Biodiversiteit onder druk

AO 2996

Biodiversiteit onder druk www.actueleonderwerpen.nl

auteur:

Frank Heinen

actueel

Geef AO cadeau U zoekt een inspirerend cadeau voor familie en vrienden? Geef dan een abonnement op AO cadeau! Uw relatie ontvangt dan 12 uitgaven met uitgebreid de ins en outs over boeiende onderwerpen. Nadere informatie: zie colofon op pagina 26.

Bestellen Via Ellen Murks: [email protected] of per post: postbus 283, 8250 AG te Dronten

Voorwoord De natuurfilm De Nieuwe Wildernis doorbreekt alle bezoekersrecords; honderdduizenden mensen raken ontroerd en opgewonden over de wonderen die zich dagelijks in de Flevolandse Oostvaardersplassen voordoen. De film brengt de natuur dichtbij en doet gelijktijdig beseffen hoe zuinig en zorgvuldig we ermee moeten omgaan. Maar omwille van een complex van geldzucht en domheid moeten neushoorns in Afrika onder gruwelijk lijden hun hoorns afstaan en raken nabij Japan de toproofvissen - haaien - omwille van soep hun vinnen kwijt. Dat is weliswaar ver van hier, maar de markt is internationaal en onze consumptiemaatschappij faciliteert dit wangedrag. Natuurlijk zijn er ook positieve tegenkrachten: de redding van de berggorilla’s in Oeganda, van de zeeschildpadden in Indonesië, … Frank Heinen overziet in dit AO het wereldtoneel en nodigt u uit voor een tijgerstudiereis en – liever nog – voor deelname aan een vrijwilligersproject.

Andries Greiner hoofdredacteur

I nhoud 4 Stropende misdaadsyndicaten 10 Ecosystemen onder vuur 13 Blauwdrukken voor succes 18 Actieve bijdrage

4

Het gaat niet goed met de biodiversiteit op aarde. Volgens de laatste cijfers van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) worden zeker bijna 21.000 dieren plantensoorten direct in hun voortbestaan bedreigd. Geen unicum, want wezens als de dodo, reuzenalk, trekduif en stellerzeekoe gingen de bedreigde soorten van nu al voor en zijn inmiddels alleen nog maar herinneringen aan een tijd vol biologische weelde. Volgens veel ecologen maakt de aarde momenteel de zesde grote extinctiegolf in haar lange geschiedenis mee. Maar er is een groot verschil tussen het tegenwoordig optredende verlies aan soorten en eerdere massa-extincties: de huidige biodiversiteitscrisis kan vrijwel geheel op het conto van de moderne mens worden geschreven. De omvang van de huidige wereldbevolking en onze moderne consumptiegewoonten overstijgen langzaam maar zeker de draagkracht van de aarde, een gegeven dat leidt tot de angstaanjagend snelle vernietiging van belangrijke ecosystemen en de bijbehorende soorten. En of dat al niet erg genoeg is, is ook de stroperij in veel delen van de wereld weer heftig opgelaaid. Alle ellende ten spijt zijn er gelukkig ook inspirerende praktijkvoorbeelden die laten zien dat er nog wel degelijk hoop is en dat dieren en planten die op het randje van uitsterven staan toch gered kunnen worden door de tomeloze inzet van gepassioneerde natuurbeschermers en het maken van de juiste keuzes. Wie had pakweg dertig jaar geleden bijvoorbeeld kunnen denken dat de uiterst zeldzame en tot uitsterven gedoemde berggorilla anno 2013 weer langzaam aan het opkrabbelen is. Is er nog een toekomst voor wilde dieren en ongerepte ecosystemen op de door de mens geregeerde aarde? En hoe kunnen we de teloorgang van de mondiale biodiversiteit succesvol een halt toeroepen?

Stropende misdaadsyndicaten Ze was ooit een trotse en statige moeder die met haar ruim tweeduizend kilo van niets of niemand iets te vrezen had. Nu sijpelt het laatste restje leven weg uit haar imposante lichaam.

Biodiversiteit onder druk AC T U E E L

5

6

Waar eens de imposante hoorns van de vrouwtjesneushoorn zaten, bevinden zich nu grote open wonden die haar gezicht dieprood kleuren. Haar hulpeloze kalf rent verdwaasd om het nauwelijks nog ademende en bewegende moederlichaam heen, smachtend naar de moedermelk die het jonge diertje zo hard nodig heeft om uit te groeien tot een gezonde en sterke neushoorn. Het hierboven beschreven drama is vandaag de dag helaas geen zeldzaamheid. Alleen al in Zuid-Afrika worden wekelijks meerdere neushoorns gedood door stropers.

De neushoornstroperij wordt gevoed door de vraag naar hoorns, geliefde ingrediënten in traditionele Aziatische geneesmiddelen. Een kilo hoorn brengt op de zwarte markt al snel een slordige veertigduizend euro op, wat verklaart waarom de georganiseerde misdaad wel brood ziet in de neushoornstroperij. Met name in Zuidoost-Azië wordt de (gemalen) hoorn van het op een na grootste landzoogdier van Afrika gezien als een middel dat een heilzame invloed zou

AO 2996

De professioneel opererende stropersbenden verkennen de plek waar ze willen toeslaan eerst vanuit de lucht, om vervolgens vaak in de nachtelijke uurtjes per helikopter terug te komen en hun slag te slaan. De jagers sporen de dieren op met nachtkijkers en verdoven hun slachtoffers vanuit de lucht. De tranquillizer werkt binnen vijf tot zeven minuten. Vervolgens hangen de stropers de helikopter boven de grond, beroven ze het nog levende dier met een kettingzaag van de hoorns en zijn ze binnen tien minuten weer weg. De neushoorn bezwijkt aan een overdosis verdovingsmiddel of bloedt langzaam dood. Soms komt de dood in de vorm van een salvo geweerkogels en wordt de neushoorn dus wat eerder uit zijn lijden verlost. Parkwachters doen vaak wel hun best om de dieren te beschermen, maar moeten opboksen tegen goedgeorganiseerde misdaadsyndicaten en tegenstanders die onder meer zijn uitgerust met betere wapens, geavanceerde nachtkijkers en fonkelnieuwe gps-apparatuur. Een vaak ongelijke strijd dus, die amper te winnen is voor de vaak met bescheiden middelen werkende parkwachters.

AC T U E E L

Biodiversiteit onder druk

hebben op talloze onderdelen van het menselijk lichaam. De hoorn zou onder meer een remedie zijn tegen tyfus, hevige koorts, hallucinaties, steenpuisten en gezwellen, dysenterie, hoofdpijn, griep, verkoudheid, artritis, nachtmerries en de invloed van boze geesten. Beweringen die elke vorm van wetenschappelijke onderbouwing ontberen en vooral berusten op archaïsche vormen van kwalijk bijgeloof. In werkelijkheid bestaat de hoorn van een neushoorn uit keratine, hetzelfde materiaal waaruit menselijke vingernagels grotendeels bestaan. Buiten de Chinese geneeskunde vinden neushoornhoorns ook gretig aftrek als handvatten voor dure dolken, vooral in de Arabische wereld. De cijfers uit Zuid-Afrika, het land dat wereldwijd veruit de meeste neushoorns herbergt, spreken boekdelen en vertellen een even triest als schokkend verhaal. Sinds 2010, toen in de regenboognatie 330 neushoorns werden gestroopt, wordt het probleem elk jaar groter. Vorig jaar stokte de teller pas bij 668 dode neushoorns, terwijl in 2013 tussen januari en eind september al ruim zevenhonderd Zuid-Afrikaanse neushoorns werden afgeslacht. De witte neushoorn (ook wel bekend onder de naam breedlipneushoorn) is het belangrijkste doelwit van stropers, vooral omdat de grootste van de twee Afrikaanse neushoornsoorten (volwassen mannetjes kunnen ruim drie ton wegen) een stuk talrijker is dan de uiterst zeldzame en nog steeds met uitsterven bedreigde zwarte neushoorn (puntlipneushoorn). De Zuid-Afrikaanse autoriteiten slagen er wel steeds vaker in om stropers in de boeien te slaan of helemaal onschadelijk te maken (het schieten op gewapende stropers is inmiddels toegestaan), maar hebben het probleem nog lang niet onder controle. Maar de neushoorn is zeker niet het enige doelwit van stropersbenden en clandestiene megahandelaren. Zo blijven tijgers populair vanwege hun huiden en vermeend heilzame lichaamsdelen, olifanten dankzij hun ivoor en beren vanwege hun gal. De jacht op olifanten voor hun kostbare ivoor heeft vooral in het westen, midden en oosten van Afrika de laatste jaren weer een hoge vlucht genomen.

7

In Kameroen, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Kenia werden dit jaar bijvoorbeeld al talloze Afrikaanse olifanten afgeslacht om het witte goud dat deel uitmaakt van hun natuurlijke anatomie. Ook het leefgebied van de koning der dieren, de machtige leeuw, slinkt op veel plekken in Afrika zienderogen. Het voortbestaan van de grootste kat van Afrika is eigenlijk alleen in de nationale parken en wildreservaten van het continent nog gegarandeerd. Daarbuiten is het prooiaanbod voor deze grote roofdieren vaak niet meer toereikend of worden de imposante katachtigen door veehouders en jagers vergiftigd of afgeschoten. Tijgers en sneeuwluipaarden, in esthetisch opzicht misschien wel de mooiste hedendaagse creaturen die de evolutie heeft voortgebracht, worden belaagd om hun huiden of zogenaamd heilzame lichaamsdelen, terwijl de vraag naar allerhande vogels, reptielen en kleinere zoogdieren primair wordt aangedreven door de levendige en op veel plaatsen slecht gereguleerde handel in exotische (huis)dieren. En het zijn niet alleen de iconen van

AO 2996

8


AC T U E E L

de internationale natuurorganisaties die op de radar staan van internationaal opererende ecocriminelen. Relatief onbekende beesten als schubdieren (een fascinerende zoogdiergroep die je aantreft in delen van Afrika en Azië) verdwijnen in landen als China, Thailand of Vietnam massaal in de kookpot of de schimmige achterkamertjes van kwakzalvers en apothekers die nog heilig geloven in de traditionele Aziatische geneeskunde. Veel schubdiersoorten zijn de laatste paar decennia met zestig tot tachtig procent in aantal afgenomen. Als dociele en vrij langzame wezens vormen schubdieren meestal gemakkelijke slachtoffers voor getrainde jagers. En hoewel reptielenhuiden tegenwoordig veelal afkomstig zijn van speciaal voor dit doel in gevangenschap gekweekte dieren, wordt ook deze industrietak gekenmerkt door een gebrek aan transparantie waardoor ook huiden van (illegaal gevangen) wilde slangen of krokodillen niet zelden via een achterdeurtje gewoon op de legale markt en in gerenommeerde Europese of Amerikaanse modehuizen belanden.

9

10

Ecosystemen onder vuur

Maar niet alleen individuele soorten verkeren in groot gevaar. Recente onderzoeken en rapporten tonen bijvoorbeeld dat het

AO 2996

Ook de wereldzeeën zijn verre van veilig voor de tomeloze expansiedrift van de moderne mens. Wie de wetenschappelijke rapporten kent en de confronterende documentaire ‘The End of the Line’ heeft gezien, weet dat veel vissoorten door overbevissing inmiddels op het randje van de ecologische afgrond balanceren. Een bekend voorbeeld is de blauwvintonijn, een imponerende roofvis die ruim drie meter lang kan worden en in volgroeide toestand enkele honderden kilo’s kan wegen. De menselijke honger naar deze smakelijke vis heeft er inmiddels voor gezorgd dat de blauwvintonijn in de Middellandse Zee al bijna is verdwenen. Ook de eens florerende populaties in de Atlantische Oceaan zijn ernstig gedecimeerd en ten opzichte van enkele decennia geleden met zo’n negentig procent geslonken. Op de vismarkt van het Japanse Tokio werd eerder dit jaar nog 1,3 miljoen euro neergeteld voor een 222 kilo zware blauwvintonijn, een bedrag dat aantoont hoe schaars de werkelijk grote exemplaren inmiddels zijn geworden. Ook de absolute toproofdieren van de oceaan, de haaien, zuchten zwaar onder het juk van de mens. De roofvissen worden vooral gevangen omwille van hun kostbare en in haaienvinnensoep verwerkte vinnen, maar eindigen ook vaak als bijvangst op de megatrawlers en kotters die de blauwe wildernis afschuimen op zoek naar commercieel interessantere vissen. Soorten als de grote hamerhaai, voshaai, oceanische witpunthaai of walvishaai (de grootste vis ter wereld) zijn de afgelopen jaren en decennia bijvoorbeeld allemaal zwaar in aantal afgenomen, terwijl ook de machtige witte haai, ondanks de beschermde status die hij in landen als Verenigde Staten, ZuidAfrika, Australië en Nieuw-Zeeland geniet, nog steeds een bedreigde diersoort is. Het grootste probleem met het beschermen van natuur op zee is dat de grote blauwe vlakten buiten de kustwateren van individuele natiestaten eigenlijk allemaal vrijhavens zijn voor kwaadwillende vissers, stropers en vervuilers.

11

AC T U E E L


Interieur van de Sint Pietersbasiliek in Rome

niet al te best gesteld is met een van ’s werelds meest prominente natuurwonderen, het immense en op veel plekken adembenemend mooie Groot Barrièrerif. Het kroonjuweel van de Australische deelstaat Queensland, dat ook op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat, heeft sinds 1985 de helft van zijn koraalbedekking verloren en verkeert volgens de Australische Nationale Academie van Wetenschappen op sommige plekken in een deplorabele staat. De redenen voor de afkalving van het Groot Barrièrerif zijn talrijk. Veel van het koraal wordt opgegeten door vraatzuchtige zeesterren, dieren die explosief in aantal zijn toegenomen omdat veel van hun natuurlijke vijanden door overbevissing en milieuvervuiling significant in aantal zijn afgenomen. Maar ook de bouw van nieuwe havenfaciliteiten, het dreggen van zeewegen en de door de opwarming en verzuring van het zeewater veroorzaakte bleek van koralen drukken een negatieve stempel op de biodiversiteit op en rond het Groot Barrièrerif. Op land zien we plaatselijk vergelijkbare ontwikkelingen, met als meest in het oog springende voorbeelden de massale houtkap in het Braziliaanse Amazonewoud en de zich in een razend tempo

12

Vooral de dodelijke combinatie van menselijke bevolkingsgroei en onduurzame consumptiepatronen is nefast voor de gezondheid van de meest soortenrijke ecosystemen op aarde. Met een menselijke wereldbevolking van ruim zeven miljard individuen zijn er enorme hoeveelheden land en natuurlijke grondstoffen nodig om alle monden te voeden en ieders behoeften te bevredigen. En bevolkingsdruk is een probleem dat in de nabije toekomst waarschijnlijk alleen nog groter zal worden, want volgens berekeningen van de VN zullen er tegen het eind van deze eeuw zo’n tien miljard mensen rondlopen op aarde. Extra zorgwekkend is dat de levensstijl van veel mensen in landen die gelden als nieuwe economische groeireuzen (bijvoorbeeld China, Brazilië en India) in rap tempo verwestert en dus ook een steeds grotere aanslag pleegt op de natuurlijke draagkracht van de planeet. Terwijl vlees, niet bepaald een product dat op de milieu- en natuurvriendelijkste wijze wordt geproduceerd, in deze landen voorheen vooral een zelden genuttigd luxegoed was, schieten de McDonald’s-vestigingen inmiddels ook in Aziatische en ZuidAmerikaanse steden als paddenstoelen uit de grond. Grote stukken regenwoud en hun bewoners worden in de praktijk het slachtoffer van de groeiende mondiale behoefte naar een dage-

AO 2996

voltrekkende vernietiging van de Indonesische oerbossen op Java, Borneo en Sumatra. In het eerste geval worden de bossen vooral gerooid om plaats te maken voor veeweiden of sojavelden (die hoofdzakelijk veevoer opleveren), in het tweede geval voor grote palmolieplantages om de vrijwel onstilbare westerse honger naar plantaardige olie te stillen. Net als het Groot Barrièrerif op zee, zijn de oerwouden in Zuid-Amerika en Indonesië schatkamers van biodiversiteit die vaak wel duizenden (veelal unieke) dieren plantensoorten per vierkante kilometer herbergen. Het probleem is dat een regenwoud zijn eigen klimaatsysteem en soortenrijkdom produceert, maar geen vruchtbare bodem heeft. Als de bomen, planten en dieren, die door hun symbiose en onderlinge concurrentie de vormgevers van deze complexe ecosystemen zijn, verdwijnen, blijft er een kale en levenloze ecologische woestenij achter die nooit meer haar oude glorie en soortenrijkdom zal herwinnen.

AC T U E E L

lijks stukje (veelal zo goedkoop mogelijk geproduceerd) vlees. Ook de productie van andere luxeproducten zoals mobiele telefoons, laptops, hardhouten vloeren of tuinmeubels heeft op het vlak van natuur, milieu en mensenrechten vaak een duistere schaduwzijde die niet altijd voldoende wordt onderkend. Berekeningen wijzen uit dat we meerdere planeten nodig zouden hebben als het gros van de wereldbevolking de levensstijl van het rijke Westen zou overnemen, een gegeven dat laat zien hoe gevaarlijk (maar eigenlijk ook logisch) het is dat steeds meer mensen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika zich spiegelen aan Europa en de Verenigde Staten en streven naar een gelijksoortige levensstandaard.


Blauwdrukken voor succes Maar ondanks de precaire situatie waarin veel van ’s werelds natuurlijk erfgoed zich vandaag de dag bevindt, is het gelukkig niet alleen kommer en kwel wat de klok slaat. De vaak door geheimzinnige mistflarden omgeven bergwouden van het Oegandese Bwindi Impenetrable Forest National Park vormen bijvoorbeeld het machtige decor voor een van de grootste succesverhalen in meerdere decennia natuurbescherming. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw leek de even indrukwekkende als vreedzame berggorilla hard op weg om binnen afzienbare tijd definitief van de aardbodem te verdwijnen. Stroperij en de vernietiging van zijn leefgebied reduceerden de populatie wilde berggorilla’s (dieren die alleen voorkomen in de bergwouden van een klein stuk Afrika dat delen van Oeganda, Rwanda en de Democratische Republiek Congo omvat) tot enkele honderden dieren. Mede door het baanbrekende werk van de Amerikaanse onderzoekster Dian Fossey en documentaires van onder meer de National Geographic Society kreeg de wereld lucht van het lot van de berggorilla’s. De bescherming van deze, nauw aan de mens verwante dieren werd uiteindelijk dan ook een prioriteit. Het totale aantal berggorilla’s in Oeganda wordt nu geschat op bijna vierhonderd, terwijl de totale wilde wereld-

13

AO 2996

14

AC T U E E L

populatie momenteel bestaat uit een kleine negenhonderd dieren. Hoewel dat nog steeds een behoorlijk kwetsbare populatiegrootte is, gaat het wel om een ruime verdubbeling ten opzichte van drie decennia geleden. De berggorilla behoort tot de naaste verwanten van de mens en heeft een DNA-code die voor ruim 98 procent overeenkomt met de onze.


Dat de bescherming van de berggorilla voornamelijk in Oeganda en Rwanda, toch redelijk dichtbevolkte landen met een behoorlijk areaal aan landbouwgrond, in de loop der jaren is uitgegroeid tot een bescheiden succesverhaal, heeft vooral te maken met de aanpak die in oostelijk Afrika is gekozen om dit prachtige dier ook voor toekomstige generaties te behouden. Door een ‘gorilla permit’ te kopen, kunnen toeristen het leefgebied van de mensapen bezoeken en een uur doorbrengen in de nabijheid van een van de gehabitueerde gorillafamilies. Hoewel deze speciaal uitgekozen groepen volledig wild zijn, zijn ze wel gewend aan het incidentele bezoek van mensen. Door de dagelijkse bezoektijd per groep te beperken en vaste gedragsregels op te stellen (geen flitslicht gebruiken bij het maken van foto’s, voldoende afstand houden, geen rare geluiden of onverwachte bewegingen maken) waaraan bezoekers zich te allen tijde moeten houden, worden de mensapen zo weinig mogelijk verstoord en volgen ze ook onder het toeziend oog van de toeristen gewoon hun dagelijkse routines. Het is prachtig om te zien hoe de gespierde zilverrug, een enorm krachtig wezen dat met speels gemak een volwassen man tot moes kan knijpen, menselijke bezoekers in de nabijheid van zijn groep laat vertoeven als hij de indruk heeft dat ze geen gevaar vormen voor hem en zijn grote familie. Een nepcharge en wat stoere borstklopperij van een lichtelijk geagiteerde zilverrug voldoen meestal om de enkeling die toch een stapje te ver naar voren zet geweldloos op zijn plaats te wijzen. Het geld dat wordt verdiend met de verkoop van de best wel prijzige permits, vloeit grotendeels terug naar de lokale gemeenschappen en wordt onder meer aangewend om scholen, artsenposten, ziekenhuizen en gemeenschapshuizen te bouwen in de dorpen die rondom het machtige Bwindi Impenetrable Forest

15

16

Het creëren van draagvlak voor natuurbescherming onder de plaatselijke bevolking staat ook centraal bij een project dat in de jaren negentig van de vorige eeuw het levenslicht zag in de afgelegen Indonesische eilandengroep Pulau Banyak (westelijk Sumatra). De eilanden, en dan in het bijzonder Pulau Bangkaru, vormen belangrijke legstranden voor de groene zeeschildpad en de immense lederschildpad. Jarenlang waren de eieren van deze koudbloedige oceaanreizigers populaire doelwitten voor stropers en werden veel nesten in Pulau Banyak leeggeplunderd. Een zware klap voor de zeeschildpadden, zeker als je weet dat sowieso maar een fractie van de jonge schildpadjes de lange weg naar volwassenheid met succes aflegt. De meeste jonge schildpadjes worden vlak na hun geboorte namelijk al opgepeuzeld door vogels, hagedissen of krabben als ze de afstand tussen hun geboortestrand en de zee proberen te overbruggen. Dat het zee-

AO 2996

liggen. Bovendien worden de locals ook vaak ingezet als gidsen en dragers en levert de aanwezigheid van de gorilla’s de mensen dus geld en werkgelegenheid op. En de toerist krijgt in ruil voor zijn harde valuta een onvergetelijke en levensverrijkende ervaring aangeboden. Ook op internet wordt het geïnteresseerde publiek door de Uganda Wildlife Authority, een van de grootste en beste werkgevers van het land, constant op de hoogte gehouden van het wel en wee van de gorilla’s van Bwindi. Juist de hulp van de lokale bevolking bij natuurbescherming is een absolute voorwaarde om resultaat te boeken. Alleen door de mensen die in het gebied zelf leven actief bij het behoud van kwetsbare dieren en planten te betrekken en ervoor te zorgen dat diersoorten levend meer waard worden dan dood, creëer je voldoende draagvlak om een gebied en de bijbehorende flora en fauna een toekomst te kunnen bieden. Oegandees Caleb Ngambaneza, die als gids en natuurbeschermer de natuur van zijn geboortestreek op zijn duimpje kent, is een sprekend voorbeeld van iemand die zijn hart heeft verpand aan de berggorilla’s: “Hoewel het terrein en de klimatologische omstandigheden waarin de gorilla’s leven lang niet altijd gemakkelijk zijn, is het een zeldzaam voorrecht om een bijdrage te mogen leveren aan het behoud en de bescherming van deze prachtige soort.”


AC T U E E L

schildpaddenproject in Pulau Banyak van de grond is gekomen en veel nuttig natuurbeschermingswerk heeft kunnen verrichten, is voor een groot deel te danken aan Maggie Muurmans, een in het Zuid-Limburgse Valkenburg aan de Geul opgegroeide natuurbeschermster met Indonesische roots. Toen ze in 2006 (toen net een eind was gekomen aan de burgeroorlog in Atjeh) attent werd gemaakt op de problemen in Pulau Banyak, besloot ze haar in Costa Rica opgedane ervaring met zeeschildpadden aan te spreken om het in 1994 opgestarte zeeschildpaddenproject Yayasan Pulau Banyak nieuw leven in te blazen. “Gelukkig hoefde ik niet helemaal vanaf nul te beginnen. Ook gedurende de jaren van inactiviteit was Mahmud Bangkaru, de oprichter van Yayasan Pulau Banyak, er gelukkig in geslaagd om zijn goede contacten met de plaatselijke gemeenschap te behouden. Onze doelstellingen waren en zijn tweeledig: het beschermen van de zeeschildpadden en de plaatselijke natuur combineren met voorlichting en het scheppen van duurzame inkomstenbronnen voor de plaatselijke bevolking. We hebben van meet af aan veel moeite gedaan om de lokale bevolking te betrekken bij onze

17

18

werkzaamheden. Natuurbescherming moet namelijk ook een meerwaarde voor de inheemse bewoners van een gebied hebben, je moet de mensen duidelijk maken dat wilde dieren levend meer waard zijn dan dood en dat de hele gemeenschap de vruchten plukt van een ecologisch gezonde leefomgeving. De fout die vaak wordt gemaakt is dat buitenstaanders projecten ‘opleggen’. Een holistische benadering, waarbij je rekening houdt met de belangen van alle partijen, werkt veel beter.” Inmiddels ontplooit Yayasan Pulau Banyak diverse activiteiten die zich bevinden op het snijvlak van ecotoerisme, wetenschappelijk onderzoek, educatie en voorlichting. Het beschermen van de zeeschildpadden en hun legstranden blijft het hoofddoel, maar vrijwilligers en medewerkers van de stichting storten zich tevens op het geven van natuuronderwijs en Engelse les of het inventariseren van de overige, vaak matig gedocumenteerde flora en fauna langs de kust of in de grotendeels ongerepte wouden waar veel eilanden mee bedekt zijn. Het team bestaat uit lokale medewerkers, aangevuld met internationale vrijwilligers en studenten die in ruil voor een financiële bijdrage zo lang als hun beurs en tijdsschema het toelaten bij het project kunnen meedraaien. De inzet van Muurmans werd in 2009 beloond met de prestigieuze Future for Nature Award, een prijs voor mensen met bijzondere verdiensten in de wereld van de internationale natuurbescherming. En Oeganda en Sumatra staan natuurlijk niet op zichzelf, want vrijwel overal ter wereld lopen momenteel wel onderzoeksen beschermingsprojecten die zich richten op specifieke soorten of bepaalde ecosystemen.

Het probleem van veel kwetsbare soorten en ecosystemen is dat ze zich bevinden in ontwikkelingslanden waar de bevolkingsdruk en de schaarste aan middelen van bestaan groot zijn. Bovendien ontbreekt het de plaatselijke overheden en natuurorganisaties ook vaak aan de financiële armslag om

AO 2996

Actieve bijdrage


AC T U E E L

voldoende toezicht te houden op het reilen en zeilen binnen nationale parken en kwetsbare natuurgebieden. Ecotoerisme vormt voor veel landen dan ook de beste manier om hun natuurlijke schatten te waarborgen en geld te verdienen aan de eigen natuur, zonder die tegelijkertijd te vernietigen. Maar het gevaar dat je diezelfde natuur zo juist te zwaar belast, ligt natuurlijk ook altijd op de loer. Aangezien ecotoerisme meestal primair gericht is op de westerse reiziger, kun je als consument het verschil maken door te kiezen voor organisaties die duurzaamheid en natuurbescherming hoog in het vaandel hebben staan. De in Woerden gevestigde reisorganisatie All for Nature Travel is zo’n onderneming die een brug probeert te bouwen tussen actieve natuurbescherming en speciale vakanties. Veel reizen bieden deelnemers de mogelijkheid om een actief kijkje in de keuken te nemen bij natuurbeschermingsprojecten over de hele wereld. Zo geeft de Tijgerstudiereis van All for Nature de toerist de kans om te zien wat er ondernomen wordt om de Bengaalse tijger in zijn laatste Indiase natuurbastions te behouden, terwijl andere reizen vakan-

19

AO 2996

20

Biodiversiteit onder druk AC T U E E L

21

22

Voor wie zelf echt de handen uit de mouwen wil steken en bijvoorbeeld niet vies is van een langer verblijf onder relatief primitieve omstandigheden in de Afrikaanse bush of een Zuid-Amerikaans regenwoud, is deelname aan een van de talloze internationale vrijwilligersprojecten wellicht een optie. Veel natuurbeschermingsorganisaties werken met krappe budgetten en kunnen de hulp van gepassioneerde vrijwilligers met een hart voor dieren en natuur goed gebruiken. Het geld dat je voor deelname aan een dergelijk project betaalt, wordt doorgaans direct in natuurbescherming gestoken en gebruikt om de basale kosten voor voedsel en onderdak voor de vrijwilligers te dekken. Dankzij het grote aantal internationale organisaties dat vandaag de dag vrijwilligersprojecten voor natuurliefhebbers aanbiedt, is de keuze aan diersoorten en landen inmiddels behoorlijk uitgebreid. Witte haaien, olifanten of slangen in Zuid-Afrika,

AO 2996

tiegangers de mogelijkheid bieden om zelf een bijdrage te leveren aan het onderzoek naar onder meer leeuwen, jachtluipaarden en Afrikaanse olifanten. Daarnaast omvat het assortiment van All for Nature ook speciale fotografiereizen, een aan populariteit winnend vakantietype nu de opkomst van de digitale technologie het domein van de natuurfotografie voor een steeds groter publiek toegankelijk maakt. “Ik wil mensen de gelegenheid bieden om te genieten van de overweldigende natuurpracht die onze aarde nog rijk is, maar iedere belangstellende tegelijkertijd ook de mogelijkheid geven om een bescheiden bijdrage te leveren aan het behoud van al dat moois. Elke reis is niet alleen een unieke ervaring, ze draagt ook serieus bij aan natuurbehoud,” vertelt eigenaar Annemiek van Gijn. Een goed voorbeeld van de vruchtbare kruisbestuiving tussen reizen en natuurbescherming die All for Nature voorstaat, is de cameraval die in het Spaanse Andalusië fraaie beelden van de uiterst zeldzame Iberische lynx vastlegde. Het stukje technologie is geheel bekostigd vanuit de reissommen van de All for Nature-fotoreis naar Spanje, een trip die vooral is gericht op het vinden van een van de zeldzaamste katachtigen ter wereld.

AC T U E E L


grote katten en hyena’s in Botswana, neushoorns in Swaziland, zeeschildpadden in Costa Rica of monniksgieren en vale gieren in Spanje, het aanbod is zeer divers en herbergt eigenlijk voor iedereen wel wat wils. Maar hoe nuttig ook, het bijdragen aan natuurbehoud door duurzaam op reis te gaan of een actieve en financiële bijdrage te leveren aan het werk van een natuurbeschermingsorganisatie is uiteindelijk slechts een bescheiden stap in de goede richting. Om kwetsbare ecosystemen en het ongelooflijk diverse scala aan even bijzondere als kwetsbare dieren plantensoorten ook voor toekomstige generaties te behouden, is het vooral belangrijk dat de moderne (westerse) mens zijn ecologische voetafdruk verkleint. Berekeningen van organisaties als het Wereld Natuur Fonds en de Verenigde Naties wijzen bijvoorbeeld uit dat we als mensheid meerdere planeten nodig zouden hebben als de hele wereldbevolking zo zou leven als het gros van de Europeanen, Noord-Amerikanen of Australiërs. De taak om onze levensstijl te verduurzamen ligt enerzijds deels bij de nationale overheden. Door het gebruik van duurzame energiebronnen te stimuleren, vervuilers te laten betalen, milieu- en natuuronvriendelijke producten zoals vlees (de vleesproductie gaat gepaard met veel landen watergebruik en draagt significant bij aan de mondiale uitstoot van broeikasgassen), elektronische apparatuur en palmolie extra te belasten, producenten te verplichten open en eerlijk te zijn over de herkomst van hun waren, het krijgen van veel kinderen fiscaal onaantrekkelijk te maken, bijzondere natuurgebieden binnen de eigen landsgrenzen extra bescherming te verlenen en stroperij actief te bestrijden, kunnen overheden in elk geval enige sturing geven aan het gedrag van hun burgers. Dat gerichte, door zowel overheden als een groot deel van de burgerbevolking gesteunde beschermingsmaatregelen zin hebben, blijkt wel uit de ontwikkelingen op het Europese continent. Grote natuuriconen zoals de bruine beer, wolf, Europese zeearend, wisent, bever en otter zijn de laatste twee decennia bijvoorbeeld in grote delen van Westen Midden-Europa weer sterk in aantal toegenomen.

23

Uiteindelijk ligt de eindverantwoordelijkheid voor het welzijn van de aarde toch bij de moderne consument. Het stropen van bedreigde diersoorten kun je bijvoorbeeld alleen aanpakken door ook te kijken naar de vraagkant: alleen als er geen markt meer is voor gemalen neushoornhoorns, tijgervellen, ivoor, haaienvinnen en allerhande andere dierlijke producten kun je de handel in deze artikelen lamleggen. Gelukkig lopen in China de laatste jaren campagnes, veelal ondersteund door nationale bekendheden zoals de voormalige topbasketballer Yao Ming, die de gruwelen onthullen die schuilgaan achter een ivoren beeldje of een kom haaienvinnensoep. Hoewel zo’n bewustwordingsproces natuurlijk tijd vergt, blijkt uit rondvragen dat veel Chinezen heel anders tegen ivoor aankijken als ze geconfronteerd worden met beelden van op bloederige wijze afgeslachte olifanten. Ook op zee zien we plaatselijk hoopvolle ontwikkelingen. Diverse landen, Amerikaanse staten en de EU hebben al verboden op het bezitten en verhandelen van haaienvinnen afgekondigd, terwijl staten als Palau, Belize en Honduras grote delen van hun kustwateren als zeereservaten hebben aangemerkt. Het is dan ook verboden om in deze gebieden te vissen of andere activiteiten te ontplooien die schade toebrengen aan het plaatselijke zeeleven. Ook voor de westerse consument is het vandaag de dag gemakkelijker om bewuste keuzes te maken door de komst van diverse keurmerken. Bekende voorbeelden zijn de Rainforest Alliance (tropisch fruit), MSC (vis en schaaldieren) en FSC (hout). De succesvolle productie van een stuk kweekvlees door een wetenschapsteam onder leiding van de Nederlander Mark Post is bovendien een schijnsel van hoop voor iedereen die droomt van vormen van vleesproductie die een milieu- en diervriendelijker karakter hebben. Maar de aversie tegen artificieel vlees die een deel van het publiek aan de dag legde na de bekendmaking van deze revolutionaire vondst, toont aan dat nog niet iedereen klaar is voor de cultuuromslag die nodig is om de natuurlijke schatten van de aarde te behouden. Te vaak overheerst nog onverschilligheid of de verknochtheid aan een gemakkelijk leven vol comfortabele geneugten. Een ding is echter zeker: het verdwijnen van soorten is meestal

AO 2996

24

25

AC T U E E L

onomkeerbaar. En met alle informatie en technische mogelijkheden die we vandaag de dag hebben, is onwetendheid veeleer een keuze of goedkope uitvlucht dan een voldongen feit.

Bronnen Sites

• www.biodiversiteit.nl • www.natuurinformatie.nl Leessuggestie

• R ichard Mackay, The Atlas of Endangered Species Third

Edition, Myriad Editions, Brighton 2009.

Lees ook AO 1442 –

AO 2500

Onze flora bedreigd

Oostvaardersplassen,

dr. A. Scheygrond

mensenwerk, modder en massa’s vogels ing. V.L. Wigbels

AO 1556

AO 2772

Het oerwoud verdwijnt, of niet?

Koraal, onmisbare bron

Sietzo Dijkhuizen

van leven


Ben Claessens

AO 1805

AO 2985

Strategie voor het behoud van

Haaien

de biosfeer

Frank Heinen

dr. J.H. Westermann

Colofon AO (Actuele Onderwerpen) is een uitgave van Stichting IVIO en verschijnt 12 keer per jaar. Experts op het terrein informeren op compacte, gedegen én toegankelijke wijze over onderwerpen op de volgende aandachtsgebieden: medisch, biografie, actueel en sociaal-maatschappelijk. Tot de doelgroep behoren particuliere lezers, bibliotheken en onderwijsinstellingen. AO startte in 1936 als uitgave van de Stichting IVIO (Instituut voor Individuele Ontwikkeling) en vierde in 2011 het 75-jarig bestaan. Uitgever Drs. Meine Breemhaar Hoofdredacteur Andries Greiner Bladcoördinatie Ben Claessens Vormgeving Reclamestudio Van der Wekken Productie Drukkerij Van der Wekken Informatie over dit AO Titel Biodiversiteit onder druk Auteur Frank Heinen AO nr. 2996 ISBN/EAN 978-90-8587-177-4 Publicatiejaar 2013 Cover foto Bertrand Devimeux Stichting IVIO Adres Pascallaan 68, 8212 NJ, Lelystad E-mail [email protected] Internet www.actueleonderwerpen.nl Auteursrecht Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2008. AO heeft al het mogelijke gedaan om de eigenaars van de reproductierechten op te sporen en verontschuldigt zich voor elke onopzettelijke weglating en zou in zulke gevallen graag in toekomstige uitgaven een vermelding opnemen. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden. Abonneeservice e-mailadres: [email protected] faxnummer: 0320 286 985 post: Abonneeservice AO p/a t.a.v. mw. Ellen Murks, Postbus 283, 8250 AG, DRONTEN

Losse uitgaven U kunt verschenen nummers los bestellen. Kijk op www.actueleonderwerpen.nl voor ons archief. U plaatst uw bestelling door een mail te sturen naar [email protected] Informatie: 0320 286 939 Los nummer € 5.75 + € 2.50 verzendkosten Verzamelband € 3.50 + € 2.50 verzendkosten Abonnementen U kunt een abonnement afsluiten door een mail te sturen naar [email protected]. Of schriftelijk o.v.v. uw volledige adres met telefoonnummer naar Abonneeservice AO, t.a.v. mw. Ellen Murks Jaarabonnement (Benelux) € 59 Jaarabonnement (buiten de Benelux) € 95 Special editions, als relatiegeschenk U kunt ieder verschenen nummer in een meeroplage nabestellen en (laten) verspreiden onder uw relaties, zowel zonder als met vermelding van uw bedrijfslogo. Met AO heeft u een uniek, betaalbaar en gewaardeerd relatiegeschenk in huis. U kunt uw vragen mailen naar [email protected]. Cadeau abonnement U kunt uw familie, vrienden of kennissen verblijden met een cadeau abonnement. Stuur uw aanvraag met uw adres gegevens voor de factuur en de adres gegevens voor de ontvanger naar [email protected] o.v.v. ‘cadeau abonnement’. Degene zal het abonnement een jaar lang ontvangen (12 uitgaven) en het abonnement stopt automatisch na een jaar. Annulering Ieder abonnement loopt tot wederopzegging, tenzij anders door ons vermeld. Opzegging dient u, minimaal 2 maanden voor verstrijken van de abonnementsperiode, schriftelijk aan Prosu MediaProducties door te geven. Onderwerpsuggestie Heeft u als lezer, auteur of instelling een onderwerp voor een uitgave, mail uw suggestie dan naar [email protected] t.a.v. de heer Ben Claessens. Brailleleesregel/spraakbox De actuele onderwerpen-reeks is voor visueel gehandicapten ook verkrijgbaar via de brailleleesregel/ spraakbox. Nadere informatie hierover is te krijgen bij CBB, Christelijk Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden, te Ermelo, telefoon 0341- 56 54 99. Deze uitgave is ook in alternatieve leesvormen beschikbaar voor iedereen met een leesbeperking. Zo bestaat deze in gesprokenvorm op een Daisy-CD, als tekstversie waarmee deze geschikt is om te lezen via de computer, maar ook bestaat er een uitgave in braille. Neem voor een proefabonnement in aangepaste leesvorm contact op met: Loket Aangepast-lezen. Telefoon: 070 338 15 00 e-mailadres: [email protected] www.aangepast-lezen.nl

Recent Verschenen Voor nadere informatie over abonnementen, zie het colofon op pagina 26.

Kijk ook op www.actueleonderwerpen.nl Voor nadere informatie over abonnem enten, zie het colofo n op pagina 26 . Wilbert Horsting: Al vele jaren fan van AO. “Hij zag AO en was gelijk verkocht.”

AO draagt bij aan algemene ontwikkeling en behandelt boeiende actuele onderwerpen, met voldoende diepgang.

Biodiversiteit onder druk Volgens de laatste cijfers van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) worden zeker bijna 21.000 dieren plantensoorten direct in hun voortbestaan bedreigd. Geen unicum, want wezens als de dodo, reuzenalk, trekduif en stellerzeekoe gingen de bedreigde soorten van nu al voor en zijn inmiddels alleen nog maar herinneringen aan een tijd vol biologische weelde. Volgens veel ecologen maakt de aarde momenteel de zesde grote extinctiegolf in haar lange geschiedenis mee. In dit AO gaat Frank Heinen in op de gevaren die de natuur op aarde bedreigen. Een waarschuwing de ogen niet te sluiten voor de gevaren van deze bedreigingen. Immers, ze vormen ook voor het voortbestaan van de mens een bedreiging.

De auteur Frank Heinen woont in Roermond. Hij is historicus en schreef voor websites en tijdschriften, waaronder Triv’ en Historisch Nieuwsblad. Frank Heinen schreef eerder ook al de nummers (AO) Cuba, de Berlijnse Muur, Duurzaamheid is de hype voorbij, Sociale media en over Liberalisme. Verder schrijft hij onder meer voor Dagblad De Limburger, Limburgs Dagblad en Geschiedenis Magazine.

ISBN/EAN 978-9085871774

Kijk op onze website voor abonnementen en losse uitgaven:

www.actueleonderwerpen.nl SISO: 570.3; Natuurbescherming; algemeen

9 789085

871774

Biodiversiteit onder druk

Recommend Documents