Klimaatplatform Lokale Overheden De energiestandaard als basis voor klimaatbeleid voor het gebouwenpark
1 - 6/02/2015
Energiestandaard • Deel I: Hoe zijn we tot de energiestandaard gekomen. • Door Wim Van Acker (FACI: Facilitaire dienst – Provincie Antwerpen)
• Deel II: Onze ervaring met de energiestandaard • Door Katrien Meyns (DIN: Dienst werken, infrastructuur en vastgoedbeheer)
• Deel III: Energiestandaard, mogelijkheid Lokale Overheden • Door An De Vriendt (Kamp C – Provincie Antwerpen)
2 - 6/02/2015
Energiestandaard • Deel I: Hoe zijn we tot de energiestandaard gekomen. • Door Wim Van Acker (FACI: Facilitaire dienst – Provincie Antwerpen)
• Waarom een eigen energiestandaard • Hoe verliep de opmaak • Energiestandaard Provincie • Samenwerking met PHP
3 - 6/02/2015
Waarom een eigen energiestandaard • Doelstelling: als organisatie klimaatneutraal zijn in 2020 • Broeikasgasseninventaris > leeuwendeel in CO2 uitstoot is afkomstig van
het gebouwenpark, meer specifiek voor de verwarming van de gebouwen.
4 - 6/02/2015
Waarom een eigen energiestandaard • Aanvankelijk werd er per (ver)bouwproject bekeken hoever we
konden gaan in de energieprestaties.
• Bij kleinere projecten (eigen ontwerpteam) werden deze topic’s vaak pas ten gronde beslecht als een groot deel van het (voor)ontwerp reeds vast lag. • Bij grotere projecten (extern ontwerper) werd een ambitieniveau per project besproken en voorgelegd • Per project was er een goedkeuring nodig van het beleid en diende het benodigde budget gezocht.
• Met het goedkeuren van een energiestandaard zou door een
éénmalige beslissing, een hoog ambitieniveau vastgelegd kunnen worden voor alle bouwprojecten
• Vermijdt telkens dezelfde discussies te moeten voeren… • Duidelijke ontwerpvoorwaarde waarmee vanaf de eerste lijn kan worden rekening gehouden • Meerkost hoog energetisch ambitieniveau a rato van 10% mee in begroting
5 - 6/02/2015
Hoe verliep de opmaak Opmaak energiestandaard opgenomen in Klimaatactieplan, goedgekeurd door deputatie 17 november 2011: • 3.5 Acties bestaande gebouwen • Actie G5 : energiestandaard vastleggen voor renovatie van de gebouwschil en de installaties.
• 3.6 Acties nieuwbouw of nieuwe gebouwen • Actie G12 : energiestandaard voor nieuwbouw en nieuwe gebouwen opstellen zowel voor de gebouwschil als voor de installaties.
6 - 6/02/2015
Hoe verliep de opmaak Er werd een werkgroep opgesteld bestaande uit mensen van • DIN / DMN / Kamp C • Op de agenda: • Scope: Bepalen welke gebouwen dienen te voldoen • Nieuwbouw / Totaalrenovatie / Deelrenovatie / Erfgoed
• Formulering: Wijze van definiëren vastleggen (Rekenmethodiek) • EPB (K-, E-peil) / PHP (PHPP) • Overleg met PHP • Wat doen andere overheden
• Energiestandaard • Nieuwbouw en totaalrenovatie • Deelrenovatie en waardevol erfgoed • Wat met hernieuwbare energie • Al dan niet voor certificatie
7 - 6/02/2015
Hoe verliep de opmaak • EPB: • K-peil • E-peil (enkel voor woon-, kantoor- en schoolgebouwen) • Minimum eisen aan schildelen • Al dan niet met aanvullende eisen voor luchtdichtheid, ventilatie,…
• Passiefbouw: • Eisen zoals vastgelegd door PHP (passiefhuisplatform) • Al dan niet met aanvullende eisen voor aandeel hernieuwbare energie, … • Al dan niet met passiefhuis certificaat
8 - 6/02/2015
Energiestandaard Provincie Goedkeuring standaard door deputatie op 23 mei 2013
• Nieuwbouw en Totaalrenovatie: • Passiefstandaard met certificatie (verwarmd ten behoeve van mensen) • Best beschikbare technieken (niet verwarmd ten behoeve van mensen)
• Deelrenovaties: EPB als minimum eis • Renovatie van historisch erfgoed / architecturaal waardevolle
gebouwen afhankelijk van de mogelijkheden op de site, EPB als streefwaarde
• Geen bijkomende eisen bovenop EPB voor hernieuwbare energie.
9 - 6/02/2015
De energiestandaard Goedkeuring standaard door deputatie op 23 mei 2013
• Passiefstandaard: • Netto energiebehoefte voor ruimteverwarming<= 15kWh/m².jaar • Netto energiebehoefte voor koeling<= 15kWh/m².jaar • Luchtdichtheid n50-waarde <= 0,6 vol/h • Temperatuuroverschrijdingsfactor boven 25°C <=5% (Voor gebouwen >
1000m² berekening a.d.h.v. dynamische simulatie) • Primaire energie voor verwarming, koeling, verlichting en hulpstroom <= 90 – (2,5 x compactheid) kWh/m².jaar
10 - 6/02/2015
De energiestandaard Goedkeuring standaard door deputatie op 23 mei 2013 “Als omstandigheden zoals beperkende geometrie of stedenbouwkundige randvoorwaarden leiden tot onverantwoorde ingrepen mag de netto energiebehoefte van 15 kWh/m2 herrekend worden zoals toegepast door het Brussels Gewest. Dit houdt een simulatie in van de maximale netto energiebehoefte van het gebouw met zijn beperkende geometrie samen met vastgelegde waarden voor de schildelen, ventilatie, luchtdichtheid, … • Ondoorzichtige wanden : Ugem = 0.12W/m2K • Voor alle ramen en deuren : Ugem = O.85W/m2K • Luchtdichtheidswaarde n50 : 0.6 volumewisselingen/uur • Een ventilatiesysteem met een recuperatierendement gelijk aan 75% en een goede afstelling van de installatie (mheat, sec i = 1) • Alle overige in te voeren parameters zijn afhankelijk van het bestudeerde project.
Deze afwijkingsregel kan per project ingeroepen worden door het Team Duurzaam Bouwen van de dienst Infrastructuur en wordt niet standaard mee opgenomen in de bestekken.”
11 - 6/02/2015
De energiestandaard Goedkeuring standaard door deputatie op 23 mei 2013
• Vanaf 2018 stappen we over voor nieuwbouw van de
Passiefstandaard naar de standaard Bijna-EnergieNeutrale gebouwen (BEN-standaard) zoals gedefinieerd zal worden door de Vlaamse Overheid.
• Voor de gebouwentypes waarvoor de Vlaamse Overheid dan (nog) geen BEN-definitie geformuleerd heeft, zal de Passiefstandaard behouden blijven.
12 - 6/02/2015
Samenwerking met PHP • Uit alles wat voorafgaat blijkt de wenselijkheid om een
samenwerking met de “Passiefhuis-Platform VZW” op te zetten. Enerzijds voor het stellen van de randvoorwaarden, anderzijds voor het begeleiden van het traject en voor het certificeren
• Op 26 sept 2013 werd de samenwerkingsovereenkomst afgesloten bestaande uit een raamcontract voor opleiding, helpdesk en projectondersteuning inclusief certificatie.
13 - 6/02/2015
Samenwerking met PHP • Trajectbegeleiding door het Passiefhuisplatform tot en met certificatie.
• Dwingend karakter • Kwaliteitsborging
• Mijlpalen trajectbegeleiding • Projectdefinitie : is het project al dan niet certificeerbaar? • Evaluatie voorontwerp • Controle aanbestedingsdocumenten • Werfnazicht : plaatsing isolatie/schrijnwerk (optie) • Werfnazicht : inrichten van de technische installaties en de
luchtdichtheidstest. (optie) • Controle As-built dossier. • Certificaat indien conform
14 - 6/02/2015
Energiestandaard • Deel I: Hoe zijn we tot de energiestandaard gekomen. • Door Wim Van Acker (FACI: Facilitaire dienst – Provincie Antwerpen)
• Deel II: Onze ervaring met de energiestandaard • Door Katrien Meyns (DIN: Dienst werken, infrastructuur en vastgoedbeheer
• Deel III: Energiestandaard, mogelijkheid Lokale Overheden • Door An De Vriendt (Kamp C – Provincie Antwerpen)
15 - 6/02/2015
Energiestandaard in de praktijk • Het nieuwe provinciehuis. • Werf in uitvoering
• Clublokaal Rivierenhof, Deurne. • Aanbesteding te publiceren, aanbestedingsdossier voor nazicht bij PHP.
• Onthaalgebouw De Averegten, Heist o/d Berg. • Werf opgestart januari 2015.
16 - 6/02/2015
Het nieuwe provinciehuis
17 - 6/02/2015
Het nieuwe provinciehuis BREEAM Rating van nieuwe provinciehuis : excellent • BREEAM is een beoordelingsmethode om de duurzaamheid van gebouwen te bepalen.
• BREEAM maakt gebruik van een kwalitatieve weging; als totaalscore krijgt een gebouw een waardering als pass, good, very good, excellent of outstanding.
• Toetsing van het project nieuwe provinciehuis aan de BREEAM geeft als resultaat een score excellent.
18 - 6/02/2015
Het nieuwe provinciehuis Belang van energie binnen score Breeam :
19 - 6/02/2015
Het nieuwe provinciehuis • Hoge score voor energie binnen BREEAM houdt onder meer in dat een laag E-peil wordt behaald.
• EPB-berekeningen toegepast op project provinciehuis • E-peil 38 en K 20 (Berekeningsmethodiek K-peil optie B)
• Passiefhuisrekenmethodiek toegepast op het project provinciehuis toont aan dat het project ook voldoet aan de passiefhuiscriteria. • Netto energiebehoefte voor ruimteverwarming<= 15kWh/m².jaar • Netto energiebehoefte voor koeling<= 15kWh/m².jaar • Luchtdichtheid n50-waarde <= 0,6 vol/h • Temperatuuroverschrijdingsfactor boven 25°C <= 5% (berekening
a.d.h.v. dynamische simulatie) • Primaire energie voor verwarming, koeling, verlichting en hulpstroom <= 90 – (2,5 x compactheid) kWh/m².jaar
20 - 6/02/2015
Clublokaal Rivierenhof
21 - 6/02/2015
Clublokaal Rivierenhof
22 - 6/02/2015
Clublokaal Rivierenhof • EPB-berekeningen toegepast op project clublokaal Rivierenhof • K-peil = 26, optie B methode van de EPB-aanvaarde bouwknopen.
• Waardering van de energetische prestatie via het E-peil is voor dit project
niet mogelijk. Binnen de EPB-regelgeving wordt een dergelijke bestemming onderverdeeld als A(ndere) S(pecifieke) B(estemming). E-peilberekening enkel mogelijk bij een bestemming school, kantoor of woning.
• Toepassing van passiefhuisprincipes. • Sterk geïsoleerde gebouwschil om de transmissieverliezen zo veel mogelijk te beperken.
• Aandacht voor luchtdichtheid en het toepassen van een ventilatiesysteem met warmterecuperatie om de ventilatieverliezen zo veel mogelijk te beperkten.
• Zonnewinsten optimaal benutten (ontwerp beglaasde oppervlakten) en beheersen (gebruik van zonnewering).
23 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten
24 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten
25 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten • EPB-berekeningen toegepast op project onthaalgebouw Averegten • K-peil = 16, optie B methode van de EPB-aanvaarde bouwknopen.
• Waardering van de energetische prestatie via het E-peil is voor dit project
niet mogelijk. Binnen de EPB-regelgeving wordt een dergelijke bestemming onderverdeeld als A(ndere) S(pecifieke) B(estemming). E-peilberekening enkel mogelijk bij een bestemming school, kantoor of woning.
• Toepassing van passiefhuisprincipes. • Sterk geïsoleerde gebouwschil om de transmissieverliezen zo veel mogelijk te beperken.
• Aandacht voor luchtdichtheid en het toepassen van een ventilatiesysteem met warmterecuperatie om de ventilatieverliezen zo veel mogelijk te beperkten.
• Zonnewinsten optimaal benutten (ontwerp beglaasde oppervlakten) en beheersen (gebruik van zonnewering).
26 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Opbouw gevel
27 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Opbouw dak
28 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Opbouw vloer
29 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Buitenschrijnwerk • Thermisch verbeterd schrijnwerk, profielen hout met alu bekleed. • Drievoudige beglazing • Thermisch verbeterde afstandshouders • Raaminbouw met een minimum aan koudebrugwerking
30 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Technieken • Systeem verwarming : lucht – waterwarmtepomp in combinatie met vloerverwarming. Warmtepomp tevens voor productie van sanitair warm water.
• Systeem verluchting : ventilatie systeem D met warmterecuperatie • Type verlichting: Led en TL, regeling via aanwezigheids- en bewegingsdetectie
31 - 6/02/2015
Onthaalgebouw de Averegten Financieel
• Kostprijs van deze nieuwbouw compleet met technieken : 1 180 000 Euro inclusief BTW
• Kostprijs/m2bebouwde oppervlakte : 2 332 Euro/m2 bebouwde • •
oppervlakte. Bebouwde oppervlakte : 506 m2 Beschermd volume : 2 513 m3
32 - 6/02/2015
Energiestandaard in de praktijk • Er is binnen onze bouwdienst extra aandacht voor het ‘energiezuinig bouwen’ sedert de goedkeuring van de energiestandaard door de deputatie.
• PHP-rekenmethodiek impliceert dat gebruik en bezettingsprofiel per ruimte moeten worden ingegeven, afspraken rond gebruik en bezetting moeten duidelijk worden opgenomen in het programma van eisen.
• Extra aandacht door PHP voor luchtdichtheid en invloed van koude
bruggen op het energieverlies via de gebouwschil waardoor de ontwerper verplicht wordt om uitgewerkte bouwdetails reeds vroeg in het ontwerpproces aan te reiken.
33 - 6/02/2015
Energiestandaard in de praktijk • Eigenschappen van de gebruikte materialen met betrekking tot de energieprestatie van de gebouwschil worden ondubbelzinnig opgenomen in het bestek. De regelgeving ivm het opmaken van een bestek binnen de wet op de overheidsaanbestedingen kan soms voor ‘obstakels’ zorgen. • Bvb bij de beschrijving van platte dak koepels.
• Prestatie rond luchtdichtheid wordt mee opgenomen in het bestek • Een intense samenwerking tussen EPB/PHP-berekenaar, architect en ingenieur technieken is nodig.
34 - 6/02/2015
Energiestandaard in de praktijk • Vooraleer ambitie passief voorop te stellen, bouwproject in alle
aspecten grondig te evalueren. Niet alle bouwprojecten zijn geschikt om te worden getoetst aan de standaard certificatiecriteria zoals PHP deze vooropsteld. Eventueel wordt door PHP hun berekeningsmodel ‘bijgestuurd’ ifv aard van project. In voorkomend geval kan worden gewerkt met certificatie volgens passiefhuisprincipes. • Bvb projecten die worden benadeeld omwille van beschaduwingen, oriëntatie en compactheid waardoor het criteria van de maximale energiebehoefte van 15 kw/m2jaar extreme eisen stelt aan de gebouwschil. Zie alternatieve piste (piste B) regelgeving Brusselsgewest. • Bvb indien het gebruiksprofiel te veel afwijkt van wat een ‘regulier’ gebruik zou zijn, bvb een gebouw die maar zeer weinig wordt gebruikt tijdens het stookseizoen.
35 - 6/02/2015
Energiestandaard in de praktijk • Bij het realiseren van een tertiair gebouw met als ambitieniveau ‘passief, certificatie door PHP’, is trajectbegeleiding door PHP noodzakelijk.
• Bouwteam met ervaring ivm passiefbouwen geniet de voorkeur. Passiefhuisplatform staat in voor certificatie van het project, mindere focus op het geven van advies.
• Verhogen van het kennisniveau van de medewerkers van de
bouwdienst door deelname aan het opleidingenprogramma van het Passiefhuisplatform.
36 - 6/02/2015
Conclusie • Dankzij de energiestandaard van de provincie kunnen projecten met een hoog energetisch ambitieniveau worden gerealiseerd.
• Energiekosten worden voor de provincie tot een minimum herleid. • De projecten ondersteunen de doelstelling : provincie als organisatie klimaatneutraal in 2020.
37 - 6/02/2015
Energiestandaard • Deel I: Hoe zijn we tot de energiestandaard gekomen. • Door Wim Van Acker (FACI: Facilitaire dienst – Provincie Antwerpen)
• Deel II: Onze ervaring met de energiestandaard • Door Katrien Meyns (DIN: Dienst werken, infrastructuur en vastgoedbeheer
• Deel III: Energiestandaard, mogelijkheid Lokale Overheden • Door An De Vriendt (Kamp C – Provincie Antwerpen)
38 - 6/02/2015
Energiestandaard Lokale Overheden • Standaard in opmaak en zodra specificaties vastliggen: oproep aan Lokale Overheden vanuit Departement Leefmilieu
• Advies vragen bij Kamp C • Ambitieniveau/Programma van eisen bepalen voor (ver)bouwprojecten • Zelf al energiestandaard vastleggen vóór de oproep
39 - 6/02/2015
Uitgebreide ondersteuning Kamp C PROJECTADVIES
• screening en advies van (ver)bouwplannen op duurzaamheid • globaal screenen van lastenboeken op duurzaamheid • advies over welk gebouw eerst aan te pakken, prioriteiten bepalen • •
in aanpak advies bij bepaling ambitieniveau nieuwbouw en renovatie helpdesk voor bouwtechnische problemen
• advies bij opstellen van nieuwe structuurplannen,
stedenbouwkundige voorschriften inzake duurzaamheid (bv.duurzame wijkontwikkeling)
40 - 6/02/2015
Bedankt
PROVINCIE ANTWERPEN PaS - Provinciehuis aan de Singel, Desguinlei 100, 2018 Antwerpen T 03 240 66 83 www.provincieantwerpen.be
