Koopkracht onder druk Wouter De Vriendt, Kamerlid Groen!, 0497 46 65 86 De koopkracht van vele gezinnen staat onder druk. De prijzen van energie, voedsel of de huur van een woning stegen de afgelopen maanden sterker dan de lonen en de uitkeringen. Zeker onderaan de inkomensladder, maar ook bij steeds meer gezinnen uit de middengroepen weegt het koopkrachtverlies. Het aantal mensen met energieschulden, huurachterstal of betalingsproblemen neemt toe. De financiële crisis versterkt de onzekerheid en zal gevolgen hebben voor de ganse economie. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit zal resulteren in een toename van de werkeloosheid en verder verlies van koopkracht. Wat betekent dit nu voor concrete gezinnen? De afgelopen maanden contacteerde Groen! in WestVlaanderen verschillende gezinnen om te horen hoe zij de prijsevoluties ervaren. “Uit de verhalen komen duidelijke lijnen naar voor”, stelt Wouter De Vriendt. “Gezinnen voelen koopkrachtverlies. Ze moeten bezuinigen, verschuiven hun consumptiepatroon, sparen minder of ontsparen zelfs. En vooral: er is een groeiende onzekerheid over de toekomst. Zeker voor gezinnen met een uitkering en éénoudergezinnen weegt het koopkrachtverlies zwaar.” “Ook de gestegen energiekosten wegen zwaar door”, aldus Wouter De Vriendt. “Toch zijn de mogelijkheden tot energiebesparing zelden uitgeput. Maar ze vereisen investeringen die de gezinnen niet aankunnen of er ontbreekt de kennis over de mogelijke besparingen.” Tegen die achtergrond vraagt Groen! vijf koopkracht-enveloppes die het sociaal beleid versterken en de koopkracht van zowel kwetsbare als modale gezinnen beter beschermen.
1 Als eerste staat energiebesparing zonder comfortverlies centraal. Twee pijlers: energie2 3 4 5
investeringen laten voorfinancieren en energie-audits voor alle woningen van mensen met een minimumuitkering. Een inhaalbeweging voor de kinderbijslagen om de koopkrachtproblemen van gezinnen met kinderen te beperken. Groen! wil ten derde de belastingverminderingen onmiddellijk doorrekenen in het loon. Ten vierde wil Groen! alle uitkeringen welvaartsvast maken en moeten de laagste uitkeringen boven de Europese armoedegrens komen (zie wetsvoorstel Groen!). Ten slotte eist Groen! een plafonnering van de woekerintresten.
De vijf koopkracht-enveloppes van Groen! zijn cruciaal voor sociaal kwetsbare gezinnen, maar zetten ook doorsnee gezinnen op weg naar een betere bescherming van hun koopkracht. “Ten slotte voorkomen zij dat meer gezinnen in armoede belanden,” besluit Wouter De Vriendt. In de komende weken worden onze voorstellen verder uitgewerkt en neergelegd in het parlement.
1
1 Problemen inzake koopkracht De koopkracht van vele gezinnen staat onder druk. Dat geldt in de eerste plaats voor gezinnen onderaan de inkomensladder. Maar ook bij steeds meer gezinnen uit de middengroepen weegt het koopkrachtverlies. Uit een steekproef van het OIVO blijkt dat 1 op 2 Belgen armoede en een daling van de koopkracht als de belangrijkste bezorgdheid aanwees.1 En terecht, de prijzen van energie, voedsel of de huur van een woning stegen de afgelopen maanden veel sterker dan de lonen en de uitkeringen. De evolutie van de lonen wijziging t.o.v. de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar 2,90% 2e kwartaal 2008 3,20% 2e kwartaal 2008 Bron: NBB
Lonen arbeiders Lonen bedienden
Op een jaar tijd stegen de algemene kosten voor huisvesting en basisvoorzieningen met zo’n 15 procent. Voedingsmiddelen zoals rijst, brood en melk kenden een prijsstijging van meer dan 20 procent. En dat vertaalt zich in concrete gedragswijzigingen. Zo hebben zeven op de tien consumenten de afgelopen maanden bespaard op energie en de helft van de consumenten heeft zijn koopgedrag inzake voeding aangepast.2 Prijsevoluties van een aantal basisproducten Algemene kosten huisvesting, water, elektriciteit, gas en andere brandstoffen
wijziging
periode
15%
9/2007-9/2008
Energie
stookolie elektriciteit aardgas
12% 16% 14%
Huisvesting
huur onderhoud
5,88% 4,00%
6/2007 - 6/2008 9/2007-9/2008
rijst brood halfvolle melk kaas eieren
22% 20% 27% 13% 21%
6/2007 - 6/2008 6/2007 - 6/2008 6/2007 - 6/2008 6/2007 - 6/2008 6/2007 - 6/2008
Voeding
1 2
jan-okt 2008 (maximumprijzen) jan-juni 2008 (6 maand!) jan-juni 2008 (6 maand!)
Bron: FOD Economie
OIVO, De consument en het verlies aan koopkracht, 2008. OIVO, De consument en het verlies aan koopkracht, 2008.
2
2 Vijf voorstellen Groen! vraagt vijf koopkracht-enveloppes die het sociaal beleid moeten versterken en de koopkracht van zowel kwetsbare als modale gezinnen garanderen. 2.1 Voorfinanciering energie-investeringen en energie-audits Groen! wil door voorfinanciering van energie-investeringen het voor alle inkomensgroepen haalbaar maken hun energiefactuur te bedwingen ondanks stijgende prijzen. Energieverbruik verminderen is immers structureel ingrijpen in de uitgaven van mensen. Door een systeem van derde-partijfinanciering moeten alle gezinnen, zowel eigenaars met beperkte middelen als huurders, investeringen kunnen doen, die ze later op basis van de gerealiseerde besparingen terugbetalen. De overheid neemt de investering op zich en de gezinnen betalen terug. Het gaat bijvoorbeeld om de aankoop van een energiezuinige verwarmingsketel, van energiezuinige huishoudtoestellen, het aanleggen van vloer-, muur- of dakisolatie, de installatie van super-isolerend glas, enzovoort. Resultaat is dat de energiefactuur daalt en de mensen kunnen besparen. 20% van de gerealiseerde besparing kunnen de mensen houden, de overige 80% dient om de investering terug te betalen. Groen! wil verder een bundeling van de federale budgetten om in eerste instantie alle woningen van mensen met een leefloon of een minimumuitkering door te lichten op energieverbruik (energieaudit). In tweede instantie willen we alle sociale woningen energiezuinig maken. Hiervoor zijn reeds middelen voorhanden: - Het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (Fonds Van Weert) kan tot 100 miljoen euro uitgeven, maar tot op heden wordt dit fonds amper gebruikt. - In de programmawet van 25 april 2007 voorziet men nog een enveloppe van zo’n 100 miljoen euro van Synatom, maar rond de effectieve inning hiervan hangt zeer veel mist.3 - Er werd een bijdrage van Suez van 250 miljoen euro ingeschreven in de begroting. Deze bijdrage is overigens veel te laag en moet worden opgetrokken tot 1 miljard euro.4 2.2 Inhaalbeweging voor kinderbijslagen Groen! wil prioritair een inhaalbeweging voor de kinderbijslagen om de koopkracht van gezinnen met kinderen te verhogen. Nu reeds groeit 1 kind op 7 op in een bestaansonzeker gezin. De schoolpremie die Verhofstadt II invoerde, en de (in de Programmawet) voorziene uitbouw ervan, compenseren geenszins 20 jaar welvaartsverlies van de kinderbijslagen.5 Daarom wil Groen! een extra verhoging van 10% voor alle kinderbijslagen als compensatie voor de verloren
3
Synatom staat in voor de ontmanteling van de kerncentrales. Het geld in dit fonds slaapt en kan dus in principe gebruikt worden voor tijdelijke leningen. 4 Groen! diende hiervoor samen met Ecolo een wetsvoorstel waardoor de superwinsten (de zogenaamde windfall profits) die Suez-Electrabel op de kap van de consument kan realiseren, worden afgeroomd door een speciale heffing. Deze windfall profits zijn een gevolg van de al lang afgeschreven kern- en steenkoolcentrales. De productiekost van energie ligt zo veel lager dan bij de concurrenten, waardoor Suez-Electrabel en concurrentieel voordeel heeft. Het voorstel laat de overheid toe om van Suez-Electrabel tot 1 miljard euro per jaar terug te geven aan de consument. 5 De schoolpremie is een eenmalige, jaarlijkse premie van minimum 25 euro en maximum 74,29 euro, afhankelijk van de leeftijd van het kind..
3
welvaartsvastheid. Hiervoor zou ongeveer een budget moeten vrijgemaakt worden van 380 miljoen euro, i.e. 10% van het huidige budget.6 Uit de grafiek hieronder blijkt een welvaartsverlies inzake kinderbijslagen in 30 jaar van ongeveer 50% voor het eerste kind en 40% voor meerdere kinderen.
Bron: Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid, FOD Sociale Zekerheid 1e trimester 2006. 2.3 Belastingverminderingen onmiddellijk doorrekenen Groen! wil de belastingverminderingen onmiddellijk doorrekenen in het loon. De fiscale hervorming van 2001 is nog steeds niet helemaal verrekend in de berekening van de bedrijfsvoorheffing, waardoor gezinnen jaarlijks tot 300 euro ‘lenen’ aan de overheid. Een juiste doorrekening van de bedrijfsvoorheffing compenseert onmiddellijk een stuk van de verloren koopkracht. 2.4 Hogere en welvaartsvaste uitkeringen Het huidige budget van de regering Leterme van 200 miljoen euro om een zeer beperkt stuk van de welvaartsvastheid van enkele uitkeringen te herstellen, is totaal onvoldoende. Groen! wil een ernstig budget om alle uitkeringen op te trekken en welvaartsvast te maken. Bovendien moeten de laagste uitkeringen eindelijk tot boven de Europese armoedegrens worden verhoogd, zoals Groen! en Ecolo in een federaal wetsvoorstel bepleiten.
6
Op 18 september besliste Minister Onkelinx om het inkomensplafond voor eenoudergezinnen die recht hebben op de verhoogde kinderbijslag (bijv. voor een kind met een handicap) te verhogen naar het niveau dat geldt voor personen met een handicap en gezinslast. Daardoor krijgen meer eenoudergezinnen recht op een hogere kinderbijslag. Bovendien werd de kinderbijslag voor eenoudergezinnen zelf verhoogd. Daarnaast werden nog een aantal maatregelen genomen ten voordele van de kinderbijslag van zelfstandigen.
4
Wat is de kostprijs van deze verhoging? Op vraag van de groene fractie maakte het Rekenhof de volgende berekeningen, in samenwerking met het simulatiemodel MIMOSIS van de FOD Sociale Zekerheid. Het Rekenhof kon daarbij nog niet uitgaan van de meest recente cijfers van armoededrempel. In maart van dit jaar werd de armoededrempel voor een alleenstaande op 860 euro gefixeerd, terwijl het Rekenhof zich in haar berekening moest baseren op de vorige armoededrempel van 822 euro. Hoe dan ook, de armoededrempel is geen statisch gegeven, maar evolueert constant afhankelijk van de evolutie van het mediaan inkomen. • • •
Optrekken van het leefloon tot de armoedegrens: 176,8 miljoen euro Optrekken van het leefloon tot de armoedegrens én gelijkschakelen van het bedrag voor samenwonenden en alleenstaanden: 227,3 miljoen euro Optrekken van alle sociale minima tot de armoededrempel (incl. leefloon, werkloosheidsuitkeringen, pensioenen,…) (verrekening van extra uitgaven, maar ook aantal inkomsten die hiervan het gevolg zijn): 1,254 miljard euro
Dit zijn haalbare bedragen die in een tijdspad van één legislatuur kunnen worden gerealiseerd. Het optrekken van het leefloon en bij uitbreiding alle sociale uitkeringen tot aan de armoededrempel kan niet langer afgewimpeld worden als onrealistisch of onbetaalbaar. Zeker in het licht van de Rerum Novarum beloften van Yves Leterme om 2 miljard euro extra te besteden aan sociale uitkeringen en minima. 2.5 Plafonnering van woekerinteresten Groen! wil een plafonnering van de woekerintresten die vele banken en kredietinstellingen aanrekenen. Het verlenen van krediet is big business. De Nationale Bank registreerde eind juni 340.066 wanbetalers, die samen goed waren voor 491.009 achterstallige contracten. De ergste gevallen komen terecht in de procedure van collectieve schuldenregeling. In 2007 vroegen 67.422 gezinnen ten einde raad zo’n schuldenregeling aan. Groen! wil dringend een interministeriële conferentie rond de groeiende schuldproblematiek. Er is nood aan meer middelen voor budgetbegeleiding en schuldhulpverlening.
3 Zijn deze voorstellen betaalbaar? Bij het invoeren van de notionele intrestaftrek werd afgesproken dat de maatregel budgettair perfect neutraal moest zijn. De maatregel kost België echter 400 miljoen euro méér dan het opbrengt. Het totale kostenplaatje loopt op tot 2,4 miljard. Groen! wil deze wet grondig aanpassen zodanig dat deze maatregel wel degelijk extra jobs creëert en niet zomaar een cadeau is aan de bedrijven. De strijd tegen de fiscale fraude is al jaren een post op de begroting die nooit echt opbrengt wat gehoopt werd. Nochtans wijzen studies erop dat de schatkist jaarlijks niet minder dan 30 miljard euro door fraude verliest. Er ligt een plan ter bestrijding van de fiscale fraude voor dat de staat jaarlijks een miljard euro zou opleveren. Dat is een begin, maar een doorgedreven strijd brengt gemakkelijk tien keer zoveel op.
5
4 Conclusie Het huidige non-beleid op het vlak van koopkracht zorgt niet alleen voor een daadwerkelijke verarming van gezinnen en toenemende armoede, maar draagt ook bij aan de oprukkende economische recessie. De vijf koopkracht-enveloppes van Groen! zijn cruciaal voor sociaal kwetsbare gezinnen, maar zetten ook doorsnee gezinnen op weg naar meer koopkracht. Bovendien garandeert de aanpak van Groen! een daadwerkelijke en permanente vermindering van het energieverbruik en de energiefactuur, ongeacht de prijsevoluties. Bovendien wordt de trend van stijgende armoede doorbroken en wordt een rem gezet op toenemende verarming van onze gezinnen. De kredietcrisis bewijst dat een sterke overheid nodig is. Het kan niet langer dat als het goed gaat de rijken het geld in hun zakken steken, maar als het slecht gaat de overheid in zijn beurs moet tasten en de belastingbetaler ervoor moet opdraaien. Bedrijven willen zo weinig mogelijk belastingen betalen, maar als het slecht gaat moeten ze wel met belastinggeld gered worden. Dit kan zo niet verder. Groen! staat voor een sterk sociaal beleid. In veel gezinnen is het vijf voor twaalf. Hoog tijd voor de regering Leterme om de economische crisis aan te pakken en de koopkracht voor de gezinnen te verhogen. Wouter De Vriendt Kamerlid Groen!
6
