Kunstgeschiedenis 5KSO

Kunstgeschiedenis 5KSO

Christine Buyle

100

K un s tg e s ch i e d en i s 5K S O

Realisme - IV -

INLEIDING 1. SITUERING  Omstreeks het midden van de negentiende eeuw verdween de romantiek en ontstond het realisme. 

Het realisme streefde naar een natuurgetrouwe weergave van de gewone werkelijkheid. De kunstenaar baseerde zich op zijn zintuigen.

2. ACHTERGROND  De Franse Revolutie  In de negentiende eeuw ontstonden een nieuwe maatschappij en een nieuwe levensvisie. De Franse Revolutie benadrukte de vrijheid, de gelijkheid en de broederlijkheid van alle mensen. Elk individu was dus belangrijk.  De romantiek en het realisme vertrokken allebei vanuit het gegeven dat elk individu belangrijk was. o In de romantiek stond het individu van de kunstenaar en zijn gevoelens centraal. Er ontstond een personencultus rond sommige kunstenaars (bv. Beethoven). Ze onderscheidden zich bewust van andere mensen door hun uiterlijk (kleding, haartooi) en gedrag. In de negentiende eeuw ontstond de opvatting dat de kunstenaar een genie was dat boven de anderen verheven was. De romantiek veranderde dus grondig de opvattingen over het leven, de kunst en de kunstenaar.

tot een bewustwording van zijn levensomstandigheden. De gewone mens (arbeider, landsknecht) werd afgebeeld. 

De Industriële Revolutie  Met de Industriële Revolutie ontstond een nieuwe maatschappelijke klasse: de fabrieksarbeiders.

101

manier. De negentiende-eeuwse belangstelling voor de mens (het individu) leidde


o Het realisme had eveneens het individu als uitgangspunt, maar op een andere

 Als gevolg van de industrialisering ruilden de arbeiders het platteland in voor de stad. Ze leefden er in mensonwaardige omstandigheden. In de tweede helft van de negentiende eeuw waren er regelmatig sociale onlusten en stakingen.  Het realisme bracht het leven van de lagere klassen in beeld.

Gustave Doré: Over London – by rail. Uit: London, a Pilgrimage (1872).



3. THEMATIEK EN KENMERKEN De kunstenaar koos niet langer voor klassieke, idealiserende onderwerpen. Hij nam het leven van de kleine man als uitgangspunt. Vroeger kon dit niet. Men vond dat de gewone werkelijkheid niet waardig was om in de schilderkunst aan bod te komen. De realistische kunstenaar beeldde gewone mensen in hun grauwe bestaan af: boeren, arbeiders, wasvrouwen, enz. Hij had oog voor het lelijke.



De kunstenaar liet zich leiden door wat hij zag. Hij streefde naar een natuurgetrouwe

 Het miste de afbeelding van een ideale maatschappij en van edele, verheven mensen.  Het hield ook niet van de realistische manier van schilderen.

102

4. REACTIE VAN HET PUBLIEK  Het publiek reageerde geschokt.


weergave van de materie.

Het realisme in Frankrijk 1. GUSTAVE COURBET (1819-1877)  Biografie  Zoon van een bemiddelde boer.  Hoofdzakelijk autodidact. o Hij volgde geen les aan de Académie. o Hij kopieerde werken in het Louvre.  De schilderijen die hij in 1850 en 1853 inzond voor de Salon veroorzaakten schandalen. In 1855 werd zijn werk geweigerd. Hij organiseerde dan zelf een tentoonstelling onder het motto ‘Le Réalisme’. Deze expositie werd door veel belangstellenden bezocht.

Voorbeelden ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Courbet: Bonjour, Monsieur Courbet (1854). Olieverf op doek, 129 cm × 149 cm. Montpellier, Musée Fabre.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

103



Courbet: De steenkloppers (1849). Olieverf op doek, 160 x 259 cm. Dresden, Gemäldegalerie.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

104

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

Courbet: Een begrafenis in Ornas (1849/50). Olieverf op doek, 315 cm × 660 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

105

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

Courbet: Het atelier van de schilder (1854/55). Olieverf op doek, 361 x 598 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

106

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

2. JEAN-FRANÇOIS MILLET (1814-1875) ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ...................................................................................................................................................................... Millet : Het angelus (1857/59). Olieverf op doek, 55,5 cm × 66 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

107

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Millet : De arenleessters (1857). Olieverf op doek, 83,5 × 110 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

108

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ...................................................................................................................................................................... Millet: De zaaier (1850). Olieverf op doek, 101,6 x 82,6 cm. Boston, Museum of Fine Arts.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

109

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

3. HONORÉ DAUMIER (1808-1879)

Gargantua (1831). Lithografie, tweede staat.

Graaf Auguste-Hilarion de Kératry (1931). Gepolychromeerde klei, 12,9 x 12,9 x 17,5 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

..........................................................................................

.......................................................................................... K un s tg e s ch i e d en i s 5K S O

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

.......................................................................................... Daumier: In de omnibus (1864). Potlood en waterverf op papier, (21,2 x 30,2 cm). Baltimore, The Walters Art Gallery.

110

..........................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

...................................................................................................... Daumier: De Wasvrouw (ca. 1860-61). Olieverf op doek, 49x33cm. Musée d'Orsay, Paris.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

111

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

Realisme en naturalisme in België

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

112

Charles Hermans: Bij dageraard (1875). Olieverf op doek , 248 x 317 cm. Brussel, KMSKB


Henri de Braekeleer: De man voor het venster (1874). Olieverf op doek, 80,5 x 70 cm. Brussel, KMSKB.

Léon Frederic: De krijtverkopers (1883). Olieverf op doek, afmetingen: 200 x 115 cm (linkerluik) ; 200 x 267,5 cm (middenpaneel) ; 200 x 115 cm (rechterluik). Brussel, KMSKB.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Eugène Laermans: Een stakingsavond (1893). Olieverf op doek, 106 x 115 cm. Brussel, KMSKB.

113

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

Meunier: puddelaar (1884/1887-88). Brons. Leuven, M.

Constantin Meunier bracht het zware leven van mijnwerkers en metaalarbeiders in beeld. Zijn figuren, doodgewone arbeiders, lijken groots en heldhaftig.

114

Meunier: Het grauwvuur (1889). Brons, 151,5 x 212 x 108,5 cm. Brussel, KMSKB.


Opmerking: een puddelaar was een ijzerbewerker, die het vloeibare erts moest omroeren.

115


Bouwen en wonen - V -

Huisvesting bij fabrieken 

1. BELUIKEN Op het einde van de 18de eeuw in Engeland en in het begin van de 19de eeuw elders vond de industriële revolutie plaats. Dankzij de ontwikkeling van de stoommachine werden de kleinschalige ateliers vervangen door grote fabrieken.



Veel mensen trokken van het platteland naar de steden om er te werken. Daardoor ontstond een nieuwe sociale klasse: de arbeiders. Er ontstond een diepe kloof tussen arm (arbeiders) en rijk (grootindustriëlen en rijke burgerij). De meeste arbeiders woonden in beluiken, in erbarmelijke omstandigheden.  Een beluik is een groep van kleine arbeiderswoningen, meestal verzameld om een omsloten binnenplaats.  Men kende ook een steegbeluik met een toegang over de gehele straatbreedte. De huizen werden vaak rug aan rug gebouwd.  De meeste huizen bestonden uit slechts één kamer.  De levensomstandigheden in deze huisjes waren meestal erbarmelijk. Zo was er bijvoorbeeld vaak slechts één toilet voor het hele beluik en water haalde men uit één centrale pomp.  De beluiken werden ter beschikking gesteld door de fabriekseigenaars. De 'baas' had

Arbeiderswoning met kamerpot onder de tafel


ook winkels. Daar moesten zijn arbeiders verplicht kopen.

116



2. LE GRAND-HORNU IN HENEGOUWEN  Le Grand-Hornu werd gebouwd tussen 1810 en 1830 door Henri De Gorge. 

Het was een voorbeeld van functionele stedenbouw (cfr. Chaux).



Le Grand-Hornu omvatte werkplaatsen, kantoren, een arbeiderswoonwijk en het "Kasteel De Gorge".



De stijl was neoclassicistisch. Klassieke bouwelementen, zoals het triomfboogmotief, frontons en halfronde vensters benadrukten de toegangspoort, de werkplaatsen en de kantoren van de steenkoolmijn. Ze vormden een majestueus ensemble.



De gebouwen omringden twee prachtige binnenpleinen: het eerste groot en ellipsvormig, het tweede vierkant en kleiner van afmetingen. Men vond er de opslagplaatsen, paardenstallen, machinebouwateliers, ijzeren kopersmelterijen, cokesovens en de kantoren van de ingenieurs .



Naast het fabriekscomplex lag de arbeiderswijk met ongeveer 440 huisjes. Ze waren uitzonderlijk comfortabel voor die tijd en hadden ook telkens een tuintje. In de arbeiderswijk was er ook een school, een bibliotheek, een badinrichting, een


danszaal en een hospitaal.

117



 

Hoofdingang & atrium op verdieping Onthaal & lampenzaal op verdieping Eetgelegenheid Auditorium GHI Hooischuur Auditorium MAC's Huis van de ingenieurs Brugzaal Vierkante zaal Voorplein Grafkelder Documentatiecentrum Tentoonstellingszaal Machinebouwplaats (Kathedraal) Groot auditorium Paardenstallen Noordelijk paviljoen Administratieve kantoren Fontein van Pol Bury Standbeeld van Henri De Gorge

118

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.




Het nieuwe stratenplan van Parijs 1. DE OPDRACHT 

Keizer Napoleon III gaf baron Georges-Eugène Haussmann (1809-1891) in 1853 de opdracht om het historische centrum van Parijs te moderniseren. Zijn motieven waren:  Parijs moest een hoofdstad worden met een keizerlijke uitstraling en daarbij passende openbare gebouwen  Er was huisvesting nodig voor de toenemende bevolking  De stad moest tegemoet komen aan de nieuwe ontwikkelingen in handel, industrie en transport  De keizer wou de sloppenwijken slopen, zodat de levensomstandigheden van zijn onderdanen zouden verbeteren. Hij besefte natuurlijk ook dat deze sloppenwijken sinds de jaren tachtig van de 18de eeuw voedingsbodem waren geweest voor revolutionaire groeperingen, die in de nauwe toegangswegen gemakkelijk barricades konden opwerpen. 2. HET STRATENPLAN



Haussmann gaf de stad een nieuw aanzicht volgens monumentale lijnen, gevormd door brede straten en boulevards. Deze boulevards waren aan weerskanten geflankeerd door Ze leidden naar ‘rond-points’ (rotondes) met een belangrijk monument of gebouw als afsluiting.

119




regelmatige klassieke façades.

Parijs, Place de l’étoile.

3. NIEUWE VOORZIENINGEN Dit alles ging gepaard met heel wat nieuwe voorzieningen:  een modern afvoersysteem met ondergrondse rioleringsbuizen, die in plaats van in de Seine in nieuwe afvoerkanalen uitmondden.  een waterleidingnet  straatverlichting op gas  openbare fonteinen  nieuwe bruggen over de Seine, nieuwe parken (o.a. het Bois de Boulogne), nieuwe


theaters, nieuwe markten (o.a. de Halles Centrales).

120



Opéra Garnier

Franz Xaver Winterhalter: Keizerin Eugénie met haar hofdames (1855). Olieverf op doek, 300 x 420 cm. Musée national du Château de Compiègne.



De Opéra, die in 1862-1875 werd gebouwd naar ontwerpen van Jean-Louis-Charles Garnier (1825-1898) was van zo’n keizerlijke pracht dat de architect de stijl voor keizerin Eugénie samenvatte als ‘Style Napoléon III’.



De Opéra was aangepast aan de maatschappij van het Tweede Keizerrijk. Garnier deelde

varieerden in luxe, terwijl de keizer een eigen oprit had die op de zijhelling om een rotonde liep. In 1870 verloor Napoleon III zijn macht en werd zijn paviljoen overbodig. Het is tot op de dag van vandaag onvoltooid gebleven. 

Het schouwspel van een avond in de Opéra begon niet in de concertzaal, maar in de hoofdfoyer, waar de dames zich nog even konden opmaken alvorens de grootse trappen

121

zonder toegangsbewijs. Voor iedere categorie waren er eigen ingangen en vestibules die


het publiek in vier categorieën in: rijtuiggebruikers en voetgangers, mensen met en

te bestijgen. De toeschouwers waren er immers om te kijken en bekeken te worden: ook zij waren acteurs. Over de grote trap schrijft Garnier het volgende: Op iedere verdieping bekleden de bezoekers die over de balkons leunen de muren en brengen ze als het ware tot leven, terwijl anderen de trap op en af lopen en nog meer bijdragen aan de levendigheid. Door het aanbrengen tenslotte van kleden of neerhangende draperieën, kroonluchters, kandelabers of grote kroonkandelaars, verder verschillende soorten marmer of bloemen, maakt men van dit ensemble een weelderig en schitterend geheel, dat doet denken aan sommige composities, die Veronese op het doek heeft vastgelegd. Het flonkerende licht, de glinsterende kleding, de geanimeerde en glimlachende gezichten, de ontmoetingen, de groeten die uitgewisseld worden, alles zal een sfeer van feest en plezier uitstralen en zonder zich rekenschap te geven van het aandeel dat de architectuur in dit betoverende resultaat toe moet komen, zal iedereen er van genieten en iedereen zal door de gelukkige indruk, die hij er van heeft, eer betuigen aan deze grote kunst, die zo machtig is in zijn uitingen en zo verheven in zijn effecten.

122


Uit: Petite Encyclopédie illustré de I'Opéra Parijs (1874)

............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

123

.............................................................................................................................


.............................................................................................................................

124


Impressionisme - VI -

Inleiding 1. ONTSTAAN EN NAAM  Het impressionisme is een hoofdzakelijk Franse stroming uit laatste kwart van de negentiende eeuw. 

In 1874 stelden een aantal jonge kunstenaars hun werken tentoon bij de fotograaf Nadar. Een journalist noemde hen spottend 'impressionisten', naar de titel van een werk van Claude Monet: 'Impression. Soleil levant' (1872).

................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................


................................................................................................................................

125



2. DOELSTELLING, TECHNIEK EN STIJL  Impressionisten willen weergeven wat het oog waarneemt.  Onze ogen vangen alleen lichttrillingen op.  We zien dus alleen kleurvlekken, géén omtreklijnen, diepte en massa. Die voegen ons verstand en onze verbeelding eraan toe. Daarom schilderen impressionisten alleen kleurvlekken.  Met die kleurvlekken moet de toeschouwer zelf de vormen opbouwen. Hij krijgt dus géén duidelijke omtreklijnen en details voorgeschoteld. 

De impressionisten schilderen hun kleurvlekken met kleine, kommavormige toetsen.



Kleur  Ze gebruiken uitsluitend zuivere kleuren, geen grijzen en bruinen.  Zelfs schaduwen krijgen een kleur.  Al deze kleuren worden door het oog gemengd (optische menging).

Hun meest geliefde thema's zijn landschappen en waterpartijen.



Impressionisten schilderen zelden mensen (uitzondering: Auguste Renoir).

A.Renoir: Le Moulin de la Galette (1876). Olieverf op doek, 131 x 175 cm. Parijs, Louvre.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

126




3. ONDERWERPEN  De impressionisten kiezen voor onderwerpen waarop het licht speelt.

4. KRANTENARTIKEL Raadsels rond eerste impressionistisch doek na 140 jaar opgelost. Eindelijk duidelijk: dit is een zonsopgang.

Eindelijk weten we waar en wanneer Claude Monet zijn Impression. Soleil levant heeft geschilderd. Het is een legendarisch werk dat het begin van het impressionisme inluidde en zijn naam aan de revolutionaire stroming gaf. En eindelijk weten we dat het om een zonsopgang gaat, want ook daar werd lang aan getwijfeld.

In mei 1874 werd het doek aan een verzamelaar verkocht voor 800 Franse frank (zo'n 122 euro). Vier jaar later kwam het opnieuw op de markt en toen haalde het nog maar 210 frank (32 euro). Pittig detail: de titel was intussen veranderd in Impression, soleil couchant. De zonsopgang was een zonsondergang geworden. In 1940 kwam het werk in het Parijse Musée Marmottan terecht, waar het nu een van de topwerken is.

127

Het is eens wat anders: geen kunsthistoricus of restaurateur die zich over een schilderij buigt, maar een professor fysica en astronomie. De raadsels die een van de meest legendarische schilderijen van de 19de eeuw omringen, zijn immers niet meteen van artistieke aard. De Franse schilder Claude Monet toonde zijn werk, dat we nu kennen onder de titel Impression. Soleil levant, voor het eerst op 15 april 1874 op de expositie van de Société anonyme des peintres, sculpteurs, graveurs in de oude studio van fotograaf Nadar, op de boulevard des Capucines in Parijs. De kunstcritici reageerden furieus. Een van hen, Louis Leroy, gebruikte in zijn satirisch blad Le Charivari voor het eerst de term 'impressionisten' om Monet en zijn kompanen denigrerend te omschrijven: volgens hem en vele anderen maakten zij immers vlekkerige, onafgewerkte schilderijen. De ironie wil dat Monet zijn schilderij heel toevallig de titel Impression had gegeven. "Ik had iets geschilderd vanuit mijn raam in Le Havre: de zon in de mist en enkele in de lucht priemende masten", herinnerde Monet zich vele jaren later. "Men wilde een titel voor de catalogus en omdat het schilderij echt niet kon doorgaan voor een gezicht op Le Havre zei ik: 'Zet er maar Impression op.'"


Eric Rinckhout (in: De Morgen, 16 september, 2014)

Op dat moment heette het nog altijd Zonsondergang. Men nam als ontstaansdatum de lente van 1873 aan, toen Monet in Normandië was aangekomen om er een tijdje te blijven. Nochtans had Monet, naast zijn signatuur op het doek, duidelijk het jaartal '72' geschreven. Redenen genoeg vond men in het Musée Marmottan, om eindelijk komaf te maken met alle vraagtekens en verwarring rond plaats, titel en datum van het doek. Géraldine Lefebvre, curator van het Musée d'Art Moderne André Malraux in Le Havre, stelt na uitvoerig onderzoek dat Monet het werk schilderde vanuit zijn kamer in Hótel de l'Amirauté in Le Havre. Een gastenregister is er helaas niet meer en ook het hotel is verdwenen. Het centrum van Le Havre werd in 1944, kort na de landing in Normandië, platgebombardeerd door de geallieerde luchtmacht omdat de Duitsers weerstand bleven bieden in de strategische havenstad. In 1872 verbleef Monet vermoedelijk in een kamer op de derde of vierde verdieping van het hotel. Daar had hij een uitstekend uitzicht over de haven en de schepen. Impression. Soleil levant toont een mistige ochtend in de voorhaven. In het midden zien we de sluis die toegang geeft tot het dok voor de trans-Atlantische schepen, links de geïndustrialiseerde haven en een gebouw met een hoge schoorsteen, dat in 1872 werd opgetrokken en diende om de droogdokken leeg te pompen. Er bestaat een oude prentbriefkaart van Le Havre, die een soortgelijk uitzicht biedt: een bewijs dat Monet wel degelijk richting het zuidoosten keek en dus een zonsopgang schilderde.

128


Verder gedetailleerd onderzoek naar weersomstandigheden, getijden en de stand van de zon werd uitgevoerd door Donald W. Olson, professor fysica en astronomie aan de Texas State University. Dagen waarop het zwaarbewolkt was, er een hevige storm over de kanaalkust woedde, het hard regende of sneeuwde, kwamen uiteraard niet in aanmerking. Uiteindelijk hield de specialist zes mogelijke data in de jaren 1872 en 1873 over. Na studie van de windrichting - afgaand op de rook uit de fabrieksschouwen op het schilderij zou het om oostenwind gaan - kwamen nog maar twee data in aanmerking: 13 november 1872 en 25 januari 1873. Aangezien Monet zijn doek zelf in 1872 dateerde, is er een voorkeur voor 13 november 1872. En zo werd een kunsthistorisch raadsel ook eens puur wetenschappelijk opgelost.

Voorbereidingen van het impressionisme 1. BREKEN MET HET VERLEDEN  De impressionisten braken bewust met het classicisme. De Franse schilder J.L.David had deze stijl tegen het einde van de achttiende eeuw geschapen. Hij en zijn leerling Ingres oefenden veel invloed uit op de Franse academische scholing in het begin van de negentiende eeuw. De reactie van de jongere schilders kon niet uitblijven. Verschillen: classicisme

De impressionisten zetten zich ook af tegen de romantiek.

romantiek

impressionisme

Gevoelens zijn belangrijk

Kijken is belangrijk

Wegvluchten uit het hier en nu (bv. in

Momentopnames: het hier en nu is

het verleden, het exotische)

belangrijk


Verschillen:

129



impressionisme

2. INSPIRATIEBRONNEN  De impressionisten putten inspiratie uit de techniek van de Engelse landschapsschilders Turner en Constable. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 

Ook de realisten maakten de weg vrij voor het impressionisme. De realisten schilderden immers 'banale' onderwerpen (watermolens, jagers, boeren, handarbeiders, bossen, rotspartijen). ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Terzelfdertijd schilderden enkele jonge Parijzenaren in het dorpje Barbizon eenvoudige landschappen. Ze maakten hun schetsen buiten (‘en plein air’), maar werkten hun doeken af in het atelier. Daarom lijken hun schetsen heel wat frisser en reëler dan hun

Jean-Baptiste Corot: Ville d’Avray, ca. 1867. Washington D.C., National Gallery of Art.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


schilderijen.

130



Beroemde vertegenwoordigers 1. EDOUARD MANET (1832-1883)  Edouard Manet was een voorloper en een overgangsfiguur. Voorbeeld : Le Déjeuner sur l'Herbe (1863). Olieverf op doek, 208 × 264 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

 In 1863 had de jury van de jaarlijkse Salon, de meest prestigieuze tentoonstelling van Frankrijk, vierduizend werken geweigerd. Honderden kunstenaars morden, de pers schreef erover. Dus kwam keizer Napoleon III zelf poolshoogte nemen. Hij liet zijn oog dwalen langs de stapels met afgewezen schilderijen, en zei: “Ik zie geen verschil.” Er moest, beval hij, een tentoonstelling voor de afgewezenen komen, een Salon des Refusés, opdat het volk zelf kon beslissen Manet toonde er zijn Déjeuner sur l'Herbe (Lunch op het gras).  Het publiek was geschokt. Hiervoor waren verschillende redenen: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................  Het schilderij was nochtans gebaseerd op een werk van Rafaël.


wat goede kunst is.

131



Marcantonio Raimondi, naar Rafaël: Het Parisoordeel. Gravure, ca. 1520.

................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ a) Gelijkenissen: .................................................................................................... ................................................................................................................................ b) Verschillen: ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

................................................................................................................................ ................................................................................................................................

132

................................................................................................................................


 Manet als overgangsfiguur



Manet: Olympia (1863). Olieverf op doek, 130 x 190 cm. Parijs, Musée d’Orsay. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Manet: Bar in de Folies-Bergère (1881-82). Olieverf op doek, 96 cm × 130 cm. Londen, Courtauld Gallery. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

133



2. CLAUDE MONET (1840-1926)  Betekenis: Claude Monet is de meest impressionistische van de impressionisten. Hij was gefascineerd door de speling van het licht op het water. Hij probeerde dat licht vast te leggen in een momentopname. 

Voorbeeld: Baders bij La Grenouillère, 1869. Olieverf op doek, 73 x 92 cm. Londen, National Gallery.

Hij schilderde werken in reeksen, met telkens een andere belichting. Voorbeelden:  De kathedraal van Rouen  Waterlelies

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


 Hooioppers

134



3. AUGUSTE RENOIR (1841-1919)  Auguste Renoir schilderde vaak in de natuur in het gezelschap van Monet. 

Hij werd geboeid door de zon en het licht. Zijn werk was vol levensblijheid.



Meer dan de andere impressionisten had hij belangstelling voor de mens en speciaal voor de vrouw. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Vrouwentorso in zonlicht (1875). Olieverf op doek, 64 x 80 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

4. EMILE CLAUS  Betekenis: Emile Claus was een Belgisch schilder die de impressionistische technieken toepaste om de natuur, de mensen en de dingen te overbelichten. Zijn stijl wordt 'luminisme' genoemd.


Voorbeeld 1: Rijkdom en armoede (1880). Olieverf op doek, 110 x 165 cm.

135





Claus: De picknick (1887). Olieverf op doek, 129 x 198 cm. Brussel, KMSKB.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


Claus: Koeien doorwaden de Leie, 1899. Olieverf op doek, 200 x 305. Brussel, KMSKB.

136



Auguste Rodin (1840-1917) 1. DE KUNSTENAAR 

De kunstenaarsloopbaan van Auguste Rodin (1840-1917) nam een moeizame start. Tot driemaal toe werd hij geweigerd voor de afdeling beeldhouwkunst aan de Ecole des Beaux-Arts in Parijs (‘Grande Ecole’). Van 1864 tot 1872 werkte hij samen met CarrierBelleuse. In 1864 ontmoette hij Rose Beuret, die hem trouw zou blijven tot haar dood in 1917, ondanks zijn avontuurtjes en relaties met andere vrouwen (waarvan die met Camille Claudel de bekendste was).



Tot zijn veertigste moest Rodin wachten op zijn grote doorbraak. Daarna kreeg hij belangrijke overheidsopdrachten, zoals voor De hellepoort (in 1880) en De burgers van Calais in 1884. Rodin werkte bijna veertig jaar aan De hellepoort, die bestemd was voor het Musée des Arts Décoratifs, maar onvoltooid zou blijven. In dit werk zijn alle opvattingen van Rodin over kunst en het artistieke scheppingsproces verenigd.

2. WERKEN 

Auguste Rodin is een impressionistische beeldhouwer. Hij laat het oppervlak van zijn beelden gedeeltelijk ruw. Dit zorgt voor een spel van licht en schaduw.



Rodins beeldhouwkunst is vernieuwend. Hij zette zich af tegen de academische tendens van zijn tijd. Wellicht speelde het feit dat hij geen opleiding heeft gekregen als beeldhouwer hierbij een belangrijke rol. Zijn belangrijkste inspiratiebronnen waren de natuur en de beroemde meesters (zoals


Phidias en Michelangelo).

137



De kus, 1869.

De denker, 1881

Honoré de Balzac

3. BESPREKING: HET BRONZEN TIJDPERK Bronzen beeld, 180 x 80 x 60 cm. Parijs, Musée Rodin.



Ontstaan  Het kunstwerk kwam tot stand in 1876, vlak na een reis door Italië (met een bezoek aan Turijn, Florence, Genua, Rome en Napels). Auguste Neyt, een soldaat uit Gent, stond model voor dit beeld. Het was het eerste levensgrote beeld van Rodin en er ging 18 maanden werk aan vooraf. Het werd voor het eerst tentoongesteld in 1877.  Rodin zocht lang naar een geschikte pose. Hij wou een momentopname van een natuurlijke beweging. Bovendien hechtte hij enorm veel belang aan licht en volume. Hij plaatste Auguste Neyt en een kleimodel naast elkaar in dezelfde positie en met dezelfde belichting om de omtreklijnen te kunnen vergelijken. Hij bekeek de contourlijnen van bovenaf en onderaf om het volume

Inspiratiebronnen  De houding van de voeten vertoont gelijkenis met de Doriphoros van Polykletes, een werk dat Rodin in Napels zag.  Eveneens merkbaar is de invloed van Michelangelo’s Stervende slaaf.

138




goed te kunnen weergeven. Rodin wou niets aan het toeval overlaten.



Titel  Het kunstwerk werd voor het eerst tentoongesteld als De overwonnene of De gewonde soldaat. Deze titel was een allusie op de Frans-Pruisische oorlog van 1870. Door de hoofdwonde kon het beeld een gewonde krijger voorstellen. Het kon zelfs geïnterpreteerd worden als een allegorische voorstelling van het overwonnen Frankrijk. Maar door het ontbreken van duidelijke attributen, waren deze interpretaties helemaal niet hard te maken.  Rodin hechtte weinig belang aan de titel van zijn werken. Ook dit werk veranderde meermaals van naam. Het bronzen tijdperk verwijst naar één van de vier tijdperken waarin het menselijk bestaan werd ingedeeld in de klassieke Oudheid. Schandaal  Toen het beeld in januari 1877 werd tentoongesteld in de Cercle artistique in Brussel, oogstte het in de pers lovende kritieken omdat het zo ‘levend’ en expressief leek, maar… men vond het jammer dat het een ‘moulage sur nature’ was.  Rodin was sterk ontgoocheld door deze valse beschuldiging en maakte zich zorgen over zijn reputatie. Hij liet foto’s maken en afgietsels van Auguste Neyt om de jury van de Salon in Parijs te overtuigen, maar die liet de dozen met het bewijsmateriaal ongemoeid. Het werk werd in mei 1877 op de Salon tentoongesteld in een donker hoekje.  Gelukkig voor Rodin, namen verschillende kunstenaars het voor hem op en in 1880 werd Het bronzen tijdperk voor 2.200 FF aangekocht door de Franse overheid. Uiteindelijk droeg dit schandaal bij tot zijn naambekendheid.  Uit de foto’s van Neyt blijkt hoezeer Rodin zijn model veranderde. Hij slankte zijn


lichaam af, maakte het gezicht hoekiger en liet de spieren beter uitkomen.

139



Impressionistische muziek 

Impressionistische componisten willen stemmingen wekken bij de toehoorder.



Ze bakenen de vorm van hun thema's niet af. Hun muziek heeft geen vaste, duidelijke structuur.



Ze lassen veel korte, solistische passages in die lijken op de kleurtoetsen in de schilderkunst.


Claude Debussy en Maurice Ravel zijn de belangrijkste vertegenwoordigers.

140



141


Neo- en postimpressionisme - VII -

Neo-impressionisme 1. BENAMINGEN EN VERKLARING Voortzetting van het impressionisme (licht!) MAAR met nieuwe technieken: a) elke kleur wordt ontbonden in haar bestanddelen (zuivere kleuren) b) deze zuivere kleuren worden in stippen naast elkaar op het doek geplaatst

 



2. BEDOELING  



Een nog sterkere lichtintensiteit bekomen Hoe? Door zich te baseren op wetenschappelijk onderzoek:  De intensiteit van een kleur verhoogt a) indien ze vergezeld wordt door de complementaire kleur  door middel van stippen in (of naast) de kleur b) indien ze ontleed wordt in zuivere kleuren (méér straling)  door middel van stippen Bedoeling: optische menging (het oog mengt)

3. GEORGES SEURAT (1859-1891) Voorbeeld 1 : Zondagnamiddag aan de Grande Jatte (1886) ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

142





Voorbeeld 2

Georges Seurat: Het circus (1891). Olieverf op doek, 185 x 152 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

4. THÉO VAN RYSSELBERGHE ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Théo Van Rysselberghe : Maria Sèthe aan het harmonium (1891). Olieverf op doek, 84.5 x 118 cm. Antwerpen, KMSK.

143

......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

Postimpressionisme 1. HENRI DE TOULOUSE-LAUTREC (1864-1901) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... In de Moulin Rouge (1892). Olieverf op doek, 123 x 141 cm. Chicago, Art Institute.

........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Moulin Rouge, La Goulue (1891). Vierkleurenlithografie op papier, 191 x 115 cm. Parijs, Bibliothèque Nationale.

144

...........................................................................................................................................


...........................................................................................................................................

2. EDGAR DEGAS (1834-1917): HET DANSERESJE VAN 14 JAAR  



Edgar Degas was een Franse (post)impressionistische schilder. Zijn favoriete onderwerpen waren badende vrouwen, paardenrennen, wasvrouwen en ballerina’s. Hij beeldde ze af met realistische details, zoals in onderstaand voorbeeld (De dansklas, 1874). Degas beleefde de hoogtijdagen van het ballet in Parijs: Opera Garnier werd gebouwd in 1875, Tsjaikovski’s Zwanenmeer dateert van 1876.

De balletklas (1874). Olieverf op doek, 86 × 75 cm. Parijs, Musée d’Orsay.

145


Uit onderstaand voorbeeld blijkt de belangstelling van Degas voor de Japanse prentkunst (met name de manga van Hokusai).

1. Wat weet je over het meisje dat model stond voor ‘Het danseresje’ van Degas? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. Duid op de afbeelding aan uit welke materialen het beeldje bestaat. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 3. Wat kunnen we afleiden uit een onderzoek met röntgenstralen? .................................................................................................................................................

4. Geef 2 redenen waarom dit beeld het publiek choqueerde. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

146

.................................................................................................................................................


.................................................................................................................................................

5. a) Hoe stond Degas tegenover een bronzen versie van zijn beeld? b) Hoe komt het dat er toch bronzen beelden in omloop zijn? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 6. Vergelijk het originele beeld met de bronzen afgietsels. Welke verschillen zijn er? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

147


.................................................................................................................................................

148


Fotografie - VIII -

Het ontstaan van de fotografie

1. FOTOGRAFIE ALS HOBBY 



Fotografie bestond al een tijd toen George Eastman in 1888 de eerste boxcamera op de markt gebracht: de Kodak nr.1. Deze toestellen waren klein en simpel, met een lens met een vast brandpunt, één sluitertijd, één diafragma en een filmrolletje waarmee je honderd foto’s kon maken. Met de uitvinding van de Kodak werden talloze kiekjes gemaakt. Daardoor ontstond de fotografie als hobby.

2. DE WETENSCHAPPELIJKE BENADERING: MUYBRIDGE EN MAREY




Rond 1885 waren er fotografen die onderzoek deden naar beweging, zoals Eadweard Muybridge (1830–904) en Etienne-Jules Marey (1830–1904). De camera details van beweging tonen, die je niet kon zien met het blote oog. Met de chronofotografie van Muybridge werd duidelijk dat galopperende paarden met alle vier de benen gestrekt, zoals ze afgebeeld werden op schilderijen, in de natuur niet voorkwamen.

149



3. DE KUNSTFOTOGRAFIE VAN DE PICTURALISTEN

 

Typische onderwerpen van de picturalisten waren lege landschappen, plattelandstaferelen, mysterieuze interieurs en imitaties van kunstwerken. De donkere kamer kon de vergelijking doorstaan met het atelier van een kunstenaar. Zwarten werden dieper en witten helderder (zonder halftinten) gemaakt met koolstof. Met gom-bichromaat kon de fotograaf details weghalen en kleurwaarden aanpassen. Het negatief was een uitgangspunt geworden voor verdere bewerkingen.

P.H.Emerson: Landschap, Norfolk. Snippenjacht (1886).

F.Evans: Tredenzee (ongedateerd).




De picturalisten lieten zich inspireren door de impressionisten, de Japanners en door de werken van James Abbott McNeill Whistler (1834-1903). De picturalisten wilden zich onderscheiden van de kiekjesmakers. Ze kozen andere onderwerpen, fotografeerden ze anders en pasten ingewikkelde bewerkingen toe in de donkere kamer.

150



151


Bouwen rond 1900 - IX -

Neostijlen en eclecticisme (tweede helft 19 

de

eeuw)

Inspiratiebron In de 19de eeuw zet de studie van bouwstijlen uit het verleden aan tot nabootsing, niet tot het scheppen van een eigen stijl. De Fransman Eugène Viollet-le-Duc oefent veel invloed uit door zijn restauraties van middeleeuwse monumenten, die hij naar eigen opvattingen ‘verbetert’.

Parijs, Notre-Dame

Oostende, Sint Petrus en Pauluskerk (1901/5)

Schwangau (Duitsland), Slot Neuschwanstein (1969/92)


Neostijlen grijpen terug naar historische stijlen. Voorbeelden hiervan zijn: neogotiek, neorenaissance, neobarok, …

152



Als verschillende stijlen vermengd worden, spreekt men van eclecticisme.


Jozef Poelaert: Justitiepaleis, Brussel (1866/83)

153



INGENIEURSKUNST : BOUWEN MET METAAL EN GLAS (tweede helft 19 eeuw) de



Smeedijzer (en later staal) maakten een nieuwe architectuur mogelijk. Zij veranderden het uitzicht van de steden en werden toegepast in overdekte winkelgalerijen, hallen voor wereldtentoonstellingen, machinehallen, enz.

Joseph Paxton: Crystal Palace, Londen (1850)

Ferdinand Dutert: Palais des machines, Parijs (1889)

Alphonse Balat: Koninklijke serres, Laken. Koepel van de Wintertuin (1874).

Voorbeeld: de Eiffeltoren in Parijs  Situering o wanneer? Hoelang? ................................................................................................ o waarom gebouwd? ................................................................................................. ................................................................................................................................  Tijdsgeest o welke periode? ....................................................................................................... o enkele uitvindingen: ............................................................................................... ................................................................................................................................


o door wie? ...............................................................................................................

154



 Beschrijving o materiaal: ............................................................................................................... o hoogte: ................................................................................................................... o verklaring voor de gebogen vorm: .......................................................................... o beschrijving: ........................................................................................................... ................................................................................................................................  Verband met het Vrijheidsbeeld in New York? ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................  Reactie van het publiek o negatieve kritiek: .................................................................................................... door: ...................................................................................................................... o positieve kritiek: ..................................................................................................... door: ......................................................................................................................  De Eiffeltoren in de kunst

Robert Delaunay

Marc Chagall

155


Georges Seurat

Art nouveau (1880-WO I) 1. ALGEMEEN 

Namen  art nouveau (Frankrijk, België)  jugendstil (Duitsland)  modern style (Engeland)  sezession (Oostenrijk)



Wanneer De art nouveau manifesteert zich van ongeveer 1880 tot WO I. Het hoogtepunt ligt rond 1900.



Waar Art nouveau is universeel. Je vindt deze stijl over de hele wereld.



Voor wie De art nouveau komt tegemoet aan de levensstijl van de welgestelden. Deze rijke bovenlaag leeft er lustig op los, zonder zich iets aan te trekken van wat er elders in de maatschappij gebeurt. Ze heeft niet in het minst belangstelling voor het wel en wee van de arbeiders. Alleen paardenraces, tuinfeesten, bals en de winter aan de Rivièra

Kunsttakken Art nouveau is een totaalkunst, waarbij alle kunsttakken betrokken zijn: de bouwkunst, de schilderkunst, de beeldhouwkunst en de toegepaste kunsten

156




interesseren deze rijkelui.



Kenmerken  lineair, maar geen rechte lijnen, wel sierlijke, golvende lijnen (zweepslagmotief)  asymmetrisch  gestileerd (vereenvoudigd, de details worden weggelaten)  louter decoratief, geen boodschap



Motieven  planten: lelie, iris, klimop, klaproos, lotus, stengels, druivenbladeren  dieren: zwaan, pauw, vlinder, bij, libel  vrouwen: mooi, elegant en dromerig Belangrijkste vertegenwoordigers  Engeland: William Morris  België: Henry van de Velde, Victor Horta, Gustave Serrurier- Bovy  Frankrijk: Emile Gallé (o.a. vazen), Hector Guimard  Spanje: Antoni Gaudí  Schotland: Charles Rennie Mackintosh

William Morris: Roos en duif, textiel (detail) (1879)

Emile Gallé: Orchidee. Vaas, meerlagig glas, opgehoogd met opaal, versierd met sporen van oxide, inlegwerk van met slijpsteen geciseleerd glas, 36,5 x 13,5 cm. Brussel, KMSKB


 Oostenrijk: Otto Wagner, Joseph Maria Olbrich, Joseph Hoffmann

157



Hector Guimard: metrotoegang Parijs (1899/1905).

Gustav Klimt: De kus (1907-1908). Olieverf op doek, 180 cm × 180 cm. Wenen, Österreichische Galerie Belvedere.

René Lalique: Broche ‘femme-libellule’ (1897/8). Goud, email, chrysopraas, maansteen, diamanten.

2. VICTOR HORTA (1861-1947) 

Wie?  °Gent 1861 - †Brussel 1947  Van 1893 tot omstreeks 1905 is Horta de grootmeester van de art nouveau. Daarna

Horta in Brussel: een selectie  Hotel Tassel, P.-E. Jansonstraat 6 in Brussel (1893)  Hotel Solvay, Louizalaan in Brussel (1894)  Hotel Van Eetvelde, Palmerstonlaan 4 in Brussel (1895)  Volkshuis, E. Vanderveldeplaats in Brussel (1895), afgebroken in 1965-66  Persoonlijk huis en atelier, Amerikaansestraat 23-25 in Sint-Gillis (1898), het huidige Hortamuseum

158




laat hij deze stijl varen. Over het belang van zijn latere werken is men het niet eens.

 Hotel Aubecq, Louizalaan 520 in Brussel (1899), afgebroken in 1950  Winkels 'A l'Innovation', Nieuwstraat in Brussel (1900), in 1968 in brand gestoken  Winkels Waucquez, Zandstraat 20 in Brussel (1906), vandaag het Belgisch Centrum voor het Stripverhaal  Het Centraal Station in Brussel (eerste ontwerpen in 1912)  Het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel (eerste ontwerpen in 1919)

Vergelijking: Horta’s huizen/traditionele herenhuizen

Horta: Huis van Eetvelde (1895), oorspronkelijke plannen van de benedenverdieping

 Indeling o Traditionele herenhuizen: - Via de ingang komt men in een gang met een trap die naar de verdiepingen leidt. - Een trap leidt naar de keuken-kelder. - De eerste verdieping is een bel-etage. o Horta - De ingang geeft uit op een centrale traphal onder een hoge lichtkoepel, zodat het zonlicht overvloedig naar binnen kan stromen. - De kamers geven uit op de centrale hal - De keuken-kelder wordt naar achter verplaatst.


Naast die gang liggen drie donkere kamers.

159



 Materiaal o Traditionele herenhuizen: baksteen o Horta: natuursteen én nieuwe materialen (gietijzer, staal, glazen panelen van buitengewoon grote afmetingen). Tot dan toe werden deze materialen uitsluitend in de industriële architectuur gebruikt: bruggen, stations, overdekte markten, serres.  Constructiemethode o Traditionele herenhuizen: stapelconstructie. De muren hebben een dragende functie. o Horta: skeletbouw. Een geraamte van gietijzer vervangt de steunmuren. De muren hebben geen dragende functie en kunnen vervangen worden door verschuifbare of glazen wanden.  Licht o Traditionele herenhuizen: donker. o Horta: veel licht via doorschijnende daken (lichtkoepels), erkers, grote glaspartijen in de gevel. Conclusie: Horta brak in menig opzicht met de traditionele herenhuizen zoals die door zijn collega's architecten werden gebouwd. Andere kenmerken van Horta’s stijl  Zweepslaglijn (lenige, golvende lijn)  Synthese tussen het functionele en het esthetische (voorbeeld: de verwarmingszuil met vleugeluiteinden in het Horta-huis)  Smaak voor het perfecte detail (Horta ontwierp ook het meubilair voor zijn huizen, zelfs de deurklinken).


 Functionele overeenstemming tussen buiten en binnen

160



Brievenbus, naamplaatje en deurklink van Horta’s atelier.



Inspiratiebronnen  De gotiek Horta onderging de invloed van Eugène Viollet-le-Duc, die door het restaureren van gotische kathedralen het ontstaan van de neogotiek stimuleerde. Horta’s gebouwen hebben een skeletbouw, net als de gotische kathedralen.  Alphonse Balat Horta liep een jaar stage bij Balat, de ontwerper van de koninklijke serres in Laken. Bij Balat leerde Horta de mogelijkheden van gietijzer en glas kennen.


Voorbeeld: Horta’s eigen woning en atelier

Gevel in de oorspronkelijke toestand (links: woonhuis; rechts: atelier)

161



1. Inkom 2. Hal 3. Trap 4. Diensttrap 5. Spreekkamer 6. Centrale verwarming 7. Keuken 8. Overdekte koer

Woning en atelier (oorspronkelijk plan)

9. Eetkamer 10. Dienst 11. Receptiehal 12. Salon 13. Slaapkamer 14. Badkamer 15. Boudoir 16. Privé salon 17. Inkom

Bel-etage

162

Eerste verdieping


18. Trap 19. Kantoor 20. Ontvangstruimte 21. Kantoor 22. Horta's kantoor 23. Tekenaarsatelier

3. ANTONI GAUDÍ (1852-1926) 

Barcelona (Spanje)



De natuur als inspiratie  Gaudí groeide op in Camp de Tarragona, een rotsachtig gebied met wijngaarden en johannesbroodbomen.  Gaudí observeerde al tijdens zijn kindertijd planten en dieren. In de natuur vond hij informatie en inspiratie. Hij ontdekte in zijn omgeving alle wetten van constructie en structuur die een architect nodig had voor zijn gebouwen. Voorbeelden: bogen lijken op skeletten van gewervelde dieren, de zuilen van de Sagrada Família vertakken zich als bomen. Zijn golvende voorgevels, balkons en muren verbeelden het aanzwellen van de zee of het wuiven van gras in de wind.

Casa Batlló (1977)

Sagrada Familia

Casa Milà (1906/10)

 Hij hield niet van ingewikkelde wiskundige berekeningen. Hij experimenteerde liever, om het gewicht van een bepaalde structuur te berekenen of om de definitieve vorm van een decoratie te bepalen.

Werkwijze  Zijn ideale instrumenten waren schaalmodellen die hij gebruikte in diverse ontwerpstadia. Hij gebruikte ze bijvoorbeeld om de gipsvormen van de schoorstenen in Casa Batlló en de beelden van de Sagrada Família aan te passen. waren vastgemaakt aan een raamwerk. Hij hing er zakken met metaalkogels aan. Het gewicht van het metaal was evenredig met het gewicht dat het gebouw moest dragen. Door de vorm van de touwen te bestuderen kon hij de verdeling van zuilen en bogen tekenen. Gaudí paste deze methode met succes toe in de crypte van de Colonia Güell en op de Sagrada Familia.


 Gaudí’s meest vernieuwende model bestond touwen die aan de twee uiteinden

163



A. Gaudí: Sagrada Familia

Materialen  Gaudí's briljante bouwideeën konden alleen worden uitgevoerd met natuurlijke materialen als hout, steen of smeedijzer. Daarom omringde hij zich met kunstenaars en ambachtslieden die uitsluitend met die materialen werkten.  Keramiek: Gaudí werkte samen met een gevierd pottenbakker uit Barcelona. Hij ontwierp mozaïeken voor uiteenlopende projecten. Hij speelde ook met de kleur van tegels om een probleem met de lichtval op te lossen in de patio van Casa Batlló. Door de intensiteit van het blauw van de tegels te variëren, slaagde hij erin het licht gelijkmatig door de ruimte te spreiden.

Casa Batlló

Parc Guell (1900-1914)

 In al het werk van Gaudí is filigreinwerk van smeedijzer te vinden. Gaudí gebruikte verder ijzer voor balkons, relingen en lampen van andere projecten. Hij K un s tg e s ch i e d en i s 5K S O

transformeerde het industriële materiaal tot dynamische en verfijnde vormen.

Palau Guell (1886-1889)

164



 Voor zijn gebruik van hout vertrouwde Gaudí ook op ambachtslieden die zijn fantasievolle ontwerpen in werkelijkheid konden omzetten.

 Ook schiepen de architect en zijn medewerkers schitterende werken van andere materialen, zoals gips, steen, baksteen en glas.

4. CHARLES RENNIE MACKINTOSH (1868-1928) 

Glasgow (Schotland)



Overgangsfiguur tussen art nouveau en modernisme  Net zoals Gaudí in Barcelona en Horta in Brussel, haalde ook Mackintosh in Glasgow zijn inspiratie uit de natuur.  Het resultaat is geheel verschillend. Mackintosh is niet alleen een grootmeester van de art nouveau, maar ook een voorloper van het modernisme (functionalisme) van de jaren 1920 en 1930.  Hij werkte samen met zijn vrouw Margaret Macdonald. Voorbeeld: Hill House, Helensburgh (Schotland), 1902 vriend, uitgever Walter Blackie, de opdracht om een huis te bouwen in Helensburgh, ten westen van Glasgow. Het huis is gelegen op een heuvel die uitkijkt op een meer.


In 1902 kreeg Mackintosh van zijn

165



De woonkamer bestaat uit een gedeelte met een lichte erker met ingebouwde bank en twee deuren die naar de tuin leiden. Het wintergedeelte van deze ruimte heeft een open haard en wordt maar door één raampje verlicht. Verder is er nog een nis, waarin een piano kan worden gezet. In de nis en de erker is alles wit en pastelkleurig. De overgang naar deze ruimten wordt gevormd door een ondiepe kroonlijst. Erboven overheersen donkere tinten. Kleuren hebben bij Mackintosh een symbolische betekenis: donkere kleuren staan voor mannelijk, wit voor vrouwelijk. De bibliotheek van Blackie is donker, de grote slaapkamer is wit. De echtgenoot mocht dit intieme domein alleen betreden nadat hij zich had omgekleed in een aparte kleedkamer. De wand achter de ingebouwde wastafel in de slaapkamer is versierd met abstracte motieven, die doen denken aan het werk dat Mondriaan maakte in de jaren 1920.

C.R.Mackintosh: Hill House (1902)

5. OTTO WAGNER (1841-1918) 

Wenen (Oostenrijk)



Otto Wagner ontwierp elegante stations voor de Stadtbahn in Wenen (Oostenrijk). Stadsvervoer was een nieuw fenomeen in de steden (zie ook Hector Guimard in Parijs).

dus woon-werkverkeer.  het mechanische transport verbeterde. 

We vergelijken dit metrostation met de metrostations van Guimard in Parijs. Ze behoren allebei tot de art nouveau, maar de lineaire eenvoud bij Wagner loopt vooruit op de toekomst.

166

 nieuwe woonwijken werden gebouwd, los van de werkplekken van mensen. Er was


Dit stadsvervoer ontstond doordat

Hector Guimard

Metrostation Karlplatz, Wenen (1898-1899)

Metrotoegang, Parijs (1899/1905).

We vergelijken dit metrostation met een iets later werk Otto Wagner, de Postsparkasse. Dit gebouw is nog strakker. Hij maakte zich los van de art nouveau. De buitenkant is bedekt met dunne platen marmer die met aluminium klinknagels zijn bevestigd. In de grote hal is het stalen geraamte zichtbaar. De glazen tegelvloer,

Otto Wagner: Postsparkasse, Wenen (1904)


gedragen door beton, dient om de ruimte eronder te verlichten.

167



Otto Wagner

6. JOSEPH MARIA OLBRICH (1867-1908) 

Wenen. Hij is een leerling van Otto Wagner.



Behoort tot de Weense Sezession. Hij ontwierp het Sezession-gebouw in Wenen (1898) als tentoonstellingsruimte voor de werken van progressieve kunstenaars. Opschrift op de fries onder de met vergulde ijzeren laurierbladeren versierde koepel: “DIE ZEIT IHRE KUNST. DER KUNST IHRE FREIHEIT”.

7. JOSEPH HOFFMANN (1870-1956) 

Wenen. Hij Is een leerling van Otto Wagner. Hij behoort tot de Weense Sezession.



Heeft ook een villa gebouwd in Brussel, het Palais Stoclet (1905-1911). Het is bekleed met platen wit marmer. Het bevatte mozaïekwanden, ontworpen door Gustav Klimt en

168


was ingericht in een totaalstijl.

169


8. FRANK LLOYD WRIGHT 

Algemeen  Vanaf de jaren negentig van de 19de eeuw ging het bergaf met de architectuur in Chicago. Frank Lloyd Wright was een belangrijke uitzondering. Hij is de grootste Amerikaanse architect die ooit geleefd heeft.  Zijn vroege stijl (tussen 1900 en 1910) oefende internationaal veel invloed uit en vertoonde verwantschap met het kubisme. Prairiehuizen  Wright ontwierp woonhuizen in de voorsteden om Chicago. Hij noemde ze 'prairiehuizen'.  Hij had een instinctief gevoel voor de integratie van een gebouw in zijn natuurlijke omgeving. Hij zocht verbanden tussen natuurlijke en door mensenhanden gebouwde structuren. Zijn gebouwen ontstonden haast organisch uit hun omgeving.  De lange, lage opzet van de prairiehuizen weerspiegelde de grote vlakten in het Amerikaanse middenwesten waar de minste verticaal oprijzende vorm onmiddellijk zichtbaar was.  Door de terrassen en uitgelengde daken leek de structuur te drijven.

F.L.Wright: Robie House (1909)


 Japanse invloeden waren onmiskenbaar aanwezig.

170



Wolkenkrabbers 1. TERM Het woord ‘wolkenkrabber’ betekende oorspronkelijk: vlaggetje aan de top van een scheepsmast. Het werd voor het eerst gebruikt in 1888, door een New Yorkse architect die zijn kantoorgebouw van 28 verdiepingen die naam gaf. Enkele jaren later was het woord zijn oorspronkelijke betekenis voorgoed verloren.

2. CHICAGO 

Ontstaan van de wolkenkrabbers  Chicago moest opnieuw gebouwd worden na de zware brand in 1871. De wolkenkrabbers schoten als paddenstoelen uit de grond. Waarom?  Er was een enorme bevolkingstoename  De grondprijzen in het centrum waren schrikbarend duur.  Ze waren praktisch in een tijd dat alles nog te voet werd afgelegd: de afstand tussen de kantoren werd beperkt door ze op elkaar te stapelen.  Machismo: de wolkenkrabbers drukten macht uit, stabiliteit en dominantie. Hoe hoger, hoe beter. Het probleem van de ondergrond  Chicago was geen ideale plaats om een hoog gebouw neer te poten. Manhattan bijvoorbeeld was veel geschikter, door de rotsachtige bodem, waardoor Chicago was een moeras waar wilde uien groeiden. Men moest dertig meter de grond ingaan vooraleer men op steen stootte. Het belangrijkste probleem voor elke architect was ervoor te zorgen dat de gebouwen niet in het moeras verzinken.  Oplossingen. o Op het einde van de negentiende eeuw bedacht architect John Root het systeem van een drijvend platform dat zorgvuldig waterdicht werd gemaakt. De eerste grote gebouwen waren in feite een soort ‘boten’ die op het moeras drijven. Ze


hoge gebouwen er vanzelf een stevige voet vonden om op te rusten.

171



konden maximaal zestien verdiepingen hoog zijn. Nu vinden wij dit klein, maar het Manhattan Building in Chicago was met zijn zestien verdiepingen het hoogste gebouw ter wereld. Het drijft op zijn fundamenten en staat er vandaag nog. o Nu graaft men diepe putten van anderhalve meter diameter, tot men op de steen stoot. Deze putten worden met beton en staal gevuld. Op deze pijlers rusten alle hoge gebouwen van de stad. 

Materiaal en techniek  Stapelbouw. Aanvankelijk werden de wolkenkrabbers opgetrokken in baksteen. De muren op de benedenverdieping waren wel twee meter dik en konden ongeveer zestien verdiepingen dragen. Dit betekende natuurlijk dat precies daar waar het gebouw zeer veel geld kan opbrengen (door winkels die uitgeven op de straat), de ruimte ingenomen werd door dikke muren.  Skeletbouw. De oplossing werd geboden door de staalindustrie, die stalen balken aan de lopende band kon produceren. De prijs ervan werd rond 1880 zo laag, dat het mogelijk werd om er ganse gebouwen mee op te trekken. Door de invoering van de stalen balk konden de architecten de dragende muren weglaten. De vrijgekomen vlakken konden ze opvullen met glas. Louis Sullivan (1856-1924)  Sullivan was de eerste moderne architect. Hij gaf de wolkenkrabber met stalen geraamte zijn klassieke vorm.  Zijn bekendste uitspraak is: "De vorm volgt de functie". Volgens hem gingen schoonheid en functionaliteit samen. Het functionele is mooi. K un s tg e s ch i e d en i s 5K S O

 Voorbeeld: Warenhuis Carson Pirie Scott en Co. (1899-1904)

172



o Sullivan vond dat een groot gebouw moest bestaan uit drie delen: a) de winkels op het niveau van de straat, b) daarboven een stapel kantoren c) bovenaan de mechanische uitrusting. Deze drie delen onderstreepte hij in de gevels: hij trok er, als het ware, zwaar aangezette scheidingslijnen door. o Vernieuwing: het structurele stalen kader bepaalde het gehele ontwerp. Daardoor kon Sullivan zich als eerste volledig losmaken van alle historische stijlen. De gevel werd herleid tot een eenvoudig, onversierd maar fraai ritmisch patroon van verticale raamstijlen en vensterbanken ("de vorm volgt de functie"). o Het stalen skelet was verstopt achter een bekleding van witte terracotta.

3. NEW YORK  Dit gebouw was een van de populairste wolkenkrabbers in die tijd. Het was in 1902 zelfs het hoogste gebouw ter wereld en telt 21 verdiepingen.  De naam betekent ‘strijkijzer’.  Het gebouw heeft een staalskelet dat bekleed is met kalksteen en terracotta.  De architecten waren David Burnham en John Root.


Flatiron Building

173



174


Flatiron Building (Foto Berenice Abbott, 1938)

175


Symbolisme - X -

Inleiding 1. ONTSTAAN EN BETEKENIS  Als reactie op het impressionisme ontstaat ca. 1886 het symbolisme.  Het symbolisme was oorspronkelijk een richting in de Franse letterkunde.  Typisch voor het symbolisme in de beeldende kunst is: een plastische uitbeelding van een idee/een gedachte door een symbool, gekoppeld aan een gevoel.  De vrouw wordt afwisselend afgebeeld als een muze of als een fatale vrouw.  De muziek speelt een belangrijke rol. De componist Richard Wagner is belangrijk. 2. VERTEGENWOORDIGERS  Frankrijk: Gustave Moreau, Pavis de Chavannes, Odilon Redon, Maurice Denis (behoort tot de groep van de Nabis) en Gauguin.  België : James Ensor, Fernand Khnopff, Léon Spilliaert, William Degouve de Nuncques en de eerste groep van Sint-Martens-Latem met Gustave van de Woestijne en Georges Minne.  Engeland: Edward Burne-Jones, Dante Rossetti.  Oostenrijk : Gustav Klimt.  Zwitserland : Arnold Böcklin.  Duitsland : Max Klinger.  Nederland: Jan Toorop.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

176

Fernand Khnopff : De Kunst / De liefkozingen (1896). Olieverf op doek, 50,5 x 151 cm. Brussel, KMSKB.


3. VOORBEELDEN

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

Fernand Khnopff: Portret van Marguerite Khnopff (1887). Olieverf op doek, 96 x 74,5 cm. Brussel KMSKB.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

177

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Fernand Khnopff............................................................................................................


Fernand Khnopff: Een verlaten stad (1904). Pastel en potlood op papier, gemaroufleerd op doek, 76 x 69 cm. Brussel, KMSKB.

178

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


Sir Edward Coley Burne-Jones: De bruidstoet van Psyche (1895). Olieverf op doek, 119,5 x 215,5 cm. Brussel, KMSKB.

179


Voorlopers van de moderne kunst - XI -

Voorlopers van de moderne kunst 1. PAUL GAUGUIN (1848-1903) 

Gauguin was autodidact.



Hij had een voorliefde voor exotische bestemmingen. Zijn vader vestig zich met zijn gezin voor enige jaren in Peru. Gauguin keert terug naar Parijs. Hij begint een carrière bij een bankinstelling maar geeft ze in 1883 op en wil zich volledig aan de kunst wijden. Hij vestigt zich in 1886 in het dorp Pont-Aven (Bretagne). Na een kort verblijf bij Vincent Van Gogh in Arles trekt hij in 1891 naar Tahiti. Hij keert terug naar Frankrijk in 1893, maar in 1896 vertrekt hij voorgoed naar de Markiezeneilanden (Stille Zuidzee).



Kenmerken:  cloisonnisme = grote kleurvlakken binnen een omtreklijn  geen perspectief. Het schilderij is vlak.  gestileerde vormen  onnatuurlijke kleuren (rode weiden, een gele Christus…)  gedurfde kleurcontrasten Belang van Gauguin  hij is de eerste kunstenaar die de niet-westerse kunst als inspiratiebron gebruik  hij oefende invloed uit op het fauvisme (kleur)


 hij oefende invloed uit op het symbolisme

Gauguin: De gele Christus (1889). Olieverf op doek, 92,1 x 73,4 cm. Buffalo, New York, Albright-Knox Art Gallery.

180



2. VINCENT VAN GOGH (1953-1890) 

Van Gogh werd geboren in Zundert. In 1878 vertrekt hij als lekenprediker naar de Borinage (Henegouwen). Hij keert terug naar Nederland (Nuenen) bij zijn ouders. In 1885 vertrekt hij naar Antwerpen en vervolgens, in 1886, naar Parijs bij zijn broer Theo die kunsthandelaar is. In 1888 gaat hij naar Arles. Hij wordt in 1898 opgenomen in een gesticht in St. Rémy. In 1890 wordt hij opgenomen door dokter Gachet in Auvers-surOise. Nuenen: sociaal-realistische stijl

Van Gogh: De aardappeleters (1885). Olieverf op doek, 82 × 114 cm. Amsterdam, Van Gogh Museum.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

181



Parijs en Arles

Van Gogh: Bloeiende pruimenboomgaard, 1887 (naar Hiroshige). Olieverf op doek, 55.6 cm x 46.8 cm. Amsterdam, Van Gogh Museum.

.................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Van Gogh: Vaas met twaalf zonnebloemen (1888). Olieverf op doek, 93 x 72 cm. München, Neue Pinakothek.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

182





Saint-Rémy en Auvers

Van Gogh: De sterrennacht (1889). Olieverf op doek, 73 x 92 cm. New York, Museum of Modern Art.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

...................................................................................................................................... 

Belang van Van Gogh:  hij bevrijdde de kunst van het schoonheidsideaal dat geldt sinds de renaissance (evenwicht en harmonie)  hij oefende invloed uit op het expressionisme (expressie)

183

......................................................................................................................................


......................................................................................................................................

3. PAUL CEZANNE (1939-1906) 

Aix-en-Provence



Hij maakte stillevens, figuren, naaktstudies en landschappen (Mont St. Victoire).



Kenmerken:  Cézanne onderging invloed van het impressionisme, maar zoekt naar een strengere vormgeving.  hij wou de natuur herleiden tot bollen, kegels en cilinders  hij plaatste kleurvlakken van verschillende intensiteit naast elkaar, zo dat vormen en diepte ontstaan Belang van Cézanne:  hij oefende invloed uit op het kubisme (vorm)  hij oefende invloed uit op het fauvisme (kleur)  hij oefende invloed uit op het constructivisme en de geometrische abstractie (geometrisch aspect)

Cézanne: La montagne Sainte-Victoire (1904). Olieverf op doek, 70 × 92 cm. Philadelphia Museum of Art. Cézanne: De kaartspelers (ca 1893/6). Olieverf op doek, 47,5 × 57 cm. Parijs, Musée d’Orsay.


Picasso zei: “Hij is de voorvader van ons allemaal”

184



4. EDVARD MUNCH (1893-1944) 

Noorse kunstenaar. Hij woonde lange tijd in het buitenland (Frankrijk, Italië en Duitsland). Daarna vestigde hij zich opnieuw in Noorwegen



Hij was geobsedeerd door ziekte en dood, gekweld door angsten en door de bedreigende en onmogelijke liefde van en voor vrouwen.



Kenmerken:  compositie: vluchtende diagonalen en verticalen (dreigend)  vorm: onrustig gebogen lijnvoering  kleur: kan helder en donker zijn, warm en sensueel en tegelijk koud en afstotend  licht: licht en donker worden in scherp contrast tegenover elkaar geplaatst



Belang van Munch:  hij oefende invloed uit op het expressionisme  zijn houtsneden oefenden invloed uit op de Duitse expressionisten (Die Brücke)

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

185

............................................................................................................................................


Munch: De schreeuw (1993). Olieverf, tempera en pastel op karton, 91 × 73,5 cm. Oslo, Nationaal Museum voor Schone kunsten. Munch: Abend auf der Karl Johans Gate (1892). Olieverf op doek, 84,5 × 121 cm. Oslo, Munchmuseum.

Krantenartikel Munch is meer De Noorse schilder Edvard Munch wordt hoofdzakelijk geassocieerd met één enkel schilderij, ‘De schreeuw'. Daardoor kwam de rest van zijn oeuvre in de schaduw te staan. Lieven Van Den Abeele (in: De Standaard 14 april 2010) De kunstenaar die dit voorjaar in de Pinacothèque de Paris wordt getoond, is niet de mythische maker van De schreeuw, maar een oorspronkelijke artiest die vanuit literatuur en poëzie, fotografie en film op een onconventionele manier met schilderkunst experimenteerde. Hij was een non-conformist die zich met nieuwe vormen en nieuwe technieken verzette tegen het burgerlijke impressionisme, symbolisme en naturalisme.

In de vroege jaren 1880 schilderde Edvard Munch (1863-1944) donkere interieurs met zwijgende figuren. In 1885 bezocht hij Parijs en maakte er kennis met het werk van de impressionisten, met Seurat, Van Gogh en Gauguin en de met de litho's van Redon. Hij ontdekte de expressieve mogelijkheden van lijn en kleur, en besliste enkel nog ‘levende mensen te schilderen die ademen en voelen, liefhebben en afzien'. Vooral dat laatste. Onder invloed van de toenmalige literatuur (Ibsen), van de nieuwe bevindingen op het vlak van de psychoanalyse en van zijn persoonlijke ervaringen, schilderde hij ziekte, dood en depressie. Zijn moeder en zijn zuster overleden aan tuberculose toen hij nog een kind was en zelf leed hij aan depressies. Het is die periode, waarin hij actief was in de artistieke kringen van Parijs en Berlijn, die het beeld van de kunstenaar bepaald heeft. Zijn angst en onzekerheid kregen vorm in zijn beroemdste werk, De schreeuw (1893). Het afgrijzen van de mens wordt daarop uitgedrukt in dreigende kleuren en akelige vormen die de rillingen van het lichaam in de natuur laten verder leven. ‘Alleen en bibberend van angst, werd ik me bewust van de weidse oneindige schreeuw van de natuur.' De kracht van Munchs werk ligt in zijn inzicht in de mens en zijn gevoelsleven, in de combinatie van persoonlijke en universele ervaringen. In de herfst van 1908 verzeilde hij in een diepe crisis. Ze was het gevolg van mislukte relaties, alcoholisme en overgevoeligheid. ‘Mijn levensweg heeft me naar de afgrond gebracht, naar een chaos zonder diepgang.' Hij liet zich behandelen. In 1909 vestigde hij zich definitief in Noorwegen, waar hij vooral landschappen en scènes uit het dagelijkse leven zou schilderen. In een reeks schilderijen, waaronder Jaloezie (1913), schilderde Munch zijn duivels van zich af. Zijn werk werd optimistischer, serener en menselijker, zijn kunst filosofisch en meer universeel. De tentoonstelling in Parijs tracht aan te tonen dat die kwaliteiten


Munchs meest drastische ingreep was ongetwijfeld het zogeheten ‘paardenmiddel', dat erin bestond dat hij schilderijen blootstelde aan de invloed van wind en regen. Dat was niet alleen een drastische aanval op de fysieke integriteit van het kunstwerk, maar vooral op de ambitie van kunst om een illusie van werkelijkheid te scheppen. Voor Munch moest en zou het schilderij doorleefd zijn.

186



ook al in zijn vroege werken aanwezig waren. Het geeft een andere kijk op het oeuvre van een ‘existentiële' kunstenaar. (…) Toen de kunstenaar zich na zijn behandeling terugtrok op het Noorse platteland, schilderde hij in heldere kleuren en met contrasterende tonen het leven op het land en de arbeid van de boer. Wat hem intrigeerde, was de relatie van deze mensen met de natuur. Het evenwicht dat ze zochten met de voor hen vijandige elementen, was voor Munch een metafoor voor zijn innerlijke leven. De eenzaat is geen misantroop geworden. Zijn volledig oeuvre is niet, zoals het cliché het wil, aan de angst en de wanhoop ten prooi gevallen.

5. JAMES ENSOR (1860-1949) 

Oostende – Brussel – Oostende



Hij groeide op in de curiositeitenwinkel van zijn ouders in Oostende (tussen de maskers, schelpen en chinoiserieën). Hij was achterdochtig, ironisch, twijfelend en spotte met de maatschappij, de religie, politiek, maar ook met leven en dood.



Onderwerpen:  stillevens  portretten  landschappen en zeegezichten, vissers en havens  maskers en carnaval  skeletten  spotprenten Belang van Ensor:  hij sloot aan bij het symbolisme


 hij was een voorloper van het expressionisme en van het surrealisme

Ensor: Zelfportret met bloemenhoed (1883). Olieverf op doek, 61,5 x 76,5 cm. Oostende, Mu.ZEE.

187



Ensor: Skeletten bekvechten om een bokking. Olieverf op hout, 16 x 21,5 cm. Brussel, KMSKB.

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

188

............................................................................................................................................


............................................................................................................................................

Kunstgeschiedenis 5KSO

Recommend Documents