Het maatschappelijk rendement van Stichting Hulphond Nederland Een kwalitatief en kwantitatief onderzoek
Samenvatting
Barbara de Vries en Peter Scholten Scholten&Franssen Consultancy BV September 2006
1
Inleiding
Doel van het SROI-onderzoek voor Stichting Hulphond Nederland Het SROI-onderzoek richt zich op het in kaart brengen en meetbaar maken van het maatschappelijk rendement van de Stichting Hulphond Nederland. Daarbij zijn o.a. de volgende doelen geformuleerd: - het moet een managementinstrument worden dat de stichting na implementatie zelf kan onderhouden en gebruiken; - het moet investeerders in de stichting inzicht geven in de toegevoegde waarde van hun investering; Kosten en financiering De totale kosten die gemoeid zijn met de aanschaf van de hond enerzijds en het opleiden c.q. trainen van de cliënt en de hond anderzijds bedragen circa 18.000 Euro. Zodra de hond met de cliënt naar huis gaat, start het nazorgtraject. Gedurende het werkzame leven van een hulphond blijven nazorgtrainers van Hulphond Nederland de cliënt en diens hond volgen en daar waar nodig begeleiden. Dit traject kost ongeveer 8.000 Euro. Hulphond Nederland zorgt voor de financiering van de aanschaf en opleiding van de honden. Cliënten ontvangen de hond dus kosteloos en daarmee is de hulphond voor iedereen die aan de gestelde voorwaarden voldoet bereikbaar.
Belanghebbenden bij Hulphond Nederland Directe betrokkenen en belanghebbenden bij de activiteiten van Stichting Hulphond zijn: 1 Hulphond cliënten Mensen met een motorische- of auditieve functiebeperking of epilepsie die gebruik (willen) maken van een Hulphond. Doel: bevorderen zelfstandigheid en onafhankelijkheid (re)integratie in de maatschappij 2 Mantelzorgers Familie, vrienden en bekenden die bepaalde zorgtaken ten behoeve van het welzijn van de cliënten uitvoeren Doel: Minder praktische zorg Minder emotionele zorg 3 Zorgverzekeraars De AWBZ, waar de cliënten van hulphond onder vallen, wordt uitgevoerd door de zorgverzekeraars vanuit speciale zorgkantoren. AWBZ zorg wordt geleverd: in natura of via PGB. Doel: Afname/vermindering praktische zorg
2
4 UWV en de sociale dienst Het uitkeringsorgaan voor (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten. Verder is het UWV verantwoordelijk voor de reïntegratie van arbeidsgehandicapten als er geen werkgever verantwoordelijk is. Doel: geheel of gedeeltelijke reïntegratie van uitkeringsgerechtigden 5 Sponsoren/financiers Stichting Hulphond Nederland verkrijgt haar gelden door middel van sponsors, donateurs en subsidiënten. Doel: maatschappelijk betrokken zijn, vergroten zelfstandigheid lichamelijk gehandicapten en bevorderen participatie en ontplooiing van de doelgroep.
Opzet onderzoek Om een valide onderzoek te kunnen uitvoeren zijn a-select 40 gebruikers van een hulphond gekozen uit het bestand van hulphondbezitters van de stichting Hulphond. Er is voor gekozen om in ieder geval een goede landelijke spreiding te hebben bij de interviews. Mondelinge interviews (20 stuks) hebben in alle vier regio’s van Nederland plaatsgevonden. De overige interviews zijn – ook gespreid over het land – telefonisch afgenomen na een korte vooraankondiging en afspraak. Zodoende konden alle geïnterviewden zich voldoende voorbereiden en voldoende tijd beschikbaar hebben voor het gesprek.
Resultaten onderzoek Hulphond Nederland Soorten beperkingen: Reuma(3), Spasme (4), MS (4), spierziekte overig (4), Spina Bifida (2), Dwarslaesie (6), Posttraumatische dystrofie (2), Neurologische aandoeningen (1), Botziekte (1), Dystrofie en Dystonie (1), wervelkolom aandoening (1), ziekte van Von Recklinghausen (1), hereninfarct (1), hersenbeschadiging bij geboorte (2), Onbekend (6). Dagbesteding Bijna alle hulphondbezitters geven aan méér activiteiten te kunnen uitvoeren dankzij de hond. Woonsituatie De woonsituatie van de geïnterviewde hulphond-gebruikers bestaat hoofdzakelijk uit Fokuswoningen, of zelfstandige woonsituaties. Hulp Belangrijke vraag is natuurlijk de mate waarin een Hulphond de vraag naar ondersteunende hulp – mantelzorg, huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging, enz. – kan verminderen. Op deze vraag kwamen o.a. de volgende antwoorden: -
“Door de hond is er nog maar één keer per dag ADL hulp nodig. Dat betekent dat ik niet hoef te wachten tot er iemand van de thuiszorg komt, of dat ik al om 9 naar bed moet omdat de thuiszorg zo vroeg komt.”
3
-
“Als ik drijfnat thuis komt hoef ik geen half uur in het donker te wachten tot de ADL hulp komt om het licht aan te doen en mijn jas uit te trekken.” “Het verschilt per dag wat ik nodig heb. Maar gemiddeld is dat nu zo’n 5 uur per dag. Zonder hond was dat 8 á 9 uur per dag. “ “Ons hele gezin is erbij geholpen dat ik de hond heb. Het scheelt veel voor mijn kinderen dat de hond er is. Zowel praktisch als emotioneel. Ze maken zich nu minder zorgen.” Nagenoeg iedereen geeft aan dat de hulp door familie/vrienden zeer substantieel is afgenomen. Wat doet de hond Hulphonden doen een zeer groot aantal verschillende taken en klussen. Hieronder volgt een opsomming van alle in de interviews genoemde werkzaamheden die een hulphond verricht: Kleren aan- en uitdoen Helpen bij het koken Was in de wasmachine doen Post oprapen Boodschappen Vaatwasser / wasmachine leegruimen Oprapen wat ik laat vallen Betalen in de winkel Dingen aangeven (boeken, afstandsbediening etc.) Deuren open en dicht doen Op de liftknop drukken Mijn hand naar mijn gezicht brengen Rechtzetten van mijn hoofd omdat ik hem zelf niet recht kan zetten Laatjes en kastjes openen Helpen bij het overhevelen van mijn buitenstoel naar mijn binnenstoel. Maar: “Als hij merkt dat ik het nog best zelf kan helpt hij niet”
Acceptatie Een zeer belangrijk aspect is de mate waarin gebruikers van een Hulphond zichzelf beter geaccepteerd voelen in de maatschappij en van daaruit meer zelfvertrouwen kunnen hebben. In sommige gevallen blijkt de acceptatie nog niet optimaal te zijn… -
“Contact maken met anderen gaat makkelijker. De rolstoel alleen schrikt toch wat af.” “Ik praat nu meer met mensen als ik buiten ben.” “Mijn hond zorgt voor sociale contacten. Hij zorgt vaak voor het eerste contact.” “De hond heeft geholpen bij het accepteren van mijn handicap.” “Ik heb vrienden erbij gekregen door mijn hond.” “In sommige openbare gelegenheden worden hulphonden geweigerd. Zoals in de bibliotheek.”
Medische en psychische zorg Bij deze vraag is onderzocht in welke mate een hulphond bijdraagt aan een betere gezondheid; zowel fysiek als mentaal.
4
-
“Ik ga met de hond vaak een flink stuk fietsen met de Handbike. Dit verhoogt mijn weerstand en verbetert mijn conditie.” “Mijn conditie was veel minder voordat ik een hulphond had. Ik was veel sneller ziek. Mijn huisartsenbezoek is veel minder geworden”. “Door minder overbelasting (de hond neemt me veel uit handen) heb ik minder pijn.” “Hij heeft een keer toen ik thee over mijn lichaam heb laten vallen, geholpen snel mijn kleren uit te trekken en me in een koud bad gehesen. Hij heeft me toen echt gered”. “Mijn bloeddruk is nu lager. Ik zit beter in mijn vel. Ik ben veel rustiger. Ik heb een tijdje bij bedrijfsmaatschappelijk werk gelopen. Maar dat heb ik nu niet meer nodig.” “Ik houd wel meer energie over. Hierdoor kan ik andere dingen die ik normaal niet deed. Bijvoorbeeld eten koken.” “Doordat mijn hond veel werk uit handen neemt houd ik meer energie over.”
Dagelijks leven Welke invloed heeft een hulphond op het dagelijks leven van de gebruiker van de hond? -
-
“Ik kan nu makkelijker boodschappen doen. Voorheen ging ik ook wel, maar ik was veel afhankelijker. Nu kan hond voor me betalen, spullen uit de schappen pakken. Daarvoor moest ik altijd met iemand boodschappen doen. “ “Met het openbaar vervoer ging ik niet zonder hond. Nu kan hij me helpen.” “Voor dat ik mijn hulphond kreeg ben ik 11 jaar niet op vakantie geweest. Ik ben laatst op vakantie geweest. Speciaal voor mensen met een handicap. Dat was heerlijk. Er gingen meer hulphonden mee.”
Gemoedstoestand Naast alle praktische voordelen en mogelijkheden van de hond is er ook een groot aantal zaken benoemd, die meer met de gemoedstoestand van de hondengebruikers te maken heeft. Deze resultaten zijn – hoewel moeilijk te kwantificeren – zeer zeker relevant. (Overigens leidt een betere gemoedstoestand tot een minder gebruik van zorg en ondersteuning en is dit onderwerp dus – indirect – weldegelijk meegenomen in de kwantificering van de resultaten). -
-
“Voor mij is mijn hond onafhankelijkheid, voor mezelf kunnen zorgen. Ik maak zo min mogelijke gebruik van de ADL hulp. Ik heb heel hard gevochten voor deze onafhankelijkheid en mijn hulphond heeft me daarbij geholpen.” “Ik hoef bij mijn hond niet uit te leggen als ik pijn en stres heb. Hij voelt dat aan.” “Sommige dagen zou ik zonder hond niet kunnen opbrengen. Hij sleept me er doorheen.” “Je hoeft niet steeds dankjewel te zeggen. Een knuffel is voldoende.” “Als ik een mindere dag heb dan komt ze lekker bij me zitten en blijft dan bij me.” “Ik voel me veel minder geïsoleerd. Dat werkt psychisch dus ook goed.”
Veiligheid: Hoewel in eerste instantie geen vraag uit de enquête, bleken veel hulphondbezitters het onderwerp ‘veiligheid’ als een belangrijk thema aan te geven:
-
“Mijn hond is huisdier van het jaar geworden. Hij heeft 2 heldendaden verricht. Hij heeft inbrekers weggejaagd toen deze hebben geprobeerd in te breken. En hij heeft me gered toen ik daar onbekende reden de sloot in ben gereden. Hij is het water
5
-
ingesprongen ondanks dat de hulphonden niet mogen zwemmen. Hij heeft mijn rugzak uit het water gehaald. Ik heb toen 112 gebeld. Hij is hulp gaan halen. Deze mensen zijn bij me gebleven tot de ambulance er was. “ “Mijn familie vindt het een erg lekker idee dat mijn hond op mij ‘past’. “ “Ik loop nu veel grotere stukken met mijn hond. Ik voel me dan veiliger. Ik ben wel altijd bang dat er iets met mijn hond gebeurt. Dat is een angst erbij.” “Veiligheid scoort hoog bij mij. Zowel in huis als buiten. Ik ben een keer gevallen uit mijn rolstoel. Mijn hond heeft toen de telefoon gepakt zodat ik hulp kon roepen.”
Meerwaarde van een hulphond Bij deze vraag is nog eens expliciet gevraagd wat het verschil is tussen een ‘gewone’ hond en een ‘hulphond’. -
-
“Een gewone hond zou dit ‘werk’ niet kunnen doen. Hulphonden zijn voorgesorteerd, het zijn honden die graag helpen, ze zijn al goed opgeleid” “Ik zie een hulphond echt als een sociale hulp. Daar is het ook uit ontstaan. Nu is het steeds meer een ADL hulp aan het worden.” “Een gewone hond zou een aantal dingen ook kunnen doen. Maar een hulphond heeft gewoon een dubbele functie. Ze zijn sociaal en ze kunnen praktisch heel veel doen.” “Het verschil tussen een gewone hond en een hulphond zit voor mij in een aantal punten: je krijgt een heel goed opgeleide hond, hij volgt commando’s geweldig op, ze zijn trouw en volgzaam.” “Een gewone hond aansturen kost heel veel energie. Dat zou ik niet kunnen opbrengen.”
Welbevinden hondenbezitters Bij de interviews is de gebruikers van een hulphond gevraagd een cijfer te geven voor hun welbevinden vóórdat ze een hulphond hadden, en daarna. De resultaten zijn zeer duidelijk: met voelt zich enorm veel meer zelfstandig, veilig en deel van de maatschappij mèt de hond dan in de tijd daarvoor. De scores zijn als volgt: Vraag Ik kan zelfstandig leven Ik voel me veilig thuis Ik voel me veilig op straat Ik kan makkelijk contacten maken Ik voel me onafhankelijk Ik tel mee in de maatschappij Ik kan doen wat ik wil
Zonder hond Gemiddeld 4,8 5,2 5,1 5,9 5,2 5,7 5,2
Met hond Gemiddeld 8.3 8.4 8.1 8.6 8.5 8.0 8.2
Mantelzorgers
6
Mantelzorgers zijn één van de belangrijke stakeholders, omdat juist zij ook veel baat hebben bij een grotere zelfredzaamheid van de hulphond-bezitters. Immers, veel zorg en ondersteuning die de hondenbezitters nodig hadden, werd geleverd door hun sociale omgeving: vrienden en familie. De mantelzorgers. In dit onderzoek is de kwantificering van de vermindering van het aantal uren mantelzorg berekend aan de hand van de door de geïnterviewden zelf aangegeven vermindering in ondersteuningsuren. Gemiddeld zijn mantelzorgers per week 5 uur minder tijd bezig met het leveren van de zorg. Deze zorg hebben wij een uurtarief meegegeven van 10 euro/uur. Dit is een zeer bescheiden tarief. Als een mantelzorgers een vrije (mid)dag moet opnemen, zijn de kosten feitelijk al snel veel hoger; nog afgezien van kosten van vervoer e.d. Naast deze feitelijke, praktische zorg, is het feit dat de gehandicapten nu over een gekwalificeerde hond beschikken ook van invloed op het gevoel van zorg: de kopzorgen omtrent het leven van de gehandicapte. Deze verminderde zorg is niet gekwantificeerd.
Sponsoren In het kader van dit onderzoek zijn geen gesprekken gevoerd met sponsoren. Uiteraard hebben zij wel een groot belang bij Hulphond Nederland. Hun belang kan op verschillende manieren worden omschreven: De sponsoren leveren een zeer directe en concrete bijdrage aan het welzijn van de gehandicapten. De voldoening daarover valt moeilijk te kwantificeren, maar is uiteraard zeker aanwezig. Zij dragen door hun financiële bijdrage bij aan het succes van Hulphond Nederland en zijn daarmee (mede) verantwoordelijk voor het realiseren van de maatschappelijke kostenbesparing. Door hun sponsorbijdrage dragen zij bij aan een positief imago: zowel van Hulphond Nederland als van hun eigen bedrijf of instelling. Deze imagowaarde is in het onderzoek niet verder berekend of uitgewerkt.
De kwantificeerbare resultaten Op basis van bovenstaande ervaringen en gesprekken, is een inventarisatie gemaakt van het maatschappelijke rendement (de gerealiseerde maatschappelijke kostenbesparingen) van Hulphond Nederland. Op basis hiervan is dus de gemiddelde kostenbesparing per hond gemeten. Deze bedraagt € 16.942 euro per hond per jaar. Vervolgens is er een “deadweight en attributie-correctie” toegepast. Dit houdt het volgende in: van de totale en de gemiddelde kostenbesparing per hond is niet met zekerheid te zeggen dat deze resultaten voor 100% het gevolg zijn van de activiteiten van Hulphond Nederland en niet ook zijn toe te rekenen aan andere organisaties, ondersteuners, relaties, enz. Daarnaast zou een aantal effecten wellicht ook zijn gerealiseerd met een ‘gewone’ hond (zoals bijvoorbeeld het gevoel van veiligheid). Daarom is een correctie toegepast van 50%. Daarmee komt de gemiddelde kostenbesparing op € 8.471.
7
Besparing projectie 5 jaar Hierbij is het eindbedrag van het vorige werkblad (€ 8471) gebruikt als uitgangspunt voor de totale kostenbesparingen van Hulphond Nederland voor de komende vijf jaar. Bij de kostenbesparingen is een jaarlijkse prijsindex van 3% gehanteerd; en groeit het aantal honden waarop de besparingen van toepassing zijn met 40/jaar (het aantal honden dat Hulphond Nederland jaarlijks levert). Vervolgens worden alle kosten die gemaakt worden voor de honden afgetrokken van de opbrengsten. Bij een attributiecorrectie van 50% levert Hulphond Nederland een maatschappelijke kostenbesparing op van 1,789 miljoen euro in vijf jaar.(de netto contante waarde hiervan is 1,546 miljoen euro.). Gevoeligheidsanalyse Bij verschillende attributie-percentages horen verschillende maatschappelijke rendementen. Dit werkblad laat zien dat de maatschappelijke kostenbesparingen van Hulphond Nederland bij een attributie van bv. 90% oploopt tot ruim 5,455 miljoen euro (NCW). In het voorbeeld van een 50%-attributie bedraagt de verhouding tussen de investering en de opbrengsten van de hond 1:1,4. Met andere woorden: iedere geïnvesteerde euro in Hulphond Nederland levert een maatschappelijke kostenbesparing op van 1,43 euro. Bij een attributie van 90% loopt dit op tot 1:2,56. Dus één geïnvesteerde euro bespaart de samenleving ruim 2,5 euro! Aannames: Het rendement is uiteraard mede afhankelijk van een aantal niet stabiele factoren, zoals - het werkzame leven van de honden (aanname is nu: 8 jaar) - progressiviteit van de ziekte kan meer kosten besparing tot gevolg hebben; maar degressiviteit juist minder kostenbesparingen. In deze studie hebben we de aanname gedaan dat het aantal deelnemers met progressieve klachten en regressieve klachten elkaar in evenwicht houdt. Toekomstonderzoek zou moeten uitwijzen of dit juist is.
Conclusies De conclusies van dit onderzoek zijn: 1. Het financiële rendement van Hulphond Nederland is – zelfs bij voorzichtige berekening en bescheiden attributie van 50% - altijd positief. Naarmate een minder bescheiden opstelling wordt gekozen loopt het financiële rendement op tot 1:2,5. Met andere woorden: iedere in Hulphond Nederland geïnvesteerde euro levert een maatschappelijke kostenbesparing op van 2½ euro. 2. De niet-monetaire opbrengsten van Hulphond Nederland zijn hoog. De waardering door de gebruikers van de honden en de gevoelens van maatschappelijke acceptatie, veiligheid en onafhankelijkheid zijn mèt een Hulphond aanzienlijk veel groter dan in de periode voordat men de hond had. Hulphond voorziet duidelijk in een behoefte.
8
