Dittmann-Kohli, F. (1997). Zingeving, levensloop en cultuur. Verschillen en overeenkomsten tussen jong en oud in Nederland en Zaïre. In: Medische Antropologie, 9 (1). YoungWorks (2014). Jongerentrends 2014 volgens YoungWorks: 'Zelfbewustzijn, eigenzinnigheid en authenticiteit nieuwe statussymbolen', www.kidsenjongeren.nl/trends/youngworks-jongerentrends-2014, geraadpleegd op 16/9/2015.

72

Bijlagen

STATISTISCHE ANALYSE VAN DE KWANTITATIEVE JONGERENBEVRAGING Fysische dimensie van zingeving Zingevende bronnen van de hoogst scorende jongeren binnen de fysische dimensie Fysische dimensie hoogste score (n = 92)

1

2

3

4

5

Afleiding zoeken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

3 3.3 3.3

44 47.8 51.1

45 48.9 100.0

Leuke dingen doen in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

1 1.1 1.1

14 15.2 16.3

77 83.7 100.0

Geld verdienen Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

11 12.0 12.0

40 43.5 55.4

41 44.6 100.0

Genot in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

2 2.2 2.2

31 33.7 35.9

59 64.1 100.0

Smartphone Frequentie Percentage Cumulatief %

2 2.2 2.2

8 8.7 10.9

51 55.4 66.3

20 21.7 88.0

11 12.0 100.0

Gezonde levensstijl Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

18 19.6 19.6

42 45.7 65.2

32 34.8 100.0

Uiterlijk Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

8 8.7 8.7

47 51.1 59.8

37 40.2 100.0

Geluk in dieren Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

2 2.2 2.2

11 12.0 14.1

33 35.9 50.0

46 50.0 100.0

5.1


PIt stop

73

Zingevende bronnen van de laagst scorende jongeren binnen de fysische dimensie Fysische dimensie – laagste score (n = 84)

1

2

3

4

5

Afleiding zoeken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.6 3.6

13 15.5 19.0

38 45.2 64.3

23 27.4 91.7

7 8.3 100.0

Leuke dingen doen in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.2 1.2

6 7.1 8.3

18 21.4 29.8

45 53.6 83.3

14 16.7 100.0

Geld verdienen Frequentie Percentage Cumulatief %

6 7.1 7.1

25 29.8 36.9

41 48.8 85.7

9 10.7 96.4

3 3.6 100.0

Genot in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

4 4.8 4.8

17 20.2 25.0

31 36.9 61.9

27 32.1 94.0

5 6.0 100.0

Smartphone Frequentie Percentage Cumulatief %

50 59.5 59.5

29 34.5 94.0

5 6.0 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Gezonde levensstijl Frequentie Percentage Cumulatief %

5 6.0 6.0

14 16.7 22.6

45 53.6 76.2

18 21.4 97.6

2 2.4 100.0

Uiterlijk Frequentie Percentage Cumulatief %

4 4.8 4.8

10 11.9 16.7

37 44.0 60.7

30 35.7 96.4

3 3.6 100.0

Geluk in dieren Frequentie Percentage Cumulatief %

9 10.7 10.7

13 15.5 26.2

32 38.1 64.3

25 29.8 94.0

5 6.0 100.0

5.2


74 Psychische dimensie van zingeving Zingevende bronnen van de hoogst scorende jongeren binnen de psychische dimensie Psychische dimensie – hoogste score (n = 56)

1

2

3

4

5

Nadenken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

2 3.6 3.6

9 16.1 19.6

45 80.4 100.0

Bijleren in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

6 10.7 10.7

31 55.4 66.1

19 33.9 100.0

Bijleren in job Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

2 3.6 3.6

18 32.1 35.7

36 64.3 100.0

Bijleren over zichzelf in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

7 12.5 12.5

24 42.9 55.4

25 44.6 100.0

Eigen beslissingen nemen Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

13 23.2 23.2

43 76.8 100.0

Nadenken over zichzelf Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

4 7.1 7.1

5 8.9 16.1

47 83.9 100.0

Nieuwe dingen leren Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

1 1.8 1.8

5 8.9 10.7

50 89.3 100.0

Terugdenken aan mooie herinneringen Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

1 1.8 1.8

5 8.9 10.7

50 89.3 100.0

5.3


PIt stop

75

Zingevende bronnen van de laagst scorende jongeren binnen de psychische dimensie Psychische dimensie – laagste score (n = 69)

1

2

3

4

5

Nadenken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.4 1.4

16 23.2 24.6

23 33.3 58.0

26 37.7 95.7

3 4.3 100.0

Bijleren in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

6 8.7 8.7

41 59.4 68.1

22 31.9 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Bijleren in job Frequentie Percentage Cumulatief %

3 4.3 4.3

18 26.1 30.4

37 53.6 84.1

10 14.5 98.6

1 1.4 100.0

Bijleren over zichzelf in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

7 10.1 10.1

30 43.5 53.6

29 42.0 95.7

3 4.3 100.0

0 0.0 100.0

Eigen beslissingen nemen Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.4 1.4

5 7.2 8.6

22 31.9 40.6

31 44.9 85.5

10 14.5 100.0

Nadenken over zichzelf Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.4 1.4

19 27.5 29.0

27 39.1 68.1

20 29.0 97.1

2 2.9 100.0

Nieuwe dingen leren Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

7 10.1 10.1

36 52.2 62.3

26 37.7 100.0

0 0.0 100.0

Terugdenken aan mooie herinneringen Frequentie Percentage Cumulatief %

2 2.9 2.9

3 4.3 7.2

20 29.0 36.2

38 55.1 91.3

6 8.7 100.0

5.4


76 Sociale dimensie van zingeving Zingevende bronnen van de hoogst scorende jongeren binnen de sociale dimensie Sociale dimensie – hoogste score (n = 88)

1

2

3

4

5

Anderen opzoeken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

3 3.4 3.4

14 15.9 19.3

41 46.6 65.9

30 34.1 100.0

Vrienden zien in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

1 1.1 1.1

3 3.4 4.5

22 25.0 29.5

62 70.5 100.0

Samenwerking met anderen in job Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

2 2.3 2.3

17 19.3 21.6

69 78.4 100.0

Zorgen voor elkaar in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.1 1.1

0 0.0 0.0

5 5.7 6.8

0 0.0 0.0

82 93.2 100.0

Verantwoordelijkheid Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

4 4.5 4.5

34 38.6 43.2

50 56.8 100.0

Gsm om contact te hebben met vrienden Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

3 3.4 3.4

25 28.4 31.8

60 68.2 100.0

Luisterend oor Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

2 2.3 2.3

28 31.8 34.1

58 65.9 100.0

Bezoek religieuze instellingen om anderen te zien Frequentie Percentage Cumulatief %

45 51.1 51.1

13 14.8 65.9

18 20.5 86.4

5 5.7 92.0

7 8.0 100.0

5.5


77 Zingevende bronnen van de laagst scorende jongeren binnen de sociale dimensie

PIt stop

Sociale dimensie – laagste score (n = 88)

1

2

3

4

5

Anderen opzoeken tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

19 21.6 21.6

39 44.3 65.9

28 31.8 97.7

1 1.1 98.9

1 1.1 100.0

Vrienden zien in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.4 3.4

18 20.5 23.9

53 60.2 84.1

14 15.9 100.0

0 0.0 100.0

Samenwerking met anderen in job Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.4 3.4

14 15.9 19.3

49 55.7 75.0

19 21.6 96.6

3 3.4 100.0

Zorgen voor elkaar in relatie Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.1 1.1

2 2.3 3.4

17 19.3 22.7

58 65.9 88.6

10 11.4 100.0

Verantwoordelijkheid Frequentie Percentage Cumulatief %

1 1.1 1.1

12 13.6 14.8

42 47.7 62.5

23 26.1 88.6

10 11.4 100.0

Gsm om contact te hebben met vrienden Frequentie Percentage Cumulatief %

8 9.1 9.1

20 22.7 31.8

38 43.2 75.0

18 20.5 95.5

4 4.5 100.0

Luisterend oor Frequentie Percentage Cumulatief %

4 4.5 4.5

23 26.1 30.7

37 42.0 72.7

20 22.7 95.5

4 4.5 100.0

Bezoek religieuze instellingen om anderen te zien Frequentie Percentage Cumulatief %

69 78.4 78.4

10 11.4 89.8

8 9.1 98.9

1 1.1 100.0

0 0.0 100.0

5.6


78 Transcendente dimensie Zingevende bronnen van de hoogst scorende jongeren binnen de transcendente dimensie Transcendente dimensie – hoogste score (n = 78)

1

2

3

4

5

Bidden/mediteren tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.8 3.8

12 15.4 19.2

23 29.5 48.7

26 33.3 82.1

14 17.9 100.0

Wereld verbeteren in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

2 2.6 2.6

28 35.9 38.5

33 42.3 80.8

15 19.2 100.0

Wereld verbeteren in job Frequentie Percentage Cumulatief %

0 0.0 0.0

0 0.0 0.0

16 20.5 20.5

38 48.7 69.2

24 30.8 100.0

Relatie als ultieme manier voor geluk Frequentie Percentage Cumulatief %

3 3.8 3.8

4 5.1 9.0

20 25.6 34.6

26 33.3 67.9

25 32.1 100.0

Rol van religie/levensbeschouwing bij beslissingen Frequentie Percentage Cumulatief %

9 11.5 11.5

4 5.1 16.7

16 20.5 37.2

32 41.0 78.2

17 21.8 100.0

Interesse voor ecologie Frequentie Percentage Cumulatief %

5 6.4 6.4

4 5.1 11.5

27 34.6 46.2

28 35.9 82.1

14 17.9 100.0

Overnemen van zaken uit andere religies/ levensbeschouwingen Frequentie Percentage Cumulatief %

5 6.4 6.4

5 6.4 12.8

15 19.2 32.1

41 52.6 84.6

12 15.4 100.0

Geloven dat dingen gebeuren om een reden Frequentie Percentage Cumulatief %

2 2.6 2.6

0 0.0 2.6

6 7.7 10.3

32 41.0 51.3

38 48.7 100.0

5.7


PIt stop

79

Zingevende bronnen van de laagst scorende jongeren binnen de transcendente dimensie Transcendente dimensie – laagste score (n = 75)

1

2

3

4

5

Bidden/mediteren tijdens moeilijke momenten Frequentie Percentage Cumulatief %

73 97.3 97.3

1 1.3 98.7

1 1.3 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Wereld verbeteren in vrije tijd Frequentie Percentage Cumulatief %

47 62.7 62.7

26 34.7 97.3

2 2.7 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Wereld verbeteren in job Frequentie Percentage Cumulatief %

32 42.7 42.7

27 36.0 78.7

16 21.3 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Relatie als ultieme manier voor geluk Frequentie Percentage Cumulatief %

9 12.0 12.0

7 9.3 21.3

38 50.7 72.0

16 21.3 93.3

5 6.7 100.0

Rol van religie/levensbeschouwing bij beslissingen Frequentie Percentage Cumulatief %

73 97.3 97.3

2 2.7 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Interesse voor ecologie Frequentie Percentage Cumulatief %

38 50.7 50.7

26 34.7 85.3

9 12.0 97.3

2 2.7 100.0

0 0.0 100.0

Overnemen van zaken uit andere religies/ levensbeschouwingen Frequentie Percentage Cumulatief %

63 84.0 84.0

7 9.3 93.3

5 6.7 100.0

0 0.0 100.0

0 0.0 100.0

Geloven dat dingen gebeuren om een reden Frequentie Percentage Cumulatief %

28 37.3 37.3

17 22.7 60.0

20 26.7 86.7

8 10.7 97.3

2 2.7 100.0

5.8


80 Persoonlijkheidskenmerken binnen de verschillende dimensies Fysisch Goede vriendenkring Vrienden van eigen leeftijd Jongere vrienden Oudere vrienden Vertrouwen in anderen Graag alleen zijn Graag bij anderen zijn Zich soms eenzaam voelen Betrouwbaar zijn Positieve kijk hebben op het leven Beïnvloedbaar zijn Initiatief nemen Risico’s nemen Zichzelf de moeite waard vinden Goed relativeren Zich snel zorgen maken Eerst nadenken voor je iets doet De wereld overtuigen van je ideeën

Psychisch

Sociaal

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

Laagst

Hoogst

77.4 46.4 11.9 35.7 30.9 38.1 57.2 39.3 86.9 50.0 32.1 38.1 30.9 38.1 45.2 61.9 46.4 27.4

94.6 57.6 34.8 69.5 55.5 27.2 91.3 36.9 93.5 79.3 37.0 67.4 70.7 59.8 62.0 62.0 56.6 41.3

85.5 55.0 26.1 31.9 31.9 15.9 68.1 33.3 82.6 55.0 33.3 31.8 36.2 33.3 36.2 37.7 27.5 18.8

92.8 64.3 30.4 60.7 55.3 50.0 82.2 58.9 98.2 76.8 35.7 64.3 64.3 60.7 62.5 85.7 64.2 50.0

70.5 39.8 19.3 26.1 27.3 59.1 44.3 37.5 84.1 33.0 28.4 27.3 23.9 32.9 42.0 53.4 45.4 29.5

96.5 63.7 27.3 59.1 56.8 27.3 93.2 38.7 95.5 81.9 36.4 64.8 61.4 60.2 58.0 73.8 55.7 40.9

92.0 53.3 18.7 49.3 37.3 34.7 72.0 29.4 88.0 57.4 34.6 52.0 41.3 37.3 38.7 62.7 42.7 30.6

85.9 64.1 30.8 61.5 50.0 39.7 80.7 46.1 93.5 78.2 39.7 60.3 55.2 60.3 62.8 74.4 59.0 47.4

5.9

Correlaties tussen de verschillende dimensies Fysische, psychische en sociale dimensie Kruistabel (vergelijking tussen fysische en psychische dimensie) Psychisch Fysisch

Totaal

5.10

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

16 19.0

62 73,8

6 7,1

84 100,0

Matig N %

47 10.0

394 83,5

31 6,6

472 100,0

Hoog N %

6 6.5

67 72,8

19 20,7

92 100,0

N %

69 10.6

523 80,7

56 8,6

648 100,0

χ² 26.823; df 4; p < 0.001

Transcendent

81 Kruistabel (vergelijking tussen fysische en sociale dimensie) Sociaal Fysisch

Totaal

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

31 36.9

49 58.3

4 4.8

84 100.0

Matig N %

52 11.0

362 76.7

58 12.3

472 100.0

Hoog N %

5 5.4

61 66.3

26 28.3

92 100.0

N %

88 13.6

472 72.8

88 13.6

648 100.0

χ² 64.350; df 4; p < 0.001 5.11

Kruistabel (vergelijking tussen fysische en transcendente dimensie) Sociaal Fysisch

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

31 36.9

49 58.3

4 4.8

84 100.0

Matig N %

52 11.0

362 76.7

58 12.3

472 100.0

Hoog N %

5 5.4

61 66.3

26 28.3

92 100.0

N %

88 13.6

472 72.8

88 13.6

648 100.0

χ² 64.350; df 4; p < 0.001 5.12

Totaal

PIt stop

82 Psychische, sociale en transcendente dimensie Kruistabel (vergelijking tussen psychische en sociale dimensie) Sociaal Psychisch

Totaal

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

21 30.4

45 65.2

3 4.3

69 100.0

Matig N %

64 12.2

397 75.9

62 11.9

523 100.0

Hoog N %

3 5.4

30 53.6

23 41.1

56 100.0

N %

88 13.6

472 72.8

88 13.6

648 100.0

χ² 58.640; df 4; p < 0.001 5.13

Kruistabel (vergelijking tussen psychische en transcendente dimensie) Transcendent Psychisch

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

20 29.0

47 68.1

2 2.9

69 100.0

Matig N %

52 9.9

415 79.3

56 10.7

523 100.0

Hoog N %

3 5.4

33 58.9

20 35.7

56 100.0

N %

75 11.6

495 76.4

78 12.0

648 100.0

χ² 58.236; df 4; p < 0.001 5.14

Totaal

83 Sociale en transcendente dimensie Kruistabel (vergelijking tussen sociale en transcendente dimensie) Transcendent Sociaal

Totaal

Totaal

Laag

Matig

Hoog

Laag N %

17 19.3

66 75.0

5 5.7

88 100.0

Matig N %

53 11.2

372 78.8

47 10.0

472 100.0

Hoog N %

5 5.7

57 64.8

26 29.5

88 100.0

N %

75 11.6

495 76.4

78 12.0

648 100.0

χ² 36.247; df 4; p < 0.001 5.15

De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving Aantal ingrijpende gebeurtenissen Frequentie

Percentage

Cumulatief %

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

35 95 122 131 100 72 40 21 19 7 2 1 3

5.4 14.7 18.8 20.2 15.4 11.1 6.2 3.2 2.9 1.1 0.3 0.2 0.5

5.4 20.1 38.9 59.1 74.5 85.6 91.8 95.1 98.0 99.1 99.4 99.5 100.0

Totaal

648

100.0

5.16

PIt stop

84 Aard van de levensgebeurtenissen Ingrijpende levensgebeurtenissen

Frequentie

Percentage

Overlijden gezin/vriendenkring Zelf langdurig ziek geweest Langdurige ziekte gezin/vriendenkring Verslaving Liefdesverdriet Abortus Armoede Zelfmoordgedachten Zelfverminking Ernstig ongeval Gepest worden B- of C-attest Seksueel grensoverschrijdend gedrag Scheiding ouders Overige

462 80 253 63 299 4 27 131 69 46 215 143 25 170 33

71.3 12.3 39.0 9.7 46.1 0.6 4.2 20.2 10.6 7.1 33.2 22.1 3.9 26.2 5.1

5.17

Invloed van achtergrondvariabelen op het aantal levensgebeurtenissen Aantal respondenten

Gemiddeld aantal levensgebeurtenissen


63 96 165 198 126

2.79 2.77 3.48 3.56 3.48

Geslacht Man Vrouw

275 373

3.03 3.56

Studierichting Aso Tso Bso Buso

298 253 81 10

2.84 3.62 4.19 4.40

5.18

Verband tussen leeftijd en aard van de levensgebeurtenissen 14 jaar

15 jaar

16 jaar

17 jaar

18 jaar

Overlijden gezin/vriendenkring

79.4

60.4

69.1

75.8

71.4

Zelf langdurig ziek geweest

9.5

9.4

12.1

13.1

15.1

Langdurige ziekte gezin/ vriendenkring

36.5

34.4

42.4

44.9

30.2

85 14 jaar

15 jaar

16 jaar

17 jaar

18 jaar

Verslaving

3.2

8.3

12.7

9.6

10.3

Liefdesverdriet

30.2

28.1

45.5

55.6

54.0

Abortus

0.0

1.0

0.0

1.0

0.8

Armoede

0.0

8.3

4.8

2.5

4.8

Zelfmoordgedachten

19.0

18.8

24.2

19.2

18.3

Zelfverminking

6.3

11.5

12.7

10.6

9.5

Ernstig ongeval

6.3

3.1

7.3

9.1

7.1

Gepest worden

25.4

33.3

32.7

35.9

33.3

B- of C-attest

9.5

5.2

22.4

25.3

35.7

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

3.2

4.2

5.5

3.0

3.2

Scheiding ouders

20.6

26.0

26.1

25.3

31.0

Overige

6.3

5.2

6.7

3.5

4.8

5.19

Verband tussen geslacht en aard van de levensgebeurtenissen Mannen

Vrouwen


66.9

74.5


9.5

14.5

Langdurige ziekte gezin/vriendenkring

34.9

42.1

Verslaving

13.1

7.2

Liefdesverdriet

40.4

50.4

Abortus

0.4

0.8

Armoede

2.2

5.6

Zelfmoordgedachten

16.0

23.3

Zelfverminking

4.0

15.5

Ernstig ongeval

9.5

5.4

Gepest worden

27.6

37.3

B- of C-attest

25.8

19.3


1.8

5.4

Scheiding ouders

23.3

28.4

Overige

4.0

5.9

4.20

PIt stop

86 Verband tussen opleiding en aard van levensgebeurtenis Aso

Tso

Bso


67.1

74.7

79.0


12.8

11.9

12.3

Langdurige ziekte gezin/vriendenkring

35.6

41.1

45.7

Verslaving

6.7

9.9

18.5

Liefdesverdriet

38.6

47.4

65.4

Abortus

0.0

0.4

3.7

Armoede

5.4

2.4

6.2

Zelfmoordgedachten

15.1

23.3

25.9

Zelfverminking

7.7

12.3

14.8

Ernstig ongeval

3.7

10.3

9.9

Gepest worden

28.9

34.4

44.4

B- of C-attest

9.7

33.6

33.3


2.7

5.1

3.7

Scheiding ouders

22.8

28.9

32.1

Overige

3.7

5.9

7.4

5.21

87 Kruistabel (correlatie tussen aantal levensgebeurtenissen en de leeftijd) Aantal ingrijpende levensgebeurtenissen Leeftijd

Totaal

Totaal

0-2

3-4

>4

14 jaar N %

37 58.7

15 23.8

11 17.5

63 100.0

15 jaar N %

49 51.0

31 32.3

16 16.7

96 100.0

16 jaar N %

59 35.8

60 36.4

46 27.9

165 100.0

17 jaar N %

68 34.3

71 35.9

59 29.8

198 100.0

18 jaar N %

39 31.0

54 42.9

33 26.2

126 100.0

N %

252 38.9

231 35.6

165 25.5

648 100.0

χ² 24.543; df 8; p = 0.002 5.22

Kruistabel: correlatie tussen aantal levensgebeurtenissen en het geslacht Aantal ingrijpende levensgebeurtenissen Geslacht

Totaal

0-2

3-4

>4

Man N %

130 47.3

92 33.5

53 19.3

275 100.0

Vrouw N %

122 32.7

139 37.3

112 30.0

373 100.0

N %

252 38.9

231 35.6

165 25.5

648 100.0

χ² 16.469; df 2; p < 0.001 5.23

Totaal

PIt stop

88 Kruistabel: correlatie tussen aantal levensgebeurtenissen en de opleiding Aantal ingrijpende levensgebeurtenissen Studierichting

Totaal

0-2

3-4

>4

Aso N %

141 47.3

106 35.6

51 17.1

298 100.0

Tso N %

89 35.2

85 33.6

79 31.2

253 100.0

Bso N %

15 18.5

35 43.2

31 38.3

81 100.0

N %

245 38.8

226 35.8

161 25.5

632 100.0

χ² 33.280; df 8; p < 0.001 5.24

Totaal

89 Praten over zingeving

PIt stop

1

2

3

4

Wat je belangrijk vindt, al vaak veranderd Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

12 1.9 1.9

105 16.2 18.1

245 37.9 56.0

231 35.7 91.7

54 8.3 100.0

In je eentje nadenken over wat belangrijk is Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

2 0.3 0.3

46 7.1 7.4

149 23.1 30.5

317 49.1 79.6

132 20.4 100.0

Praten belangrijk vinden Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

30 4.6 4.6

128 19.8 24.4

222 34.3 58.7

213 32.9 91.7

54 8.3 100.0

Behoefte aan praten in klasverband Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

105 16.3 16.3

229 35.5 51.8

199 30.9 82.6

90 14.0 96.6

22 3.4 100.0

Behoefte aan praten met leerkrachten Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

154 24.0 24.0

229 35.7 59.7

168 26.2 85.8

77 12.0 97.8

14 2.2 100.0

Behoefte aan praten in groep Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

74 11.4 11.5

155 24.1 35.6

198 30.8 66.4

182 28.3 94.7

34 5.3 100.0

Behoefte aan praten met lief Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

24 3.7 3.7

28 4.4 8.1

95 14.8 22.9

241 37.6 60.5

253 39.5 100.0

Behoefte aan praten met vrienden Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

10 1.5 1.5

22 3.4 5.0

83 12.8 17.8

293 45.4 63.2

238 36.8 100.0

Behoefte aan praten met ouders Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

24 3.7 3.7

61 9.5 13.2

133 20.6 33.8

245 38.0 71.8

182 28.2 100.0

Behoefte aan praten met andere familieleden Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

40 6.3 6.3

79 12.3 18.6

188 29.4 48.0

233 36.4 84.4

100 15.6 100.0

Behoefte aan praten met geestelijken Frequentie Valide percentage Cumulatief percentage

431 67.1 67.1

130 20.2 87.4

57 8.9 96.3

17 2.6 98.9

7 1.1 100.0

5.25

5


90 LEIDRAAD ESSAY Opdracht: Essay Richtlijnen voor de opdracht: ➜➜ Open een Word-document. ➜➜ Schrijf met lettertype Arial, grootte 12. ➜➜ Je mag anoniem blijven, je hoeft je naam dus niet te vermelden. ➜➜ Vermeld wel je leeftijd, geslacht, klas en studierichting. ➜➜ Lees de achtergrondinformatie. ➜➜ Schrijf een essay over de onderstaande vragen (minstens 1 bladzijde in totaal). ➜➜ Stuur je opstel naar ... Achtergrondinformatie: Mensen hebben nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen. Ze denken er niet altijd over na, maar deze dingen maken hun leven meer waardevol. Voor dit essay zouden we willen dat je nadenkt over de betekenis die je aan je leven wilt geven/geeft. Vraag 1 Wat maakt jouw leven waardevol? Denk hierbij aan mensen, dingen en acties. Leg uit aan de hand van voorbeelden. Vraag 2 Praat je over de waardevolle dingen in je leven? Waarom wel/niet? Met wie praat je hierover/zou je hierover willen praten? Leg uit. Vraag 3 Wat zorgt ervoor dat je je beter voelt op moeilijke momenten in je leven? Denk hierbij aan mensen, dingen en acties. Leg uit aan de hand van voorbeelden. Vraag 4 Wat vind je van deze opdracht? Hoe vind je het om hierover na te denken?

PIt stop

91 KAARTJES THEMA’S

GELOOF/GODSDIENST

MOSKEE/KERK/SYNAGOGE

ETEN

BIDDEN

MEDITEREN/YOGA

GEZONDHEID

OUDERS

FAMILIE/GEZIN

VRIENDEN

HUISDIEREN

92

LEERKRACHT

MIJN LIEF

JEUGDBEWEGING

SPONTANE MOMENTEN MET ONBEKENDEN/ NIEUWE MENSEN LEREN KENNEN

LEZEN

FILMS/SERIES/TV-KIJKEN

ALLEEN ZIJN

THUIS ZIJN

NADENKEN OVER MEZELF

NADENKEN OVER DE WERELD

PIt stop

93

SLAPEN

MENSEN HELPEN/GOEDE DOELEN/ VRIJWILLIGERSWERK

SPORTEN

MIJN UITERLIJK

SHOPPEN

CREATIEF BEZIG ZIJN (MUZIEK,DANSEN,TONEEL, SCHRIJVEN, TEKENEN, FILMPJES, WEBSITE MAKEN, enz.)

NATUUR (BOSWANDELING, KAMPEN BOUWEN)

THEATER/KUNST

FESTIVAL/CONCERT

GAMEN

94

COMPUTER/TABLET SMARTPHONE

NAAR SCHOOL GAAN

LEREN

GOEDE PUNTEN OP SCHOOL

ALCHOHOL/DRUGS

LACHEN/HUMOR

WERKEN

REIZEN

95

PIt stop

96 INTERVIEWLEIDRAAD Interviewleidraad kwalitatief onderzoek zingeving Interviewer stelt zichzelf en onderzoek voor Naam, Jong & Van Zin, onderzoek, enz. Wat vertellen we op voorhand aan de geïnterviewde? ➜➜ Dat we van alles gaan opschrijven tijdens het interview. ➜➜ Dat de gegevens anoniem verwerkt zullen worden. ➜➜ Dat de geïnterviewde op elk moment het gesprek kan stilleggen en niet moet antwoorden op vragen als hij of zij dat niet wil. ➜➜ Dat we het gesprek opnemen. ➜➜ Waarom we het onderzoek doen en waarvoor we de info zullen gebruiken (niet te veel zeggen, anders weten ze het hele opzet al). ➜➜ Dat we geen waardeoordeel vellen over wat ze zeggen. ➜➜ Dat wij het gesprek kunnen onderbreken als het te ver gaat van onze focus. “Heb je nog vragen voor mij?” Openingsvraag om veiligheid te scheppen en aan interviewsituatie te laten wennen ➜➜ Leeftijd ➜➜ Woonplaats ➜➜ Studierichting ➜➜ Hobby’s: actief in jeugdbeweging/andere vereniging/...? Stap 1: Definitie geven + openingsvraag Definitie: Mensen hebben nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen. Ze denken er niet altijd over na, maar die dingen maken hun leven meer waardevol. Voor dit interview zouden we willen dat je nadenkt over de betekenis die je aan je leven wilt geven/geeft. Vraag 1: Wat is belangrijk in jouw leven? Denk hierbij aan mensen, dingen en acties. Kies de kaartjes die dit voor jou omschrijven. Stap 2: Interviewer legt kaartjes een voor een traag op tafel en zegt: “Zeg het als je een kaartje niet snapt, dan leg ik het uit.” Geïnterviewde kiest kaartjes die hem/haar aanspreken. Stap 3: Interviewer stelt bijvragen in de richting van theoretische kaders Vier dimensies van het bestaan: fysisch psychologisch sociaal transcendent Wat zorgt ervoor dat ...? Wat betekent dat voor jou?

Drie structurele componenten: affectie: Wat voelde je toen? cognitie: Wat dacht je toen? Welke waarde hecht je daar aan? motivatie: Wat maakt dat je...?

97

Steunfiguren Met wie heb je daarover gepraat? Met wie zou je daarover willen praten? Bleef je nog met vragen zitten? Aan wie zou je die stellen?

PIt stop

Impliciet/expliciet Is dat iets dat je vaker doet? Is dat iets dat je bewust doet?

Geen hypothetische vragen, niet parafraseren, niet invullen voor iemand anders. Stap 4: Dit herhalen met andere vragen (“Je mag hetzelfde kaartje nog eens nemen.”) Vraag 2: Waaraan trok je je op bij een moeilijk moment in je leven? Vraag 3: Wanneer dacht je : ‘wow, het leven is geweldig, alles lijkt te kloppen’? (Alternatief: welk moment zou je willen herbeleven?)

98 FORMULIER TOESTEMMINGSVERKLARING INTERVIEWS Formulier Toestemmingsverklaring Verantwoordelijke onderzoekers: Sarah Joos en Evelien Luts Onderzoek: Het doel van het onderzoek is om te weten te komen wat jongeren belangrijk vinden in hun leven en met wie ze hierover praten. We zullen ongeveer 30 jongeren zoals jij interviewen. Samen zullen jullie dus de stem vormen van ‘dé Vlaamse jongere’. We nemen het interview op. De enige personen die het zullen beluisteren, zijn de onderzoekers en de persoon die het hele interview uittypt. Je echte naam komt niet in het rapport, we gebruiken een andere naam (pseudoniem). Jouw verhaal is dus anoniem en komt bij niemand terecht. Er is echter één uitzondering: wanneer jij of iemand anders zich in een gevaarlijke situatie bevindt, zijn we verplicht om dit te vertellen aan een hulpverlenende instantie. Als dat het geval is, vertellen we je dat meteen. Het interview: Het interview gaat als volgt. Ik stel je allerlei vragen over jezelf en je achtergrond. Als je bepaalde vragen liever niet beantwoordt, is dat geen probleem. Het interview duurt ongeveer 30 tot 60 minuten. Het interview wordt opgenomen zodat we er zeker van zijn dat jouw antwoorden in je eigen woorden blijven. Na het uittypen worden de opnamen gewist. Waardering voor je bijdrage: Omdat we het heel fijn vinden dat je meedoet aan dit onderzoek, ontvang je na afloop een cinematicket. Toestemmingsverklaring: Hierbij verklaar ik het volgende: Ik begrijp het doel van dit onderzoek en begrijp wat de interviewer heeft verteld. □ Ja □ Nee Ik heb de toestemming van mijn ouder/verzorger/begeleider om geïnterviewd te worden en mee te doen aan dit onderzoek. □ Ja □ Nee Ik stem ermee in dat dit interview wordt opgenomen. □ Ja □ Nee Datum: Naam deelnemer: Handtekening deelnemer:

99 ONLINE ENQUÊTE

PIt stop

100

101

PIt stop

102

103

PIt stop

104

105

PIt stop

106

107

PIt stop

108

109

PIt stop

110

111

PIt stop

112

113

PIt stop

114

115

PIt stop

116

117

PIt stop

118

119

PIt stop

120

121

Notitieruimte

PIt stop

Jong & Van Zin biedt kinderen, jongeren en hun begeleiders expertise over relaties en seksualiteit, weerbaarheid en pesten, identiteit, zingeving, begeleidingshouding, groepsdynamica, participatie en peersupport. Je vindt bij ons: ➜➜ Informatieve publicaties en educatieve materialen voor kinderen, jongeren en hun begeleiders ➜➜ Ervaringsgerichte, interactieve vormingen en workshops voor jongeren en hun opvoeders ➜➜ Ontwikkeling en begeleiding van participatieprojecten met en door jongeren ➜➜ Begeleiding van jouw peersupport-project. We werken op een procesmatige, ervaringsgerichte, participatieve en laagdrempelige manier. En op jouw maat: tijdens een halve dag, hele dag of zelfs meerdere dagen. Bij jou of in een van onze vormingshuizen.

KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

Recommend Documents