Bestemming
Rome heeft simpelweg te veel voor één bezoek. Kiezen uit de overweldigende hoeveelheid historische monumenten en kunstwerken is een must, zelfs als het niet uw eerste bezoek is. Een thema als leidraad nemen is dan het leukste, zo hebben wij ervaren tijdens een speurtocht naar de schilderijen van Caravaggio, de Italiaanse Rembrandt. ◾ Tekst en foto’s Kees Verplanke
Kunststad Rome
Aan de hand nd van Onze tocht door Rome voert langs bekende musea en kerken maar ook langs verrassende, waar je niet zo snel komt. U vindt er vele meesterwerken, niet alleen van Caravaggio, maar ook van bijvoorbeeld Bernini en Michelangelo. Onderweg zijn er volop andere verlokkende bezienswaardigheden en leuke straten en pleinen. Uiteraard voorzien we u van tips voor gezellige cafeetjes en restaurants.
Italiaanse Rembrandt Caravaggio is net zo beroemd in Italië als Rembrandt in Nederland. In 2005 trokken kunstliefhebbers in groten getale (400.000!) naar de expositie RembrandtCaravaggio in het van Goghmuseum. Beide schilders beheersten het werken met licht als geen ander en hadden vooral bijbelse onderwerpen. Bij Caravaggio was ook het realisme in zijn schilderijen karakteristiek en vernieuwend: hij schilderde vermoeide bejaarden, in lompen geklede armen en prachtig gebouwde vrouwen en vooral mannen waardoor sommige doeken een ronduit erotische lading hebben. Anders dan Rembrandt leidde de homosexuele Caravaggio een roerig bestaan; na een duel was hij jaren op de vlucht. Slechts 18 | Reisgids | januari 2007
drie van de 21 doeken uit Rome waren in Amsterdam te zien, dus er is weinig overlap. Dankzij de kenmerkende stijl gaat het u ongetwijfeld lukken om in de musea - ook zonder hulp van een reisgids - de schilderijen van Caravaggio te vinden.
Goede schoenen Rome heeft weliswaar een metro maar er zijn slechts twee lijnen. De bus is dan het alternatief of veel lopen: zo leert u de stad het best kennen. Let met name in de metro Termini-Ottaviano extra op voor zakkenrollers. We vermelden steeds wat het beste metrostation is om uw bezoek te beginnen, soms moet er dan wel nog een flink stuk gewandeld worden. Bij elk museum en elke kerk noemen we steeds de Caravaggio’s en enkele andere topstukken. Let bij het plannen van uw bezoek op de openingstijden!
Oud Rome ◾ Metro Colosseo
Als u de metro uitstapt staat u pal voor het Colosseum. Langs de boog van Constantijn, over de Via Sacra - waar ’oude’ Romeinen met u op de foto willen - en het Forum loopt u naar het prachtige door Michelangelo ontworpen Piazza Campidoglio.
◾ Boven: Uitzicht vanaf Pincio ◾ Rechts: Rafaëls Stanze in de Vaticaanse musea ◾ Onder: Caravaggio's Martelaarschap van Mattheus in
San Luigi dei Francesi
Caravaggio
Toegegeven de entree over de monumentale trap aan de andere kant is mooier, maar het uitzicht op het Forum - de kern van het oude Rome - is hier magnifiek. Het symmetrische plein wordt omringd door de Capitolijnse musea en een renaissancepaleis. In het Palazzo dei Conservatori vindt u een sensuele Johannes de Doper en de Waarzegster. Andere toppers zijn de Medusa, het slangenhoofd, van Bernini de sterbeeldhouwer van de barok en in het Palazzo Nuovo het ruiterstandbeeld uit de tweede eeuw van Marcus Aurelius. Via het pompeuze monument voor Koning Victor Emmanuel (uitzicht) loopt u zo naar het enorme stadspaleis van het museum Doria Pamphilj. Gewapend met de onmisbare audioguide loopt u door zalen met fresco’s, spiegels, wandtapijten en rijkversierde plafonds. Dit is slechts achtergrond voor de overzichtelijke kunstverzameling. Het was even zoeken maar we vonden de Caravaggio’s Maria Magdalena en Rust op de vlucht naar Egypte. Een ander hoogtepunt is Bernini’s beeld van Innocentius X, naast het gelijknamige doek van Velazques: de gelijkenis is treffend.
Kerkenschemer ◾ Metro Spagna
Vandaag gaat u door het autovrije winkelgebied bij de Spaanse trappen op kerkenpad. Kijk even bij de fontein in de vorm van een schip voor de Spaanse Trappen, ▶ Reisgids | januari 2007 | 19
Slapen als de Romeinen Totaal bekeken we zes appartementen en 21 hotels en Bed&Breakfasts. Onze overige bevindingen kunt u opvragen, zie pagina 59.
◾
◾
◾
◾
◾
◾
◾
◾
Rome heeft dure hotels: in het voor- en najaar betaalt u voor een kamer in een tweesterrenhotel al gauw €150 en in een driesterrenhotel meer dan €200. Een goed (en vaak ruimer) alternatief is een appartement. Daar kunt u in alle rust bijkomen van een dag sjouwen en een keer zelf een smakelijke maaltijd maken. Panta en Fundadore Travel bieden respectievelijk zeven en vier appartementen aan; Arke, Holland International en Oad hebben maar één studio. Bij internetaanbieder www.city-apartments.nl - geen ANVR/SGR heeft u meer keuze (9). Het grootste aanbod hebben www.romanhomes.it (17) en bovenal www.romeaccommodation.it (23). Bij Romanhomes kunt u alleen voor minimaal een week boeken, Romeaccomodation en City-apartments hebben geen minimumperiode. Alleen bij Romeaccomodation konden we een zestal appartementen bekijken. De meeste liggen in de Borgo (Vaticaanstad) en een handvol in Trastevere. Alle zes appartementen zijn comfortabel, maar de onderstaande twee vonden we het meest sfeervol. De hotels in onderstaande topselectie zijn door de Reisgids geselecteerd en niet terug te vinden in de programma’s van de reisorganisaties. De prijzen zijn per nacht voor een appartement of tweepersoonskamer (logies/ontbijt) in april/mei. Kies voor de vermelde telefoonnummers 0039 06. H1 Appartement Tintoretto | Vicolo Orfeo 7 (zijstraat autovrije Borgo Pio); knus ingericht appartement van 50 m2 op de tweede etage met twee slaapkamers (vier slaapplaatsen), een kleine keuken/zitkamer en badkamer. Diverse leuke winkels en café-restaurants om de hoek, €160. H2 Appartement Pinturicchio | Vicolo Orfeo 7 (zijstraat Borgo Pio); ruime studio van 70 m2 op de derde etage, open keuken en bedbank en open zolder met slaap/badkamer en prachtig uitzicht op de koepel van de Sint Pieter, vier slaapplaatsen, €160. H3 Pantheon View | Via del Semonario 87; stijlvolle B&B met sfeervol ingerichte kamers vol antiek, elke kamer heeft uitzicht op de fameuze koepelkerk, T 699 02 94, www.pantheonview.it, €140 (€110 eenpersoonskamer). H4 Colors | Via Boerzio 31; levendige herberg bij Vaticaanstad met kleurige aankleding en keuze uit diverse verblijfsvormen. Eigentijds, strak ingerichte kamers en mooie badkamers, maar ook kamers met stapelbedden voor budgetreizigers, gastvrije ontvangst. T 687 40 30, www.colorshotel.com, €120. H5 Florida | Via Cola di Rienzo 243; in klassieke stijl ingericht hotel aan drukke winkelstraat bij Vaticaanstad, binnen ademt het rust in de verzorgde kamers. Prima prijs-kwaliteitverhouding! T 324 18 57, www.hotelfloridaroma.it, €115 (€85 eenpersoonskamer). H6 Domus Tiberina | Via in Pisinula 37; klein, sfeervol onderkomen in een historisch pand op Piazza Lungaretta in de uitgaanswijk Trastevere. T 581 36 48, www.hoteldomustiberina.it, €105-140 (€95-130 eenpersoonskamer). H7 Fellini | Via Rasella 55; pas gerenoveerde, verzorgde kamers en enkele appartementen in B&B met hotelsfeer in een rustige straat bij Piazza Barberini. Prima prijs-kwaliteitverhouding. T 42 74 27 32, www.fellinibnb.com, €80-90 ( €80 eenpersoonskamer). H8 Galli | Via Milazzo 20; hotel in rustige straat bij Station Termini, de gerenoveerde kamers ogen verzorgd, goede prijs-kwaliteitverhouding. T 445 68 59, www.albergogalli.com, €110 (€75 eenpersoonskamer), exclusief ontbijt.
◾ Boven: Bernini's Triton beheerst Piazza Barberini ◾ Onder: Het Colosseum, altijd druk 20 | Reisgids | januari 2007
een schepping van Bernini. In de Via degli Uffici del Vicario kunt u bij Giolitti terecht voor een overheerlijk ijsje. In de donkere kerk San Luigi dei Francesi hangen drie Caravaggio’s bij elkaar in een kapel. Ze zijn makkelijk te vinden want daar staan de meeste bezoekers. De doeken hebben alledrie het leven van Mattheus als onderwerp. Uw reisgids kunt u dichtlaten want er is een toelichting. Neem ook even de tijd voor de Mariahemelvaart van Bassano bij het hoofdaltaar. Een steenworp verder is het in de San Agostino veel rustiger, zelfs bij de Madonna van Loreto, onmiskenbaar een Caravaggio. In veel drukbezochte kerken kunt u ook tijdens de mis rondlopen, want die wordt meestal gehouden in een aparte kapel. Iets verderop is het altijd gezellig druk op de Piazza Navona, niet alleen bij de fonteinen van Bernini maar ook op de terrasjes.
Berninidag ◾ Metro Barberini
Anders dan verwacht ligt de ingang van het immense Palazzo Barberini niet aan de Via Barberini maar aan de Via Quattre Fontane. Het paleis is al jaren in reconstructie en naar goed Italiaans gebruik is niet bekend wanneer die voltooid is. Alle kunstwerken hangen bij elkaar in drie zalen, wel zo gemakkelijk bij het zoeken naar de Caravaggio’s, maar mooi geëxposeerd is anders. Het spectaculairst is het schilderij Judith en Holofernus: meer dan het bloed valt de zichtbaar opgewonden moordenares op. Daarnaast vonden we tussen de doeken van onder andere El Greco, Bernini en Rafael na enig zoeken Franciscus van Caravaggio. Werp op de Piazza Barberini nog een blik op de Tritonfontein van Bernini. Neem vervolgens de metro naar Flaminio en wandel in alle rust door het groen van het Borghese Park naar Galleria Borghese, vlakbij de legendarische villa. De Galleria is een magnifiek museum met louter topstukken. Reserveren is verplicht! In zaal VIII vindt u zes Caravaggio’s bij elkaar waaronder de zieke Bacchus, de jongen met fruitmand, San Girolamo en Madonna en David met het hoofd van Goliath. Neem de tijd om alle zalen rustig te bekijken: de collectie is niet zo groot en alles is zeer de moeite
waard, van de antieke beelden en de beelden van Bernini tot de schilderijen van onder andere Leonardo da Vinci, Rafael, Bellini en Titiaan.
In de rij voor het Vaticaan ◾ Metro Flaminio
Vanuit de metro loopt u zo de indrukwekkende Piazza del Popolo op. Achter de sobere gevel van de Santa Maria del Popolo vindt u volop kunst. Links naast het altaar herkent u vast de hand van Caravaggio in de kruisiging van Petrus en de bekering van Paulus. Kijk ook even in de Chigikapel met de opvallende pyramides van Bernini’s hand. Vanaf Ottaviano (twee metrostations verder) loopt u in vijf minuten naar de Vaticaanse Musea, waar altijd een lange rij staat. Ga vroeg of rond enen, dan is de wachttijd beperkt tot een uur. De Vaticaanse Musea bevatten de grootste westerse kunstverzameling. Tussen de vele schilderijen en beelden van Rafael, Bernini en Michelangelo (Sixtijnse kapel!) steekt die ene Caravaggio wat schril af, maar fraai is de Kruisafname wel. Al met al moet u zeker een halve dag uittrekken voor dit megamuseum. Loop in ieder geval ook over het door Michelangelo en Bernini ontworpen Sint-Pietersplein.
Gezellig straatleven ◾ Metro Ottaviano
De laatste Caravaggio huist in Palazzo Corsini, een naar verhouding bescheiden museum in Trastevere. U vindt er Johannes de Doper tussen doeken van schilders die duidelijk in Caravaggio’s voetsporen traden, zoals te zien is aan de Judith en Holofernes van Segers, één van de vele doeken van Antwerpse schilders hier. ▶
Even pauzeren
Het gezelligste deel van Trastevere met terrasjes aan autovrije straten en vele restaurants en cafés ligt wat zuidelijker. Steek ook de Tiber over om sfeer te snuiven op de even rommelige als sfeervolle ochtendmarkt van Campo de Fiori. Koop er voor een zacht prijsje een potje truffelpasta bij de Toscaanse marktkoopman links voor het standbeeld; proeven mag! ▪
Een ‘terrasje pikken’ is niet extreem duur in Rome, als u althans oplet waar u gaat zitten. De hoofdprijs betaalt u op terrassen waar louter toeristen neerstrijken zoals op de Piazza Navona. Als u zelf uw drankje bestelt aan de bar en binnen gaat staan of zitten heeft u in menig café al een cappuccino voor €0,80-1; let op of er Romeinen binnengaan. Op het terras betaalt u dan rond €2,50. Hieronder onze tips (met verwijzingen naar de kaart). R1 Bar Latteria Giuliani Alessandro | Borgo Pio 84, Vaticaanstad; gemoedelijk café waar vooral buurtbewoners ontbijten en een espresso of drankje nemen, open tot 20 uur. R2 Café-bar tegenover treinstation Flaminio | Piazzale Flaminio; pleisterplaats voor forenzen voor een snelle cappuccino of een biertje, vriendelijke service. R3 Franchi Pietro | Cola di Rienzo 204, Vaticaanstad; in deze delicatessenzaak kunt u tapas smullen (of meenemen) met een goed glas wijn. R4 Enoteca Cul de Sac | Piazza Pasquino, bij Piazza Navona; lunchen of borrelen in een wijncafé met keuze uit honderden Italiaanse wijnen, leuke sfeer en bediening. R5 Enoteca Casa Bleve | Via Santa Maria del Pianto 9a/11 (ghetto, omgeving Piazza Campidoglio); sfeervol, ietwat exclusief wijncafé/restaurant en winkel met een gastronomische lunchschotel voor €20. De wijnkaart is eigenaar Gino zelf! R6 Osteria dell’Angelo | Via Giovanni Bettola 24 (Vaticaanstad); schuif aan en eet als en tussen de Romeinen. Voor €25 krijgt u drie gangen (traditionele gerechten) en wijn. Afrader: R7 Al Cuppolone | Borgo Pio 92; weersta de roep van de ober want het eten is niet bijzonder en de uit het niets opgevoerde €10 voor belasting is regelrechte afzetterij.
Reizen & prijzen Beste reistijd | April en oktober zijn prima maanden, met uitzondering van de Paasweek. Mei, juni en september zijn druk en juli en augustus warm en druk. Vliegen | Eind april (heen 19/4 terug 25/4; peildatum 31/10) is Ryanair het voordeligst. De vlucht EindhovenRome Fiumicino kost €130. Vanaf Charleroi vliegt u voor €60. Bij Transavia (Rotterdam-Rome Fiumicino) is dat €163 en bij KLM/Alitalia (Schiphol-Rome Fiumicino) €232. Vanaf Fiumicino geeft een shuttle aansluiting op de metro, vanaf Ciampino de bus. Taxi Ciampino en Fiumicino naar stadscentrum €40-45; per shuttlebus €25, voor twee €30. Vervoer ter plaatse | Enkeltje metro/ bus/stadstrein €1, dagkaart €4, huur scooter €32-40 per dag. Verzorgd aanbod | Citytrips met vlucht en hotel worden aangeboden door
Arke, Fundadore Travel, Holland International, Hotelplan, Italiatour!, de Jong Intra, Oad, Panta, NS Travel, Odysseus, Transeurope en www.cityzapper.nl. Zie voor een prijsvergelijking pagina 23. Excursies/entrees | Roma Pass: drie dagen openbaar vervoer, de eerste twee aangesloten overheidsmusea gratis en andere met korting voor €18, niet geldig voor privémusea zoals de Vaticaanse Musea en Doria Pamphilj. Hop on hop off bus, 24 uur geldig voor €15. Entree Vaticaanse Musea €12, Capitolijnse Musea €11, Galleria Borghese €8,50, Doria Pamphilj €8, Palazzo Barberini €5 en Palazzo Corsini €4. Informatie | Italiaans Verkeersbureau, Stadhouderskade 2, 1000 AD Amsterdam, T (020) 616 82 44, www.enit.nl; www.romaturismo.it; www.rome.nl; www.ticketeria.it en www.galleriaborghese.it.
Advies Reisgidsen en kaarten | Reisboekhandel Stanley & Livingstone, Schoolstraat 21, Den Haag T (070) 365 73 06 adviseert voor deze reis de Engelstalige Blue Guide (2006, 615 pag., ISBN 1-90-513111-9, €29,50), een serieuze kunstreisgids met voldoende verwijzingen naar Caravaggio. Een leuk alternatief met aandacht voor de bijzondere verhalen bij beroemde plekken is SPQR, anekdotische Reisgids voor Rome (2006, 421 pag.,ISBN 90-253-5875-6, €22,95). Veel tips voor goedkope hotels en restaurants en praktische informatie vindt u in de Lonely Planet (2006, 338 pag., ISBN 1-74-0597109, €22,50). Zelf vonden wij ook de Capitool Compact (2005, 192 pag., ISBN 90-410-2459-x, €10,90) handig vanwege de top tienlijstjes van musea, kunstwerken, cafés en winkels en de veelvuldige verwijzingen naar Caravaggio. Een spannend en passend boek dat helemaal in Rome speelt op in dit artikel genoemde plaatsen is Het Berninimysterie van Dan Brown. Een stevige, handzame en behoorlijk volledige plattegrond, is Berndtson & Berndtson City Streets, (2005, 1: 11.000/15.000, ISBN3-86609-205-9, €7,95).
Eten & drinken Gemiddelde prijzen in € | Cappuccino 2-3 | Biertje klein 2,50-3 | Glas wijn 2,40-4 | Cola klein 2-3,50 | Eenvoudige fles wijn 13-18 | Voorgerechten 7-14 | Spaghetti carbonara 5-9 | Kalfsvlees met citroen 8-11 | Tiramisu 4-7 | Salade 6,50-10 | Pizza 6-11 | Broodje 3-5 | Klein schepijsje 1,50-2
22 | Reisgids | januari 2007
Prijspeiling
Tot 20% besparen op een stedentrip Rome Niet zomaar uit de eerste de beste brochure een stedenreis boeken maar even goed vergelijken kan lonen. Soms is er geen of amper prijsverschil, maar in andere gevallen kunt u voor een vierdaagse stedenreis naar Rome tot ruim 20% besparen voor een verblijf in precies hetzelfde hotel. Wat & hoe * In het onderzoek keken we naar de tien Nederlandse reisorganisaties met een aparte brochure stedenreizen en een Italiëspecialist met een groot aanbod in Rome: Arke, Holland International, Hotelplan, NS Kortweg, De Jong Intravakanties, Oad, Odysseus, Panta, Sunair, Transeurope en Italiatour. * De prijzen zijn afkomstig uit de winterbrochures die lopen tot en met maart 2007. Uitzondering is de brochure van Odysseus: deze is geldig tot en met december 2006, de nieuwe gids verschijnt na de productieperiode van deze Reisgids. * We selecteerden zeven Romeinse hotels die door diverse reisorganisaties worden aangeboden. * Bij de prijzen gelden de volgende voorwaarden: - vlucht met KLM (N-klasse) met uitzondering van Transeurope - per persoon met verblijf in een tweepersoonskamer op basis van logies en ontbijt - verblijf van 16 tot en met 19 maart, vier dagen en drie nachten - prijzen inclusief toeslagen en kortingen van de reisorganisator, luchthavenbelasting en brandstoftoeslag, maar exclusief bijdrage calamiteitenfonds, transfers van luchthaven naar hotel vv en boekingskosten van het reisbureau.
Als u een stedentrip naar Rome wilt boeken heeft u keuze te over als u het reisbureau inloopt: tien stedenreisspecialisten en Italiatour bieden het aan. U kunt kiezen uit negen hotels bij Odysseus tot maar liefst 67 bij Holland International. Ook bij Italiatour (52), Arke (47), Transeurope (42), Sunair (41) en De Jong Intravakanties (36) is de keuze erg ruim. Bij Odysseus, maar ook bij NS Kortweg (10), Panta, Hotelplan (beide 21) en Oad (28) is het aanbod minder groot. De keuze uit drie- en viersterrenhotels is bij de meeste aanbieders zeer ruim. Alleen Odysseus biedt louter luxe vier- en vijfsterrenhotels. Bent u tevreden met een tweesterrenhotel, dan heeft u de meeste keus bij Sunair, Arke en Holland International; Panta en Italiatour hebben er geen.
Besparen voor een extra nacht In de programma’s vonden we zeven hotels die bij minstens drie aanbieders voorkwamen (zie de tabel). Hotels van Panta en Odysseus komen nauwelijks voor in het aanbod van andere reis-
organisaties; hun prijzen zijn dus niet in deze vergelijking opgenomen. Holland International en Arke, beide onderdeel van het reisconcern TUI, hanteren steeds dezelfde prijs. Het prijsverschil voor twee personen bedraagt voor een vierdaagse reis met hotel en vlucht €2 tot €224. Bij hotel Aphrodite is het met €2 verwaarloosbaar en ook bij hotel Embassy, d’Este en Tempio di Pallade is het niet meer dan €28 tot €34. Aanzienlijk groter is het prijsverschil als u kiest voor hotel Edera en Empire Palace. Dan bespaart u voor twee personen ruim €100 als u hotel Edera boekt bij Sunair of De Jong Intra in plaats van bij Holland International of Arke. En het voordeel loopt op tot bijna €140 als u hotel Empire Palace bij Transeurope boekt in plaats van bij Italiatour, al vertrekt u dan wel vanaf Brussel. Het grootste verschil vonden we bij hotel Marcella Royal dat bij Hotelplan en De Jong Intra voor twee personen liefst €224 goedkoper is dan bij Holland International. Voor dat verschil kunt u een nacht extra blijven! ▪
Stedentrip Rome Hotel/ reisorganisatie
Kortweg NS
Sunair
D' Este***
462
479
De Jong Intra
Arke
Hotelplan
Holland International
464
464
423
482
482
Embassy***
360
362
362
Aphrodite***
393
392
392
591
591
Edera***
423
Empire Palace**** Tempio di Pallade*** Marcella Royal****
628 369
376
359 443
Prijzen per persoon in € voor een vierdaagse stedentrip met vlucht
443
Oad
Transeurope 1)
Italiatour!
575
644
374
359 555
1) vlucht vanaf Brussel
510 goedkoopste
Reisgids | januari 2007 | 23
