Krachtvoer voor ondernemers in de sector

a grarischnieuws Krachtvoer voor ondernemers in de sector 2008 nummer 4 Inhoud Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

Aanmelden

Wilt u Agrarisch Nieuws voortaan gratis ontvangen via uw e-mailadres? Meld u dan nu aan.

Inspelen op veranderende varkenssector

Tarweprijs hard onderuit na piek begin 2008

Met alleen onderhandelen komt een varkenshouder er niet meer. Lees verder>

De tarweprijzen zijn begin 2008 tot ongekende

Bedrijfsovername makkelijker door pensioenopbouw Mogelijke beperking van de landbouwvrijstelling en afschrijvingen maakt pensioenopbouw buiten het bedrijf aantrekkelijker. Lees verder>

Preview brancherapport Pluimveehouderij De situatie in de legpluimveehouderij is

hoogte gestegen. De oogst van 2008 heeft echter verandering in deze situatie gebracht Lees verder>

Rentevisie In korte tijd is het economisch beeld drastisch veranderd. Het belangrijkste ECB-tarief, de refi-rente, staat op 2,5%. Lees verder>

interessant. Het vroege kooiverbod in

En verder

Duitsland zal een opwaartse druk geven

• Column Hein Schotsman

op alternatieve eierprijzen. Lees verder>

• Wind gezaaid, storm geoogst

De kredietcrisis en de agrarische sector

• Koers houden in de melkveehouderij • Preview brancherapport pluimveehouderij

De kredietcrisis is momenteel onderwerp van gesprek. Wat zijn de gevolgen voor uw sector? Lees verder>

01

d e c e m b e r 2008

Cor van Doorn, REVARCO:

‘Inspelen op veranderde varkenssector’ Net als de hele varkenshouderij is ook de varkenshandel de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. In een sector die ‘handelt en verplaatst’ komt de nadruk steeds meer te liggen op toegevoegde waarde Inhoud

leveren aan klanten. Cor van Doorn van het varkensbemiddelingsbedrijf REVARCO speelt actief in op de ontwikkelingen die op zijn bedrijf afkomen.


Als er één sector is die de afgelopen tien jaar grote veranderingen heeft ondergaan, dan is het wel de

Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw

varkenshouderij. Sinds 1997, het jaar van de varkenspest en begin van de reconstructie, is het aantal varkensbedrijven fors gedaald. Nederland telt in 2007 nog ruim 3.600 bedrijven met zeugen en bijna 7.600 bedrijven met vleesvarkens. In 1990 waren er nog 13.300 bedrijven met zeugen en 24.300 met vleesvarkens. Het gemiddelde aantal zeugen per bedrijf is daarentegen gestegen van 112 in 1990 naar 318 in 2007. Het gemiddelde

Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

aantal vleesvarkens per bedrijf nam in dezelfde periode toe van 289 tot 734.

(

“Met alleen onderhandelen komt een varkenshouder er niet meer.”

Inspelen

ondervonden. “De varkenshandel heeft op nieuwe

De genoemde ontwikkelingen hebben ontegenzeg-

ontwikkelingen in moeten spelen”, vertelt Cor van

gelijk hun weerslag gehad op de varkenshandel.

Doorn, mede-eigenaar van REVARCO. Mede door

Deze branche vervult traditioneel een belangrijke rol

een krimpende sector, dus minder klanten, een

in het reguleren van de transportstromen tussen en

andere structuur en de grote mate van professiona-

vanaf varkensbedrijven. REVARCO in Scherpenzeel

lisering richtte Van Doorn acht jaar geleden met

heeft de veranderingen in de sector aan den lijve

een collega-handelaar REVARCO op.

t

02


REVARCO bemiddelt in de aan- en verkoop van biggen en bij de afzet van vleesvarkens. Het grootste deel van die varkens gaat naar Vion, Nederlands grootste slachterij. Van Doorn: “Onze

(

“Onze filosofie is dat varkenshouders het hoogste rendement halen met een economisch en efficiënt varken.”

Inhoud

filosofie is dat varkenshouders het hoogste

verklaarbaar door verschil in zaken als koppel-

rendement halen met een economisch en efficiënt

grootte, type big en de gezondheid. “Met alleen


varken. Wij zorgen er niet alleen voor dat dit varken

onderhandelen komt een varkenshouder er niet

optimaal verwaard wordt, maar dat varkenshouders

meer; de biggen moeten hun meerwaarde gewoon

met behulp van alle informatie die beschikbaar

waard zijn voor de vleesvarkenshouder.”

Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

komt uit de slachterij, hun opbrengst verder kunnen optimaliseren en hun saldo verbeteren.

Voordeel behalen

Het programma Farmingnet heeft zodoende een

Verbeteren van de gezondheid is één van de be-

grote meerwaarde voor vleesvarkenshouders en

langrijkste ontwikkelingen in de varkenshouderij.

voor ons.”

Ook de varkenshandel heeft hiermee te maken. “We zien grote voordelen in all in/all out, dus een

Uitbesteden

stal in één keer volleggen. Vooral de kleinere en

Een grote informatiebehoefte is kenmerkend voor

middelgrote vleesvarkenshouders kunnen daarmee

de hedendaagse varkenshouderij. De tijd van

de gezondheidsstatus verhogen en daarmee de

alleen handelen is volgens Van Doorn voorbij. “De

technische resultaten verbeteren.” Van Doorn

varkenshouder is zakelijk en wil kwaliteit. Ook de

verwacht dat op die manier een voordeel haalbaar

varkenshandel is veranderd. Niet alleen biggen en

is van € 7 tot € 9 per afgeleverd varken. “All in/all

varkens van A naar B rijden en onderhandelen over

out heeft ook consequenties voor de manier van

prijzen, maar vooral ook toegevoegde waarde

werken van varkenshandelaren. Het is meer puzze-

leveren aan klanten. Dát is nu het credo. Wij

len om bedrijven met de juiste aantallen aan

hebben het transport zelfs helemaal uitbesteed.

elkaar te koppelen.”

Een transportbedrijf kan dat efficiënter dan wijzelf.”

Het optimaliseren van structuren komt overigens

De prijsverschillen die vermeerderaars voor biggen

niet uit de lucht vallen. De afgelopen jaren zijn

ontvangen zijn volgens Van Doorn grotendeels

steeds meer vaste afspraken tot stand gekomen

t

03


tussen vermeerderaars en vleesvarkenshouders.

ting) zullen tussen 2010 en 2013 naar verwachting

De voordelen daarvan zijn evident, maar het

veel (kleine) bedrijven hun deuren sluiten. De

afstemmen van bedrijven op elkaar is niet altijd

sector heeft financieel moeilijke jaren achter de rug.

gemakkelijk. Daar komt nog eens bij dat op veel

Maar voor 2009 zijn de verwachtingen positiever,

zeugenbedrijven de biggenhokken te vol zitten door

hoewel de kredietcrisis die verwachtingen wel wat

Inhoud

een nog steeds stijgende productie. Dat haalt een

kan temperen. “Maar de varkenscyclus doet zijn

stuk van de flexibiliteit weg. REVARCO denkt mee

werk en 2009 moet daarom een beter jaar worden


met bedrijven over de mogelijkheden om gemakke-

dan de afgelopen jaren.” n RS

lijker te werken, zoals de werkwijzen in het bedrijf aanpassen.


Ondersteunen

REVARCO: 17.000 varkens per week

Het werken aan een hogere gezondheid op bedrij-

Het bedrijf REVARCO

Per week wisselen ruim

ven komt ook terug in informatie over de kwaliteit

(Regionale Varkens

10.000 vleesvarkens en

van de biggen die een vleesvarkenshouder aan-

Combinatie) is in 2000

zo’n 7.000 biggen via

schaft. Van Doorn: “Hoe meer van de big bekend is,

opgericht door Cor van

REVARCO van eigenaar,

des te beter de vleesvarkenshouder gerichte maat-

Doorn en Anton Verdam.

evenals een beperkt

regelen kan nemen om de opstart en de verdere

Beiden werkten tot die

aantal slachtzeugen en

mestperiode optimaal te laten verlopen. REVARCO

tijd voor zichzelf maar

fokgelten. Het bedrijf

ondersteunt die informatie-uitwisseling, zowel

zagen voordelen in het

heeft de focus op Neder-

tussen vermeerderaar en vleesvarkenshouder als

bundelen van hun krach-

land: circa 80 procent

tussen vleesvarkenshouder en slachterij. Wij facili-

ten. Het werkgebied ligt

van de verhandelde

teren de bedrijven waar mogelijk en overleggen

grofweg in een straal

dieren blijft in het

met alle partijen, zoals de dierenarts en de voer

van circa 50 kilometer

land. Bij het bedrijf

leverancier.”

rondom Scherpenzeel,

werken momenteel

maar REVARCO rekent

5 fulltime medewerkers

De varkenssector staan nog een paar spannende

heel Noord-Nederland

en 3 parttimers.

tot haar werkgebied.

www.revarco.nl

jaren te wachten. Door wetgeving op het gebied van welzijn (Varkensbesluit) en milieu (AmvB Huisves-

04


Column Hein Schotsman Hoofd Economisch Bureau ABN AMRO

Inhoud

Er is er één jarig

Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank

Het lijkt nu al de meest vergeten verjaardag

crisis. Wat begonnen is als een rimpeling op de

van 2009 te worden: de tiende geboortedag van

Amerikaanse hypothekenmarkt groeit uit tot een

de euro. Lang geleden, op 1 januari 1999, deed

economische ramp op wereldniveau. Op allerlei

de munt zijn intrede bij in eerste instantie elf

manieren heeft de terugslag op de financiële

EU-landen. Ik herinner me het nog goed. Ik was

markten bedrijven en gezinnen geraakt. En dat

toen binnen ABN AMRO betrokken bij de voorbe-

gebeurt niet alleen in de VS, maar ook bij ons.

reidingen voor de introductie van de nieuwe

Het gevolg is dat we 2009 ingaan in het besef dat

munt. Het was een spannende nieuwjaarsnacht

het waarschijnlijk een jaar van economische

voor veel bankmedewerkers die de knoppen

teruggang wordt. En dat hakt erin.

moesten omzetten. Maar het werkte. In de herinnering van veel mensen is 1 januari 2002 de

Toch denk ik dat juist in een periode van

startdatum omdat toen de nieuwe bankbiljetten

financiële en economische crisis er alle reden is

en munten beschikbaar kwamen en de winkels

om de euro in het zonnetje te zetten. Europa is

overgingen op de euro. Tot die tijd bestond de

vanouds een verdeelde regio. Wie de afgelopen

nieuwe munt alleen virtueel. Maar de geboorte-

tijd nog afleveringen van ’In Europa‘ heeft ge-

datum is toch echt 1 januari 1999.

zien, weet wat ik bedoel. We gaan elkaar niet meer schietend te lijf, maar ook op economisch

Colofon Er is nog een reden waarom de jarige er een beetje als een muurbloempje bijstaat: de krediet-

vlak kun je oorlog voeren. Wat zou het zonder euro verleidelijk zijn geweest om in een tijd van t

05


(

Denemarken heeft in oktober zijn rente

klein overschot en niet een enorm tekort zien en het

moeten verhogen terwijl de kredietcrisis

begrotingstekort van de overheid was er veel klei-

juist schreeuwde om renteverlaging.


recessie induiken. De storm zal ook hier pittig zijn, maar minder tsunami-achtig dan in de VS.

Inhoud Inspelen op veranderende varkenssector

ner dan in de VS. Dat betaalt zich terug nu we de

Op andere fronten is het effect van de euro crisis je nationale munt te devalueren. Zo maak je

moeilijker vast te stellen. Het zou een aanjager

je exportproducten in een handomdraai goedkoper

moeten worden van verdere marktintegratie. De

en leg je de rekening bij de buren op de mat. En

nieuwe munt zou leiden tot marktvergroting, met

dan maar hopen dat de buren niet hetzelfde gaan

schaalvoordelen voor bedrijven en goedkopere

doen. Er zou veel politieke onrust zijn geweest. Het

producten. Op deze terreinen zie ik wel wat vooruit-

is niet toevallig dat juist nu Denemarken weer

gang, maar niet wat ik er tien jaar geleden van

belangstelling voor de euro heeft. Denemarken

gehoopt had. Binnen de EU was verbreding de

heeft in oktober zijn rente moeten verhogen terwijl

afgelopen jaren belangrijker dan verdieping.

de kredietcrisis juist schreeuwde om renteverlagingen. Het land had te maken met speculatie tegen

Ik was ten slotte onder de indruk van de manier

de Deense kroon. En je ziet dan dat valuta van

waarop de ECB de geldmarkt op gang hield toen het

kleine landen waar relatief weinig handel in is,

vertrouwen tussen banken onderling in september

extreem gevoelig zijn voor de grillen van de specu-

verdween. Snel werden noodmaatregelen genomen.

lant. Dan is een gezamenlijke munt een stuk beter

Misschien had de rente sneller en forser kunnen

voor de nachtrust van ondernemers.

worden verlaagd. Daar zit een hele principiële discussie achter. Maar je moet er niet aan denken

Ook een vergelijking met de VS is leerzaam. Kijk

hoe het gegaan was als de landen van de eurozone

bijvoorbeeld naar 2007, het laatste jaar waarover

allemaal als kippen door het hok waren gevlogen.

harde macro-economische cijfers beschikbaar zijn.

De centrale bank straalde eenheid en kracht uit en

In de eurozone groeide de economie harder, de

dat is op de tiende verjaardag van de euro een

inflatie was er lager, de lopende rekening liet een

felicitatie waard. n

06


Rente gaat verder omlaag in 2009 In korte tijd is het economisch beeld drastisch veranderd. In de eurozone is de groei al twee Inhoud

kwartalen achtereen negatief: zowel in het tweede


Product vergeleken met de voorgaande periode

als in het derde kwartaal is het Bruto Binnenlands gekrompen. Bovendien zijn de vooruitzichten sinds half oktober sterk verslechterd. Verwacht wordt dat


de eurozone-economie in 2009 een flink negatieve

gaat. Tijdens de vorige conjuncturele dip in 2003

groei zal laten zien. In Nederland zijn nog geen

verlaagde de ECB deze rente naar 2,0%. We ver-

kwartalen met negatieve groei opgetekend (hoewel

wachten dat de ECB deze keer verder gaat, de

het met twee keer 0% niet veel scheelde), maar

situatie is nu immers slechter.

ook hier zal de economie in 2009 rode cijfers tonen. Sinds eind juli laat de kapitaalmarktrente onder Niet alleen de groei neemt af, ook de inflatie daalt.

invloed van de afzwakkende conjunctuur een da-

Nadat de inflatie in de eurozone in juni/juli 2008

lende trend zien. De daling is overigens niet onafge-

piekte bij 4,0%, was zij in november nog maar

broken verlopen. Vooral sinds begin november is

2,1%. De forse prijsval van olie speelde hierbij een

het hard gegaan. De Nederlandse tienjaarsrente

grote rol. De inflatie zal in de komende kwartalen

(staatsobligaties) was begin december gedaald naar

verder afzwakken. Dat is niet alleen het gevolg van

ongeveer 3,5% (van 4,8% eind juli). Ook de lange

de lage olieprijs, maar ook van de recessie.

rente zal verder dalen in 2009 – mogelijk tot onder de 3%. Uiteraard liggen de tarieven op bedrijfsobli-

De ECB heeft de rente inmiddels in drie stappen

gaties (duidelijk) hoger. Maar ook die rentes kunnen

met 1,75 procentpunt verlaagd. Het belangrijkste

omlaag.

ECB-tarief, de refi-rente, staat op 2,5%. Vanwege de economische vooruitzichten zoals hiervoor be-

Nico Klene

schreven, gaan we ervan uit dat er nog meer vanaf

Economisch Bureau ABN AMRO n

07


Tarweprijs hard onderuit na piek begin 2008 In de afgelopen jaren lag de wereldproductie van tarwe op een laag niveau door het afgenomen areaal en de droogte in enkele producerende Inhoud

gebieden. De consumptie daarentegen is gestaag


en een stijging van de welvaart. De consumptie

toegenomen door de groei van de wereldbevolking lag al enkele jaren op een hoger niveau dan de productie, waardoor er op de wereldvoorraden


werd ingeteerd. De wereldvoorraden, gemeten in het aantal maanden consumptie, zijn in het

afwachtende houding, hetgeen op korte termijn

seizoen 2007/08 op het laagste niveau sinds 1960

een extra druk op de prijzen legde. Eind oktober

beland. De tarweprijzen zijn begin 2008 door de

heeft de EU een importheffing op tarwe ingesteld

onevenwichtigheid tussen productie en consumptie

ter bescherming van de binnenlandse markt. De

en de lage wereldvoorraden tot ongekende hoogte

tarweprijzen dalen in Europa in de richting van de

gestegen. De oogst van 2008 heeft echter veran-

interventieprijzen. Naar verwachting zal er in

dering in deze situatie gebracht.

Oost-Europa in de komende maanden tarwe ter

In 2008 is de productie in veel tarwe produceren-

interventie worden aangeboden. In het lopende

de landen sterk gestegen door een groter areaal

seizoen zullen de prijzen nog een lichte daling

en gunstige weersomstandigheden tijdens het

laten zien. Naar verwachting zal het areaal in de

groeiseizoen. De vraag naar tarwe is in het lopen-

EU in 2009 iets dalen door de hoge kunstmest

de graanjaar gestegen doordat er meer tarwe voor

prijzen. In 2009 kunnen de tarweprijzen weer licht

voederdoeleinden wordt gebruikt. De productiestij-

stijgen, maar veel zal afhangen van de weersom-

ging is echter dusdanig groot dat de wereldvoor-

standigheden tijdens het groeiseizoen in de

raden in het lopende seizoen weer toenemen.

belangrijkste productiegebieden.

Hierdoor heeft de tarweprijs sinds begin 2008 een sterke daling laten zien. Bij de dalende prijzen

Thijs Pons

ontstond er aan de vraagzijde in de markt een

Sector Research ABN AMRO n

08


‘Bedrijfsovername makkelijker door pensioenopbouw’ Inhoud

Voor boeren en tuinders zijn het eigen vermogen in het bedrijf en de opgebouwde

Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw

Fiscale Oudedagsreserve (FOR) belangrijke pensioenpotjes. Mogelijke beperking van de landbouwvrijstelling en afschrijvingen maakt echter pensioenopbouw buiten het bedrijf aantrekkelijker. Bovendien biedt het voordelen voor de bedrijfsoverdracht.

Steeds meer boeren kiezen voor een pensioenopbouw buiten hun bedrijf, signaleert Jan Dijkstra. Hij is agrarisch adviseur bij ABN AMRO en gespecia-

Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

liseerd in vermogensplanning. Dijkstra begeleidt boeren bij de bedrijfsbeëindiging, of het bedrijf nu wel of niet wordt overgenomen. “We bekijken hoeveel vermogen de stoppende ondernemer overhoudt en wat hij daarmee op een fiscaal aantrekkelijke manier kan doen. Hoe hij daarvan kan leven, maar eventueel ook hoe en wanneer hij het kan over hevelen naar zijn erfgenamen. Een standaard oplossing is er niet, de wensen van de klant zijn bepalend. We leveren in alle gevallen maatwerk.”

t

(

“We bekijken hoeveel vermogen de stoppende ondernemer overhoudt en wat hij daarmee op een fiscaal aantrekkelijke manier kan doen.”

09


Banksparen Pensioenopbouw buiten het bedrijf kan sinds Inhoud

1 januari 2008 ook via banksparen. Daaraan zitten


eigen bedrijf gaat toch ten koste van het eigen

fiscale voordelen. Maar geld wegzetten buiten het

(

“Bij banksparen bepaal je zelf hoeveel je inlegt. Als je jong begint, kun je met 50 euro per maand een mooi bedrag voor later opbouwen.”

vermogen van het bedrijf? Dijkstra: “Dat is waar, maar bij banksparen bepaal je zelf hoeveel je


inlegt. Als je jong begint, kun je met 50 euro per

om na de bedrijfsbeëindiging een eigen huis van

maand een mooi bedrag voor later opbouwen.”

te kopen”, aldus Dijkstra.

Het voordeel is volgens Dijkstra dat het opgebouwde bedrag echt is gereserveerd voor het

Gemakkelijker

pensioen. “De FOR wordt alleen opgebouwd in

Er moet dus meer vermogen uit het bedrijf

jaren dat het bedrijf winst maakt en het totale

komen. Dat kan vaak uit de stille reserves, dat is

bedrag mag niet meer zijn dan het eigen vermo-

het verschil tussen boekwaarde en werkelijke

gen. Het is een voordeel dat het in het bedrijf

waarde. Bij bedrijfsoverdracht komen die stille

blijft, maar dat is ook het gevaar. Want in principe

reserves niet volledig beschikbaar, doordat de

is het een uitgestelde belastingclaim.”

opvolger het bedrijf zo goedkoop mogelijk moet

Een opgebouwde FOR van een ton is al veel, weet

overnemen om verder te kunnen. Dijkstra: “Daar

Dijkstra uit ervaring. Daarover moet de onderne-

wringt de schoen. Dat maakt bedrijfsoverdracht

mer zo’n 50 procent belasting betalen of een

financieel moeilijk. Als de ondernemer ook een

lijfrente kopen. Dat levert vijftien jaar lang zo’n

spaarpot buiten het bedrijf heeft, maakt dat de

8.000 euro bruto per jaar op; als de oud-onderne-

bedrijfsovername een stuk gemakkelijker.” Inmiddels mogen ondernemingen bovendien niet meer onbeperkt afschrijven op gebouwen en de mogelijkheden om af te schrijven op het melk t

mer binnen die periode overlijdt gaat de uitkering over op de partner. ”Het is een aanvullend inkomen naast het pensioen, maar het is onvoldoende

10


quotum nemen ook af. Bij gebouwen moet minimaal de helft van de WOZ-waarde op de balans blijven staan. Een bedrijf maakt dan eerder winst en moet daarover belasting betalen. Bovendien neemt de oudedagsvoorziening af door kleinere stille reserves. En ook de land-

bouwvrijstelling staat ter discussie, zegt Dijkstra. ”De winst bij verkoop van landbouwgrond is voor veel boeren een belangrijk deel van de oudedagsvoorziening. Als die belastingvrijstelling vervalt, wordt de spaarpot flink afgeroomd.” n JB

Inhoud Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

Wat is banksparen? Banksparen is een manier om fiscaal aantrekkelijk vermogen op te bouwen voor een vooraf vastgesteld doel. ABN AMRO heeft momenteel 3 bankspaarproducten: 1 pensioen aanvulling

Banksparen is aantrekkelijk doordat het opge

Hiermee bouwt de spaarder een bedrag op

bouwde vermogen is vrijgesteld van de ver

als aanvulling op het (pensioen)inkomen.

mogensrendementsheffing. De stortingen voor Pensioen Aanvulling zijn aftrekbaar voor de in

2 Uitgestelde Hypotheek–

komstenbelasting. Het is niet verplicht om elk jaar

aflossing

in te leggen. Uitkeringen van de Leefrente kunnen

Sparen voor de (gedeeltelijke)

na de pensioengerechtigde leeftijd in een lager

aflossing van de hypotheek op de

tarief voor de inkomstenbelasting vallen. Bij

eigen woning.

overlijden gaat de uitkering naar de erfgenamen. Bij vermogensopbouw voor de aflossing van de

3 Leefrente

hypotheek worden de rendementen niet belast.

De Leefrente levert gedurende een

Hoe hoog het fiscale voordeel van banksparen is,

vooraf gekozen periode een vaste

verschilt per situatie. De agrarisch adviseur ver

uitkering op. De inleg is bijvoorbeeld

mogensplanning rekent het graag voor u uit.

de stakingswinst of het bedrag dat

Klik hier voor de agrarisch adviseur

met Pensioen Aanvulling is opgebouwd.

vermogensplanning bij u in de buurt.

11


Wind gezaaid, storm geoogst Het zaad van de kredietcrisis is gezaaid na de vorige crisis, de internetcrisis van 2000. De Amerikaanse rente werd lange tijd laag gehouden, ook nog toen de economie alweer volop groeide. Inhoud

Dat was de kat op het spek binden, want Amerikaanse gezinnen waren toch al verslaafd aan krediet en nu was het nog goedkoop ook.

Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

Banken wilden graag hypotheken verstrekken. Ze

Het besluit om de Amerikaanse zakenbank Lehman

konden ze toch snel doorverkopen, dan was je van

Brothers niet te redden, heeft de interbancaire

het risico af. Bovendien leefde de overtuiging dat

markten geblokkeerd. Banken waren niet meer

huizenprijzen alleen maar konden stijgen. Met het

bereid elkaar krediet te verschaffen. Het is aan de

onderpand zat het dus wel goed. En als je leende

alertheid van overheden te danken dat de zaak

aan minder kredietwaardige klanten, kon je een

niet helemaal op slot is geraakt. Dankzij kapitaalin-

forse risicopremie verdienen. Dan was er een

jecties, staatsgaranties en liquiditeitstoevoer zijn

overheid die vond dat huiseigenaren betere

de financiële markten gelukkig weer aan de praat

burgers waren en het eigenwoningbezit dus aan-

gebracht. Dat wil niet zeggen dat ze als vanouds

moedigde. Toen er veel huizen bijgebouwd werden

werken. Er is te veel geleend. Linksom of rechtsom

en de rente uiteindelijk toch omhoog ging, bleken

zal dat de komende tijd gecorrigeerd moeten

huizenprijzen wel degelijk te kunnen dalen.

worden. Banken zullen de door afwaarderingen aangetaste solvabiliteit moeten herstellen. En

Solvabiliteit

banken die hun balansen repareren, zijn niet

Vanaf het voorjaar 2007 kwamen verschillende,

soepel met het verstrekken van leningen. We zien

vooral Amerikaanse, financiële instellingen in de

op dit moment zowel in de VS als in de eurozone

problemen. Na een paar maanden werd duidelijk

dat de groei van de kredietverlening afneemt.

dat het Amerikaanse virus zich wereldwijd had

Bovendien blijkt uit enquêtes onder bankiers dat

verspreid dankzij het doorverkopen van hypothe-

de kredietvoorwaarden worden aangescherpt. Het

ken. In september 2008 is de bom echt gebarsten.

gevolg is een teruggang binnen andere bedrijfstak- t

12


ken. De consument wordt onzeker, de ondernemer

daar pas in het laatste kwartaal van 2009 weer een

stelt zijn investeringen uit. En dat zien we terug in

beetje groei. Op de arbeidsmarkt is al een tijdje

cijfers over de orderportefeuilles, consumentenver-

duidelijk te zien dat de economie achteruitholt. De

trouwen, enzovoort.

werkloosheid is flink gestegen. Gegevens over investeringen en consumptie laten een verslechte-

Inhoud

Groei

ring zien en de vertrouwenscijfers staan lager dan

Daarom is onze raming van de economische groei

ooit. Op dit moment is er een discussie gaande


in 2009 geen vrolijk verhaal. In de VS zullen

over een budgettaire stimulans. Dat zou voor enige

consumenten, na jarenlang steeds meer schulden

verlichting kunnen zorgen, maar de marges zijn

te hebben opgebouwd, volgend jaar pogen die

smal, gegeven het omvangrijke begrotingstekort.

schulden te reduceren. Daarom verwachten we

Al met al denken we dat de Amerikaanse economie

Column Hein Schotsman

in 2009 gaat krimpen.

Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

De verwachtingen in het kort:

Vertrouwensindicatoren

• De dollar: voorlopig verzwakt de dollar niet

Over de conjunctuur in de eurozone zijn we even-

t.o.v. de euro, omdat de rentemarge tussen

min positief. We verwachten ook hier in 2009 een

de twee muntgebieden stabiel blijft en ze in

daling van het bruto binnenlands product. Op aller-

dezelfde mate slechts nieuws over zich heen

lei manieren nestelt de kredietcrisis zich momen-

zullen krijgen.

teel in de andere sectoren van de economie. De

• Economische groei: zowel in de VS als in de

uitvoer heeft te lijden onder de aangetaste wereld-

eurozone zal in 2009 de economie krimpen.

handel en de (tot voor kort) dure euro. Vertrou-

Herstel verwachten we op zijn vroegst laat in

wensindicatoren met betrekking tot zowel gezinnen

2009.

als bedrijven zijn de afgelopen maanden scherp

• Rente: de korte en lange rente gaan zowel in

gedaald. In een aantal eurolanden zie je daarnaast

de VS als in de eurozone de komende twaalf

dalende huizenprijzen. Dat zal de komende tijd de

maanden verder naar beneden.

consumptie nog eens extra negatief beïnvloeden.

• Olie: De olieprijs zal in 2009 gemiddeld 20-30% lager uitvallen dan de gemiddelde

Hein Schotsman

olieprijs over 2008.

Hoofd Economisch Bureau ABN AMRO n

13


De gevolgen van de kredietcrisis voor de agrarische sectoren De kredietcrisis is momenteel onderwerp van gesprek. In het artikel ’Wind gezaaid, storm geoogst‘ van Hein Schotsman worden de aanleiding en gevolgen van de kredietcrisis tegen het licht gehouden. Inhoud Inhoud Meer stabiliteit Inspelen op veranderende door Rente varkenssectorSwap

Maar wat zijn de gevolgen voor de agrarische sectoren?

Intensieve sectoren

te verhogen. Hiervan kan Nederland profiteren.

De recessie heeft tot gevolg dat de prognose

De Europese legpluimveehouderij zal in de

voor prijzen van veevoergrondstoffen en op-

komende jaren moeten investeren in een om-

Column Hein Schotsman Risicomanagement in de glastuinbouw Rente-ontwikkeling

brengstprijzen van vlees en eieren naar beneden

schakeling van batterijhuisvesting. In landen met

zijn bijgesteld. Dit wordt veroorzaakt door een

een mindere kredietstructuur zullen legpluimvee-

lagere verwachte consumptiegroei in vooral de

houders meer moeite ondervinden om financie-

Column Han de Jong Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Prijzenrubriek

opkomende markten. De vraag naar vlees en

ringen hiervoor aan te trekken.

eieren uit deze landen is prijsondersteunend voor

De vraag naar de luxe vleessoorten zoals rund-

Nederlandse prijzen.

vlees en blank kalfsvlees zal afnemen naarmate

Bedrijfsovername door Rente-ontwikkeling pensioenopbouw

De varkenssector is herstellende van het dal in

consumenten meer op de portemonnee zul-

de varkenscyclus. Midden-Europa is harder ge-

len gaan letten. Consumenten zullen als gevolg

troffen door dit dal dan Nederland, waardoor de

van de crisis eerder geneigd zijn te kiezen voor

productie hier verder is afgenomen. Door de min-

goedkopere vleessoorten. Vooral de vraag naar

der sterke kredietstructuur in deze landen zal het

pluimveevlees zal hierdoor in de komende jaren

op korte termijn moeilijker zijn om de productie

aantrekken.

Wind gezaaid, Publicaties storm geoogst Brancherapporten Gevolgen crisis Agenda voor sectoren Colofon Nieuws van uw bank Colofon

(

Akkerbouw

Consumenten zullen als gevolg van de crisis eerder geneigd zijn te kiezen voor goedkopere vleessoorten.

De voedselschaarste als gevolg van mondiale onbalans in productie en consumptie was tot voor kort nog het belangrijkste issue in de akkerbouw. De prijzen waren hoger dan ooit. De redenen van

14


t

( Inhoud Inhoud Meer stabiliteit Inspelen op veranderende door Rente varkenssectorSwap

In landen met een mindere kredietstructuur zullen graantelers moeite ondervinden om hun oogst voor te financieren.

de onbalans lagen vooral in plaatselijke misoogs-

Internationaal Monetair Fonds liggen. Ook in Rus-

ten door droogte en in sterk groeiende consump

land neemt de geldkrapte toe door toedoen van

tie in de opkomende economieën als gevolg

de lage olieprijs. Hierdoor is het niet te voorzien

van de groeiende welvaart. Daarnaast stond de

of de graanprijzen in de tweede helft van 2009


benutting van een deel van het productie-areaal

weer een opgaande lijn zullen vertonen.

voor energieteelten politiek hoog op de agenda’s.

Een voor de akkerbouw sterk opgelopen kosten-

Nu richt de zorg zich juist weer op het opdrogen van

post is de bemesting. Hier wordt op korte termijn


de bronnen voor alternatieve energieontwikkeling

geen sterke daling verwacht.

energieprijzen.

Glastuinbouw


Productietechnisch is 2008 een topjaar. Daar-

De glastuinbouw kreeg in de achterliggende jaren

naast is de druk op de markt verdwenen door

een ongekende energieprijsstijging te verwerken;

de economische crisis. Als gevolg van de hogere

een periode van een stabiel prijsniveau rond 11

productie is de wereldmarkt weer in de oude

cent in de eerste jaren van deze eeuw sloeg om in

prijsstructuren teruggezakt. Dit ondanks het feit

een stijging via 24 cent in 2006 tot een piek in de

dat de voorraadpositie van graan nog steeds erg

zomer van 2008 met 40 cent. Zonder verdere

laag is en een beperkte verstoring in de aan-

optimalisatie van het energieverbruik (toepassing

voer al voor grote prijsfluctuaties kan zorgen. In

WKK installaties, warmteopslag in combinatie met

landen met een mindere kredietstructuur zullen

warmtewisselaars en energiezuinige kassen) is een

graantelers moeite ondervinden om hun oogst

dergelijke energieprijsstijging nauwelijks op te

voor te financieren. Denk aan landen als Oekraï-

vangen.

ne of Argentinië, die beide aan het infuus van het

De tuinders met een goed energieplan, lopende


bij de economische teruggang en de dalende

t

15


contracten en de ruimte om hun contracten op een voor hen gunstig tijdstip vast te leggen, kwamen deze zomer relatief gunstig door. Nu de gasprijs weer is gedaald tot onder de 25 cent is er weer Inhoud Inhoud

ruimte ontstaan om de ontwikkeling naar een

Meer stabiliteit Inspelen op veranderende door Rente varkenssectorSwap

zetten.

(

De melkveehouderij kreeg in 2007 te maken met een sterk stijgende melkprijs. Dit door een tegenvallend aanbod, een toenemende vraag en een krappe voorraad.

minder energieafhankelijke tuinbouw door te Het jaar 2008 was los van alle mondiale (en

van de melkprijs ligt voorlopig niet in het ver-

financieel economische) problemen al een moeilijk

schiet. Daar staat tegenover dat ook de prijzen


glastuinbouwjaar. De sector maakt sterke schaal-

van voer zijn gedaald. Het merendeel van de in

aanpassingen door. Met de concurrentie uit

Nederland geproduceerde zuivel wordt geëxpor-

zuidelijke landen en Afrika maakt dat de prijs

teerd. Door de kredietcrisis zal de inkomensgroei


gevoeligheid van de producten extra duidelijk.

in opkomende landen mogelijk lager uitvallen

Maar er liggen goede kansen in de doorontwikke-

dan voorzien, met daaraan gekoppeld ook de

ling van glastuinbouw. De sector kan met een

vraag naar zuivelproducten. In landen met een


energiezuinige aanpak de markt van een hoog-

zwakkere kredietstructuur zullen zuivelimpor-

waardig, voor leveringszekerheid en kwaliteit

teurs meer moeite hebben om de handelsfinan-

betrouwbaar product voorzien.

cieringen rond te krijgen. Daarnaast is Amerika


door een lage dollarstand een geduchte concurMelkveehouderij

rent geworden op de wereldzuivelmarkt. Amerika

De melkveehouderij kreeg in 2007 te maken met

heeft er alle reden toe om de dollar ten behoeve

een sterk stijgende melkprijs. Dit door toedoen

van de economie laag te houden.

van een tegenvallend aanbod, een toenemende

Naarmate consumenten meer op de portemonnee

vraag en een krappe voorraad. Nu, eind 2008,

zullen gaan letten zullen ze eerder de luxere en

is deze stijging langzaamaan tenietgedaan. Dit

duurdere zuivelproducten laten staan. n

omdat er momenteel wereldwijd goed wordt gemolken en de groei in de wereldwijde vraag naar

ABN AMRO

agrarische grondstoffen stagneert. Een stijging

Agrarische Bedrijven

16


Nieuws van uw bank Koers houden in de melkveehouderij Inhoud Inspelen op veranderende varkenssector Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw

december 2008

In december 2008 brengt ABN AMRO in samen-

groei van het bedrijf

werking met Hendrix UTD en Alta Genetics een

te realiseren. Bij

nieuw brancherapport uit voor de melkveehou-

groei neemt het

derij.

belang van een

Klik hier voor het nieuwe rapport.

goede werkorga

Het rapport biedt een overzicht van de belang-

nisatie en een

rijkste ontwikkelingen op de internationale

hoge arbeids

zuivelmarkt en geeft aanknopingspunten voor

productiviteit toe.

ondernemerschap in de melkveehouderij. De

Een preventief en

zuivelmarkt verandert, de melkprijzen en prijzen

proactief manage-

van grondstoffen gaan meer fluctueren en dat

ment van koppels

beïnvloedt de agrarische bedrijfsvoering.

koeien kan hier in

KOERS HO UDEN IN DE MEL KVEEHOUD ERIJ Een uitgave

van ABN AMR O, Hendrix UTD

en Alta

belangrijke mate Wind gezaaid, storm geoogst Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

Bij schommelingen in de markt is het van belang

aan bijdragen. Goed

vast te houden aan de koers voor de lange ter-

management zorgt voor gezonde en probleem-

mijn. Het rapport biedt handreikingen voor onder-

loze koeien, die veel melk produceren en lang

nemerschap, een financieel gezonde bedrijfs

meegaan.

voering en continuïteit, ook in grillige markten. Bent u melkveehouder en klant van ABN AMRO? Bij veel melkveebedrijven biedt het optimalise-

Dan krijgt u het brancherapport vanzelf toege-

ren van de resultaten nog volop mogelijkheden

stuurd. Bent u geen melkveehouder of wilt u een

om extra winst te realiseren. Een lage kostprijs

extra exemplaar opvragen? Neem dan contact op

is noodzakelijk om op een verantwoorde wijze

met de agrarisch specialist bij u in de buurt. t

17


Preview brancherapport pluimveehouderij In januari komt ABN AMRO met een nieuw branche-

alternatieve productie zal de Nederlandse legpluim

rapport voor de pluimveehouderij. Hierbij alvast een

veehouderij hiervan kunnen profiteren.

preview van het rapport. Verwachte kanteling vleeskuikenshouderij Interessante situatie legpluimveehouderij

De grote efficiency van de productie van pluim

Inhoud

De markt voor eieren in de EU is stabiel en is daar-

veevlees ten opzichte van andere vleessoorten

mee een verdringingsmarkt. De te verwachten

zal zorgen voor een toename van het aandeel van


verschuivingen als gevolg van de EU-maatregelen

pluimveevlees in de gehele vleesconsumptie, vooral

die in 2012 in werking treden, zullen een grote

ten koste van rundvlees.

impact hebben op de legpluimveesector binnen Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008 Bedrijfsovername door pensioenopbouw Wind gezaaid, storm geoogst

Europa. In veel EU-landen zal niet gekozen worden

De vleeskuikenkolom is zeer open van aard. Import

voor koloniehuisvesting maar voor de verrijkte kooi.

en export spelen een belangrijke rol in de verschil-

Daarnaast zullen henplaatsen komen te vervallen,

lende schakels. Nederland vormt een belangrijk

wanneer de omschakeling plaatsvindt.

knooppunt in de productie en handel van pluim veevlees. Dit zorgt onder andere voor een hoge

In Duitsland zal het kooiverbod al per april 2009 van

beweeglijkheid van prijzen.

kracht zijn. De omschakeling is daar al in volle gang. Dit zal een opwaartse druk geven op alterna-

Wilt u per januari een exemplaar van het nieuwe

tieve eierprijzen. Door het belang van Duitsland in

rapport ontvangen? Neem dan contact op met de

de Nederlandse afzet en het grote aandeel van

agrarisch specialist bij u in de buurt.

Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

18


Colofon Agrarisch Nieuws

Distributie

is een publicatie van ABN AMRO

U kunt het Agrarisch Nieuws vinden op

Inhoud

Agrarische Bedrijven.

www.abnamro.nl/agrarisch


De nieuwsbrief

in de rubriek ‘Agrarisch Nieuws’. wordt elektronisch verspreid.

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen

Column Hein Schotsman Rente-ontwikkeling Tarweprijs hard onderuit na piek 2008

Redactie:

zijn gebaseerd op door ABN AMRO Segment

Pieter Greijdanus

Management vergaarde informatie, die op

Martijn Leguijt

zorgvuldige wijze is verwerkt. Noch ABN AMRO,

[email protected]

noch functionarissen van de bank kunnen aan sprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie

Vormgeving en fotografie:

eventueel aanwezige onjuistheden.

Bedrijfsovername door pensioenopbouw

Sandra Broersen www.gerryhurkmans.nl

Copyright ABN AMRO Bank N.V., 2008.

Wind gezaaid, storm geoogst

Aan dit nummer werkten mee:

Als u suggesties heeft voor het Agrarisch

Janet Beekman

Nieuws of bepaalde onderwerpen mist, laat het

Cor van Doorn, Revarco

ons dan weten. Uw input helpt ons u beter van

Jan Dijkstra, Agrarisch adviseur ABN AMRO

dienst te zijn. n

Gevolgen crisis voor sectoren Nieuws van uw bank Colofon

Nico Klene, Economisch Bureau ABN AMRO Hein Schotsman, Economisch Bureau ABN AMRO René Stevens Thijs Pons, Sector Research ABN AMRO Han Dicke

19

s e p t e m b e r 2008

Krachtvoer voor ondernemers in de sector

Recommend Documents