“Platte-grondt van de oude en nieuwe royinge der stede Amsterdam, aengewesen met alle haere publieke Gebouwen. Getekent en op papier gebrogt door Daniel Stalpaert, stadts Architeckt.” Afm. 137 x 161 cm. Kopergravure uit 1662, gedrukt op negen bladen, later met de hand gekleurd en met goud gehoogd. In 1662, Amsterdam bevond zich toen op het toppunt van haar macht, besloot de vroedschap de stad opnieuw te vergroten, de halvemaanvorm van Amsterdam werd daarmee een feit. Voor het wereldkundig maken van het plan voor de Vierde Uitleg werd opdracht gegeven tot het maken van een pronkkaart. Het werd de op een na grootste plattegrond van Amsterdam, bovendien de eerste kaart van de stad waarop niet de bestaande situatie wordt weergegeven, maar een plan.
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Bernard Zweerskade 18 1077 TZ Amsterdam T: 020-6640841 F: 020-6641391 E:
[email protected] www.inter-antiquariaat.nl
(wij zijn op afspraak geopend)
De topografie is zakelijk weergegeven: geen huisjes in vogelvlucht, maar uniform gearceerde bouwblokken. Wel zijn de openbare gebouwen afgebeeld. In bovenhoeken het stadszegel met de schepenkroon en het stadswapen met de keizerskroon. Deze bekronen de kaartranden met wapens van de de 36 vroedschapsleden (waaronder de vier burgemeesters). Aan hen wordt de kaart ook opgedragen: ‘waer in men siet de schoonheyt, Heerlijckheyt, en allerhande Commoditeyt in sulck een geschickte orde, dat de selve stadt is een onvergelijckelijcke pronck van de Werelt’. Deze kaart is (tussen 1625 en de 19e eeuw) de grootste plattegrond van Amsterdam. Van de kaart werden (voor zover bekend) 42 ingekleurde en 50 ongekleurde exemplaren besteld. Literatuur: Catalogus van Amsterdamse plattegronden, D’Ailly (1934), nr. 163; Het aanzien van Amsterdam, Bakker/Schmitz (2007), nr. 10 (afb.)
1- GROOTS(T)E PLATTEGROND VAN AMSTERDAM
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge
highlights – eind 2008 “Gesigt van de Reguliers Markt en Waag, gemenelyk genaamd de Boter markt, te sien van de zyde der Utrechse Straat, naa de Reguliers gracht Breestraat en de Halvemaanssteeg etc”. Kopergravure, in de tijd met de hand gekleurd. Rond 1700 met privilege uitgegeven door Petrus Schenk. Afm. 38,5 x 59,5 cm. Levendige afbeelding, rijk gestoffeerd met kraampjes en uitstallingen van allerlei koopwaren. De Botermarkt, was een markt- en tevens wagenplein gedomineerd door de Regulierspoort die na de stadsuitlegging van 1663 werd omgebouwd tot waag. Jaarlijks in september was het kermis in Amsterdam met als centrum de botermarkt. Uit een kermislied: De Botermarkt krioelt,/ Ey ziet eens hoe men woelt,/ En wemelt door elkander heen,/ Daar oud en jong is op de been/ Men zingt, men springt,/ Terwijl m’ een glaasje drinkt. Met de demping van een deel van de Reguliersgracht in 1785 ontstond het Thorbeckeplein. Medio 19e eeuw wordt op de Botermarkt een standbeeld van Rembrandt geplaatst en krijgt het plein krijgt z’n huidige naam: Rembrandt(s)plein. 2 – KWAKZALVERS OP HET REMBRANDT(S)PLEIN
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge “De Rivier de Maze Voor de Stadt Rotterdam in het begin van het Jaar 1784” Gravure “geteekend en in ’t kooper gebragt door A. v.d. Haar en J. v.d. Spruit”, later met de hand gekleurd. Afm. 30,5 x 51 cm. Levendig gezicht, arm en rijk op het ijs, koek en zopie, ijszeilers, sledes, paarden en wagens, stalletjes bieden hun waar aan. Oude Hoofd met Oude Hoofdpoort en achterzijde van de huizen aan het Haringvliet; aan het einde daarvan zijn de Admiraliteitswerf aan het Boerengat en de molens op het Bosland en langs de Oostzeedijk zichtbaar.
3 - ROTTERDAM IN DE TIJD DAT MAAS NOG DICHT VROOR
highlights – eind 2008 Ets gedrukt van twee koperplaten, naar het ontwerp van Abraham Rademaker, vervaardigd door Leonard Schenk ca. 1730. Afm. ca 57 x 97 cm. Met haar efficiënte trekvaart was Haarlem verbonden met Amsterdam. De textielnijverheid deed de stad opklimmen tot de 3e van de Republiek. Nog even houdt deze prent het beeld van bedrijvigheid vast, tegen het eind van de 18e eeuw is de Haarlemse textielnijverheid inmiddels teloor gegaan.
4 – GESIGT VAN HET BINNE SPAARN TE SIEN NAAR DE APPELMARKT EN MELKBRUG TOT HAERLEM
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Ets gedrukt van twee koperplaten vervaardigd door Andries en Hendrik de Leth in 1727. Afm. 56 x 90 cm.
Amsterdam was de grootste havenstad van West-Europa en had permanent behoefte aan schepen voor zowel de handels- als de oorlogsvloot. Zaankanters voorzagen in deze behoefte en rond 1670 hadden zij zich ontwikkeld tot de grootste scheepsbouwers van West-Europa. Vanuit het “glazen vertreckie” van het huis van Aeltie Walingius (2 e huis aan de kade links) keek czaar Peter in 1717 naar het ‘overwinden’ van het schip van Claas Eyte. Referentie: Veilingcatalogus Antiquariaat Uffels 30 maart 1938, lotnr. 106, (afb). 5 – “HET SCHEEP- EN KOOPRIJK ZAANDAM AEN DE OOST- EN WESTZIJDE VAN DEN STROOM DE ZAEN”
highlights – eind 2008 “Gesigt van de Visbrug, de Waag en Vismarkt, te sien naar de Hooglandsche Kerk en Stadhuys Tooren, tot Lyden”. Ets gedrukt van twee koperplaten, naar het ontwerp van Abraham Rademaker, vervaardigd door Leonard Schenk ca. 1730. Later met de hand gekleurd. Afm. 57 x 97 cm.
Op het water en op de kade is volop bedrijvigheid. Het is marktdag, boten vervoeren en lossen hun waar. Een handbediende hijskraan wordt hierbij ingezet. Een staatsiesloep laveert met zijn passagiers tussen het beroepsverkeer door.
6 – MARKTDAG IN LEIDEN ROND 1730, HET IS ER EEN DRUKTE VAN BELANG
Deze prent vormt onderdeel van een serie los uitgegeven grote stadsgezichten. In de stoffering van de ets zien we de bedrijvigheid en welvaart van de stad, kenmerkend voor de verheerlijkende stijl van Rademaker.
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Ets gedrukt van twee koperplaten, naar het ontwerp van Abraham Rademaker, vervaardigd door Leonard Schenk ca. 1730. Afm. 57 x 97 cm.
De stad vanuit het zuiden, tussen Koepoort en Zijlpoort. Op de stadsmuur staan molens die o.a. zorgen voor de Leidse waterhuishouding. Op de kade voor de singel wandelen mensen, sommigen dragen een mand (met handelswaar?) op de rug, twee vissers zitten met een hengel aan de waterkant, bootjes gaan voorbij. Op de voorgrond wordt met paard en wagen hooi opgehaald, in de schaduw zitten twee mannen die eten na gedane arbeid. Een boerin loopt naar haar koeien met houten melkemmers.
7 - “GESIGT VAN DE STADT LEYDEN BEROEMT DOOR SYN HOOGHE SCHOOLE”
highlights – eind 2008 Gravure van 2 koperen platen vervaardigd naar en door J. Smit, ca. 1720 uitgegeven door Wed. Nicolaes Visscher. Afm.: ca 56,5 x 92 cm. Later met de hand gekleurd.
Dit blad komt uit een serie van 25, zeer zeldzame, stadsgezichten en geeft een kleurrijk beeld van het leven en bedrijf van Amsterdam in het begin van de 18e eeuw. Niet alleen zijn deze prenten voor de registratie van de architectuur en het stadsbeeld van belang, maar ook in hoge mate door aankleding leren zij ons over de zeden en gewoonten uit die tijd. “Allerlei tafereelen spelen zich af onder het volk en de deftige luiden, op de kade voor het West-Indisch Huis komen de zeelui aan en worden door hun vrouwen omhelsd.”
8 – “GEZIGT VAN DE OUDE SCHANS ALWAAR MEN ZIEN KAN DE MONCKEL-BANS TOOREN, ZUYDER TOOREN, EN ’T WESTINDIS-HUIS”
Referentie: Catalogus verzameling De Vries (1925), nr. 283 (afbeelding).
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge "Carte des environs d'Amsterdam représentant d'un coup d'oeil les avenues fortifiées avec les inondations autour” Gravure gedrukt van 2 koperplaten, vervaardigd door G. Tischbein in 1787. Later met de hand gekleurd. Afm.: 62 x 95 cm.
De Patriotten verzetten zich tegen bestuurlijke misstanden van de incapabele stadhouder Willem V. In 1784 braken rellen uit tussen patriotten en orangisten. Willem vlucht. In Amsterdam en Rotterdam werden eind april 1787 een aantal prinsgezinde vroedschapsleden en burgemeesters vervangen, zonder goedkeuring van de stadhouder. De Patriottische euforie zou echter maar kort duren. In juni 1787 besloot Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van de stadhouder, terug te gaan naar Den Haag om de orangisten daar aan te sporen tot verzet tegen de patriotten.
9 – DE REPUBLIEK VERKEERT IN CRISIS, DE PRUISEN STAAN VOOR AMSTERDAM
Bij Goejanverwellesluis werd ze aangehouden, waarop haar broer, de koning van Pruisen, een enorm leger naar de Republiek stuurde om de orde te herstellen. Tegen deze overmacht hadden de patriotten geen verweer. De patriotten weken uit naar Amsterdam (de kaart schetst de situatie van eind september 1787), maar reeds op 10 oktober gaf de stad zich over. Binnen enkele maanden zat Willem V weer stevig in het zadel en was de rust hersteld.
highlights – eind 2008
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge De hemel en aarde naar ontwerp van Johann Gabriel Doppelmayr, uitgegeven ca. 1789 - 1790 door Wolfgang Paul Jenig. Diameter: 32 cm, hoogte 46,5 cm, breedte 45 cm. Doppelmayr (1677 - 1750) wordt beschouwd als een van de beroemdste wetenschappers van het vroeg 18e-eeuwse Neurenberg. Hij was vooral bekend als wiskundige, maar ook als schrijver, vertaler en uitgever verwierf hij faam. Hij studeerde in Altdorf en Halle en reisde lange tijd door Duitsland, Engeland en Nederland. Vanaf 1704 was hij professor aan het Aegidius Gymnasium in Neurenberg, waar het vervaardigen van globes slechts een klein deel uitmaakte van zijn inspanningen om een bredere interesse in wetenschap te creëren, in het bijzonder het vooruitstrevende werk van Newton, Huygens en Descartes. Hij deed astronomische en meteorologische observaties en experimenteerde met elektrische verschijnselen. Waarschijnlijk is zijn dood in 1750 het gevolg van een elektrische schok tijdens een experiment met nieuw uitgevonden elektrische condensatoren. Zijn samenwerking met Johann Baptist Homann (1664 - 1724), voor wiens atlas van 1714 hij de “Einleitung zur Geographie” schrijft, wekt Doppelmayrs interesse in globes. Er waren al verschillende Duitse pogingen geweest om aan de vraag naar globes tegemoet te komen. Maar na de teloorgang van de Nederlandse globe makers was Doppelmayr het, die met succes tussen 1728 en 1736 drie paar globes uitgaf. Hij werkte daarbij nauw samen met graveur Johann Georg Puschner I (1680 - 1749), die de kopergravures en de meridiaanringen maakte. Na het overlijden van Doppelmayr kwamen de koperplaten in handen van de Neurenbergse uitgever, potloodmaker en eikmeester Wolfgang Paul Jenig (? - 1805). Deze gaf de globes opnieuw uit en maakte waarschijnlijk ook de houten stoelen en de bollen uit papier-maché en gips. Deze herziene uitgaven bevatten 6 nieuwe geren (stroken) met de laatste ontdekkingen gedaan door Captain Cook, die in 1780 Australië had ontdekt door vanaf Nieuw Zeeland naar het westen te varen. De hemelglobe is gebaseerd op de sterren catalogus “Prodomus Astronomiae”, van astronoom Johannes Hevelius (1611-1678) uit Danzig, postuum uitgegeven in 1690. Hevelius was een van de laatste astronomen die zijn observaties nog deed zonder telescoop. Hij gaf er de voorkeur aan zijn eigen— zeer goede— ogen te gebruiken bij het opmeten van de posities van de sterren. Hij beweerde dat zijn observaties niet slechter waren dan de observaties gedaan met de niet erg betrouwbare telescopen van die tijd. Een laatste heruitgave van Doppelmayr’s globes vindt plaats in 1808 door John Bauer. Het feit dat ze een dergelijke lange tijd werden uitgegeven, geeft aan hoe kostbaar het vervaardigen van globes toen was.
10 –STEL TAFELGLOBES VAN DOPPELMAYR, DE MAN DIE IN DE 18e EEUW GLOBE PRODUCTIE WEER OP GANG BRACHT
highlights – eind 2008
“Iris Germanica”, zgn. stippelgravure, in kleur gedrukt en met de hand verfraaid, uit “Les Liliacées”, uitgegeven te Parijs 1802 - 1816. Vervaardigd door Pierre-Joseph Redouté. Afm. 52,5 x 34 cm.
Redouté (1759 - 1840) kwam uit een schildersfamilie uit de Ardennen. In 1782 gaat hij naar Parijs waar hij aanvankelijk decors ontwerpt voor het Théâtre Italien. In zijn vrije tijd tekent hij planten. Hij komt in contact met de Nederlandse professor Gerard van Spaendonck (1746 - 1822), verbonden aan de Jardin du Roi en wordt diens assistent en leerling. Redoutés talent breekt door en hij wordt hofschilder voor Marie Antoinette en later Joséphine de Beauharnais (de eerste vrouw van Napoleon), die beroemd was om haar tuinen rondom kasteel Malmaison. Redouté werd artiste-en-residence op Malmaison in Reuil en produceert daar Les Liliacées. Met 486 kleurengravures in 8 delen z’n meest omvangrijke werk. Ook maakt hij “Les Roses”, een eveneens indrukwekkend en belangrijk boek met daarin 170 platen en beschrijvingen van rozen. Na de dood van Joséphine, ging het Redouté finaniceel minder voor de wind. Hij wordt tekenleraar bij het Musée d'Histoire Naturelle in 1822, maar wordt na de revolutie van 1830 vervolgens weer Peintre du Cabinet de la Reine Marie-Amélie. Zijn laatste grote werken “Choix des plus belles fleurs” en “Choix de soixante roses dédiées a la reine des Belges” completeren zijn imposante oeuvre. Redouté ondervond tijdens zijn leven weinig last de grote politieke onrust. Revolutie en restauratie en de verschillende heersers die het voortbracht, stemden allen in met het werk van deze fenomenale botanische kunstenaar.
11 – GRACIEUS WERK VAN PIERRE JOSEPH REDOUTÉ, UITGEGEVEN KORT NA DE FRANSE REVOLUTIE
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Hollands ijsvermaak in de omgeving van Den Haag. Aquarel vervaardigd door Pieter Daniel van der Burgh (18051879). Gemonogrammeerd rechtsonder. Afm. 29 x 44 cm. Van der Burgh, een tijdgenoot van Charles Leickert, woonde en werkte in Den Haag waar hij als zoon van landschapschilder Hendrik van der Burgh, zelf vooral stadsgezichten vervaardigde. Van den Burgh volgt de Romantische School. Zij geloofden niet in de vooruitgang, maar waren eerder bezorgd voor de toekomst en nostalgisch naar het verleden.
12 –TERUG NAAR DIE GOEDE OUDE TIJD
highlights – eind 2008
“Aan 't Zuyder Buyten Spaarne van de Runmoolen na de meer te zien”. Gewassen inkttekening ca. 1770 vervaardigd door een Haarlemse kunstenaar uit de omgeving van Cornelis van Noorde. Verso betiteld. Afm. 12,2 x 23,1 cm. Van Noorde (1731 – Haarlem – 1795) was leerling van Frans Decker en Taco Jelgersma en sinds 1761 lid van het Haarlemse St. Lucasgilde. Van Noorde staat bekend om zijn sfeervolle landschapstekeningen en gravures. 13 – FIJN MEESTERWERKJE VAN HET BUITEN SPAARNE (HAARLEM)
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge De vier dagdelen: “de Morgen, de Middag, de Avond, de Nagt”.
Tekeningen in aquarel van de hand van Cornelis van Noorde. Gemonogrammeerd gedateerd 1755 op het laatste blad rechtsonder. Van Noorde (1731 – Haarlem – 1795) was leerling van Frans Decker en Taco Jelgersma en sinds 1761 lid van het Haarlemse St. Lucasgilde. Later in zijn leven was hij zelf ook teken docent. In 1982 was er een tentoonstelling van Van Noorde in de Vleeshal te Haarlem: Cornelis van Noorde, een veelzijdig Haarlems kunstenaar.
14 – IDYLLISCH BEELD VAN HET HUISELIJK LEVEN ANNO 1755
highlights – eind 2008 Tekening met pen, zwart krijt en gewassen inkt van de hand van Jan Anthonie Langendyk. Gesigneerd en gedateerd 1805. Afm.: 30,5 x 45 cm.
Langendyk (1780 - 1818) leefde en werkte achtereenvolgens in Rotterdam, Amsterdam, Brussel en Den Haag. De vader van Jan Antonie, Dirk, “teekende op eene zo verwonderlijk kunstige en natuurlijke wijze, dat hij den toeschouwer als bij dergelijke gebeurtenissen zelven verplaatste”. “Onnavolgbaar meesterlijk in zijne geestige pen- en penseelsbehandeling, heeft al het tekenwerk van Langendijk een zoo kunstig karakter, dat het door de bedrevendste hand niet naar eisch te copiëren wezen zou.” “Jan Antonie werkte geheel in de trant van zijn vader.” (Immerzeel, 1842, p 157, 158.) Hun tekeningen waren “meestal met spijkerinkt omgetrokken en met Oost-Indischen inkt afgewerkt”. Het pendant van deze tekening, een wintergezicht, bevindt zich in het Gemeentearchief te Rotterdam. 15 – “ONNAVOLGBAAR MEESTERLIJK” BEELD VAN DE BLOEMENMARKT TE ROTTERDAM/AMSTERDAM(?) IN DE ZOMER VAN 1805
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Reclame affiche - “Bénédictine”, kleurenlithografie naar het ontwerp uit 1898 van Alphonse Mucha (1860 – 1939), gedrukt door F. Champenois te Parijs. Gesigneerd in de druk rechtsonder. Afmetingen: 205,7 x 77.0 cm. Het affiche toont twee dames die bloemen in een herbarium leggen, een verwijzing naar de kruiden waarvan de likeur Bénédictine wordt bereid. Onderaan een gezicht op de abdij in Fécamp (Normandië) waar de drank al eeuwen lang wordt gemaakt. Alphonse Mucha werd geboren in Moravië (huidig Tsjechië) en is onlosmakelijk verbonden met de Art Nouveau, aanvankelijk ‘le style Mucha’ genoemd. Als geen ander wist hij de Slavische ziel met een licht melancholische inslag weer te geven. In 1887 vertrok Mucha naar Parijs. Heel de stad was overweldigd door zijn werken en de affiches werden zelfs van de straten geroofd. De sierlijke lijnen, frisse pastelkleuren en weelderige motieven in zijn illustraties van sensuele vrouwen, werden de iconen van het fin de siècle. Een dergelijke vormgeving, zachte kleuring en verbluffend subtiele tekenkunst was nog nooit eerder vertoond en gaf richting aan de Art Nouveau. Toch wilde Mucha niet dat zijn werk als “Art Nouveau” bestempeld werd, in zijn ogen was kunst eeuwig en kon nooit nieuw zijn. Anno 2008 is Mucha nog steeds wereld beroemd. Literatuur: Rennert/Weill (1984), “Alphonse Mucha, toutes les affiches et panneaux”, nr. 58, p. 224-225.
17 – ALPHONSE MUCHA, EEN AFFICHE VAN EEN GROOTMEESTER
highlights – eind 2008 Kleurenlithografie met goud naar het ontwerp van Alphonse Mucha (1860 – 1936), gedrukt door F. Champenois te Parijs. Gesigneerd en gedateerd 1899 in de druk rechtsonder. Afmetingen: 48,5 x 18 cm. “De nachtrust”, een verkleinde versie van een paneel, is de laatste uit een serie van vier waarop blootvoetige dames de tijden van de dag voorstellen. De jonge vrouw rust op haar gevouwen armen in een landschap met bomen, de maan komt op. De omkadering van het beeld is dusdanig uitgewerkt dat Muchas concept voor de serie waarschijnlijk uitging van glas in lood vensters. In Champenois’ catalogus van 1899 geeft de drukker aan dat de serie gedrukt is in 12 kleuren plus goud! Literatuur: Bridges (1980), “Mucha - The complete graphic works”, p. 149, nr. P 31.
18 – ALPHONSE MUCHA, “REPOS DE LA NUIT”
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge “The Frigidarium” (het koudwater bad). Heliogravure uit 1891 naar het schilderij van Sir Lawrence AlmaTadema. Later met de hand gekleurd. Gesigneerd met potlood. Afm.: 45,3 x 60,2 cm. In originele lijst.
The Frigidarium toont het koudwater gedeelde van een Romeinse thermae ten tijde van keizer Hardrianus (76 – 138 AD). Een balneatrix maakt de ceintuur vast van een patricische jonge dame, terwijl een andere een kleurrijk geborduurd gordijn opent om een half ontblootte dame het apodyterium (kleedruimte) binnen te laten na een zonnig, maar koud, bad buiten. De thermen waren een geliefd decor in het werk van Alma-Tadema. Sir Lawrence Alma-Tadema (1836 -1912) was een van de succesvolste kunstenaars in het Victoriaanse Engeland. Na zijn dood valt zijn werk in ongenade. In de jaren tachtig van de 20e eeuw wordt Alma-Tadema echter opnieuw ‘ontdekt’ en stijgt sindsdien de waardering (en de prijzen) voor zijn oeuvre. In 1992 wijdde het Van Gogh Museum in Amsterdam een grote tentoonstelling aan hem. 19 – PERFECTE WEERGAVE VAN DE KLASSIEKE OUDHEID
highlights – eind 2008 “The favourite poet”. Staalgravure van de hand van Leopold Lowenstam naar het schilderij (Opus CCXC) uit 1888 van Sir Lawrence Alma-Tadema. Met potlood gesigneerd.
Er wordt voorgelezen van een papyrus rol. De blozende wangen en de dromerige blik van het luisterende meisje doen veronderstellen dat haar gedachten bij een liefdestreurzang zijn. De muur aan de achterzijde is versierd met bronzen reliëfs die dienst doen als draaibare raampanelen, ze beelden de muzen af. Op het eerste paneel zijn van een staande figuur slechts de onderbenen zichtbaar, ze zouden van Apollo kunnen zijn. De aanwezigheid van deze halfverborgen figuur roept het erotische droombeeld op waarin de vrouwelijke toehoorder volledig opgaat. Een bekend Mediterraans zeegezicht is zichtbaar door het open venster. Er hangt een lome sfeer. Zonlicht stroomt de kamer binnen, verlicht het marmer en benadrukt het lichaam van de zittende figuur, dat door haar jurk heen zichtbaar is.
20 – ALMA-TADEMA OP Z’N BEST
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge Reclame Affiche – “Quinquina Dubonnet”, lithografie ontworpen door Jules Chéret (1836-1932), gedrukt door Chaix te Parijs in 1896. Gesigneerd in de druk rechtsonder. Afm.: 125 x 89 cm. Chéret was de eerste die kleurenaffiches maakte, levendige ontwerpen voor cabaret, variété en theater zoals Olympia, Folies Bergères en Moulin Rouge. Later breidde hij zijn werk uit naar het maken van advertenties voor allerlei producten. Hij wordt gezien als de vader van de moderne lithografie en vader van het reclame affiche. Chéret maakte verschillende ontwerpen voor Quinquina Dubonnet, alle met een mooie jonge vrouw en een witte kat. Deze kat is een compliment aan mevrouw Dubonnet, wiens eigen kat in het bedrijfslogo was verwerkt. Hier zien we de jonge vrouw met het glas in haar hand, uitnodigen voor een aperitief. Met aandacht voor beeld in plaats van tekst, bracht Chéret een revolutie teweeg in de manier waarop posters werden vormgegeven. Hij meende dat een affiche niet noodzakelijkerwijs een product moest tonen, het was slechts van belang dat het bij de kijker een positieve reactie genereerde. Met zijn grote affiches met afbeeldingen van vrijdenkende dames, zette hij aan tot de emancipatie van de vrouw. Vrouwen werden vóór Chéret meestal afgebeeld als prostituee, of als puritein. Zijn zgn. “Chrérettes” waren geen van beide. Het werkte merkbaar bevrijdend voor de vrouwen van Parijs, die nu decolletés mochten dragen en konden roken in het openbaar. Vandaag de dag behoort Chéret tot de meest verzamelde kunstenaars uit de Belle Epoque.
21 – DE BELLE EPOQUE NODIGT UIT VOOR EEN APERATIEF
highlights – eind 2008 Kleurenlithografie uit 1894 ontworpen door Jules Chéret. Gesigneerd in de druk rechtsonder. Gedrukt door Chéret’s drukkerij Chaix. Dit blad is een verkleining van het op de straten van Parijs hangende affiche en verscheen als bijlage van de Courier Français. Jules Roques, de eigenaar van Le Courier Français, was een van de grootste aanhangers van het werk van Chéret. Op een gegeven moment huurde Roques het enorme gordijn van het Theatre des Ambassadeurs, een van de grootste muziek hallen in Paris, en behing dit van boven tot onder met affiches van Chéret, met daarboven de naam van zijn blad. Ook gaf hij regelmatig affiches uit als bijlagen van zijn Courier Français, kleiner van formaat maar van de zelfde kwaliteit. De geneugten van Parijs zijn nergens zo evident als in de affiches gemaakt voor het Palais de Glace. Chéret ontwierp het ene meesterwerk na het andere voor hét ijs paleis van de Belle Epoque. Op dit affiche zien we een van zijn statuesque “Chérettes” over het ijs zwieren, de toeschouwer kan weinig anders doen dan haar bewonderen. In 1894 opent het Palais de Glace haar deuren aan de Champs Elysées. Behalve voor de ijsbaan, gaat men er naar toe om te zien en gezien te worden. Het wordt theplace-to-be in Parijs. Ook in Brussel, Wenen, Londen en elders in Europa worden dergelijke schaatspaleizen geopend. In de 20e eeuw verliest het Palais de Glace gaandeweg haar aantrekkingskracht en moet in 1980 sluiten. Anno 2008 is in het monumentale gebouw het Théatre du Rond-Point gevestigd.
22 – PALAIS DE GLACE: THE-PLACE-TO-BE
INTER-ANTIQUARIAAT Mefferdt & De Jonge
Reclame affiche voor de eerste Nederlandse Jaarbeurs te Utrecht in 1917. Kleurenlithografie ontworpen door Carel Adolph Lion Cachet (1864 – 1945). Afm. 102 x 69 cm. Gedurende de Eerste Wereldoorlog verloor Nederland zijn internationale handelscontacten, zodat het na enige tijd op zichzelf was aangewezen. Er kwamen tal van industrieën met produkten die voorheen geïmporteerd werden, wat een opbloei van de binnenlandse handel tot gevolg had. Hierdoor ontstond behoefte aan een centraal punt, waar binnenlandse handelscontacten gelegd konden worden. In 1917 wordt door de Vereeniging Nederlandsch Fabrikaat de eerste Jaarbeurs in Nederland georganiseerd. De keuze viel op Utrecht als vestigingsplaats vanwege de centrale ligging. De beurs werd gehouden in barakken op het Janskerkhof en het Vredenburg en in de gebouwen van de fruithal en de graanbeurs op het Vredenburg. Hoewel verkoop en détail verboden was, werd het grote publiek in de gelegenheid gesteld de laatste dagen van de beurs te bezoeken. De organisatoren vonden het bij het karakter van de jaarbeurs horen, dat zij gehouden werd in de straten en op de pleinen van de stad. Een commissie voor vermakelijkheden zorgde tijdens de beurs voor ontspanning en vermaak. Utrecht veranderde tijdelijk in een stad vol vertier: optochten trokken door de stad, etalagewedstrijden zorgden voor fraaie vitrines en 's avonds was er theater en muziek. De beurs trok in 1917 al 150.000 bezoekers. Lion Cachet, de ontwerper van het affiche, werd na zijn opleiding tot onderwijzer aan de Amsterdamse Kweekschool, tekenleraar aan diverse scholen in Amsterdam. Daarna ontwikkelde hij zich tot een all-round kunstenaar; hij batikte, was houtgraveur, ontwierp behangselpapier, tapijten, sieraardewerk, meubels, bankbiljetten, affiches, was boekbandontwerper, en maakte complete ontwerpen voor het inrichten van salons op Nederlandse passagiersschepen.
23 – DE EERSTE JAARBEURS IN NEDERLAND
highlights – eind 2008 Zeefdrukken van de hand van Jiri Georg Dokoupil, vervaardigd in 1992 met pigment van stieren stront [sic!]. Artist’s proofs gesigneerd met potlood. Afm. 92 x 72 cm.
Dokoupil (geboren 1954) studeerde aan de kunstacademies van Keulen en Frankfurt en aan de Cooper Union te New York. Dokoupils werk kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan stijlen, technieken en ontwerpen. Hij werkt vrijwel altijd vanuit een idee, waar hij een passende vorm bij zoekt en de kunstgeschiedenis als bron gebruikt. Het continu wisselen van schilderstijlen werd zijn handelsmerk. Dokoupil was een van de protagonisten van de ‘wilde schilderkunst’ die begin jaren 1980 een belangrijke impuls gaf aan het kunstklimaat in Europa en de Verenigde Staten. Met deze prenten uit de serie “Todo lo que un hombre debe saber sobre los toros” (alles wat een mens moet weten over de stier) redt hij de stront uit z’n eerloze positie als uitdrukking van angst. Als het stierengevecht gaat om moed, is het ook de magische cirkel waarin angst op haar gemak is. De stier krijgt een klap van het hek als hij de arena binnenkomt. De volle arena vibreert van verwachtingen die eindigen in een rituele dood. Het beest moet letterlijk schijten [excusez le mot] van angst zonder dat hij zijn trots of moed verloochent.
24 –ANGST VERSUS MOED UITGEDRUKT IN STIEREN STRONT
In Nederland waren tentoonstellingen met werk van Dokoupil in o.a. Groninger Museum, Centraal Museum Utrecht, Boijmans van Beuningen, De Appel, centrum voor hedendaagse kunst.
