Tiende Dag van de Cultuureducatie Stilte, storm en verandering Inspiratie. Dat zochten en vonden de ruim zevenhonderd bezoekers op de tiende Dag van de Cultuureducatie (17 juni 2015). Met vier plenaire presentaties en twee maal elf parallelsessies was er voor elk wat wils. Grote trossen paarse en witte ballonnen met het cijfer 10 verwelkomden de bezoekers in TivoliVredenburg. Tien, vanwege de tiende Dag van de Cultuureducatie en vanwege tien jaar ICC. Dat laatste wapenfeit werd omlijst met een feestelijk magazine, waarvan LKCA-directeur Ocker van Munster het eerste exemplaar overhandigde aan Alida Oppers, de directeur-generaal po en vo van het ministerie van OCW. Van Munster wees op zowel het succes van de cultuurcoördinator als de voetangel: ‘We houden het al tien jaar vol, maar het verdient wel onderhoud.’ Volgens recent onderzoek van Oberon/Sardes heeft 85% van de basisscholen een cultuurcoördinator, maar hebben veel van hen minder dan twintig taakuren per jaar, te weinig om hun icc werk goed te doen. Ook Oppers benadrukte dat het groeiend aantal icc-certificaten (de teller staat alweer op 6500) mooi is, maar dat het erom gaat wat mensen kunnen veranderen op hun school. De drie cultuurcoördinatoren op het podium gaan er in elk geval voor. ‘Ik zie mezelf als ambassadeur voor cultuuronderwijs en probeer mijn team mee te krijgen’, vertelde Miriam Lugtenberg (obs Multatuli). Arnold Peet (obs Wheermolen) vulde aan: ‘Je hebt ongelooflijk veel doorzettingsvermogen nodig en je moet af en toe beetje drammerig zijn.’ Daarmee heeft hij voor elkaar gekregen dat zijn schoolbestuur wil dat elke school een cultuurcoördinator heeft. Anderen overtuigen is niet altijd makkelijk, vond Marieke Habraken (Th. J. Rijkenschool). ‘Ik moet steeds weer legitimeren waarom cultuuronderwijs belangrijk is. Die vraag krijg je bij taal en rekenen nooit.’ Oppers verzekerde dat het een misverstand is om te denken dat het overheid alleen om taal en rekenen gaat. ‘We hebben niet voor niets het programma Cultuureducatie met kwaliteit.’ Bovendien kunnen zaakvakken en cultuuronderwijs hand in hand gaan: ‘Ik denk met plezier terug aan meester Slagter die rekenonderwijs met muziek gaf.’ Arnold Peet schilderde een stip aan de horizon: ‘Ik hoop dat scholen over tien jaar van de inspectie ook een onvoldoende kunnen krijgen als ze hun cultuuronderwijs niet op orde hebben.’ Het leverde hem een daverend applaus op. Krijn de Graeff (leerkracht Kees van Valkensteinschool in Vleuten en bezig met icc-cursus)
‘Mijn directeur vroeg aan mij: is het echt nodig dat je die Dag bezoekt? Ja, zei ik, dat is écht heel belangrijk. Ik ben hier om inspiratie op te doen. Het is voor mij ook een moment om even stil te staan bij de dingen waarmee je bezig bent. Net als bij de icc-cursus ga je meer om je heen kijken, het is een vlammetje dat gaat groeien.’
Stilte… In zijn keynotelezing schilderde LKCA-directeur Van Munster diverse stippen aan de horizon. Vraag is op welke we gaan koersen de komende jaren. Dat zijn de dilemma’s die het LKCA heeft benoemd in zijn strategische verkenning Cultuur in de kanteling (2015). Een paar keuzes zijn al gemaakt. Zo zal er komend najaar na jaren – de laatste PPON dateert uit 2000 - weer een periodieke peiling plaatsvinden van de kwaliteit van kunstzinnige oriëntatie in het basisonderwijs, dit keer uitgevoerd door de inspectie. Vervolgens over acht jaar weer en als het goed is, zien we dan verbeteringen. De overheid zet in elk geval in op stimuleringsbeleid: CmK gaat door in de volgende periode (2017-2020) en in de Uitgangspuntenbrief benadrukt de minister wederom het belang van cultuureducatie. Van Munster schetste de stilte. Zo lijkt de crisis voorbij en krabbelen culturele instellingen langzaam weer op uit het dal. Het discours wordt positiever van toon: ‘We mogen weer praten over de intrinsieke waarde van cultuur. En ook het woord Bildung, brede vorming, valt weer. We hebben steeds minder last van legitimatiestress.’ Bovendien geeft het bestuurlijk kader stevigheid aan cultuuronderwijs, evenals het nieuwe leerplankader van SLO en de inspectie die scholen straks ook gaat beoordelen op cultuuronderwijs. Er komt meer muziek in de klas, letterlijk en figuurlijk. … en storm
Maar Van Munster wees ook op de storm: ‘Als je niet uitkijkt, blijven we elkaar bevestigen dat alles goed gaat. We moeten uit onze comfortzone komen.’ Zo voelt de leerkracht zich nog steeds handelingsverlegen in kunstonderwijs. Het onderwijs is in beweging, getuige de discussie over onderwijs2032 en de vraag wat kinderen eigenlijk moeten leren. Ook de samenleving vraagt om antwoorden. Het SCP wees in zijn laatste rapport Gescheiden werelden (2014) op de toenemende sociale scheiding tussen lager en hoger opgeleiden, een zich afzetten tegen de culturele elite en verminderend draagvlak voor de canonieke kunsten. ‘Kunst en cultuur verbinden, maar zorgen ook voor distinctie.’ Dit krachtenspel dwingt om goed na te denken over de (in)richting van cultuuronderwijs. ‘Gaan we met de stroom mee of ertegenin? De intrinsieke waarde van cultuur is mooi, maar cultuur moet niet met de rug naar de samenleving gaan staan. Cultureel kapitaal wordt juist steeds belangrijker om je positie in de wereld te kunnen bepalen.’ En zo zijn er meer kwesties om ons de komende jaren op te bezinnen: Welke cultuur geef je als leerkracht door? Welke liedjes ga je zingen? Is cultuur als onderdeel van de veelgeprezen 21eeeuwse vaardigheden niet te veel middel in plaats van doel? En kiezen we voor Apollo (ambachtelijk en verstandelijk) of Dionysos (emotioneel en ritueel)? ‘Iets meer Dionysos in het onderwijs mag wel van mij’, zegt Van Munster.
Biena van de Weerdt (Kaleidoscoop/Kumulus, centrum voor cultuureducatie in Maastricht)
‘Wij doen mee met Cultuureducatie met Kwaliteit en proberen zo goed mogelijk op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen. Daarom was ik erg blij met de lezing van Ocker van Munster: ik ben weer helemaal bijgepraat over alle trends en belangrijke beleidsrapporten.’ Warm hart Tijdens elf ochtendsessies konden bezoekers zich laten bijpraten over integrale kindercentra en conceptkaarten. Ze konden de kracht van samen muziek maken ervaren en de theatervoorstelling Perhaps all the dragons bijwonen. Of zich laten inspireren door games om lessen uitdagender te maken dan wel de fijne kneepjes van verandermanagement opdoen. Die laatste sessie, verzorgd door Martijn Mark van ING, viel in elk geval in de smaak. ‘Leuk om het eens te horen van iemand uit een heel andere sector’, viel tijdens de lunch meermalen op te tekenen. De lunch was uiteraard ook een moment voor ontmoeting en netwerken. ‘Rosita uit Roemenië’ hielp de aanwezigen daarbij een handje. Ze drukte mensen een groot roodpluchen hart in handen, vroeg naar hun warme hart voor cultuur en zette hen samen op de foto. Wapperend met de polaroid: ‘De foto is binnen een minuutje klaar, het ontwikkelen van goede cultuureducatie duurt natuurlijk langer.’ Het icc-klasje van het Utrechtse centrum voor de kunsten had de Dag aangegrepen om enkele certificaten uit te reiken. ‘Onze lesdag viel samen met deze conferentie, dus dat was snel besloten.’ Wendelmoet Kuipers (leerkracht en kersvers cultuurcoördinator Montessorischool Oog in Al) is een van de vijf die vandaag haar certificaat krijgt. ‘Dankzij de cursus en het beleidsplan dat ik daarvoor moest schrijven, zijn we op mijn school nu veel gerichter bezig. Eerst was er aanbod dat we over ons lieten uitstorten, nu integreren we cultuur echt in ons onderwijs.’ Wendelmoet Kuipers (leerkracht en kersvers cultuurcoördinator Montessorischool Oog in Al in Utrecht)
‘Deze Dag bevestigt het belang van waar ik mee bezig ben. Ik mis soms wel een beetje de relatie met de praktijk. Zo vond ik de openingslezing te abstract en beleidsmatig. Er is nog een te grote scheiding tussen al die mensen die beleidsmatig bezig zijn met cultuuronderwijs en de praktijk. Dat is jammer, want het is echt nodig samen op te trekken.’ Begrijpend kijken Beelden uit de tv-documentaire Rauw: sappige kippendijen en pizza’s overladen met smeltende kaas versus een grote schaal knersend groenvoer. ‘Wat zou de maakster lekkerder vinden: rauw of gekookt eten?’ De zaal gniffelde. Met dit voorbeeld wist Lucas Westerbeek, die de
tweede keynotelezing gaf, meteen het belang van wat hij begrijpend kijken noemt, duidelijk te maken. Vanuit de mede door hem opgerichte stichting De Frisse Blik ontwikkelt Westerbeek film- en mediawijsheidsprojecten voor het onderwijs. Daarin staat het kritisch leren kijken naar beelden centraal, een volgens Westerbeek essentiële vaardigheid in onze hedendaagse beeldcultuur. ‘Is wat je ziet wel waar?’ is daarbij de leidende vraag. Westerbeek toonde daarvan enkele staaltjes, zoals een vrouw in boerka die sinaasappelen liet vallen en door niemand geholpen werd volgens beelden van 101, terwijl uit beelden van AT5 van hetzelfde incident het tegenovergestelde bleek. In zijn educatieprojecten maken leerlingen zelf ook een reportage. Ze gaan op onderzoek uit in de buurt en filmen als ware journalisten wat ze tegen komen. ‘Het maken van een film is een ultieme beoefening van 21e-eeuwse vaardigheden, aldus Westerbeek. En soms gaat het hand in hand met betere contacten in de buurt van de school. Zo gingen leerlingen met de camera op bezoek in een seniorenflat waar ze interviews hadden met bewoners (‘douche je elke dag?’). De projecten leveren meer op dan alleen begrijpend kijken: ‘De leerlingen zijn trots op hun film en leerkrachten vertellen ons dat ze nieuwe kanten van hen zien.’ Vivienne Janssen (Wijsgierig Aagje)
‘Ik liep tegen deze conferentie aan en dacht: daar wil ik naar toe! Zelf geef ik lessen filosofie voor kinderen en cultuureducatie lijkt me een goed platform daarvoor. Ik ben hier om inspiratie op te doen. Aan het programma zie je wat er allemaal speelt in dit veld, dat is voor mij heel informatief. Mijn aanbeveling voor cultuureducatoren? Neem vooral kritisch denken mee als kernvaardigheid.’ Casper van Kalleveen, leerkracht en cultuurcoördinator Haagsche Schoolvereeniging
Ik vond de sessie van de ING-man heel boeiend. Ik neem ervan mee dat je niet te snel iets moet willen veranderen, maar dat je het in stapjes moet doen, Dat merk ik in de klas ook. In de sessie over onderwijs2032 vond ik dat het te veel over vakdocenten ging. Natuurlijk zijn die belangrijk, maar cultuureducatie mag daar niet mee staan of vallen. Als een school geen budget daarvoor heeft, moet het niet ophouden.’ Jongleren
Na de middagsessies ging het regenen in de grote zaal. Eerst zachtjes (handen wrijven), toen al wat harder (knippende vingers) om daarna echt te plenzen (klappen op benen). Het was een opwarmertje voor het mini-concert van deelnemers aan De MuziekRoute. Binnen dit Utrechtse muziekeducatieproject krijgen kinderen vanaf groep 3 zangles en vanaf groep 5 instrumentele les. Ze vormen samen een orkest en laten drie keer per jaar horen wat ze kunnen, de laatste
keer met een optreden in een de grote concertzaal van TivoliVredenburg. En optreden doen ze met volle overtuiging: de concentratie en het enthousiasme spatten van de gezichten af. Als besluit vatte een ‘changeologist’ met zijn jonglerende assistenten Maaike en Michiel alle inzichten van de dag nog eens samen. Veranderen is belangrijk natuurlijk. Maar: ‘U hoeft het niet allemaal alleen te doen’, ‘Drink bij problemen eens samen oploskoffie’ en ‘Beoefen de kunst van het loslaten’. Danielle Buysmans (Fleck, Flevoland)
‘Een erg inspirerende dag. Je doet ideeën op en je kunt vooral ook veel netwerken.’ Sietske Dreschler (Plein C, Noord-Holland)
‘Het is niet zozeer dat ik morgen dingen meteen anders ga doen. Maar deze Dag biedt me wel bagage waar ik mee vooruit kan en die me stimuleert door te gaan.’
