1 = Startpunt
8 = Kapel/Kru
Fietsrichting
9 = Treinstatio
Nationaal park De Meinweg
Herkenbosch
We beschrijven hier twee wandelingen die elk afzonderlijk, maar ook achter elkaar gelopen kunnen worden. De wandelingen zijn in de richting van Maastricht naar Kanne beschreven, maar met behulp van de gedetailleerde kaart kunnen we de wandeling ook in tegengestelde richting lopen.
> MAAS
2 = Parkeerplaats er
Lengte: ongeveer 8 km Duur: 3 uur
Maastricht Route
Jek
18
Wandelen xn langs de Jeker
7 = Koffie/Caf
3 = Groen aandachtspunt 4 = Uitzichtpunt
>>
10 = Steile h
11 = Steile h
>>>
12 = Steile h
Effelderwaldsee
Wandeling 2: Bastion Waldeck – Kanne Deze wandeling voert ons vanuit de stad naar het buitengebied tot aan het Belgische dorpje Kanne en duurt 1,5 tot 2 = Station DB wij dan ook van uur. Stevige en waterdichte schoenen kunnen harte aanbevelen. Eenmaal in Kanne aangekomen, kunnen we te voet terug naar Maastricht in ongeveer anderhalf uur of binnen 5 minuten met de stadsbus. = Station België (NMBS)
13 14
88
Jeker
Wandeling 1: De monding van de Jeker – Bastion Waldeck Deze wandeling langs de Jeker is een korte stadswandeling van ongeveer 45 minuten over goed begaanbare verharde wegen.
5 = IVN Home 6 = Bijzonder gebouw Kanne
Wandeling 1
Startpunt: aan de monding van de Jeker, ter hoogte van de Hoeg Brögk (loop/fietsbrug), bij het voetgangersbruggetje over de Jeker. Waypoint: 176.727/317.331
Routebeschrijving
3JN#FDLFST ,BSUPPOOM
1BTUPPS4DIJQQFSTTUSBBU 7-8FFSU Volg het voetpad evenwijdig met de Jeker richting de Jeker(SBmTDIWPSNHFWFS JOGP!LBSUPPOOM
toren. De Jekertoren stond vroeger in de Jeker, die als gracht langs de zuidzijde van de omwalling liep.
Naast de Jekertoren zien we een groot witgeschilderd gebouw. Muurankers in de vorm van het jaartal 1775 verraden de leeftijd van deze 18e eeuwse papiermolen. De molen staat naast de Helpoort uit 1229.
152
153
jeker
We lopen evenwijdig met de eerste middeleeuwse omwalling naar de Pater-Vinktoren [foto]. Op dit punt komen de noordelijke en de zuidelijke tak van de Jeker samen. • Op de voorgrond zien we een deel van de tweede middeleeuwse stadsmuur. • Via het Falizusterspark lopen we de Begijnenstraat uit en slaan we rechtsaf, langs de scheur in de muur (Regionaal Historisch Centrum Limburg) We passeren hier de voorgevel van de vroeg- gotische Franciscanerkerk. We slaan rechtsaf de straat in naast de kerk, ‘Achter de Oude Minderbroeders’ geheten en lopen vervolgens meteen linksaf een nauw straatje in, ‘De Bisschopsmolengang’. Dit brengt ons naar een binnenplein, gelegen aan de achterzijde van een oude molen aan de Jeker, de Bisschopsmolen [foto]. De Jeker laat het molenrad draaien. Het riviertje is echter slechts gedeeltelijk zichtbaar, omdat de Noordelijke tak van de Jeker gedeeltelijk overkluisd is. Het waterschap heeft plannen in voorbereiding om de Noordelijke Jekertak op termijn te verbeteren. • Deze Bisschopsmolen is nog intact en maalt hier al 900 jaar mout of graan (spelt). • We verlaten het binnenplein, steken dan de Jeker over en gaan links de Ridderstraat in, waar we de voorzijde van de Bisschopsmolen kunnen zien. Het huidige museum annex bakkerij is op normale winkeluren geopend. • We vervolgen onze weg via de ‘Stenenbrug’ en slaan linksaf de Maastrichter Heidenstraat in. Deze gaat later over in de St. Pieterstraat. • Op de kruising waar we zojuist de andere richting in liepen, passeren we Café Sjiek. We laten dit bekende Maastrichtse eetcafé links liggen en gaan na 100 meter weer naar links, een nauwe doorgang op nr. 31 in. • De Leeuwenmolen met opnieuw de Jeker, hoorbaar op dit punt door de molenstuw en het molenrad. Drie molens in de stad Tegen de walmuur bevindt zich nog steeds een grote stuw die
154
vroeger vier raderen van water voorzag. Twee molens lagen op de linkeroever van de Sint Pietersstraat. De bovenste daarvan stond het dichtst bij de Sint Pieterpoort en werd tot in de 19e eeuw de Hofkensmolen genoemd. De onderste molen lag aan een onderdoorgang in de Sint Pietersstraat, de Molenpoort genaamd, die toegang tot de Leeuwenmolen op de rechteroever gaf. Deze Leeuwenmolen [foto] op de rechteroever werd later ook de Molen van Clemens genoemd. Hij was met zijn twee waterraderen de grootste graanmolen - vroeger ook de looimolen - op de Jeker binnen de vesting. Het Waterschap Roer en Overmaas heeft de molenstuw en de stuw in de Jeker zelf passeerbaar te gemaakt voor vissen door de aanleg van een vistrap [foto]. Een geautomatiseerd vistelsysteem houdt bij hoeveel vissen de trap passeren. Een informatiebordje vermeldt het jaartal 1694, het jaar waarin de molen werd herbouwd. Deze zijtak van de Jeker, ook wel Molentak genaamd, steken we over. In het park houden we de Jeker aan de rechterhand. We steken de weg over (Henri Hermanspark) en blijven de Jeker volgen. Vanaf dit punt tot de Zwarte Sluis, circa 300 meter verder, heeft het Waterschap de bodem van de Jeker opgehoogd om het hoogteverschil bij de Zwarte Sluis voor vissen passeerbaar te maken. De noordoever van de zuidelijke tak is vrij gemaakt van begroeiing waardoor de stadsmuur weer zichtbaar is. De bomen zijn blijven staan. Aan de overkant is de oeverbescherming weggehaald en afgegraven. Zo heeft het Waterschap een flauwe oeverhelling gemaakt die aansluit op het voetpad. Bij Waterpoort de Reek
155
jeker
(Zwarte Sluis, foto), splitst de Jeker zich in de noordelijke tak (die door de stad loopt, waar het riviertje voornamelijk overkluisd is) en de zuidelijke tak die langs het stadspark tot aan de Pater-Vink- toren gaat, waar beide takken weer samen komen. We lopen via het bruggetje over de Jeker het Aldenhofpark in. De wandeling volgt de grijze stadsomwalling - die door de Jeker weerspiegeld wordt - langs de Jekerbres, waar in 1673 door de Fransen een bres in de muur werd geschoten, herkenbaar aan een in bakstenen herbouwd gedeelte. Links zien we de voormalige berenkuil waarvan de laatste beer in 1993 werd overgeplaatst naar de dierentuin in Rhenen. Links kunnen we eventjes op een bankje uitrusten naast Bér [foto]. Een bronzen beeld van de luiste beer uit de berenkuil. • We houden de stadsmuur aan onze rechterhand en maken een haakse bocht naar rechts. Deze tweede stadsmuur voert ons naar het op 21 juni 2003 geplaatste bronzen beeld van Musketier ‘d Artagnan. [foto] De legende van d’Artagnan Charles de Batz de Castelmore deed dienst in de compagnie der musketiers van het leger van de Franse zonnekoning Lodewijk XIV. Hij werd bekend, dankzij de boeken van Alexandre Dumas, als d’Artagnan, de vierde van de drie musketiers. D’Artagnan stond aan het hoofd van de eerste compagnie van musketiers toen deze in 1673 Maastricht omsingelden. De troepen naderden snel en in de nacht van 24 op 25 juni kwamen de vestingwerken bij de Tongersepoort na hevige gevechten in Franse handen. De volgende middag deed de bevelhebber van de Fransen - de hertog van Monmouth - een beroep op d’Artagnan om de ingenomen vestingwerken te beschermen. Tijdens deze bescherming werd d’Artagnan dodelijk getroffen. Niemand weet wat er met zijn stoffelijke resten is gebeurd. Dit heeft er voor gezorgd dat de mythe rond d’Artagnan blijft doorleven. We lopen terug naar de hoek van de stadsomwalling en gaan daar rechts naar de voetgangersoversteekplaats over de Prins Bisschopssingel. Hier gaat ook de Jeker onder de weg door. We lopen het Waldeckpark in. In dit prachtige park bevinden zich
156
diverse kanonnen en het Bastion Waldeck (1690). • Loop tussen de twee muren door (de droge gracht). Ga bij het kruispunt voor de beuk naar rechts en bij de tweede weg langs de muur naar links. We komen nu terug op de Prins Bisschopssingel, bij de voetgangersoversteek van zojuist. Dit is het eindpunt van Wandeling 1. Vervolgens kunnen we kiezen voor Wandeling 2, die van hieruit verder gaat naar Kanne (Belgie). We kunnen de wandeling hier ook beëindigen en terug lopen langs de Jeker in de richting van de monding, alwaar we begonnen zijn. De Jeker De Jeker is ongeveer 50 km lang en ontspringt in België bij Lens-Saint-Servais (nabij Waremme) waar hij ‘de Geer’ wordt genoemd. Van deze 50 km liggen de laatste 5 km in Nederland. Vanuit de omgeving van Tongeren kruist de Jeker opnieuw de Nederlands-Franse taalgrens bij Bassenge. In Maastricht mondt de Jeker in de Maas uit. Precies achter de monding vestigden de Romeinen zich in Maastricht. Strategisch gezien had de Jeker een belangrijke functie voor die stad. Tot de ontmanteling van de vestiging voedde de Jeker het inundatiegebied. De vissen in de Jeker De Jeker was vóór 1930 een van de visrijkste riviertjes in Nederland. Lozingen van de suikerbietenindustrie in België en huishoudelijk afvalwater veranderden de beek halverwege de vorige eeuw in een ‘open riool’. Nu de waterkwaliteit de afgelopen jaren sterk verbeterd is, zet het Waterschap Roer en Overmaas zich ook in om ook andere visobstakels te verwijderen. Denk maar eens aan de stuwen en watermolens: deze zijn voor vissen niet passeerbaar. Zo legt het waterschap vispassages (omleidingen) en vistrappen aan, zodat de vissen vanuit de Maas stoomopwaarts in de Jeker kunnen zwemmen. Zo kunnen de vissen hun eitjes in de beekbodem
157
jeker
van de Jeker afzetten. Daarnaast is het van belang dat vissen voldoende schuilplaatsen hebben. Struiken langs de beek, een afwisseling van steile en flauwe oevers en een gevarieerde water-en oeverbegroeiing bieden daarvoor alle mogelijkheden. Bij de herinrichting van de Jeker heeft het waterschap daarmee zoveel mogelijk rekening gehouden en zo de leefomstandigheden voor inheemse vissoorten verbeterd. Soorten die in de Jeker voorkomen zijn de baars, beekforel, blankvoorn, driedoornige stekelbaars, kopvoorn en riviergrondel.
Wandeling 2 Bastion Waldeck – Kanne
Overgang van wandeling 1 naar wandeling 2: We lopen in de richting van de Jeker - waar die onder de Prins Bisschopssingel stroomt - over de brug en zien het buitengebied in de verte al liggen. [foto] Na de brug over de Jeker gaan we meteen rechts de Jekerweg in, die overloopt in de Laan van Brunswijck. Waterbeheersing Het Waterschap heeft de Jeker vanaf de Prins Bisschopssingel tot de Molen Nekum (zie wandeling 2) verbreed om wateroverlast te voorkomen. Op dit stuk is liefs 30.000 m³ grond verwijderd om meer ruimte voor het water te maken. Delen van oevers (o.a. bij tuinen van mensen aan uw rechterhand) zijn met zware stapelstenen versterkt om afkalving te voorkomen. Startpunt: Wandeling 2 is een wandeling door het buitengebied en start officieel bij het infobord van Waterschap Roer en Overmaas.
Routebeschrijving We vervolgen de Laan van Brunswijck en daarna een stukje van de Wijngaardstraat. Rechts van ons zien we het nieuwe stadspark waar de Jeker doorheen stroomt. In het Jekerpark
158
heeft de gemeente Maasticht nieuwe wandelpaden parallel aan de Jeker aangelegd. • In plaats van de Laan van Brunswijck te volgen, kunnen we ervoor kiezen over deze paden te lopen, waar we enkele gedichten tegenkomt die in Belgische hardsteen gebeiteld zijn. • Blijf de Laan van Brunswijck volgen totdat we op de Meesenbroekweg komt. Waar de Meesenbroekweg de Jeker ‘raakt’ - tegenover de atletiekbaan - gaan we naar rechts het kiezelpaadje op dat langs de Jeker blijft lopen en uiteindelijk weer op de Meesenbroekweg uitkomt. Blijf de Jeker rechts van ons gewoon volgen en we komenvanzelf bij de Molen Lombok. De Molen Lombok Hier lagen vroeger drie watermolens vlak bij elkaar, waarvan er slechts één resteert. Deze molen van Lombok is een kijkje waard. Hiervoor lopen we tussen de huizen het trapje op naar het bruggetje over de Jeker. We komen nu bij de molen. Bij deze molen Lombok zorgen het molenrad en de schuiven voor opstuwing, bij hoge waterafvoeren. Daarom heeft het Waterschap hier een zijtak gegraven [foto] waardoor een deel van het water wordt geleid. Deze zijtak of by-pass maakt het voor vissen mogelijk om de molen te passeren. Deze molen lag recht tegenover de Molen van Dollaert, die vroeger uit twee molens bestond, elk met een eigen waterrad. Van de achterste molen is de muurdoorvoering nog goed zichtbaar. Bekijk ook de binnenplaats aan de overkant van het bruggetje over de Jeker. We keren terug, de trapjes af en na de tuin meteen naar rechts. Volg dit pad en steek de aftakking van de Jeker over, volg bij de Y-splitsing het zandpad naar rechts. Onderweg zien we aan de rechterkant de wijngaarden van de Apostelhoeve [foto]. Apostelhoeve De Apostelhoeve is één van de
159
jeker
grootste en oudste wijngaarden van Nederland en zeker de bekendste. Hugo Hulst is van huis uit fruitteler en het bedrijf heeft nu nog steeds vele hectaren appelboomgaard. In 1970 is na het aanleggen van de wijngaard Slavante besloten om een onrendabel stuk helling te beplanten met druiven. Deze helling van de Louwberg in het Jekerdal ligt op het Zuidoosten en is voor Nederlandse begrippen steil. De bodem bestaat uit mergel met een dunne laag löss, hij bevat uiteraard veel kalk. Door de ligging langs de heuvel is er een goede beschutting tegen de koude westenwind en door de opstijgende warme lucht heerst er in de wijngaard een goed microklimaat. Deze wijngaard is regelmatig uitgebreid en dat maakte noodzakelijk dat er een veel grotere kelder moest worden gemaakt. Die is nu ingegraven, waardoor een constante lage temperatuur is gegarandeerd. Hier worden de druiven geperst en vergist in roestvrijstalen tanks. Matthieu Hulst heeft het bedrijf overgenomen, na enkele jaren stage te hebben gelopen in de Elzas. Volg dit zandpad tot aan de Mergelweg. Ga daar naar rechts. Na ca. 300 meter weer rechts de Nekummerweg in. Achter ons zien we de hoeve van Villa Canne. (Naast de hoeve loopt een smal pad omhoog de St. Pietersberg op, met na 150 m de gedenksteen die het eindpunt van het bekende Pieterpad markeert, dat loopt van Pieterburen in Groningen tot de St. Pietersberg in Maastricht). • We volgen de Nekummerweg met links de Villa Canne zelf. Loop door langs het voormalige koetshuis van de Villa Canne en steek de brug over de Jeker over. Als we op de brug staat zien we aan de rechteroever de in 1963 ontmantelde Nekummermolen uit 1869. De Nekummermolen Tot 1930 werd hier glazuur gemalen (een dunne melkachtige pap die op aardewerk werd aangebracht, voordat dit in de oven werd verhit en die gebruiksvoorwerpen waterdicht maakte. Maastrichtse namen als Regout, Sphinx en Mosa zijn voor de aardewerkindustrie een begrip. Bij de oude molen van Nekum heeft het Waterschap het hoogteverschil in de rivierbodem verwijderd. Het hoogteverschil is vroeger aangebracht om het water direct voor de molen op te
160
stuwen. Het voetpad is verlegd en de brug over de Jeker is aangepast. De molen is niet meer in gebruik en nu het hoogteverschil is verdwenen, kunnen vissen weer stroomopwaarts (tegen de stroom in) zwemmen om hun eitjes af te zetten [foto].
Als we het pad verder volgen, passeren we aan de linkerkant Wijngoed Hoeve Nekum. Hoeve Nekum Hoeve Nekum wordt voor het eerst vermeld in archieven die dateren uit 1304. Het gaat hierbij om een grensbeschrijving van de Vroenhoef. De Hoeve wordt hier vermeld onder de naam ‘Hoeff van Nyedekom’. Deze hoeve is echter al vaak verbouwd. De huidige monumentale Limburgse hoeve dateert uit circa 1600. Sinds 1934 wordt de Hoeve bewoond door de familie Bollen. Momenteel wordt het bedrijf gerund door Laurent en Math Bollen. Van oudsher is Hoeve Nekum een gemengd landbouwbedrijf met veeteelt en akkerbouw. Enkele percelen liggen op de steile hellingen van de Louwberg. Deze percelen zijn minder geschikt voor de gewone landbouw, voor de wijnbouw zijn deze percelen echter zeer geschikt. In 1988 is de familie Bollen daarom begonnen met de aanleg van een wijngaard en in de daarop volgende jaren werd deze wijngaard regelmatig uitgebreid. De eerste druivenoogst vond in 1992 plaats en een gedeelte van de hoeve werd toen ingericht als wijnkelder. In 1994 is er een graanzolder ingericht als proeflokaal.
161
jeker
Steek de Cannerweg over en houdt op de Y-splitsing op de landweg links aan. Bij de volgende T-splitsing opnieuw links aanhouden en het pad de berg af volgen. Blijf daar rechts aanhouden. Loop bij een klein paadje naar rechts de verharde weg op. Dan zien we de parkeerplaats van de Jezuïetenberg. Rechts zien we de Apostelhoeve. Jezuïetenberg Even buiten Maasticht, vlakbij de grens met België, bevindt zich één van de mooist bewerkte kalksteengroeven ter wereld, de Jezuïetenberg. De ontginning van deze groeve, die deel uitmaakt van de Fallenberggroeve in de Cannerberg, vond plaats in de periode tussen 1704 en 1880 - toen men de mergel gebruikte als bouwsteen. Dat zich in het gangenstelstel nu een onderaards Museum bevindt, is te danken aan de Paters Jezuїeten uit Maasticht. Tussen 1860 en 1960 trokken Jezuïeten op hun vrije woensdagmiddag de groeve in om er ontspanning te zoeken na de studie. Naast de vele interessante studies en publicaties die van hun kant kwamen, maakten zij een plattegrond en talloze tekeningen in houtskool en kleur. Verder hakten zij een groot aantal reliëfs en beelden uit in de mergelwanden. Gevleugelde stieren, het Alhambra (compleet met fontein en vijver), Christus naast Boeddha, het hoofd van Ramses II en vele andere bezienswaardigheden verfraaien hier het interieur van de onderaardse gangen. Na het vertrek van de Jezuïeten uit Maastricht werden het beheer en onderhoud van de groeve in 1968 overgedragen aan de Stichting Jezuïetenberg.
Het Waterschap en de Jeker Waterschap Roer en Overmaas heeft de bodem van de Jeker vanaf de Belgische grens tot aan de molen Nekum schoon en vlak gemaakt. Alle puin en rommel is uit de oevers verwijderd, waardoor het water zelf zijn weg kan zoeken (vrij kan meanderen of slingeren). Door het meanderproces ontstaat veel variatie in dit riviertje: oevers in de buitenbochten kalven af, binnenbochten slibben aan. Door de kracht van het stromende water komt er na verloop van tijd veel variatie in beekbreedte, diepte, watertemperatuur en stroomsnelheden, met bijvoorbeeld snelstromende stukken en bijna stilstaand water. Er ontstaan steile oevers, flauwe oevers en grindbanken die belangrijke paaiplaat-
Loop weer naar rechts en volg de weg naar Chateau Neercanne, alwaar we tussen de gebouwen doorlopen. Chateau Neercanne Het kasteel Neercanne is gebouwd op de plaats van een Romeins fort en wordt voor het eerst genoemd in 1353. Dit kasteel is in diverse oorlogen verwoest en het was een ruïne toen Daniël Wolff von Dopff het in 1697 kocht en het verbouwde tot het huidige terrassenkasteel. In de loop van de 20e eeuw raakte het kasteel weer in de versukkeling tot het in 1947 werd aangekocht door Stichting Limburgs Landschap. Boven bij Chateau Neercanne hebben we prachtig uitzicht op het riviertje de Jeker [foto].
162
sen zijn voor beekvissen. Kleine waterdiertjes, zoals libellen, waterslakjes en kokerjuffertjes, hebben elk hun kenmerkend leefgebied (substraat) nodig. Soms modder, soms zand, dan weer stenen of waterplanten. IJsvogels maken hun nestholte in afgekalfde, verticale oevers. Op plasdras-oevers groeien moerasplanten, waar talloze insecten op afkomen. Kortom: een grote variatie aan leefgebiedjes betekent automatisch een grote verscheidenheid aan planten en dieren.
163
Laat Chateau Neercanne en zijn wijngaarden achter u, passeer de grenspaal aan uw rechterhand, loop nu verder tot aan de verharde weg. Hier gaan we linksaf Canne in. We komen langs het Postwickhuis en De Heilige Grafkapel. Het is de moeite waard hier even naar binnen te gaan. De Heilige Grafkapel De Heilige Grafkapel is in 1674 gebouwd. In 1714 kreeg de kapel haar huidige barokke uiterlijk. De bediening van de kapel was toevertrouwd aan de kanunniken van Hoogcruts bij Noorbeek, die tegenover de kapel een rectorswoning bouwden, nu bekend als het Poswickhuis. [foto] Loop de weg door tot aan de hoofdweg, ga daar naar rechts en volg de Statiestraat. Op nr. 39 bevindt zich Restaurant In Kanne & Kruike van exMVV-speler en oud-international Willy Brokamp. Desgewenst kunnen we hier even uitblazen. Op dit punt kunnen we kiezen om terug te wandelen naar Maastricht of om de bus te nemen. In de richting naar Maastricht vinden we aan uw rechterhand het Molenpad. Nabij het molenpad is de bushalte, waar lijn 34 op werkdagen tot 20.00 uur (zaterdag tot 19.00 uur) elke 12 minuten vóór het hele uur op en neer naar Maastricht rijdt. Op zondag rijdt alleen belbus lijn, die moeten we tenminste een uur voor vertrek reserveren. Reserveerlijn telefoon: 0900-0699. Uitstaphalte ‘Bieslanderweg’ bevindt zich naast het Waldeckpark. Is er nog genoeg tijd en willen we te voet terug, loop dan tot aan het Molenpad en sla daar rechts in. Loop tussen de huizen door langs de molen. Steek het bruggetje over de Jeker over en volg het wandelpaadje tot aan de Mergelweg. Ga hier linksaf en volg de Mergelweg in de richting van het centrum van Maastricht. Eenmaal in Maastricht - langs het hoofdkantoor van politie - steken we de Prins Bisschopssingel over en lopen langs de Tapijnkazerne de Hubertuslaan in. Iets verderop kommen we bij de Jeker, sla voor de brug rechtsaf en loop het park in. We houden de Jeker aan onze linkerhand tot we weer aan het startpunt nabij de monding van de Jeker komen.
164
165
