Kleurweergave-index in beweging Veiligheid en zelfstandigheid voor ouderen Meer winst uit MVO Road Lighting Energie-akkoord

Kleurweergave-index in beweging • Veiligheid en zelfstandigheid voor ouderen • Meer winst uit MVO • Road Lighting • Energie-akkoord

[inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 1

18-11-15 19:23

STRIP SQUARE

www.performanceinlighting.com [inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 2

18-11-15 19:23

E

05

Van de redactie Actueel

12

Kleurweergave-index in beweging

Veiligheid en zelfstandigheid voor ouderen

20

25

24

NSVV: Internationale ontwikkelingen CIE gepresenteerd

IGOV: Meer winst uit MVO

34

29

Verlichtingsprofessional naar een hoger niveau

Industrieel erfgoed behouden

42

16

Road Lighting

Sterk derde kwartaal voor woondetailhandel

06

Column: Verblindend

Resultaten monitor Energie-akkoord doelstellingen

47

38 44

Productnieuws

Coverfoto: The Beacon (zie p. 7). Fotografie: Andy Ryan.

Colofon [inst]ALLICHT is een uitgave van Covordia Publishing Postbus 907, NL-7400 AX Deventer [email protected] T +31 570 820214 Hoofd- en eindredactie Stéphanie Schoordijk [email protected]

Leesdoelgroepen

Architecten & ingenieurs, (licht)ontwerpen adviesbureaus, projectadviseurs en -inrichters, interieurbouw, Rijksgebouwendienst, installatie, calculatie, inkoop, management, onderhoud, werkvoorbereiding, groothandels, facilitairdiensten/ -managers, gemeenten, golfbanen, hotels, horeca, industrie, jachthavens, musea, onderwijs, bungalow-, pret- en recreatieparken, schouwburgen, theaters, wellnesscentra, woningbouw, zorginstellingen, agenturen, fabrikanten, importeurs, grootwinkelbedrijven, interieurspecialisten, lichtspeciaalzaken, woonindustrie, tuincentra, dhz-branche, gemeenten, beheer en infratechniek, provincies, Rijkswaterstaat

Uitgever Gerrit A.H. van Coeverden gerrit@installicht.nl M +31 6456-15588

betalende abonnees en via controlled circulation.

Sales Glenn van Coeverden [email protected] M +31-6294 79315

Vormgeving Inkvisible, André Weigand, Warnsveld [email protected]

Sales Italia, Österreich, Schweiz Casiraghi Pubblicità Internazionale Mr. Oliver D. Casiraghi Via Cardano 81, IT-22100 Como Phone: +39-031 261 407 [email protected]

Druk Veldhuis Media, Raalte www.veldhuis.nl

Aan dit nummer werkten mee: Wie werkten mee: Han van Es, Peter Hanselaer, Trea ten Kate, Rien Kort, Paul Settels Abonnementen Jaarabonnement à (E 92,50 excl. 6% btw) voor 10 nummers. Opgave nieuwe abonnees, wijzigingen en/of klachten bezorging: [email protected]

[inst]ALLICHT wordt uitsluitend verspreid onder

Oplage deze maand 13.000 exemplaren

Auteursrecht en aansprakelijkheid

Het auteursrecht voor de redactionele inhoud van [inst] ALLICHT wordt voorbehouden. Vermenigvuldiging en/of verspreiding van het geheel of delen van de inhoud is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2015 Covordia Publishing. Uitgever en redactie betrachten de grootst mogelijke zorgvuldigheid bij de samenstelling van [inst]ALLICHT. Zij aanvaarden geen aansprakelijkheid voor verstrekte technische gegevens en prijzen.

Covordia Publishing werkt journalistiek samen met:

• FHI - Ledcluster – brancheorganisatie (mediapartner) • IGOV - InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (mediapartner + rubriek) • NSVV – Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (mediapartner + rubriek + marketingcommissie) • Stichting KIEN - Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (mediapartner)

Covordia Publishing treft u op diverse beurzen:

• FHI – Led Evenement (mediapartner) • Fiera Milano – Euroluce (mediapartner) • Good! – LedExpo (mediapartner) • Kortrijk – Interieur Biënnale • Messe Frankfurt – Light+Building • Jaarbeurs Utrecht –Elektrotechniek (mediapartner)

Verschijningsfrequentie [inst]ALLICHT verschijnt 10 maal per jaar Voor meer informatie www.installicht.nl

03 [inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 3

18-11-15 19:23

Artecta: LED’s get together!

Artecta neemt 27 & 28 januari deel aan de LED Expo in de Brabanthallen te ‘s-Hertogenbosch. Graag zouden wij U ontvangen op onze stand C5. U kunt gratis toegang verkrijgen door te registeren met de volgende toegangscode: le16b103 op www.ledexpo.nl/registreer/ [email protected] of bel 045-5667734.

In- en Exterieurverlichting van eigen bodem


18-11-15 19:23

VAN DE REDACTIE

Agenda 8 - 10 december 2015

Elektro Vakbeurs Hardenberg www.evenementenhal.nl

11 december 2015

Symposium Licht, donker en slaap Amsterdam www.solg.nl

18 - 20 januari 2016 CUE2016 Ahoy Rotterdam www.cue.nl

21 januari 2016

Nationaal congres voor OVL Hoevelaken www.nsvv.nl

27 - 28 januari 2016

LedExpo Brabanthallen Den Bosch www.ledexpo.nl

13 - 18 maart 2016

Light+Building Messe Frankfurt light-building.messefrankfurt.com

Opleidingen CLS ledworkshop: www.cls-led.com Edu-Lux: www.edu-lux.nl iLo: www.lichtontwerpen.nl

Helder

Kleurweergave gaat over goed kleuren weergeven, maar bedoelt iedereen daarmee wel hetzelfde? CRI is aan vernieuwing toe. Peter Hanselaer van de KU Leuven brengt opheldering. IGOV gaat over de onduidelijkheden en kanttekeningen bij MVO, en stelt de vraag hoe gemeenten dit verhaal zó helder kunnen maken, dat iedereen eraan kan voldoen. Visio brengt helderheid met een andere kijk op verlichting en architectuur voor ouderen en voor mensen met een visuele beperking. Visio laat zien meer te zijn dan een zorgorganisatie, en haar expertise kan de horizon van ontwerpers en architecten aangenaam verbreden. Dat voorkomt in veel gevallen faalkosten, ongevallen en desoriëntatie, en het kan soms met heel eenvoudige middelen. Ook helder is het boek Road Lighting, dat flink is herschreven. De NSVV presenteert de internationale ontwikkelingen van de CIE, en Copaco en Verbatim slaan de handen ineen om lichtprofessionals voor te bereiden op de verwachte digitale tsunami. Ze bieden ook helderheid wat betreft kansen voor de installateur. Verder laat Lloyd Industrials oude lampen weer helder schijnen, houdt Paul Settels een vurig betoog voor verlichting die wel helder, maar niet zo verblindend is en die wordt aangelegd door de vakman, en tot slot is er nieuws over de resultaten van de monitor van de Energie-akkoord-doelstellingen. Voor de komende periode wensen wij u veel feestvreugde. Hoe helder kan uw licht schijnen in het nieuwe jaar? Veel leesplezier! Stéphanie Schoordijk Hoofdredacteur [inst]ALLICHT

Infra Engineering www.infra-engineering.nl/opleidingen Hogere verlichtingskunde ROC Midden NL: [email protected] Instituut voor audio- en belichtingstechniek: www.iabopleidingen.nl Lichtconsult: www.lichtconsult.nl Lighting Design Academy: www.lightingdesignacademy.org Meutzner LichtOpleidingen: www.meutznerlichtopleidingen.nl Romar workshops: www.romarled.com De Theaterschool: www.theaterschool.nl


18-11-15 19:23

ACTUEEL

Light + Building 2016 ‘Where modern spaces come to life: digitaal individueel – gekoppeld’ – dat is het motto van Light + Building 2016. Op deze internationale toonaangevende beurs met een uniek productassortiment toont de industrie intelligente oplossingen, toekomstgerichte technologieën en actuele designtrends die niet alleen de rendabiliteit van een gebouw verhogen, maar ook het comfort verhogen, de behoefte aan veiligheid benadrukken en zowel het design als de levenskwaliteit van de gebruikers verbeteren. Alle marktleiders hebben hun deelname aan de vakbeurs van 13 tot 18 maart 2016 toegezegd, het beursterrein zal volledig bezet zijn. Light + Building neemt de actuele branchethema’s weer op: de trends in de lampenmarkt en de invloed van licht op de mens staan net zozeer centraal als gekoppelde veiligheid, intelligente huisen gebouwautomatisering en efficiënt energiemanagement. Eén accent van de beurs ligt op de innovaties op het gebied van veiligheidstechniek. De integratie van verschillende veiligheidssystemen, zoals videobewaking of toegangscontrole, de koppeling en de integratie in de technische gebouwautomatisering daarvan bij Smart Building en Smart Home zijn essentiële aspecten. Naast getoonde innovaties en oplossingen rond gekoppelde veiligheid zijn er tal van events van het kaderprogramma speciaal afgestemd op thema’s rond veiligheidstechniek, zoals bijvoorbeeld voordrachten van experts die de actuele ontwikkelingen toelichten en het praktische voordeel van gekoppelde veiligheid beschrijven. De zowat 2500 exposanten presenteren zes beursdagen lang alle branchetrends die aanvullend in een veelzijdig kaderprogramma worden belicht en tijdens gefundeerde vakvoordrachten worden uitgediept. Bovendien levert de internationale toonaangevende beurs een duidelijk totaaloverzicht, opgesplitst in licht, elektrotechniek en huisen gebouwautomatisering. In deze drie toepassingsgebieden tonen nationale en internationale exposanten hun producten op 22 halniveaus. De vraag om een aangename arbeids- en woonkwaliteit is groter dan ooit, en de aan energie-efficiëntie, veiligheid en comfort gestelde eisen nemen toe. De toenemende koppeling en digitalisering van elektrotechnische installaties maken individuele oplossingen mogelijk voor de gebruiker. ‘Modern spaces’ toont ook de nieuwe speciale show Digital Building, die het hoofdthema ‘digitaal - individueel gekoppeld’ aan de hand van verschillende technische oplossingen beleefbaar maakt. De show toont de techniek en ook de systematische en gekoppelde samenwerking van de componenten binnen moderne ruimten. Voor verschillende deelgebieden van de gebouwtechniek worden op technologie-eilanden de nieuwste ontwikkelingen systemisch en gekoppeld voorgesteld.

Een richtinggevend trendthema is Human Centric Lighting, oftewel de uitwerking van licht op het prestatievermogen en het welzijn. Bij de planning van nieuwbouw wordt ook de integratie van de lamp in de architectuur steeds belangrijker: een veelvuldige en individuele vormentaal van lichtvormgeving is bij de planning van openbare ruimten in trek. Bij Urban Lighting komt het gelijktijdig aan op een maximale energie-efficiëntie en kostenbesparingen. Ongeveer 1650 fabrikanten presenteren het totaalassortiment rond licht. ‘Lichtblikken’ op de toekomst worden op 16 halniveaus in de hallen 1 tot 6 en 10 en ook op het forum geopend.

Bij gebouwautomatisering verbeteren de toenemende koppeling en digitalisering van elektrotechnische installaties de arbeids- en woonkwaliteit. Op Light + Building toont de industrie oplossingen en technologieën die niet alleen op individuele mogelijkheden op het gebied van vormgeving en hoog comfort, maar ook op een laag energieverbruik en moderne veiligheidseisen mikken. Het aanbod rond energie-efficiënte gebouwsysteemoplossingen, elektrische installatie en gebouwinfrastructuur vinden de vakbezoekers in hal 8.0. In hal 11.0 draait alles om elektrische installatie- en netwerktechniek. Bijkomend tonen enkele fabrikanten op deze beide halniveaus ook producten uit de huisen gebouwautomatisering. Designgerichte elektrische installaties en gebouwsysteemtechniek zijn in hal 11.1 terug te vinden. Deze drie halniveaus met zowat 500 exposanten bieden een alomvattend overzicht van actuele trends op het gebied van huisen gebouwautomatisering en Smart Powered Building. In hal 9.0 tonen ongeveer 350 exposanten toekomstgerichte oplossingen voor de huisen gebouwautomatisering en voor de gebouwinfrastructuur. Bovendien staan op dit halniveau de energie-efficiënte gebouwsysteemoplossingen en elektrische installaties centraal. Aanvullend op het ruime productaanbod van de exposanten is er een veelzijdig kaderprogramma. Accenten liggen bij het komende evenement op veiligheidstechniek, Digital Building, Building Information Modeling (BIM), Smart Powered Building en trends in de lampenmarkt. Voor alle vakbezoekers, zoals architecten, ingenieurs, ontwikkelaars, binnenhuisarchitecten, designers, ambachtslieden, handel en industrie is er een op een specifiek thema afgestemd aanbod – van speciale shows over vakvoordrachten tot presentaties van trends.

www.light-building.com


18-11-15 19:23

Startsein voor elk podiumevent Van 18 tot en met 20 januari 2016 vindt CUE2016 plaats in Ahoy Rotterdam. Deze tweejaarlijkse vakbeurs voor event-, installatie- en entertainmenttechnologie biedt een totaaloverzicht van technische faciliteiten voor binnen- en buitenpodia. Het is de vaste ontmoetingsplaats voor technici in de evenementenbranche en podiumkunsten, zo geeft men aan. Exposeren op CUE is interessant voor fabrikan-

Het baken

Voor The PNC Financial Services Group heeft ESI Design een datagestuurde media-installatie ontworpen genaamd The Beacon. Deze bevindt zich in The Tower van PNC Plaza in Pittsburgh (VS) en pulseert met bewegend licht, kleur en geluidsfragmenten om allerlei elementen real-time weer te geven die te maken hebben met dit gebouw: waterverbruik, recycling van water, zonlicht, natuurlijke ventilatie, afval, composteren ervan, het gebruik van kunstlicht enzovoort. Dit gebouw is dermate duurzaam, dat het de hoogste rating heeft gekregen van de Amerikaanse Green Building Council. De 8 m hoge installatie bestaat uit 1584 doorzichtige lcdpanelen met ledverlichting erachter en vormt een uniek doek voor media-uitingen. Om het grote publiek

ten, leveranciers en verhuurders van onder andere licht-, beeld- en geluidstechniek en ontwerp, decor, inrichting, hijs- en heftechniek. De beurs wordt ondersteund door de brancheverenigingen VPT, VNPF en VVEM. Zij nodigen hun leden uit voor een bezoek aan de beurs. Registreren kan op de site.

www.cue.nl

Fotografie: Andy Ryan.

te betrekken bij The Beacon heeft ESI Design een website (pncbeacon.com) die vanaf elk digital apparaat toegankelijk is. ESI Design mag ontwerpen graag omtoveren tot een bijzondere beleving, en heeft dat ook al gedaan voor retailers, culturele instellingen, musea en andere publieke omgevingen.

www.esidesign.com www.pnc.com


18-11-15 19:23

ACTUEEL

Mont Blanc tunnel

Omdat deze tunnel afgelopen juni het 50-jarig bestaan vierde, vroeg GEIE Tunnel du Mont Blanc aan lichtonwerpbureau Agence Lumière om beide toegangen te voorzien van bijzondere verlichting. LEC uit Lyon voorzag hen van 62 m Ligny-5635 light bars in koudwit en in blauw. Ieder verlichten ze ruim 30 m aan bogen voor de tunnelingangen. Verder leverde LEC 44 projectoren en zijn de armaturen DMXgestuurd voor de witte en blauwe golfbewegingen van deze verlichting.

www.lec-lyon.com

Led-armaturen specificeren

Led-armaturen specificeren is sinds de introductie van ledverlichting niet makkelijker geworden. De technologie vernieuwt continu, waardoor er nu meer mogelijk is dan met de oude technologieën. Bovendien komen er steeds meer nieuwe bedrijven bij die verlichting produceren. Het is dan vaak onduidelijk waarop je moet letten. Het boek Led-armaturen specificeren geeft uitleg over essentiële specificaties en plaatst deze in perspectief in begrijpelijke taal. Het boek legt makkelijk en snel uit wat de parameters betekenen en de lezer krijgt handvatten aangereikt om te bepalen welke daarvan essentieel zijn voor zijn project. Dit boek is geschreven voor diegenen die zich op de scheidslijn bevinden tussen de eindgebruiker en de fabricant, voor iedereen die met de specificatie en aanschaf van verlichting te maken heeft, zoals architecten, bestekschrijvers, lichtplanners, gebouwbeheerders, facilitaire managers, enzovoort. Ook voor de eindgebruikers en fabrikanten zelf is het een nuttig boek. In dit informatieve naslagwerk dat overzichtelijk is opgebouwd, kan snel antwoord worden gevonden op een vraag. Het is een compact boek dat makkelijk kan worden meegenomen. Technische gegevens: ISBN: 978-90-824357-0-2, Paperback, 112 pagina’s. Auteur: Jacob Nuesink. Voor actuele verkrijgbaarheid raadpleeg www.litecert.com. 

Overal daglicht zonder koudebrug! 08 [inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 8

18-11-15 19:23

ACTUEEL

Llove Design Het Lloyd Hotel is al sinds de opening een stalenkaart van Dutch Design. Om haar tienjarig bestaan kracht bij te zetten, lanceert het hotel daarom nu haar eigen design label: LLOVE Design. Na de eerdere succesvolle ontwikkeling van de Lloyd Tafel is de Llove lamp van Wannes Royaards het eerste ontwerp dat onder het Llove Label wordt uitgebracht. Om de lamp in een juiste omgeving te presenteren, kreeg Royaards de opdracht er een ideale hotelkamer omheen te ontwerpen. Ruim 50 internationaal bekende en opkomende Nederlandse designers en kunstenaars lieten inmiddels hun sporen achter in het hotel. Dit jaar kreeg Royaards alle ruimte, wat resulteerde in deze lamp en een bedtafel, een koelkast als stripfiguur, een paar eigenwijze fauteuils en een aantal kasten. Het spiegelende materiaal van plaatmateriaalspecialist Baars & Bloemhoff geeft een contrasterende twist aan de extreem ‘eenvoudige’ ontwerpen van

Royaards: “Voor kamer 114 was ik op zoek naar ‘goed fout’ functionalisme dat leeft. De blauwe fauteuil met vloekend blauwe bekleding en de brocante vitrage met flamingo’s lijken op het eerste oog misschien lelijk of ouderwets, maar in de juiste vorm en setting zorgen ze voor een nieuwe lading. Het is alsof ze zeggen: ‘Zie je wel, ik mag er best zijn.’ Op dezelfde manier speel ik met verhoudingen van de ontwerpen, waardoor ze als karakters uit stripverhalen tot leven komen. Dat hoor ik ook wel eens over mijn kleding- en koelkasten, die zouden met hun korte poten en net iets te grote hendels zo de deur uit kunnen hobbelen.” Vlammende silhouetten kunnen naast het hotelbed door de Royaards Llove Lamp met één haal aan de trekschakelaar verschijnen en ook zo weer verdwijnen. In het glimmende materiaal wordt weerspiegeld wat wellicht alleen voor de nacht is bedoeld, maar na een nacht slapen blijkt niet alleen de herinnering blijvend, bij het ontwaken staat ook je eigen Llove lamp nog naar je te glimlachen.

www.lloydhotel.com

Publiekssymposium Licht, donker en slaap Licht, donker en slaap zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en van groot belang voor de gezondheid en prestaties van mensen. We werken en leven op tijden dat onze biologische klok aangeeft dat we moeten slapen en rusten op tijden dat anderen actief zijn. Van licht is bekend dat het een stimulerend en regulerend effect heeft en dat het kan helpen om slaap, stemming en prestaties te verbeteren. Een kwalitatief slechte of verstoorde slaap geeft daarentegen problemen met de concentratie en alertheid op korte termijn en stemming en gezondheid op de langere termijn. Duisternis geeft de mogelijkheid om te kunnen slapen, te rusten en te herstellen. Vreemd genoeg heeft de aandacht voor bovenstaand onderwerp nog weinig prioriteit in de moderne maatschappij, met uitzondering van de topsport. Daar wordt lichttherapie al langere tijd met zeer veel succes ingezet. Het Amsterdam Light Festival en het International Year of Light 2015 vormen een mooie aanleiding om het onderwerp meer in de belangstelling te zetten voor een breed publiek, daarom organiseert Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid op 11 december aanstaan-

de in Amsterdam, samen met de Hersenstichting en Topsport Community, het publiekssymposium Licht, Donker en Slaap. Toonaangevende sprekers uit de wetenschap, zoals onder andere prof.dr. Eus van Someren van het Nederlands Herseninstituut, dr. Marijke Gordijn van de Universiteit Groningen en Olympisch zwemkampioen Pieter van den Hoogenband laten hun licht schijnen op onderzoek en ervaringen met licht als een stimulerend fenomeen. Het symposium is voor iedereen toegankelijk en wordt georganiseerd in de Beurs van Berlage van 10:00u tot 17:00u. De entree bedraagt E 30. Na afloop kunnen de bezoekers van het evenement tegen gereduceerd tarief een boottocht maken langs de lichtobjecten van het Amsterdam Light Festival.

www.solg.nl


18-11-15 19:23

ACTUEEL

Led Expo Benelux Een technologische revolutie verdient een eigen podium, zoals LED Expo Benelux. Deze vakbeurs 2.0, een innovatieve hybride van tentoonstelling, kennis-event en networking platform, ontwikkelt zich net zo snel als de verlichtingsmarkt. Led Expo had 100% groei in expositieruimte in het tweede jaar en nu met de derde editie groeit de beurs weer 50%. Op 27 en 28 januari kan iedereen zich in de Brabanthallen op de hoogte stellen van de laatste stand van zaken op ledgebied. Led Expo is de plek waar architecten, lichtadviseurs, installateurs, gebouweigenaren/beheerders, terreineigenaren/beheerders, ambtenaren en bestuurders zich uitgebreid en efficiënt kunnen oriënteren. Ledverlichting kan worden gekoppeld aan data, en dan kan een lantaarnpaal opeens ook het verkeer beter laten doorstromen. Winkelverlichting kan klantenwensen uitlezen op smartphones, producten aanlichten en informatie sturen over acties en de nieuwste aanbiedingen. Kantoren krijgen daglichtafhankelijke constante regelingen die automatisch perfecte lichtomstandigheden regelen, en in de naaste toekomst worden geïntegreerde sensorgestuurde systemen die niet alleen het licht, maar ook het klimaat en de beveiliging regelen, de norm. Deze ontwikkelingen gaan zich niet alleen voordoen in het bedrijfsleven of bij de overheid, maar op termijn ook bij de consument. Deze toekomst van led heeft een eigen plaats op de

beurs, in de Led Dome wordt een tipje van de sluier opgelicht. De opkomst van ledverlichting heeft de markt geopend voor fabrikanten met kennis op het gebied van halfgeleiders, zoals Cree en Samsung, en ook voor een snel groeiende groep van MKB bedrijven; op service gerichte leveranciers en innovators. Deze ontwikkeling biedt veel voordelen, zoals versnelde innovatie, specialisatie en prijsconcurrentie, maar een nadeel is dat zo’n groot aanbod aan leveranciers en producten ‘keuzestress’ veroorzaakt en het selectietraject compliceert. De behoefte van afnemers aan een helder overzicht en aan toegankelijke, praktijkgerichte kennis is de verklaring van het succes van Led Expo Benelux, zo geeft men aan. Met circa 100 gespecialiseerde ledbedrijven biedt de beurs een compleet beeld van het actuele aanbod en met 28 workshops en kennis-sessies krijgen bezoekers waardevolle en direct toepasbare informatie. In één dag volledig op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen? Dat kan door een bezoek aan Led Expo op 27 of 28 januari 2016 in de Brabanthallen in Den Bosch. Als lezer van dit magazine kunt u zich registreren voor gratis toegangskaarten door gebruik te maken van de invitatiecode bnl16installicht op de site. Hier vindt u ook alle informatie over de exposanten, het workshopprogramma, de route, parkeren en de openingstijden.

www.ledexpo.nl

Lichtstappen

Rood, groen, oranje, bauw en wit, iedere bioscoopzaal van de nieuwe Cinema Gouda heeft traptreden verlicht in een bijpassende kleur. In opdracht van Gouweloos Elektrotechniek leverde Livingprojects in totaal maar liefst 315 m aan stekkerklare traptredeprofielen. Bij de realisatie van de nieuwe bioscoop is er veel aandacht geweest voor lichtdetails. Van de uitsparingen in de gevel tot de lichtobjecten in de lobby’s, alle verlichting is in kleur en op afstand stuurbaar. Ron Havelaar van Gouweloos Elektrotechniek: “Voor de verlichting van de 218 traptreden hebben we besloten om de profielen niet alleen op maat, maar ook stekkerklaar te bestellen. In overleg met Livingprojects hebben we gekozen om per zaal een passende kleur ledstrip in de profielen te laten monteren.” Het aluminium profiel met een geanodiseerde buitenlaag zorgt voor een hoge slijtvastheid. Door de opalen afdekkap zijn de ledpuntjes niet zichtbaar en wordt het licht van de LivingLight Ledstrip diffuus en egaal weergegeven. In combinatie met de hoge kwaliteit van de speciaal vervaardigde eindkappen wordt de installatie een degelijke lichtoplossing die wel tegen een stootje kan.

www.livingprojects.nl


18-11-15 19:23

ACTUEEL

BMW distributiecentrum met led OSRAM verlicht het nieuwe logistieke centrum van BMW te Dingolfing, Duitsland, met innovatieve ledlichtlijnsystemen. Ongeveer 6000 led-armaturen van dochteronderneming Siteco verlichten het nieuwe logistieke distributiecentrum van BMW. Deze lichtoplossing heeft een hoge energie-efficiëntie, een lange levensduur, lage onderhoudskosten en een goed visueel comfort, zo geeft men aan, en dankzij de moderne ledtechniek verbruikt het systeem 55% minder energie dan vergelijkbare systemen met conventionele oplossingen. De nieuw gebouwde hal dient als opslag en logistiek centrum voor kleinere onderdelen die aan de assembleerproductielijnen worden geleverd. Omdat de hal steeds een langdurige en aaneengesloten periode wordt gebruikt, is er continu de juiste en voldoende verlichtingssterkte nodig. Een flexibel en eenvoudig te installeren lichtlijnsysteem werd in de nieuwe logistieke ruimte toegepast, met een totaal van ongeveer 6000 klantspecifieke led-armaturen gebaseerd op het Siteco Modario-systeem met prisma-afdekking. Deze innovatieve ledlichtoplossing verlaagt het jaarlijkse energieverbruik met 55% in vergelijking met een systeem met traditionele technologie (T5 – 1 x 80 W). Dankzij de kostenbesparing op onderhoud en energieverbruik zijn de investeringskosten voor de ledverlichting in minder dan drie jaar al terugverdiend, zo geeft men aan. Veel van de armaturen zijn uitgerust met een automatisch lichtstroom-volgsysteem, wat ervoor zorgt dat de leeftijdsgerelateerde afname van lichtstroom automatisch wordt aangepast. Hierdoor hoeft de verlichting tijdens

LoRa

KPN introduceert een nieuw netwerk om Internet of Things een boost te geven. Het netwerk is in november live gegaan in Rotterdam en Den Haag en in 2016 volgt stapsgewijs de rest van Nederland. Met LoRa (long range) wordt het mogelijk om miljoenen apparaten die zeer weinig stroom en data gebruiken, kostenefficiënt te verbinden met internet. Hierdoor ontstaan talloze interessante toepassingsmogelijkheden en kan Internet of Things volgens KPN een enorme vlucht nemen. LoRa is complementair aan de bestaande 2G-, 3G- en 4G-netwerken en neemt belangrijke drempels (kosten, verbruik, energie) weg om apparaten aan het internet te verbinden. In veel gevallen volstaat een klein bericht met nauwelijks data (enkele tientallen bytes), om te

het ingebruikname-proces niet te worden overgedimensioneerd (een vereiste bij standaardtechnologie). De lichtstroom wordt vanaf de start ingesteld op een individueel vereist niveau en gedurende de gehele levensduur wordt dit automatisch op een constant niveau gehouden. Zo wordt ook de levensduur positief beïnvloed. De armaturen zijn tailormade uitgerust met een algemene voeding en twee noodvoedingen; bij elektriciteitsuitval zal op zijn minst één noodvoeding blijven werken. De noodvoorzieningsarmaturen worden in continu gebruik bewaard, terwijl de halverlichting wordt gecontroleerd via twee switches van een schakelprogramma met een hoger niveau.

www.osram-benelux.com

weten hoe het is gesteld met het welzijn van melkkoeien, het verzadigingsniveau van dijken of een vuilniscontainer die moet worden geleegd. Zo’n verbinding met een gering datavolume levert maximaal inzicht en effect, en werkt kostenefficiënt en energiezuinig. Door de lage frequentie die LoRa gebruikt, is het bereik groot en is ook de indoor-dekking goed. Het netwerk is redundant en maakt gebruik van meer KPNdatacenters, waardoor het netwerk is beschermd tegen lokale storingen. De data zijn van begin tot eind versleuteld, waardoor de privacy van de data is gewaarborgd, zo geeft men aan. Daarnaast kan er gebruik worden gemaakt van KPN-datacenters en cloudoplossingen. LoRa is gebaseerd op een open standaard ‘LoRaWAN’ en

is makkelijk te adopteren in apparatuur voor zowel consumenten als voor zakelijke toepassingen. Het kent een toenemend aantal volgers en gebruikers en een snel groeiend aantal apparaten en applicaties voor deze netwerktechnologie. Naast KPN zijn ook vooraanstaande bedrijven als Semtech, Cisco, Actility, Proximus en Swisscom lid van de LoRa Alliance. KPN zet zich samen met deze partijen in om alle LoRa-apparaten over de hele wereld op dezelfde manier te laten ‘praten’. De komende tijd zullen ruim 1000 bestaande mobiele opstelpunten worden voorzien van deze technologie om een landelijk dekkend netwerk te realiseren.

www.kpn.com


18-11-15 19:23

Kleurweergave-index in beweging Voor het beoordelen van lichtbronnen is de kleurweergave-index een interessant getal, maar de wijze van berekening moet worden gemoderniseerd en er

• door Peter Hanselaer

B

is ook een ander getal nodig – wat kunnen Rf, Rg en Rm voor waarde toevoegen?

Bij het maken van een lichtontwerp is de keuze van de lichtbron één van de belangrijkste aspecten. Lichtbronnen worden meestal geselecteerd op basis van een aantal elektrische (vermogen, stroom), fotometrische (specifieke lichtstroom in lm/W, de levensduur) en colorimetrische criteria. Wat deze laatste categorie betreft, zijn de gecorreleerde kleurtemperatuur (CCT) en de kleurweergave-index (CRI) de meest belangrijke. De gecorreleerde kleurtemperatuur leert ons in welke mate we te maken zullen hebben met ‘warm’ of ‘koud’ licht; de kleurweergave-index is een getal dat uitdrukt hoe ‘goed’ de lichtbron de kleur van de omgeving en de objecten die ons omringen kan weergeven. Dit roept uiteraard de vraag op wat we bedoelen met ‘goed kleuren

weergeven’, en vooral of iedereen hiermee wel hetzelfde bedoelt.

Complex De waarneming van de kleur van een object wordt bepaald door een aantal factoren. Eerst en vooral is er de aard van de lichtbron waarmee het object wordt belicht. Het licht dat wordt uitgestuurd door een lichtbron heeft een typische spectrale samenstelling. Dit spectrum geeft aan hoeveel optisch vermogen er bij elke golflengte wordt uitgestraald. Anderzijds zal het object bepaalde golflengten van het licht meer of minder reflecteren. Het spectrum van het licht dat na reflectie ons oog bereikt, is dus zowel afhankelijk van de eigenschappen van de lichtbron als van


18-11-15 19:23

het object. Uiteindelijk wordt dit licht op het netvlies gedetecteerd door drie soorten kegeltjes die elk een spectrale gevoeligheid hebben (net zoals fotodiodes). De respons van deze drie soorten kegeltjes bepaalt uiteindelijk in grote mate welke kleur we zullen zien. Het is evident dat wanneer in het spectrum van een lichtbron bepaalde golflengten niet aanwezig zijn, die golflengten niet kunnen worden gereflecteerd door het object en dat ze dus ook niet kunnen bijdragen aan de kleurwaarneming. Het spectrum van de lichtbron is dus van cruciaal belang voor de kleurwaarneming. Anderzijds is het goed mogelijk dat twee verschillende spectra toch leiden tot dezelfde respons van de kegeltjes en dus tot dezelfde kleurperceptie. Een typisch voorbeeld hiervan is het produceren van wit licht met enerzijds een fosforwitte led en anderzijds een combinatie van een rode, groene en blauwe led. Bovenstaande overwegingen illustreren de complexiteit van de kleurwaarneming en dus ook van de beoordeling van een lichtbron met betrekking tot de kleurweergave ervan.

CRI en Ra De CIE (International Commission on Illumination) ontwikkelde reeds jaren geleden, toen er nog geen sprake was van verlichting met leds, een methode ter Is een hoge CRI een bepaling van de garantie voor een aan- kleurweergave-index (Colour Rendering trekkelijke presentatie Index; CIE 13.3van verse groenten of 1995). De methode is mathematisch vrij vlees? complex, maar kan als volgt worden samengevat. Er worden acht standaard kleurkaarten geselecteerd. Van elke kaart wordt de kleur bepaald wanneer ze zou worden belicht door de te testen lichtbron. Hetzelfde gebeurt wanneer dezelfde kleurkaarten zouden worden belicht met een gekozen referentielichtbron. Aangezien het spectrum anders is, zullen de kleuren meestal ook verschillend zijn. De kleurverschillen die de acht kleurmonsters vertonen onder belichting met de testlamp ten opzichte van een belichting met de referentielichtbron, in welke zin ook, worden uitgemiddeld en altijd negatief in rekening gebracht: hoe groter de verschillen, hoe lager de index. Indien de kleuren van de acht kaarten identiek zouden zijn, dan geeft men de kleurweergave-index van de test-

lichtbron de waarde 100. De kleurweergave index Ra (a staat voor average) van de referentielichtbron krijgt dus, per definitie, steeds de waarde 100 en elke andere lichtbron heeft dus bijna altijd een lagere waarde. Aangezien het spectrum van een halogeenlamp meestal vrijwel identiek is aan het spectrum van de overeenkomstige referentielichtbron, is de kleurweergave-index van een halogeenlamp dan ook bijna 100. Dat is niet de verdienste van de halogeenlamp, maar wel een gevolg van de definitie van de kleurweergave-index.

Vraagtekens Een vijftiental jaar geleden werd er vastgesteld dat proefpersonen bepaalde objecten die werden belicht met ledlichtbronnen als zeer mooi, levendig en aantrekkelijk beoordeelden. Wanneer de Ra-waarde werd berekend, vond men echter waarden van 80 of minder, wat eerder wijst op een zwakke tot matige kleurweergave. De kleurweergave-index bleek dus niet meer datgene te voorspel-

len waarvoor hij was ontwikkeld en waarvoor hij ook werd gebruikt! Binnen CIE werd daarom in 2006 een nieuw technisch comité opgericht (TC 1-69 Colour Rendition by White Light Sources) om deze problematiek te bestu-


18-11-15 19:23

Geen referentielichtbron Vandaag de dag zijn de meeste experts het erover eens dat (1) de klassieke kleurweergave-index eigenlijk een maat is voor de getrouwheid van de kleurweergave in vergelijking met een standaardsituatie (fidelity), maar dat de berekeningswijze moet worden gemoderniseerd en (2) het ook noodzakelijk is om een andere, bijkomende index te ontwikkelen die een maat moet zijn voor de aantrekkelijkheid (attractiveness) en waarbij een referentielichtbron weinig tot geen rol meer speelt. Deze dubbele conclusie verklaart dan ook de oprichting van de twee nieuwe technische comités.

99 kleurstalen

deren. Het comité heeft nooit een aanbeveling kunnen schrijven. Het voornaamste resultaat van het gevoerde onderzoek was: de oprichting van twee nieuwe comités. Inderdaad, binnen TC 1-69 werd onvermijdelijk de vraag gesteld wat de betekenis is van een kleurweergave-index: moet die index de betrouwbaarheid of de aantrekkelijkheid, de natuurlijkheid of de voorkeur van kleuren beschrijven? Is een hoge kleurweergave-index een garantie voor een aantrekkelijke presentatie van verse groenten of vlees? Een tweede discussiepunt was de berekeningsmethode van de index. Die houdt geen rekening met de recente evoluties binnen de colorimetrie, bijvoorbeeld op het vlak van de adaptatie van het oog en de berekening van kleurverschillen.

Wat betreft de herberekening van de oude kleurweergave fidelity-index heeft men reeds grote vooruitgang geboekt. Zéér recent heeft The Illuminating Engineering Society (IES) een nieuw document gepubliceerd (IES TM-30-15) waarin een vernieuwde berekeningswijze wordt beschreven. De meest opvallende vernieuwingen zijn dat er nu gebruik wordt gemaakt van 99 kleurstalen en dat het eindresultaat tweeledig is. Naast het klassieke getal, nu voorgesteld door Rf (fidelity) publiceert men ook het kleurbereik Rg (gamut) dat je met de lichtbron kan bereiken. Via een spindiagram wordt het ook duidelijk welke kleurtinten meer of minder zullen worden benadrukt in vergelijking met de referentielamp. Deze vernieuwde berekening geeft dus geen antwoord op de vraag of een lichtbron ‘goed’ of ‘slecht’ is, maar vergelijkt de prestaties ervan met een referentielamp. Het is in deze betekenis dat de ‘getrouwheid’ of fidelity moet worden begrepen. Bij het vervangen van een defecte lamp doe je er dus goed aan om een lamp te kiezen met ongeveer dezelfde Rf-waarde. Kevin Smet, postdoctoraal medewerker van het Laboratorium voor Lichttechnologie van KU Leuven, is één van de architecten van deze nieuwe berekeningswijze. Er werd vastgesteld dat het verschil tussen de Raen de Rf-waarde van een lamp meestal vrij klein is, behalve voor lichtbronnen waarvan het spectrum scherpe pieken vertoont. Voor deze lichtbronnen kunnen de verschillen oplopen tot tien eenheden.

Geheugenkleur Wat betreft de bijkomende index die eerder de aantrekkelijkheid van een lichtbron moet beschrijven, is men nog niet in staat om een aanbeveling te publiceren. Verschillende ‘kandidaten’ werden reeds gelanceerd: CQS (colour quality scale), GAI (gamut area index), MCRI (memory colour rendition index). Deze laatste werd ook uitgedacht en ontwikkeld binnen het Laboratorium voor Lichttechnologie. De berekening maakt geen gebruik meer van een referentielichtbron, maar wel van de geheugenkleur van een aantal familiaire objecten. De geheugenkleur is de interne kleurvoorstelling van een gekend object die iedere persoon via alledaagse ervaringen heeft opgebouwd: het oranje van een sinaasappel, een gele banaan,


18-11-15 19:23

enzovoort. De geheugenkleur van bijvoorbeeld een groene appel wordt gemeten door de appel in een lichtbox te plaatsen en achtereenvolgens te belichten met zeer veel verschillende spectra. Bij elke setting wordt aan de waarnemer gevraagd in hoeverre de waargenomen kleur overeenkomt met zijn of haar interne geheugenvoorstelling van een groene appel. Hoe beter de overeenkomst met hun geheugenkleur, hoe hoger de score. Op die manier wordt een mooie scoreverdeling verkregen zoals voorgesteld in de figuur. Horizontaal zijn de kleurcoördinaten uitgezet, en verticaal de gemiddelde score van de waarnemers. De ligging van het maximum van deze grafiek leert ons wat de geheugenkleur, en dus de verwachtingswaarde is van een groene appel. Dit experiment werd uitgevoerd voor tien objecten en met 15 proefpersonen. Om een willekeurige lichtbron te beoordelen, hoeven we nu enkel na te gaan hoe goed de lichtbron deze ideale kleuren benadert. Dat cijfer wordt de MCRI (Memory Colour Rendition Index) genoemd en wordt voorgesteld door Rm (memory). Een waarde van 100 betekent dat de kleur van de tien testobjecten belicht met de testlichtbron overeenkomt met de kleur die de gemiddelde waarnemer verwacht te zien. Alle experimentele gegevens die we tot op vandaag konden verzamelen, wijzen erop dat de Rm-waarde inderdaad beter de aantrekkelijkheid van een lichtbron voorspelt dan de Ra- of de Rf-waarde. Voor heel wat toepassingen, zoals winkelverlichting, zal dus de Rm-waarde de kleurkwaliteit

van de lichtbron gezien door de ogen van de klant beter kunnen voorspellen.

Pittiger Wat betreft de beoordeling van de ‘natuurlijkheid’ van een lichtbron is de voorspellingskracht van Rm heel wat minder. Hier is een eenvoudige reden voor: we hebben immers vastgesteld dat de geheugenkleur van elk van de tien objecten steeds meer gesatureerd is dan de kleur die je zou vaststellen na belichting met daglicht. Gebaseerd op ons geheugen zien de dingen er blijkbaar altijd iets pittiger uit dan in realiteit.

PERFORMER 12.800 lm LED High-Bay/Low-Bay Dimbaar 100-300 Watt Warmwit 3000K CRI 85

Nieuw begrip De vraag die zich hier onmiddellijk aandient, is of de geheugenkleur van de geselecteerde objecten niet afhankelijk is van land of regio, en daarom werd een tweetal jaar geleden een grootschalig internationaal onderzoek uitgevoerd in verschillende landen: België, Brazilië, China, Colombia, Hongarije, Taiwan en Iran. Uit de verwerking van deze experimentele data bleek inderdaad dat geheugenkleuren kunnen verschillen van land tot land. De verschillen zijn echter van dezelfde orde als de variaties die optreden tussen de waarnemers van één land. Daardoor is het mogelijk één Rm te definiëren die wereldwijd de aantrekkelijkheid kan voorspellen. Leds hebben niet alleen de wereld van de verlichtingsfabrikanten op z’n kop gezet, maar ook de academische wereld wordt er continu door geprikkeld. ‘Oude’ begrippen als kleurweergave, maar ook verblinding en kleurverschil, worden opnieuw bestudeerd. Het is dan ook bijzonder prettig dat wij dit als Laboratorium voor Lichttechnologie vanaf de eerste rij kunnen meemaken en een actieve bijdrage kunnen leveren aan ontwikkeling van de nieuwe generatie indicatoren. Voor wie zelf aan de slag wil met deze nieuwe Rm-index: volg de link https://github.com/ksmet1977/ MCRI. Men moet hierbij wel beschikken over het (relatieve) spectrum van de lichtbron.

STRIPE LED Tunable white Dali-Dimbaar 2700 - 5000K

CROSS LED 15 - 40 Watt Hoog lichtcomfort UGR19 Hoogglans/mat Ook in dynamisch wit Meer info over onze LED-oplossingen:

071 – 887 23 53 [email protected] www.sight-light.nl


18-11-15 19:23

Veiligheid en zelfstandigheid voor ouderen Visio Zicht op Toegankelijkheid heeft volop expertise in huis om openbare ruimten toegankelijk te maken voor mensen met een visuele beperking en voor ouderen. De architect gaat voor oplossingen die recht doen aan het ontwerp. Op dat snijvlak ligt de gezamenlijke uitdaging.

Fotografie Boyd Smith Photo

• door Trea ten Kate

L

Bij Koninklijke Visio houdt men zich niet alleen bezig met mensen die van jongs af aan blind of slechtziend zijn, maar ook met oplossingen voor ouderen. “Iedereen die ouder wordt, krijgt in meer of mindere mate te maken met visuele beperkingen”, zegt Els Smith, adviseur bij Visio. “Goed kunnen zien is nauw gerelateerd aan veiligheid en zelfstandigheid. Ouderen worden geacht langer zelfstandig te wonen en een optimale basis- en taakverlichting is daarbij erg belangrijk.” De NEN-norm is vastgesteld op basis van het oog van een gezonde twintiger. Dat maakt het lastig om de juiste keuzes te maken. “Visio kan professionals op het gebied van licht adviseren en informeren over de mogelijkheden.”

Lichtbelevingsruimte Smith is betrokken bij grotere projecten op het gebied van toegankelijkheid. “Bij Visio heeft iedereen die grotere toegankelijkheidsvragen beantwoordt de opleiding Licht, Verlichting, Inrichting gedaan.” Zelf begon ze bij Visio als verpleegkundige en raakte al snel gefascineerd door het juiste licht en een goede inrichting om de wereld voor slechtzienden beter zichtbaar te maken. “Ik zag dat de inrichting belangrijk is voor mensen met een visuele beperking. Dat boeide me, daarmee wilde ik meer doen. Sinds ik de opleiding in 2006 heb afgerond, houd ik me bezig met steeds grotere vragen op het gebied van woningen, buitengebieden en openbare gebouwen. Mijn drive is de slechtziende persoon, of dat nou een 86-jarige man is


18-11-15 19:23

in een verzorgingstehuis die weer kan zien wat hij op zijn brood doet, of bewoners in een woongroep die door een goed lichtadvies zelfstandiger kunnen zijn. Ik vind het leuk om in dat proces samen te werken met bijvoorbeeld architecten of installateurs. Ik neem hen graag mee in onze lichtbelevingsruimte om over te brengen welke waarde licht en inrichting hebben voor een slechtziende. Het mooiste compliment dat je kan krijgen, is dat de gebruiker tevreden is. Daarom moet je soms de discussie aangaan en strijden voor goede keuzes.”

Faalkosten omlaag In de lichtbelevingsruimte van Visio kunnen cliënten zelf, maar ook architecten, installateurs en andere professionals ervaren wat licht en inrichting betekent voor slechtziende mensen en ouderen. “Het is zo zonde als er iets is gebouwd en de gebruikers zijn ontevreden”, zegt Smith. “We willen niet alleen toetsen, maar we willen graag vroeg in het proces worden betrokken, want dan kunnen er heel vaak budgetneutrale keuzes worden gemaakt. Een advies kost geld, maar mensen vergeten vaak dat over het algede faalkosten ‘Omdat er steeds meer meen omlaag gaan. We zitouderen komen, is er ten in een groeiproces; Visio wordt nog een wereld te win- vaak alleen als zorgnen in de lichtbranche’ organisatie gezien. Er is hier echter zoveel expertise op verschillende gebieden, dat mogen we best meer laten zien. Mensen komen vaak pas met ons in contact als er problemen zijn ontstaan. Dat vind ik jammer. We willen graag op tijd worden ingeschakeld om te voorkomen dat er verkeerde beslissingen worden genomen in de bouw of verbouw van een openbare ruimte of gebouw en dat er achteraf dingen moeten worden aangepast.”

we op: hoeveel licht is er, hoe voorkom je verblinding en hoe verdeel je het licht optimaal in de ruimte.” Voor thuiswonende ouderen hoeven dat niet direct heel ingrijpende veranderingen te zijn. “Veel mensen zijn opgevoed met het idee dat het licht uit moet wanneer je ergens niet bent, maar stel je voor dat je zit te lezen onder een lamp, je staat op en loopt via de donkere gang naar de wc, doet het licht aan en weer uit en je gaat weer terug. Er zijn dan verschillende momenten waarop je ogen zich moeten aanpassen. Het gevolg is dat ouderen sneller vermoeid zijn. Een simpele oplossing is om het licht op meer plekken aan te laten.”

Actieve ouderen Als een cliënt bij Visio komt voor advies op het gebied van verlichting, dan volgt er een zogenaamd low vision onderzoek. Met het advies van Visio kan een instal-

Ook simpele oplossingen Het ouder wordende oog heeft steeds meer licht nodig. Een 60-jarige heeft al 15 keer zoveel licht nodig als een 10-jarige om hetzelfde te kunnen zien. “Met je hoofd onder de deken bij een klein lampje een boek lezen, dat hoef je echt niet meer te proberen als je 60 jaar bent en daarvoor hoef je niet eens slechtziend te zijn”, zegt Smith. “Een ander probleem is dat het ouder wordende oog meer last heeft van verblinding en verstrooiing en zich minder snel aanpast aan lichtveranderingen. Daar letten

lateur vervolgens aan de slag. “We werken vooral graag direct samen met de


18-11-15 19:24

WANNEER INTELLIGENTIE AAN HET LICHT KOMT www.trilux.com/livelink

[inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 18 LiveLink_Buero_NL_195x275.indd 1

18-11-15 19:24 17.08.15 15:55

15 15:55

installateur of architect”, zegt Smith. “Dan kunnen we adviezen nog beter op elkaar afstemmen. Omdat er steeds meer ouderen komen, is er nog een wereld te winnen in de lichtbranche. Ouderen zijn actief, zij begeven zich nog volop in de openbare ruimte. Er wordt van hen verwacht dat zij langer zelfstandig blijven en de juiste verlichting maakt dat makkelijker. Bij een optimale basisverlichting gaat het vooral om een goede verdeling van licht in de ruimte, meer aansluitpunten, een goede armatuur met een goede afscherming die indirect licht geeft en een goede combinatie van direct en indirect licht.”

Oriëntatie Architecten maken vaak gebruik van transparantie, veel licht en glas, zoals een witte gang met glazen wanden. Slechtziende mensen kunnen zich dan moeilijk oriënteren. “De keuzes die je maakt zijn heel bepalend voor de zichtbaarheid in je gebouw”, zegt Smith. “In een openbare ruimte is veiligheid een belangrijk aspect; als je een traptrede mist, dan heb je een probleem. Het is belangrijk dat er op zulke plekken voldoende licht is. Maak bijvoorbeeld de vloer donker-

der dan de muren en geef trapleuningen een contrasterende kleur.” Voor openbare gebouwen geven de professionals van Visio advies en richtlijnen die voor alle gebruikers goed zijn en waarvan niemand last heeft. “Wij denken mee over de toegankelijkheid voor verschillende gebruikers. De architect wil oplossingen die recht doen aan het ontwerp. Op dat snijvlak ligt de uitdaging”, zegt Smith. Als voorbeeld van een goede samenwerking noemt ze een polikliniek oogheelkunde waar het advies van Visio werd gevraagd. “De baliemedewerkers zaten voor een glazen wand. Dat gaf veel tegenlicht en slechtziende mensen zagen niet goed waar ze zich moesten melden. In overleg met de architect is er een extra wandje geplaatst voor de glazen wand en achter de medewerkers. Voor slechtziende bezoekers was het duidelijk waar ze zich moesten melden en het deed geen afbreuk aan het ontwerp.”

Vallen voorkomen Naast slechter zien is er bij ouderen vaak sprake van vergeetachtigheid en oriëntatieproblemen. “Dat kan leiden tot valincidenten”, zegt Smith. “Goede verlichting draagt bij aan een betere oriëntatie en zichtbaarheid en zo kunnen valincidenten worden voorkomen. Daarnaast bevordert goede verlichting het dag- en nachtritme. Als we bij het bouwen of verbouwen van zorginstellingen van het begin af aan instappen, dan is het niet zo dat wij alleen onze boodschap verkondigen. We willen weten wat de plannen en de wensen zijn en hoe wij dat met onze ideeën en expertise in elkaar kunnen schuiven.” www.visiozichtoptoegankelijkheid.org

Publicatie NSVV: Licht, welzijn en de ouder wordende mens In deze aanbeveling wordt de problematiek rondom ouderen en licht aangeduid en worden voorstellen tot verbetering gedaan. www.nsvv.nl/publicaties


18-11-15 19:24

Road Lighting: alles over openbare verlichting “Er is veel over openbare verlichting geschreven, maar er was geen boek waarin alle informatie samenkwam”, zegt Wout van Bommel. Hij schreef


V

Road Lighting, het boek voor iedereen die met openbare verlichting te maken heeft.

Het oog van een 24-jarige (links) en een 66-jarige (rechts) bij dezelfde lichtomstandigheden. De linker pupil is groter en laat meer licht door naar het netvlies.

Van Bommel studeerde Natuurkunde aan de TU in Eindhoven in de jaren zestig. “Dat was in de tijd dat je nog in militaire dienst moest. Toen ik een oproep kreeg, met het treinkaartje er al bij, heb ik uitstel aangevraagd om mijn studie af te maken. Ik kreeg uitstel, inclusief een strak programma wanneer ik moest afstuderen. Ik dacht: ‘Nu moet ik iets zoeken wat gemakkelijk is.’ Er was net een nieuwe professor die naast natuurkunde verlichtingskunde gaf. ‘Dat kan niet moeilijk zijn’, dacht ik.” Zo rolde hij het lichtvak in.

Vakidioot Inmiddels weet Van Bommel als geen ander dat licht niet ‘gemakkelijk’ is en omschrijft hij zichzelf als een echte vakidioot. “Ik werd er tijdens mijn studie al door gegre-

pen. Licht heeft natuurkundige en esthetische facetten en nu met led ook een elektronische kant. Het kan je gezicht mooi maken, maar het kan je er ook laten uitzien als een lijk. Het kan schilderijen in een museum prachtig laten uitkomen en op andere plaatsen moeten mensen er goed bij kunnen werken. Een jaar of 20 geleden ontdekte men dat licht niet alleen nodig is om te zien, maar dat het ook iets doet met je gezondheid. Mijn wereld heeft zich enorm verbreed door licht.” Van Bommel heeft altijd bij Philips Lighting gewerkt, is president geweest van de CIE en is in 2004 benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit van Sjanghai. Hij is inmiddels bij Philips gepensioneerd, maar nog steeds actief en geïnteresseerd in de wereld van het licht.


18-11-15 19:24

Vergeling van de natuurlijke ooglens bij verschillende leeftijden.

Road Lighting 1980 Al in het begin van zijn carrière specialiseerde Van Bommel zich in de openbare verlichting. In 1980 resulteerde dat in het eerste boek over openbare verlichting. “Dat is de bijbel geworden voor verlichtingsmensen wereldwijd”, zegt hij. “Er is veel over straatverlichting geschreven, bijvoorbeeld door architecten, vanuit de esthetiek. Ook zijn er veel artikelen geschreven, maar er was geen boek waarin alle informatie samenkwam. Road Lighting is een praktisch boek voor mensen die verlichtingsinstallaties ontwerpen of die ingrijpende beslissingen nemen op dat gebied.”

85% herschreven Toen Van Bommel zeven jaar geleden met pensioen ging, leek dat een goed moment om zijn boek uit 1980 te updaten. “De afgelopen jaren is me dat vaker gevraagd, maar ik had er geen tijd voor. Een jaar na mijn pensionering ben ik begonnen. Ik dacht dat maar 20% van mijn eerste boek moest worden herschreven, maar dat bleek gaandeweg 85% te zijn. Daaruit blijkt de noodzaak van het boek wel. Er is ‘Geen regeltjes, ik wil nieuwe inmiddels heel veel dat mensen het kunnen fundamenteel onderzoek gedaan en die begrijpen en die kennis onderzoeken haal ik kunnen meenemen in aan in het boek.” Een update was niet volhun beslissingen’ doende, de veranderingen, ontwikkelingen en vele onderzoeken resulteerden in een geheel nieuw boek, dat begin 2015 uitkwam. “In 1980 waren we ons er nog niet van bewust dat we zuinig moesten zijn met energie, er was nog niks bekend over lichtvervuiling. Ik vind dat een heel belangrijk onderwerp. Ik denk daarbij aan de eerste keer dat ik in Australië was, in de outback, en daar de sterrenhemel zag, zo mooi.” “In mijn boek leg ik veel uit. Waarom het allemaal zo is en welke onderzoeken dat laten zien. Ik geloof dat je vak interessanter wordt als je begrijpt waarom de dingen werken zoals ze werken. Dan wordt je werk leuker en in het vak moet je ook gewoon lol hebben.”

Licht en leeftijd Eén van de vele onderwerpen waar Van Bommel in zijn boek aandacht aan besteedt, is wat er met het oog gebeurt wanneer

mensen ouder worden. Heel feitelijk is door een simpel onderzoek aan te tonen dat de pupil van een 25-jarige groter is bij dezelfde lichtomstandigheden dan de pupil van een 50-jarige. Dat betekent dat een 25-jarige minder licht nodig heeft om hetzelfde te zien. “Ik wil dat uitleggen, ik vind dat de mensen die keuzes maken op het gebied van openbare verlichting dit moeten weten. Als ze het begrijpen, dan kunnen ze nog verstandiger beslissingen nemen. Daarom schrijf ik geen regeltjes op, ik wil dat mensen het begrijpen en dat zij die kennis kunnen meenemen in het ontwerp. Dat doe ik ook als ik les of presentaties geef. Ik heb ook de normen beschreven: de Europese, de Amerikaanse en de internationale. In Nederland is de Europese norm maatgevend, maar de Amerikaanse is soms behoorlijk afwijkend. Ik probeer uit te leggen waarom het anders is.”

Wereldvoedselprobleem en led Uiteraard ontbreekt ook led niet in Road Lighting. “Led verandert de hele wereld en wordt steeds belangrijker”, zegt Van Bommel. “Die ontwikkeling gaat zo snel dat ik op bepaalde onderdelen dat hoofdstuk misschien nu al opnieuw zou moeten schrijven. Het maakt dingen mooier en beter, maar maakt het ook moeilijker. Het is moeilijk om met die kleine lichtpuntjes een goede installatie te maken. Omdat led een halfgeleider is, kun je het gebruiken om van alles met elkaar te verbinden via het internet. Als ik sensoren wil plaatsen in huis die meten of ik er ben, dan heb ik die in mijn kamer hangen, maar als ik mijn werkkamer boven ben of ik heb studerende kinderen met een eigen kamer, dan moet er overal zo’n sensor zijn, voor bijvoorbeeld licht of warmte, maar je kan ook denken aan rookmelders. En overal moeten batterijen in. Daarom zoek ik iets in huizen en kantoren waarin op regelmatige afstand op verschillende plekken elektriciteit zit. Dat zijn de lampen. Waar dan ook: in


18-11-15 19:24

Verlichting, Verkeer en Veiligheid www.nobralux.nl

Made in Holland

t drach p o nt in e c e R

Ledlighting b.v. levert in opdracht van De Bosman Bedrijven b.v. 7200 meter nieuw ontwikkeld kabelgootprofiel met geïntegreerde ULF ledverlichting voor de nieuwbouw parkeergarage P3 op Schiphol. milieubesparend energiebesparend dynamische besturing noodstroomvoorzieningen bewezen levensduur direct kopen bij fabrikant

Ledlighting BV & International www.ledlightingbv.nl Mail: [email protected]


U bent van harte welkom in onze showroom Ebweg 22 2991 LT Barendrecht Tel: 0180-729900

18-11-15 19:24

Zichtbaarheidspercentage (Revealing Power RP) van 20 x 20 cm objecten op straat, gezien van een afstand van 100 m in afhankelijkheid van het verlichtingsniveau. Het grijs gearceerde gebied is het gebied dat typisch is voor straatverlichting. 50-jarigen zien veel minder objecten dan 30-jarigen, 60-jarigen zien helemaal geen objecten van 20 x 20 cm op een afstand van 100 m.

huis, op kantoor, op straat. Dat wordt het hart van het internet der dingen. Dat je led niet meer alleen koopt voor licht, maar om te meten en te voelen. De eerste leds zijn te vroeg op de markt gebracht, dat was rotzooi, maar led is zoveel belangrijker dan leken denken.” Het is dan ook niet voor niks dat professor Nakamura uit Japan vorig jaar de Nobelprijs voor de Natuurkunde won voor de uitvinding van blauwlichtdiodes die energiebesparende witte verlichting mogelijk maken. “Hij heeft een blauw ledje uitgevonden en mensen zijn er verbaasd over dat hij daarmee de Nobelprijs won, maar dankzij die blauwe leds kunnen we nu alle kleuren licht maken, dus ook wit licht. Dat is essentieel voor energiezuinige straatverlichting en binnenverlichting, maar ook bijvoorbeeld voor groeiverlichting voor planten. Dankzij dat blauwe ledje kunnen we het wereldvoedselprobleem oplossen. In een gesloten container kun je met led alles regelen: licht, vochtigheid, temperatuur. De kleur kan optimaal worden gemaakt voor plantengroei. We kunnen containers middenin de woestijn neerzetten om voedsel te laten groeien. www.woutvanbommel.eu

Fundaments, technology and application De belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van openbare verlichting door Wout van Bommel, voormalig president van de CIE. Het boek beschrijft de achtergronden van de huidige ontwikkelingen aan de hand van wereldwijde onderzoeken en biedt de lezer uitgebreide kennis en handvatten voor de toepassing in de praktijk.

www.springer.com


18-11-15 19:24

Sterk derde kwartaal voor woondetailhandel Het herstel in de woondetailhandel dat reeds enkele kwartalen zichtbaar is, heeft zich in het derde kwar-

E

• door Han van Es

taal versterkt doorgezet, en verlichtingszaken boekten in het derde kwartaal 7,3% meer omzet.

Een gemiddelde woonwinkel boekte 6,7% meer omzet dan in hetzelfde kwartaal een jaar geleden. Dat is de sterkste groei sinds de kredietcrisis. De omzetgroei onder verlichtingszaken ligt zelfs boven het gemiddelde van de gehele woondetailhandel. Verlichtingszaken boekten in het derde kwartaal 7,3% meer omzet. Dat is een hele opsteker, omdat de voorgaande kwartalen de omzet van verlichtingsspeciaalzaken steeds beneden het gemiddelde van de woonbranche lag. Dit blijkt uit de Woonzakenmonitor III/2015 van Van Es Marketing Services – marktdata.nl over de omzet- en assortimentontwikkeling in de woonbranche. Een gemiddelde woondetaillist heeft de omzet in het derde kwartaal van 2015 met 6,7% zien toenemen ten opzichte van het derde kwartaal van 2014. In het derde kwartaal van 2014 betrof het een omzetstijging van 2,2%, waardoor de gemiddelde omzet over het derde kwartaal 9% hoger was dan het zelfde kwartaal twee jaar geleden. 10% van de detaillisten behaalde eenzelfde omzetniveau als een jaar eerder in het derde kwartaal en 73% boekte een omzetstijging. 17% van de woonzaken werd met een omzetdaling geconfronteerd. Alle typen woonzaken boekten in het derde kwartaal meer omzet dan in hetzelfde kwartaal een jaar geleden.

Keukenzaken boekten met +13,3% de sterkste omzetplus. Ook verlichtingszaken noteerden een fraaie omzetstijging (+7,3%) na vele kwartalen van een omzetdaling tot het vorige kwartaal. Daarnaast zien overige woonzaken, waaronder sanitair- en tegelspeciaalzaken, de omzet ook flink toenemen (+7,6%). Verlichtingszaken liggen met een omzetstijging van 7,3% voor het eerst sinds drie jaar boven het gemiddelde van de gehele woonbranche. Verlichtingszaken hebben in het derde kwartaal 3,5% meer omzet behaald ten opzichte van hetzelfde kwartaal twee jaar geleden, wat wel beneden het gemiddelde van de gehele woonbranche (+9%) ligt. In de woonbranche als geheel is de omzet van de productgroep verlichtingsartikelen in het derde kwartaal van 2015 met 4,3% toegenomen. De omzetontwikkeling van de productgroep verlichtingsartikelen onder de verlichtingszaken is met +7,3% beter dan het gemiddelde van de gehele woonbranche. In het derde kwartaal van 2015 noteerden doe-het-zelfzaken slechts een omzetstijging van 3,3% met de verkoop van verlichtingsartikelen. Algemene woninginrichters noteerden een omzetplus in de productgroep van 4,3%.

www.marktdata.nl


18-11-15 19:24

Internationale ontwikkelingen CIE gepresenteerd Internationale wetenschappers kwamen in de zomer van 2015 in Manchester bijeen op het congres van de internationale verlichtingsorganisatie CIE. Half oktober werd de Nederlandse lichtgemeenschap geïnformeerd over de uitkomsten van dit congres.

ken; een belangrijk onderdeel van community building. Veel goede ideeën zijn geïnitieerd vanuit dergelijke activiteiten. Het evenement voldeed aan mijn verwachtingen. Het publiek nam heel actief deel aan discussies over de uitdagingen in verlichting op verschillende gebieden. De positieve en deskundige bijdrage van de vele aanwezigen leverden een belangrijke bijdrage aan het succes van het evenement.”

Verplichte kost

door Trea ten Kate Het evenement in Eindhoven op 19 oktober werd georganiseerd door de Building Lighting Group van de TU Eindhoven in samenwerking met het TU/e Intelligent Lighting Institute en de NSVV. Naast de samenvatting van het CIE congres bestond het programma uit informatieve sessies en wetenschappelijke presentaties. Dagvoorzitter prof. dr. ing. habil. Alexander Rosemann van TU Eindhoven: “De CIE-sessies vinden iedere vier jaar plaats. Het is niet altijd mogelijk voor Nederlandse verlichtingsprofessionals om die bijeenkomsten bij te wonen. Ik ben van mening dat het heel belangrijk is voor de Nederlandse lichtgemeenschap om te weten wat er internationaal gaande is, zodat zij kan reageren op wat er komen gaat. Daarom werd de CIE informatiedag op 19 oktober georganiseerd. Het was echter niet alleen een dag waar informatie werd doorgegeven, maar waar we deelnemers ook aanmoedigden om hun ideeën te delen met de leden van de CIEcommissies. Dat zie ik als het belangrijkste aspect van de CIEinformatiedag. Daarnaast heb ik de aanwezigen geïnformeerd over de vele goede dingen die gebeuren binnen het Intelligent Lighting Institute en was er volop gelegenheid om te netwer-

Arthur Klink, senior adviseur gemeente Utrecht: “Het werk dat lichtspecialisten en wetenschappers wereldwijd doen om innovaties en regelgeving te ontwikkelen is niet altijd direct zichtbaar. Daarom vind ik deze informatiedag van de NSVV belangrijk. Zo worden wij in Nederland geïnformeerd over de ontwikkelingen en onderzoeken waar men zich internationaal mee bezighoudt. De onderwerpen die aan de orde kwamen en de achtergronden ervan zijn wat mij betreft verplichte kost voor iedere lichtprofessional, en de NSVV is de organisatie bij uitstek om de kennis van professionals in het lichtvak verder te ontwikkelen.”

Helder

Paul Settels, Europees ergonoom: “Het was goed om kennis te nemen van het internationale lichtgebeuren. Er werd een helder exposé gegeven over wat er internationaal in het CIE in de verschillende werkgroepen wordt besproken en wat er internationaal wordt onderzocht. De mannen en


18-11-15 19:24

Professional Architectural Lighting Solutions www.sec-lighting.nl Kroon Light & Maintenance • Parabool 100-102 • 3364 DH Sliedrecht • T +31 (0)184-447977 • E [email protected] • I www.kroon-lights.nl SEC_[inst]ALLICHT.indd 1

17-11-15 16:47

27-28 JANUARI 2016 WWW.LEDEXPO.NL

STAND Z7.1

The future is bright! Duurzame, innovatieve en betaalbare LED producten ter vervanging van conventionele lampen. Het grote en gevarieerde assortiment biedt voor elke lichtsituatie de juiste oplossing. Neem contact met ons op via www.starmion.nl, [email protected] of telefoon 06 - 5327 07 48


18-11-15 19:24

vrouwen die in Manchester waren, gaven een goede terugkoppeling. Er was een hele goede wisselwerking tussen wetenschap en praktijk. Het is goed om de kennis van wetenschappers naar de praktijk te brengen én andersom. Daar was in niet al te grote groepen volop ruimte voor. Ik vind het goed dat dit periodiek wordt gedaan, zodat ook de input uit de praktijk weer kan worden meegenomen naar de internationale, wetenschappelijke werkgroepen van de CIE. Met mij zijn er veel praktijkmensen die het een geslaagde dag vonden. Een goede gelegenheid om niet alleen te netwerken, maar vooral ook om gedegen kennis uit te wisselen.”

Nationaal congres Openbare Verlichting - 21 januari 2016

Op donderdag 21 januari 2016 vindt het Nationaal Lichtcongres van de NSVV plaats. Dit evenement staat geheel in het teken van openbare verlichting. Het juiste licht op het juiste moment op de juiste plaats. Dat is waar de NSVV zich al ruim 75 jaar sterk voor maakt. Met haar jaarlijkse lichtcongres voorziet de NSVV professionals uit de lichtwereld van de laatste inzichten en ontwikkelingen. Het uitgangspunt is verlichting in Nederland naar een hoger niveau tillen.

Twee congressen

Het Nationaal Lichtcongres van de NSVV is vanaf 2016 gesplitst in een Nationaal Congres Openbare Verlichting in januari en een Nationaal Congres Binnenverlichting in het najaar. Binnenverlichting en openbare verlichting zijn eigenlijk verschillende werelden. Door twee congressen te organiseren, biedt de NSVV voor beide markten inhoudelijk sterke lezingen binnen het eigen vakgebied en er is ruim voldoende gelegenheid om de beurs te bezoeken.

OVL2016

Het thema is energiebesparing in een ander licht. Het thema loopt als een rode draad door het congres en door de beurs. Het congres schenkt volop aandacht aan actuele thema’s en de jongste ontwikkelingen in de openbare verlichting. Op de beursvloer presenteren verschillende bedrijven uit de OVL-markt hun oplossingen en noviteiten voor veilig, functioneel en duurzaam licht in de samenleving. Het congres is een dag om niet te missen voor lichtontwerpers, installateurs, adviseurs, OVL-beheerders, leveranciers en fabrikanten. Elke partij die iets te maken heeft met openbare verlichting is vertegenwoordigd en overheden die verantwoordelijk zijn voor OVL kunnen daar in één dag alle informatie ophalen: op de beurs en in workshops en lezingen. Naast kennisdeling biedt het congres volop gelegenheid voor ontmoeting en netwerken met professionals uit de openbare verlichtingswereld. Diverse experts uit de openbare verlichting verzorgen kennissessies, waarbij een breed scala aan onderwerpen voorbijkomt, zoals de nieuwe Europese Norm

13291, Led Boulevard Berlijn, energiezuinige snelwegen en tunnelverlichting het Energieakkoord, gelijkspanning en meer.

Bedrijvenmarkt

Een uitgebreide bedrijvenmarkt ontbreekt niet op het congres. Deze markt biedt bedrijven, overheden en kennisinstellingen de mogelijkheid om zich te presenteren. Er zijn nog enkele standruimten beschikbaar. Neem voor meer informatie contact op met de NSVV via [email protected].

Publicaties

De NSVV biedt verschillende publicaties op haar website aan, waaronder ook internationale publicaties van de CIE. Leden van de NSVV krijgen 50% korting op de CIEpublicaties. De nieuwste CIE-publicaties zijn: • CIE 216: Proceedings of the 28th session of the CIE Manchester, (28-6-2015 t/m 4-7-2015) • CIE 206: The effect of spectral power distribution on lighting for urban and pedestrian areas • DIS 024/E:2015: Leds and led assemblies – terms and definitions

www.nsvv.nl/publicaties

Lichtagenda

Er wordt in Nederland veel georganiseerd op het gebied van verlichting. Soms vinden er meer bijeenkomsten plaats in dezelfde week of op dezelfde dag. Om dit te voorkomen, kunt u zelf uw evenement vermelden in de lichtagenda.

www.nsvv.nl/agenda Datum

Activiteit

Plaats

21 januari 2016

Nationaal Congres voor de Openbare Verlichting

Hoevelaken

15 t/m 16 maart 2016

NSVV Busreis naar Light&Building

Frankfurt

Februari/maart 2016

NSVV Workshop Lichthinder aan de hand van de nieuwe Richtlijn Lichthinder

Ede

Najaar 2016

Nationaal Congres voor Binnenverlichting

Hoevelaken


18-11-15 19:24

www.telerex-europe.com

Wereldvakbeurs voor Licht en Gebouwentechniek

Techniek beleven. Toekomst vormgeven. Slimme technologieën, verdergaande digitalisering, intelligente netwerken: ontdek de veelzijdige mogelijkheden rondom Licht en Gebouwentechniek. Live op de Light + Building, de show van de technische primeurs. Where modern spaces come to life. www.light-building.com [email protected] Tel. +31 (0) 70 262 90 71

DU: 01.11.2015

NL

Frankfurt am Main

61646-007_LB_Technik_Installicht_85x249 • CD-Rom • ISO 39 • CMYK • tg: 13.10.2015

DRIVERS

13 t/m 18. 3. 2016 Telerex Nederland B.V. BREDA +31 76 578 20 00 || Telerex N.V. ANTWERPEN +32 3 326 40 00 || [email protected]

LED


18-11-15 19:24

Meer winst uit MVO Een nieuw initiatief van IGOV in samenwerking met Lloyds Register is het opstarten van een MVO-kennisnetwerk. De komst is noodzakelijk om marktpartijen en gemeentelijke organisaties te voorzien van duidelijkheid en praktijkkennis.

• door Rien Kort Zowel gemeenten als het bedrijfsleven lopen op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen tegen diverse struikelblokken aan. Neem bijvoorbeeld elektrotechnisch bedrijf Pilkes Infra, met vestigingen in het Noord-Hollandse Stompetoren en Utrecht. Pilkes is in alle facetten van haar bedrijfsvoering doordrongen van het MVO-gedachtengoed.

Kanttekeningen Voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt worden jaarlijks stageplekken, leerlingtrajecten en werkervaringsplaatsen beschikbaar gesteld. “Het afgelopen jaar zijn er nieuwe banen gecreëerd voor meer doelgroep-medewerkers met een Wajong, WAO, WIA, of WW-indicatie. Dit is niet alleen iets van de laatste tijd, we hebben een medewerker met een Wajong-status die al 23 jaar bij ons in dienst is”, aldus hoofd personeels-, arbo- en milieuzaken Irene Bosman. Invulling van social return is volgens haar soms best een uitdaging, maar kan heel succesvol zijn. Toch plaatst zij een aantal kanttekeningen. “De uiteenlopende social return-maatstaven die individuele opdrachtgevers hanteren, zorgen voor enige complexiteit. Er bestaan verschillen in de wijze van toerekenen van social return en het vastgestelde percentage.” Vaak wordt 5% van de aanneemsom opgegeven, maar in sommige gevallen is dat eigenlijk te hoog voor de hoeveelheid arbeid die voor een project wordt verricht. “Daarnaast geldt social return meestal voor nieuwe arbeidsplaatsen. Een doelgroepmedewerker die al langer bij het bedrijf werkt, telt dan niet meer mee. Dit werkt tijdelijke arbeidsplaatsen in

de hand, terwijl de beoogde doelgroep juist gebaat is bij een structureel of langdurig werkverband.” Eenzelfde kritische noot gaat op voor de stageplekken voor mbo-leerlingen. “Mbo 1 en 2 tellen meestal wel in de bestekken mee, maar niveau 3 en 4 niet altijd. Hierdoor bestaat de kans dat een bedrijf, om te voldoen aan de gestelde eisen van de opdrachtgever, eerder plaatsen zal invullen met leerlingen van een lager opleidingsniveau, terwijl stageplaatsen voor de hogere niveaus natuurlijk ook belangrijk zijn. Je wilt juist leerlingen stimuleren een zo hoog mogelijk opleidingsniveau te behalen.”

Afvinken en laten gaan Volgens Theo Duijker van adviesbureau Enspiratie is onduidelijkheid de grootste boosdoener van de gebrekkige implementatie van MVO binnen de openbare verlichting. “Op papier is alles goed geregeld, maar in de praktijk blijken de voorwaarden niet tot nauwelijks toepasbaar.” Duijker heeft via activiteiten met Eleq een achtergrond in de openbare verlichtingswereld én het sociaalmaatschappelijke veld. Vanwege zijn expertise in de menselijke kant van maatschappelijk verantwoord ondernemen is hij voor de oprichting van het kennisnetwerk mede gevraagd om de ambities binnen de branche een plek te geven. Hij stelt dat zowel de gemeentelijke organisaties als hun opdrachtnemers de materie simpelweg niet begrijpen. “Gemeenten weten niet wat ze moeten eisen, terwijl de ondernemers niet weten hoe ze aan de vraag moeten voldoen.” Bovendien geeft de MVO-paragraaf binnen een bestek niet veel ruimte om structureel een sociaal beleid te voeren.


18-11-15 19:24

PROFESSIONELE ASSEMBLAGE TECHNIEK PAT BV is commercieel actief in het uitvoeren van assemblage werkzaamheden in opdracht van derden. Samenwerken en meedenken in het proces staan hierbij centraal. Flexibiliteit in het tijdelijk opschalen van medewerkers en productiecapaciteit is één van de sterke kanten van PAT BV. Wij hebben ons gespecialiseerd in het monteren en assembleren van mechanische en elektrotechnische componenten.

PAT BV : ‘Sociaal en Professioneel’

THE POWER INSIDE.INSIDE. THE POWER THE POWER INSIDE. RPOWER INSIDE.INSIDE. THE POWER INSIDE. THE POWER INSIDE. ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUURONTWIKKELD ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES

Lumotech gebruikt uitsluitend Lumotech LEDelectrolytische drivers kenmerken door een zeer zich doorLumotech Lumotechelectrolytische gebruikt uitsluitend electrolytischeLumotech gebruikt Lumotech LED zich drivers kenmerken een zeer LED drivers kenmerken zich door een zeer uitsluitend condensatoren vanOPTIMALE topmerken met de stabiele uitgansstroom. Dit waarborgt flikkerDit vrije ONTWIKKELD VOOR PRESTATIES condensatoren vanallerhoogste topmerken met de allerhoogste stabiele uitgansstroom. waarborgt flikkerstabiele vrije uitgansstroom. Dit waarborgt flikker vrije ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES condensatoren van topmerken de allerhoogste ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOORmet OPTIMALE PRESTATIES temperatuur specificaties. Daarnaast regelen onze verlichting Daarnaast en gelijkmatig dimmen. ctrolytische Lumotech LED drivers kenmerken zich door een zeer temperatuur specificaties. Daarnaast regelen onze verlichting en gelijkmatig dimmen. ebruikt uitsluitend electrolytische Lumotech LED drivers kenmerken zich door een zeer temperatuur specificaties. regelen onze verlichting en gelijkmatig dimmen. Lumotech gebruikt uitsluitend electrolytische Lumotech LED drivers kenmerken zich door een zeer drivers hun interne temperatuur automatisch zodat et stabiele LED uitgansstroom. Dit waarborgt flikker vrijewaarborgt LED hun interne temperatuur zodat ende vanallerhoogste topmerken met de allerhoogste stabiele uitgansstroom. Dit flikkerautomatisch vrije LED drivers hun interne temperatuur automatisch condensatoren van topmerken metdrivers de allerhoogste stabiele uitgansstroom. Dit waarborgt flikkerzodat vrije ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES ween een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven. ast regelen onze verlichting gelijkmatig dimmen. we een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven. specificaties. Daarnaast regelen onze verlichting en gelijkmatig dimmen. we een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven. temperatuur specificaties. Daarnaast Lumotech regelen onze verlichting Lumotech gebruikt uitsluitend electrolytische LED drivers kenmerken zich door een zeeren gelijkmatig dimmen. uur automatisch zodat automatisch zodat LED drivers hun interne temperatuur automatisch zodat hun interne temperatuur condensatoren van topmerken met de allerhoogste stabiele uitgansstroom. Dit waarborgt flikker vrije unnen geven. uste 5 jaar garantie kunnen geven. weonze een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven. en gelijkmatig dimmen. temperatuur specificaties. Daarnaast regelen verlichting BETROUWBAARHEID LED drivers hun interne temperatuurONTWIKKELD automatisch zodatVOOR ONTWIKKELD VOOR BETROUWBAARHEID ONTWIKKELD VOOR BETROUWBAARHEID Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech we een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven. Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech LED-drivers tegen schadelijke spannings storingenspannings vanuit EID LED-drivers tegen schadelijke storingen vanuit ETROUWBAARHEID LED-drivers tegen schadelijke spannings storingen vanuit ONTWIKKELD VOOR BETROUWBAARHEID het net. Dit geeft een effectieve bescherming voor zowel Lumotechbeschermt Lumotech het net. Dit geeft een effectieve bescherming drukking hetvoor net. zowel Dit geeft een effectieve bescherming voor zowel Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech LED’s als driver. vanuit LED’s als driver. en spannings storingen vanuitLED-drivers LED’s als driver. spannings storingen vanuit LD VOOR BETROUWBAARHEID tegen schadelijke ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES r zowel ve bescherming voor zowelhet net. Dit geeft een effectieve bescherming voor zowel anningsonderdrukking beschermt Lumotech Lumotech gebruikt uitsluitend electrolytische Lumotech LED drivers kenmerken zich door een zeer LED’s als vanuit driver. gen schadelijke spannings storingen condensatoren van topmerken met de allerhoogste stabiele uitgansstroom. Dit waarborgt flikker vrije eft een effectieve bescherming voor zowel temperatuur specificaties. Daarnaast regelen onze verlichting en gelijkmatig dimmen. . LED drivers hun interne temperatuur automatisch zodat we een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven.

ENSDUUR ELD VOOR LEVENSDUUR

THE POWER INSIDE.

| Kapoeasweg 10-12-14 | 1043 AD Amsterdam | | 020 - 705 15 15 | [email protected] | www.patbv.com

|

ONTWIKKELD VOOR BETROUWBAARHEID

Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT LED-drivers tegen schadelijke spannings storingen vanuit ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEITONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT Onze transformatoren hebben een heel breed het net. Dit geeft een effectieve bescherming voor zowel Onze transformatoren hebben een heel breed Onze transformatoren hebben een heel breed spanningsbereik waarmee een driver een grote LED’s als driver. ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT spanningsbereik ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT spanningsbereik waarmee een driver een grote ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT waarmee een driver een grote variatie van LED-armaturen kan aansturen. Onze transformatoren hebben een heel breed vanbreed LED-armaturen kan aansturen. variatie van LED-armaturen kan aansturen. Onze transformatoren hebben een heel breed Onze transformatoren hebbenvariatie een heel Dit geeft de mogelijkheid omde met een beperkte spanningsbereik waarmee een driver waarmee een groteeen driver een grote Ditdriver geeft om met een beperkte spanningsbereik Dit geeft de mogelijkheid om met een beperkte spanningsbereik waarmee een eenmogelijkheid grote ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT variatie in LED drivers een groot scala van LED variatie van LED-armaturen variatie in LED drivers een groot scala van LED variatiekan vanaansturen. LED-armaturen kan aansturen. variatie in LED drivers een groot scala van LED variatie van LED-armaturen kan aansturen. Onze transformatoren hebben een heel breed toepassingen af te dekken. Dit geeft de mogelijkheid om de metmogelijkheid een beperkte toepassingen af te dekken. Dit geeft om met een beperkte toepassingen af te dekken. geeft de mogelijkheid om met een beperkte spanningsbereik waarmee een driver een Dit grote variatie in LED drivers een groot scala van LED variatie in LED drivers een groot scala van LED drivers een grootVOOR scala van LED LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES variatie van LED-armaturen kan aansturen.variatie in LEDONTWIKKELD toepassingen af te dekken. toepassingen af te dekken. toepassingen Lumotech af te dekken. gebruikt uitsluitend electrolytische Lumotech LED drivers kenmerken zich door een zeer Dit geeft de mogelijkheid om met een beperkte condensatoren van topmerken met de allerhoogste stabiele uitgansstroom. Dit waarborgt flikker vrije variatie in LED drivers een groot scala van LED temperatuur specificaties. Daarnaast regelen onze verlichting en gelijkmatig dimmen. toepassingen af te dekken. ONTWIKKELDINSTALLATIE VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOOR EENVOUDIGE ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOORINSTALLATIE EENVOUDIGEONTWIKKELD INSTALLATIE VOOR EENVOUDIGE LED drivers hun interne temperatuur automatisch zodat Lumotech maakt gebruik van “active flyback energy Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren aan Lumotech energy maakt gebruik van “active flyback energy Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren Door geen aan gebruik van elektrolytische condensatoren aanmaakt gebruik van “active flybackLumotech we een robuustein5de jaar garantie kunnen geven. recovery”drivers wat ereen voor zorgt datwat energie transformator de primaire kant, hebben Lumotech drivers een uniek lage ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ALLATIE recovery” er voor zorgt dat energie in de transformator de primaire kant, hebben Lumotech drivers een uniek lage ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE NVOUDIGE INSTALLATIE recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator de primaire kant, hebben Lumotech uniek lage ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOOR EENVOUDIGE INSTALLATIE ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen inschakelstroom. Hiermee bieden we zorgeloos installatie Lumotech maakt gebruik van “active flyback energy ren aan condensatoren aan efficient gebruikt De LED-driverszeer kunnen inschakelstroom. Hiermee bieden zorgeloos installatie Lumotech maakt gebruik van we “active flyback energy lytische efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen inschakelstroom. Hiermee bieden zorgeloos installatie Lumotech maaktwe gebruik van zeer “active flyback energy wordt. Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren aan Onze transformatoren hebben heel breed daarmee een rendement van een 92%rendement of hoger halen en een gemak voor armaturen met onzedat drivers. recovery” wat ergemak voor zorgt energie in de transformator ek lage daarmee van 92% of hoger daarmee halen en een rendement van 92% of hoger halen en voor armaturen met onze drivers. recovery” wat er voor zorgt dat energiegemak in de transformator otech drivers een uniek lage voor armaturen met onze drivers. recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator de primaire kant, hebben Lumotech drivers een uniek lage ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE D VOOR EENVOUDIGE INSTALLATIE spanningsbereik waarmee een driver een grote op een ONTWIKKELD optimaal lage werken. zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen stallatie optemperatuur een optimaal lage temperatuur werken. op een optimaal lage temperatuur werken. zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen VOOR BETROUWBAARHEID den we zorgeloos installatie zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers inschakelstroom. Lumotech maakt gebruik van “active flyback energy uik van elektrolytische condensatoren aan Hiermee bieden we zorgeloos installatie variatie van kunnen LED-armaturen kan aansturen. daarmee met een onze rendement van 92% of hoger halen daarmee een rendement van en 92% of hoger halen en Actieve piekspanningsonderdrukking Lumotech ze drivers. daarmee een rendement van 92%Ditofgeeft hogerdehalen en beschermt voorlage armaturen drivers. ONTWIKKELD VOOR LEVENSDUUR ONTWIKKELD VOOR OPTIMALE PRESTATIES recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator , hebben Lumotech driversgemak een uniek mogelijkheid om met een beperkte op een optimaal lageop temperatuur werken. LED-drivers tegen schadelijke spannings storingen vanuit een optimaal lage temperatuur werken. opkunnen een optimaal lage temperatuur werken. Lumotech gebruiktzeer uitsluitend Lumotech LED variatie drivers kenmerken zich door eenscala zeer efficientelectrolytische gebruikt wordt. De LED-drivers . Hiermee bieden we zorgeloos installatie in LED drivers een groot van LED het net. Dituitgansstroom. geeft een effectieve bescherming condensatoren van topmerken de allerhoogste stabiele Dit waarborgt flikker voor vrije zowel daarmee eenmet rendement van 92% of hoger halen en toepassingen af te dekken. aturen met onze drivers. LED’s als driver. temperatuur specificaties. Daarnaast regelen onze werken. verlichting en gelijkmatig dimmen. op een optimaal lage temperatuur LED drivers hun interne temperatuur automatisch zodat we een robuuste 5 jaar garantie kunnen geven.

THE POWER INSIDE.

THE POWER INSIDE.

LED DRIVERS. LED DRIVERS. LED DRIVERS. ONTWIKKELD IN NEDERLAND VOORIN ONTWIKKELD IN NEDERLAND VOOR ERS. ONTWIKKELD NEDERLAND VOOR LED DRIVERS. ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOOR EENVOUDIGE INSTALLATIE BETROUWBAARHEID OPTIMALE PRESTATIE, NEDERLAND VOOR OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID ELD IN NEDERLAND VOOR OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID IN NEDERLAND VOOR DRIVERS. ONTWIKKELD ONTWIKKELD VOOR BETROUWBAARHEID EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. TATIE, BETROUWBAARHEID EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. E PRESTATIE, BETROUWBAARHEID EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID WIKKELD IN NEDERLAND VOOR .MALE ZONDER COMPROMIS. BILITEIT. ZONDER COMPROMIS. EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. PRESTATIE, BETROUWBAARHEID LEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. LED DRIVERS. COMPONENTEN & SUPPORT COMPONENTEN & SUPPORT ONTWIKKELD IN NEDERLAND VOOR COMPONENTEN & SUPPORT ONENTEN & SUPPORT COMPONENTEN & SUPPORT OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID COMPONENTEN & SUPPORT Elincom B.V. electronics KlaverbaanB.V. 101 Klaverbaan 2908KD Capelle a/d IJssel +31 - 264 02 70 [email protected] www.elincom.nl Elincom 101 2908KD Capelle a/d IJssel +31 (0)10 - 264 02 70 [email protected] www.elincom.nl Elincom electronics B.V.(0)10 Klaverbaan 101 2908KD Capelle a/d IJssel +31 (0)10 - 264 02 70 [email protected] ENelectronics FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS. COMPONENTEN & SUPPORT Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren aan de primaire kant, hebben Lumotech drivers een uniek lage Actieve piekspanningsonderdrukking beschermt Lumotech inschakelstroom. Hiermee bieden we zorgeloos installatie LED-drivers tegen schadelijke spannings storingen vanuit gemak voor armaturen met onze drivers. het net. Dit geeft een effectieve bescherming voor zowel LED’s als driver.

Lumotech maakt gebruik van “active flyback energy recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen daarmee een rendement van 92% of hoger halen en op een optimaal lage temperatuur werken.

ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT 2908KD Capelle a/dElincom IJsselCapelle +31 (0)10 264 70(0)10 [email protected] www.elincom.nl Klaverbaan 101 2908KD a/d -IJssel - 264 02 2908KD 70 [email protected] www.elincom.nl ONTWIKKELD VOOR EENVOUDIGE INSTALLATIE electronics B.V.02+31 Klaverbaan 101 Capelle a/d IJssel +31 (0)10 - 264 02 70 [email protected] www.elincom.nl Onze transformatoren hebben een heel breed

tronics B.V.

Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren spanningsbereik waarmee een driveraan een grote

de primaire kant, variatie hebbenvan Lumotech drivers een lage LED-armaturen kanuniek aansturen. Klaverbaan 101 2908KD Capelle a/d IJssel +31 (0)10 - 264 02 70 [email protected] www.elincom.nl

inschakelstroom. Dit Hiermee bieden we zorgeloos installatie geeft de mogelijkheid om met een beperkte gemak voor armaturen onzedrivers drivers.een groot scala van LED variatiemet in LED

toepassingen af te dekken.

ONTWIKKELD VOOR FLEXIBILITEIT Onze transformatoren hebben een heel breed spanningsbereik waarmee een driver een grote variatie van LED-armaturen kan aansturen. Dit geeft de mogelijkheid om met een beperkte variatie in LED drivers een groot scala van LED toepassingen af te dekken.

www.elincom.nl

ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE Lumotech maakt gebruik van “active flyback energy recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen daarmee een rendement van 92% of hoger halen en op een optimaal lage temperatuur werken.

COMPONENTEN & SUPPORT

LED DRIVERS. ONTWIKKELD IN NEDERLAND VOOR OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS.

ONTWIKKELD VOOR EFFICIËNTIE ONTWIKKELD VOOR EENVOUDIGE INSTALLATIE maakt van “active flyback energy Door geen gebruik van elektrolytische condensatoren aan Elincom electronics B.V. Klaverbaan 101 2908KD Capelle a/d IJssel +31Lumotech (0)10 - 264 02gebruik 70 [email protected] www.elincom.nl de primaire kant, hebben Lumotech drivers een uniek lage inschakelstroom. Hiermee bieden we zorgeloos installatie gemak voor armaturen met onze drivers.

recovery” wat er voor zorgt dat energie in de transformator zeer efficient gebruikt wordt. De LED-drivers kunnen daarmee een rendement van 92% of hoger halen en op een optimaal lage temperatuur werken.

LED DRIVERS. ONTWIKKELD IN NEDERLAND VOOR OPTIMALE PRESTATIE, BETROUWBAARHEID [inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 30 COMPONENTEN & SUPPORT EN FLEXIBILITEIT. ZONDER COMPROMIS.

18-11-15 19:24

“Werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen aan de slag voor de duur van een project. Daarna mogen ze weer vertrekken. Zo krijgt deze doelgroep geen vaste voet aan de grond bij hun opdrachtgevers. De huidige voorwaarden nodigen ondernemers daartoe ook niet uit. Het is een procedure van afvinken en weer laten gaan.”

Hamvraag Gemeenten zouden wat hem betreft een voortrekkersrol mogen innemen om deze plooien glad te strijken. De gemeente zit in de rol van aanbesteder, opdrachtgever en werkgever om tafel met leveranciers en opdrachtnemers. “De hamvraag die gemeenten zichzelf daarom moeten stellen is: hoe kunnen we dit verhaal nou zo helder maken dat iedereen eraan kan voldoen? Inclusief de gemeente zelf.” Het betoog van Duijker komt in de kern neer op een sterke verbetering van de communicatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. “Met het vooraf in samenspraak helder en bondig formuleren van de wensen en verwachtingen voorkom je een hoop ruis op de lijn. Zo simpel is het. Het is er tot nu toe alleen nooit van gekomen.” Voorbeelden van ondernemingen met succes en praktijkcasussen zijn daarom heel belangrijk, besluit Duijker. “We willen immers ook ervaringen delen en vertalen naar een praktische invulling. Dat organiseren we in het MVOkennisnetwerk.”

Impact Namens Lloyds Register gaat Ton Wessels zich inzetten als organisator van het beoogde kennisnetwerk. Zelf kwam hij in aanraking met de door gemeenten ervaren problematiek, nadat het IGOV hem als spreker voor een bijeenkomst had uitgenodigd. “De doelen zijn bij velen helder, maar het beleid is dat niet. De IGOV-leden ervaren nogal wat onduidelijkheid en lopen tegen veel praktische problemen aan. Veel gemeenten weten niet precies wat ze hun opdrachtnemer moeten vragen en hoe ze de gegeven reacties moeten beoordelen. Bij mij ontstond de indruk dat ze geen idee hebben wat MVO precies inhoudt.” Extra knelpunt is dat de gemeentelijke organisatie uit meer operationele lagen bestaat. “Elke afdeling bekijkt het vanuit de eigen, unieke invalshoek. Dat maakt het probleem niet minder complex.” MVO reikt in ieder geval verder dan vertrouwde begrippen als prijs en kwaliteit, aldus Wessels. “Alles draait om de impact die je hebt op mens, milieu en maatschappij.”

Blauwdruk Al eerder richtte Lloyds Register een soortgelijk kennisnetwerk op voor gecertificeerde bedrijven, met als belangrijkste doelen kennisverruiming en uitwisseling van ervaringen. Dit netwerk dient in grote lijnen als blauwdruk voor het IGOV-initiatief. Toch is er volgens Wessels sprake van een uniek concept: gemeenten en bedrijven die in samenspraak de door hen ervaren problemen bespreken. In 2016 staan een viertal data gepland, waarop vertegenwoordi-

gers van zowel marktpartijen als overheidsorganisaties welkom zijn. “Het uiteindelijke doel is dat iedereen zowel binnen de eigen organisatie als met externe partijen het gesprek aankan.”

Een zekere urgentie Volgens Wessels een noodzakelijke stap, aangezien het maatschappelijke belang van MVO steeds groter wordt. “De afgelopen jaren is de regelgeving op het gebied van klimaat, CO2 en energieverbruik alleen maar aangescherpt. MVO doe je dus niet meer erbij: er bestaat een zekere urgentie. Niet alleen vanuit de overheid, maar ook vanuit de markt.” Of het nou gaat om het besparen van kosten, het verantwoorden van je beleidsstrategie of het aantrekken van talentvol personeel: MVO helpt bij het beter positioneren van de eigen organisatie, concludeert Wessels. “Gemeenten profiteren dankzij een verantwoord verhaal richting de burgers, en door het aantrekken van de juiste bedrijven bij het uitvoeren van hun takenpakket.”

‘Gemeenten weten niet wat ze moeten eisen, en ondernemers weten niet hoe ze aan de vraag moeten voldoen’

Herkomst materialen Bij MVO en duurzaamheid moet ook worden gedacht aan de herkomst van gebruikte materialen tijdens het productieproces. Adviesbureau Nederlands Licht Instituut pleit daarom momenteel hard voor een onderzoek naar de duurzaamheid van armaturen en lichtmasten. “Binnen de markt zijn er ontelbaar veel fabrikanten die pronken met duurzaamheid: cradle to cradle, de herbruikbaarheid van de materialen en inzicht in het energieverbruik van armaturen”, legt Bas Sollie van het adviesbureau uit. “Toch wordt in dat verhaal de milieubelasting tijdens het productieproces niet meegenomen. Hoeveel CO2 is er tijdens het fabriceren uitgestoten en hoe ‘duurzaam’ is het gehele productieproces eigenlijk geweest? Het zijn vragen waar vooralsnog geen duidelijk antwoord op kan worden gegeven.”

Levenscyclusanalyse Na onderzoek stelde het Nederlands Licht Instituut vast dat informatie hierover zo goed als ontbreekt. “Er kan niet met zekerheid worden gezegd of er tijdens het productieproces wel of geen sprake is geweest van slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid of het gebruik van schadelijke grondstoffen.” Een volwaardige levenscyclus-analyse naar de milieueffecten van winning tot sloop is daarom wenselijk. Inzicht in de grondstoffen, de ontwikkelingsgang en de bedrijfsvoering van de fabrikant zijn noodzakelijk om een goed beeld te krijgen, stelt Sollie. De levenscyclusinformatie is niet gemakkelijk verkrijgbaar. Bovendien zijn


18-11-15 19:24


18-11-15 19:24

de meeste cijfers niet volgens een vaste methodiek bepaald, dus bestaan er forse verschillen per product. Dat vraagt om standaardisatie van de getallen. De door Rijkswaterstaat ontwikkelde tool DuboCalc draagt daaraan in belangrijke mate bij, en is gratis beschikbaar voor alle opdrachtgevers en marktpartijen.” Het Nederlands Licht Instituut heeft het IGOV Innovatieplatform benaderd om gezamenlijk op te trekken bij het kweken van meer bewustwording. “Onderzoek is nodig om vast te stellen of leveranciers met een kritische blik kijken naar de fabricage van hun masten en armaturen. Wij willen vervolgens samen met hen om tafel om hun armaturen op basis van duurzaamheid met elkaar te vergelijken. Belangrijkste doel is daarbij het correct en volledig informeren van de afnemers.” Voor meer informatie en voor het aanmelden voor dit netwerk kunt u terecht op www.igov.nl/innovatieplatform

IGOV Kort • IGOV introduceert op 21 januari 2016 met Lloyds Register als partner een kennisnetwerk MVO en Innovatie. Hoe kunt u effectief inspelen op MVO-ontwikkelingen in uw waardeketen? Intervisie met uw MVO-vakgenoten inspireert en bespaart tijd en geld. Deelnemers zijn directeuren, hoofden inkoop, HRM-managers, beleidsambtenaren en aanbestedingsspecialisten. • Theo Boerman, wethouder van de gemeente Hardinxveld-Giessendam, is de nieuwe voorzitter van het overleg van IGOV met Net-beheer Nederland.

Dimmen via powerline: zuinig, veilig en betrouwbaar Met verlichting langs (rijks)wegen kun je veel energie besparen, bijvoorbeeld door het uit te schakelen. Maar ook al door te dimmen. Ziut heeft een zeer robuuste techniek ontwikkeld waarmee dimmen betrouwbaar en betaalbaar is geworden. We noemen het Zuivere

www.ziut.nl

Powerline Sturing (ZPS). Vanaf de schakelkast krijgen alle achterliggende armaturen een dimsignaal verstuurd via de bestaande stroomkabels. Bij calamiteiten kan per schakelkast het commando aangepast worden. Simpel en veilig.

Licht-, Zicht- en Mobiliteitsoplossingen

het online warenhuis voor professionals

LED-TL | LED-panelen | LED-spots | LED-lampen | Armaturen

tel. 31(0)485 31 86 75 [email protected] www.ledlampenkopen.nu


18-11-15 19:24

Verlichtingsprofessional naar een hoger niveau Copaco en Verbatim slaan de handen ineen om lichtprofessionals voor te bereiden op de toekomst. “Wij


gaan niet op de stoel van de professional zitten, maar bieden onze kennis en oplossingen aan.”

W

“We zien de markt veranderen”, zegt Marc Maas van Copaco. “Ook de werelden van licht en domotica gaan van analoog snel richting IP-gestuurd. Traditionele partijen vragen zich soms af hoe zij daarin moeten meegaan. Als ICT-distributeur hebben wij de kennis, mensen en middelen in huis en we willen dat inzetten om de bedreigingen voor de partijen in de lichtmarkt om te zetten in kansen.”

Digitale tsunami Maas zocht de samenwerking met Verbatim, en de twee bedrijven bieden nu gezamenlijk een compleet pakket aan van producten, diensten en kennis voor serieuze partijen in de lichtmarkt. “De installateur komt steeds vaker met een laptop bij de klant om niet alleen te installeren, maar

ook te programmeren, en daarin zijn steeds meer mogelijkheden. Het digitaliseren van de lichtmarkt vraagt om meer dan alleen kennis van licht”, zegt Maas. Hij ziet in de praktijk dat er veel installatiebedrijven zijn die goed programmeren, maar toch ziet hij ook nog bedrijven die de digitale boot dreigen te missen. “Er komt een digitale tsunami aan en er zijn nog steeds bedrijven die het niet zien aankomen. De eindklant wil een combinatie van een ICT-specialist en een installateur. Hij wil niet meer alleen een lamp, maar hij wil een intelligente oplossing. Wij gaan zeker niet op de stoel van de installateur zitten, maar ons sterke punt is het bieden van oplossingen en kennis, waarmee we in staat stellen hun projecten uit te voeren en zich klaar te maken voor de toekomst.” Martin Zitter van Verbatim constateert ook dat veel installateurs zich al heb-


18-11-15 19:24

ben verdiept in de mogelijkheden van de digitalisering van de lichtmarkt. ”Wij willen dat kennisniveau verder verhogen”, zegt hij. “De eindgebruiker eist die kennis. Klanten komen als je toegevoegde waarde levert. Je kan blijven doorgaan op de manier waarop je het altijd hebt gedaan, maar dan ben je niet klaar voor de toekomst.” Maas vult aan: “Wij nodigen partijen in de verlichtingsmarkt uit om mee te gaan in de ontwikkelingen en waar nodig bieden wij ondersteuning. Daarvoor bieden we verschillende diensten aan.” Professionals kunnen contact opnemen voor meer informatie over de mogelijkheden die Copaco en Verbatim bieden, zoals cursussen, besparingsberekeningen, financiering en strategische, project-, en commerciële ondersteuning.

traditioneel licht naar led, dan kunnen de investeringen vaak snel worden terugverdiend”, zegt Maas. “We hebben daarvoor financieringsmodellen. Wij zetten een verkoopkanaal op van een grote groep bedrijven die goede leds verkoopt. Daarin faciliteren we financiële services die de verkoper kan aanbieden aan de klant, zoals gespreide betaling, lease- of huurconstructies.” Zitter vult aan: “Als je de investering in led kunt aanbieden in een goede financieringsvorm, dan creëer je daarmee meerwaarde voor je klant. Zo ontstaat de mogelijkheid tot budgetneutraal investeren in led, waarbij de besparing minimaal gelijk is aan de maandelijkse kosten. Wij zorgen ervoor dat onze

Installatiemarkt onzichtbaar? De adviserende rol van Copaco en Verbatim gaat verder dan het delen van hun kennis. Ook op het gebied van verkoopkansen staan zij de ondernemer bij. Maas en Zitter constateren dat de installatiemarkt vaak geen actieve verkooprol op zich neemt. Maas: “Nieuwe bedrijven benaderen de markt proactief en zakelijk. De traditionele installatiemarkt is vaak niet zichtbaar in de actieve verkoop en dat is jammer.” Heel praktisch kunnen de consultants van Copaco en Verbatim met de ondernemer het bestaande klantenbestand onder de loep nemen. “Installateurs hebben in de loop der jaren vaak al duizenden projecten gedaan, maar gaan niet terug naar die klanten”, constateert Zitter. “Vaak is de lichtinstallatie van veel klanten inmiddels verouderd en wij kijken dan hoe je opnieuw met die klanten in gesprek kunt komen om ze te adviseren over de nieuwste mogelijkheden. Een collega van mij was onlangs bij een installatiebedrijf dat al bijna 25 jaar bestaat. We helpen ze om hun oude klantenbestand onder de loep te nemen en deze klanten actief te benaderen om de nieuwste ontwikkelingen aan te bieden.” Maas vult aan: “We kunnen daarvoor zelfs een inhouse callcenter inzetten dat het hele klantenbestand belt. Die dienst hebben we in huis. Ook adviseren we over onderhoudscontracten. Bij een CV-installatie is dat heel normaal, maar in de lichtwereld gebeurt dat weinig. Dat is jammer, ook daar ligt een verkoopkans.”

Financiering Ook op het gebied van financieringsmodellen staan Copaco en Verbatim de ondernemer bij. “Wanneer iemand overstapt van

partner alles heeft, niet alleen de lamp en de kennis, maar ook de mogelijkheid om verschillende financieringsvormen aan te bieden.”


18-11-15 19:24


18-11-15 19:24

Verbatim lamp “We zijn gespecialiseerd in ICT”, zegt Maas. “Verbatim heeft een kwalitatief goed led-portfolio met mooie producten, zoals de nieuwe Verbatim AR 111-ledlampen. Dat is een prachtige serie met een goed dimprofiel, mooie lichtkleuren en verschillende straalbreedten. Het dimmen van led is vaak nog een drama. Dan wordt gezegd dat led waardeloos is of de dimmer het niet doet, maar met de producten van Verbatim, in combinatie met de juiste installatie, werkt dit gegarandeerd.” De producten kunnen gewoon worden besteld, maar Copaco en Verbatim bieden ook daarbij net dat beetje extra. “We distribueren meer dan een product, we distribueren ook de kennis die erbij hoort”, zegt Zitter. “Samen met Copaco als distributeur van producten, kennis en diensten willen wij als fabrikant van verlichting de verlichtingsprofessional naar een hoger niveau tillen, op elk niveau in de keten.”

Een geheel andere ervaring

We vinden samen de meest kosteneffectieve en technisch hoogstaande oplossing die perfect aansluit bij uw wensen.

Copaco en Verbatim Copaco is distributeur in de Benelux en Frankrijk van Informatie- en Communicatie Technologie (ICT). De onderneming levert computers, printers, netwerken, data storage, mobiele telefonie, software en elektronica. Verbatim is gespecialiseerd in gegevensopslag, zoals cd’s, dvd’s, high-definition Blu-ray-media, externe vaste schijven, flashgeheugenkaarten, USB-stations en SSD’s. Sinds 2010 brengt Verbatim ook leden oled-producten op de markt, met technologieën die zijn ontwikkeld door het moederbedrijf, Mitsubishi Chemical Corporation. Copaco en Verbatim streven ernaar om met hun kennis, diensten en producten lichtprofessionals te helpen de stap te zetten naar het licht van de toekomst: van analoog naar digitaal, van de traditionele gloeilamp naar digitaal aangestuurde led.

Sitiopark 13 3941 PP Doorn 0343 42 02 02 [email protected]

www.verbatimencopaco.com

www.dekruijter.nl


18-11-15 19:24

Industrieel erfgoed behouden Altijd zijn ze op zoek naar unieke industriële lampen. Dennis van de Zand en René Marijnissen van Lloyd Industrials in Rotterdam restaureren de oude lampen


met liefde en zorg, zodat het industrieel erfgoed bewaard blijft.

V

Voor de twee flamboyante Rotterdammers is alleen het beste goed genoeg om toe te voegen aan hun collectie industriële lampen. Ieder exemplaar in de collectie heeft een eigen verhaal. “Wie bij ons een lamp koopt, krijgt onze passie en het verhaal van de lamp er gratis bij”, zegt Marijnissen. “Of dat nou een grote klant is of een particulier die heel blij met een klein emaille lampje onze deur uitgaat”, aldus Van de Zand.

200 lampen in de badkamer Zes jaar geleden kochten Marijnissen en Van de Zand een sfeervolle loft in het gerestaureerde pakhuis St. Jobs in Rotterdam. Voor de inrichting vonden zij vijf grote, originele filmspots, die ze eigenhandig en met oog voor detail

restaureerden. Een passie was geboren. “We hebben jarenlang in onze woning oude, afgeschreven lampen nieuw leven ingeblazen. We ontmantelden de lampen in de badkamer”, zegt Marijnissen. Via het eigen netwerk kwamen de eerste klanten en dat breidde zich als een olievlek uit. “Toen we een partij van 200 oude lampen kochten, dacht ik: we hebben een probleem.” Ze vonden een geschikte ruimte in de Hofbogen, onder een voormalig spoorviaduct, waar ze bijna een jaar geleden hun studio Lloyd Industrials openden. “Onze passie is het echte oude industriële erfgoed”, zegt Van de Zand. “We zoeken onze lampen in Nederland, België en Frankrijk, hebben ons eigen netwerk opgebouwd, kopen zelf in en voeren eigenhandig het restauratieproces uit. Alles hebben we volledig vanaf


18-11-15 19:24

Nieuwe led in oude lamp

de grond opgebouwd.” ‘Gewoon’ op vakantie gaan in Frankrijk is er inmiddels niet meer bij. Van de Zand: “Als we daar zijn, zien we toch altijd weer een plek waar we echt even moeten gaan kijken naar lampen.” Marijnissen vult aan: “En er is nog zoveel moois te vinden.”

Samen met kleine ondernemers Lloyd Industrials groeit en dat betekent dat er ook werkzaamheden moeten worden uitbesteed. “Onze kracht is het restaureren van oude lampen, dat is de kern van ons bedrijf. Daarnaast werken we graag samen met kleine ondernemers die bijvoorbeeld een lichtplan kunnen maken. Grotere straalwerkzaamheden en poedercoaten besteden we uit aan Hamax. Ook werken we samen met Laska in Rotterdam, een klein staalbedrijfje dat al decennia bestaat. Als we een heel specifiek onderdeel willen laten maken, dan worden de wenkbrauwen soms gefronst, maar een paar weken later liggen de onderdelen voor ons klaar”, zegt Marijnissen.

Beide heren hebben inmiddels goede contacten opgebouwd in de ledwereld en hun kennis op dit gebied breidt zich snel uit. “Led werd vroeger geassocieerd met trillend en koel licht, maar we kunnen laten zien dat dat is achterhaald”, zegt Marijnissen. “We willen onze lampen het liefst verkopen met led, en kopen onze lampen in bij Megaman en 247LED. Megaman maakt gebruik van ‘dim to warm’ techniek, waarbij de lichtkleur verandert naarmate er verder wordt gedimd. We hergebruiken een product en maken het zo ook nog zuinig.” Van de Zand: “De industriële armaturen vormen de kern van ons bedrijf, maar we geven ook lichtadvies. Daarin zijn we heel erg in ontwikkeling. We zetten nooit zomaar

Persoonlijke aandacht Ondanks de groei blijft persoonlijk contact bij Lloyd Industrials hoog in het vaandel staan. Dat is ook de reden dat er geen traditionele webshop is te vinden op de website. “Driekwart van onze klanten brengt eerst bezoek aan onze stu‘Als er een prachtige, een dio en neemt vaak foto’s nieuwe keuken staat of tekeningen van het interieur mee. We gaan en iedereen begint dan in gesprek en geven over die gave lamp, advies”, zegt Marijnissen. Soms willen klanten hun dan hebben wij ons hele huis inrichten met doel bereikt’ industriële verlichting. Van de Zand en Marijnissen zijn van mening dat de kracht juist zit in die ene goede armatuur die eruit springt. “Als je je hele huis vol hangt met die lampen, valt het niet op. Als je één of twee lampen boven een tafel hangt, dan gaan alle ogen direct naar de lamp. Als er een prachtige nieuwe keuken staat en iedereen begint over die gave lamp, dan hebben wij ons doel bereikt. We gaan ook regelmatig naar klanten toe als ze niet precies weten wat ze willen en we nemen dan verlichtingsbronnen mee, zodat we kunnen laten zien wat een goede ledlamp kan doen.”

ergens een lamp in. We zoeken de juiste lamp bij de armatuur.”

Respect voor het origineel Inmiddels weet ook de zakelijke markt de weg naar Lloyd Industrials te vinden. Een project waar Van de Zand en


18-11-15 19:24

Norton ledarmaturen • Hoogwaardige Europese kwaliteit • Breed programma • Groot installatiegemak • Uitstekende prijs-kwaliteit Norton biedt hoogstaande, innovatieve lichtoplossingen voor toepassing in de utiliteit, woningbouw, retail, industrie en agrisector.

Ook voor uw project biedt Norton de juiste oplossing Bezoek ons tijdens de LED Expo, stand E8, op 27 & 28 januari 2016 in de Brabanthallen in Den Bosch.

www.norton.nl Norton is een merk van Spaapen

Antares LED-buis. 125Lm/W LM79 340° straling LM80 / TüV Zeer competitief!

Barat-LED IP66 Hoge Lumen Proof-LED IP67 zout&zuur bestendig


18-11-15 19:24

Marijnissen met plezier op terugkijken, is het CityHub hotel in Amsterdam. Van de Zand: “Het is een nieuw en modern hotel waarvoor we oude gietijzeren Mapelec Amiens lampen uit de jaren 50 hebben geleverd. Boven de bar hangt een aantal grote oude tl’s en alles is uitgevoerd in warm dimbare leds. Dat zijn mooie projecten.” Een ander uitdagend project was een boekhandel, waarin de eigenaar grote industriële lampen wilde. “De architect had een lichtplan gemaakt: er moest 2700 lumen onder de kap met een diffuser”, vertelt Marijnissen. “Mijn eerste reactie was: daarmee verpest je de lamp. We zijn toch op zoek gegaan naar mogelijkheden. We vonden een kleine plafonnière en hebben deze op maat in kunnen bouwen. Het resultaat was heel mooi.” Van de Zand: “We gaan ver in het aanpassen van de oude lampen met de nieuwste technieken, maar altijd met respect voor het origineel en dat vind ik de mooiste uitdaging.”

Eigen ophangsysteem “We zien vaak dat lampen uit één partij verschillende fittingen of ophangsystemen hebben. Daar zochten we steeds losse onderdelen bij, maar we vinden dat onze lampen beter verdienen.” Daarom ontwikkelden ze een eigen robuust ophangsysteem met het logo van Lloyd Industrials. “Het ophangsysteem is nu echt een onderdeel van de lamp en daar zijn we blij mee.” De klant ziet daardoor ook dat hij een echte gerestaureerde Lloyd Industrials lamp heeft.

Het verhaal achter de lamp De lampen van Lloyd Industrials zijn niet altijd schadevrij, maar dat hoort bij de charme van het industrieel erfgoed, aldus de Rotterdammers. Marijnissen: “We hebben net een partij emaille lampen ingekocht met een sterrenhemel van kleine beschadigingen aan de binnenkant. Het emaille is beschadigd door de vonken en staalsplinters van de staalfabriek waar ze jarenlang hingen. Het is waanzinnig mooi om te zien en dat verhaal vertellen we aan onze klanten.” Soms zijn de verhalen ook emotioneel, zoals het verhaal van de oude mevrouw in Frankrijk. “Zij woonde bij een vervallen fabriek en vertelde dat haar opa de fabriek bouwde en dat er in de goede jaren 200 arbeiders werkten. Geëmotioneerd vertelde ze over het gevecht van haar vader om het bedrijf overeind te houden. Dat verhaal geeft de lampen uit die fabriek wat extra’s.” www.lloydindustrials.com


18-11-15 19:24

N M U L CO

Verblindend

•

Loop je door een warenhuis, drogist of supermarkt, dan lijkt het wel of je in een etalage loopt. Verblindend! Als je kijkt naar een jasje op de mode-afdeling, of je bent op zoek naar aspirientjes bij de drogist, moet je eerst je ogen dichtknijpen door Paul Settels vanwege het felle spotlicht. Tegenwoordig overkomt je dat zelfs als je een croissantje op de broodafdeling van de super haalt. De eerste minuten zie je niets meer. Op de gok pak je iets. Alles wordt aangelicht met spots. Sinds PAR en halogeen uit is, is alles led. De rest is ‘pet’, zo lijkt het. Gewoon goed licht is ‘uit’. Marketeers, interieurdeskundigen en stylisten vinden het blijkbaar prachtig dat de hele winkel één grote etalage is geworden. Spot, spot, bling, bling, hel verlicht. En wij eenvoudige klanten moeten met dat ‘bling bling’ maar meegaan en ons dat verblindend licht laten welgevallen. Ben je wat ouder, heb je wat staar, dan bekijk je zo’n winkel alsof je door de vieze voorruit van de auto kijkt, waar de zon op staat.

Grandeur Waar is de tijd gebleven dat de goede lichtadviseur en -ontwerper zich nog mochten bezighouden met een deugdelijk lichtontwerp? De winkel was verlicht. Je kon zien waar je liep. Je zag de grandeur van het warenhuis of de supermarkt. Het was heerlijk licht. De spullen waarom het echt ging, waren zó aangelicht, dat dat jasje, die jurk, of de bananen, appels of dat brood en die croissants echt naar je toekwamen, om aangetrokken te worden, of te worden opgegeten. Jij werd niet verblind. Het extra licht was alleen gericht op wat je moest kopen. Door het licht te volgen, werd je uitgedaagd om verder te lopen én te kopen. Nu is de ene afdeling nog feller belicht dan de ander. Inderdaad, ‘belicht’ en niet verlicht. Heel, heel veel licht daar waar de make-up staat, maar in het pad ernaast is het donker op de vloer. Verlichten past blijkbaar niet meer in het woordbeeld en dus ook niet in het denkbeeld van deze ‘stylisten’. Verlichten moet je niet meer doen. Bovendien moeten ‘ze’ die natuurkundige formules maar eens aanpassen. Die gelden niet voor ledverlichting, vinden deze lui. Led is ‘beleving’, ‘emotie’. Met led verlicht je niet, je brengt ‘de mens’ in een andere stemming.

Niet in het theater Licht is voor de buitenkant; hoe krijg je klanten naar binnen? Eenmaal binnen ben je blijkbaar geen klant meer. Ook geen mens. Hinder van ons ‘mooie’ licht? Hoe kom je daar toch bij. Binnen ervaar je een theatrale emotie. Maar

ik zit niet in het theater! Ik moet boodschappen doen. Soms in alle rust, soms gehaast om de lunchpauze niet te laten uitlopen, of de (klein)kinderen op tijd van de crèche of buitenschoolse opvang te halen. En dan moet je maar je weg zien te vinden tussen al die verblindende spots en zie je niet - omdat je met geknepen ogen loopt - dat je allang voorbij de melk of de groente-afdeling bent gelopen of toch die schoenen die in de aanbieding waren, hebt gemist. En buiten in het donker zijn je ogen toch vijf minuten bezig om in het donker weer zicht te hebben. Dan nog het volgende: naast dat je werd verblind, is je kleurreferentie ook nog eens op hol geslagen. Het vlees is te rood, de bananen zijn te geel, en thuis blijken ze nog onrijp groen te zijn, heb je geen groene blouse gekocht maar eentje die er ietwat bruinig uitziet. Natuurlijke kleurweergave? Nee, de emotie moet het doen. Leuk voor op het toneel, maar spullen kopen is geen toneelstukje opvoeren.

Beun en het haasje Dat telt helaas allemaal niet meer voor de ‘retaildeskundigen’. De klant loopt door onze mooie spots en bling-bling licht naar binnen en daar is het om te doen. En ik maar denken dat het om omzet gaat. Kopen, niet alleen maar kijken. Met kijken alleen verdien je als winkelier niets. Echter, ‘mooi licht’ kost tegenwoordig niets meer. Althans, dat wordt beweerd. Led is zoveel goedkoper in onderhoud en energieverbruik. Ja, je hoeft niet meer om de 1000 branduren een lamp te vervangen, dat is - als het deskundig is aangelegd - verlengd naar 50.000 branduren. Maar ja, tegenwoordig mag iedereen een vak uitoefenen zonder dat je daarvoor een diploma hebt of een deugdelijke opleiding hebt genoten, en in de aanbesteding is degene zonder diploma toch de goedkoopste en moet je die nemen. Toon maar eens aan dat dat Beun de Haas is. Inderdaad, ik pleit ervoor dat er bij vakuitoefening weer gewoon wordt geëist dat je eerst een vakdiploma moet hebben. Dat vaklui meesters in hun vak zijn en worden gewaardeerd voor hun vakmanschap en daarvoor dan ook weer ‘gewoon’ netjes worden betaald. Goed vakmanschap moet worden betaald met normale winstopslag en niet gaan voor de goedkoopste. Dan krijg je weer waar voor je geld, en dan kloppen die 50.000 branduren wel. Anders ben je na 10 of 20.000 branduren het haasje. Dan zijn de lichtkleuren van die geweldig aangeprezen ledspot toch echt veranderd. Dan is ook nog eens de lichtopbrengst van die eens zo prachtige spot gehalveerd en tot slot moet je versneld de hele spot vervangen. Want ja, het ‘ledje’ zit wel helemaal in de spot geïntegreerd. Gelukkig, de vakman weet dat er


18-11-15 19:24

Luminantie Color Meter CS-150/160 Luminantie Meter LS-150/160 Konica Minolta introduceert de nieuwe generatie luminantie-meters met uitgebreid meetbereik en nieuwe gebruiksvriendelijke functies

www.konicaminolta.eu/measuring-instruments

spots zijn met losse leds. Maar ja, dat is de vakman en die is wat duurder dan Beun de Haas.

Benauwd Even terug naar het energieverbruik. Een led verbruikt doorgaans minder dan een gloeilamp. Dus als je zo’n oogverblindende belichtingsinstallatie gaat vergelijken met een gloeilampen-uitvoering, ja, dan vliegen de besparende procenten je wel om de oren. Vraag is, is dat reëel? Vaak ga je veel meer spotlampen aanbrengen - ik zeg bewust niet installeren, want dat is een écht vak - dan dat je dat zou doen met conventionele lichtbronnen. Als je het dan allemaal bij elkaar optelt, bekijk dan nog maar eens het energieplaatje. Heerlijk hè, die prachtige leds? Gelukkig zijn er ook goede ledlampen. Als je echter de rapporten van de inspectie van Leefomgeving (zeg maar gewoon de milieu-inspectie) leest, dan krijg je het toch wel benauwd. 80% van alle onderzochte led-armaturen, dus ook die verblindende ledspots, voldoen gewoonweg niet aan de veiligheidseisen, de energie-verbruikseisen, de levensduureisen, de kleurechtheids- en kleurconstantheidseisen. Het lijkt Volkswagen wel. 80%, dat is niet een beetje, maar een heleboel. Ledarmaturen die zomaar 180°C warm worden. Roepen dat

led geen warmte geeft en ra, ra, hoe komt het toch dat de koelinstallatie de temperatuur in de ruimte niet omlaag krijgt. Over energiebesparing gesproken. En dat nog met de kans op brand. Brandoorzaak onbekend? Dus beste retailers, laat je - als je met led in zee gaat adviseren door echte deskundigen. Dat zijn vaklieden, meesters in hun vak, gildemeesters. Led-gilde, European Lighting Experts. Laat je niet afschepen met de ‘goedkoopste’, maar ga voor de beste. En ja, luister naar die vak-installateur. Die weet meer over licht en verlichting, over goede kleurweergave en energieverbruik dan die marketeer, die architect en die interieurontwerper. En beste vak-installateur, laat je niet verleiden door de cowboys met hun prachtige verhalen over kortingen. Ga voor het beste, eis de veiligheids- en milieu-documenten en laat de led-armaturen testen. Dan krijgen we echt goede ledverlichting, geen verblindend licht. Wel een goed design, goede functionaliteit en voor de mens niet hinderlijk licht, maar een goed verlichte winkel met spots voor het juiste doel. Dan gaan we weer veilig en prettig de winkel in en kopen dan ook nog het één en ander. Paul Settels is Eur.Erg.

Zie het licht door de ogen van DEKRA Bezoek ons op LED Expo op stand Z3.1

Wilt u zeker zijn dat uw verlichting veilig is en goed performed, kies dan voor DEKRA. Wij zorgen dat uw verlichting op alle eisen getest en gecertificeerd wordt: ENEC, KEMA-KEUR, ENEC+ en DEKRA LED Performance Keurmerk, zodat u zich nergens meer druk om hoeft te maken. www.dekra-certification.nl/fotometrische-tests Automotive

Industrial

Personnel On the safe side.

079-0848 Dekra Adv Verlichting_121114_v1.indd 1


43

12-11-15 16:19

18-11-15 19:24

Resultaten monitor Energie-akkoorddoelstellingen op congres NSVV De Energie-akkoord-doelstellingen voor openbare verlichting en verkeersregelinstallaties zijn ambitieus. Van Nederlandse overheden - gemeenten, provincies, waterschappen en Rijkswaterstaat - wordt verwacht dat zij gezamenlijk deze doelstellingen


behalen en 2020 komt snel dichterbij. Hoever zijn we nu?

B

Om die vraag te beantwoorden, meet Rijkswaterstaat sinds 2013 jaarlijks de resultaten. Ruim de helft van de Nederlandse overheden vulde dit jaar de monitor van Rijkswaterstaat in voor de Energieakkoord-doelstellingen voor openbare verlichting en verkeersregelinstallaties (OVL en VRI's).

Monitoren voortgang Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het monitoren van de voortgang van de Energieakkoord-doelstellingen voor OVL en VRI's. Hierbij werkt zij nauw samen met de VNG, de NSVV en het IGOV. Drs. Dyana Loehr is coördinator Energieakkoord-doelstellingen OVL bij Rijkswaterstaat. “Er zijn gemeenten die zich afvragen of

ze ieder jaar wel moeten meedoen”, zegt Loehr. “En ja, dat is zeker nuttig. Als gemeente krijg je inzicht in het verloop van het eigen energieverbruik. Als zoveel mogelijk overheden jaarlijks meedoen, verzamelen we betrouwbare landelijke cijfers.” Loehr krijgt regelmatig vragen over hoe Rijkswaterstaat met de gegevens omgaat. “De landelijke gegevens zijn het belangrijkst, daar gaat het om. Het gaat in principe om openbare gegevens volgens de wet openbaarheid van bestuur. Toch publiceren we geen individuele gegevens zonder expliciete toestemming. Sommige gemeenten hebben namelijk bezwaar tegen het openbaar maken van de individuele cijfers. Dat begrijp ik, want de cijfers alleen bieden geen volledig beeld. Als er net dat jaar een nieuwe woonwijk is gebouwd, is dat van


18-11-15 19:24

invloed op de besparingscijfers en zulke gegevens zijn in de uitkomsten van de huidige monitortool niet zichtbaar. Ook zijn er veel gemeenten die al voor 2013 veel hebben bespaard, waardoor de cijfers aangeven dat zij niet veel besparen vanaf 2013. Dat steekt dan schril af tegen de cijfers van gemeenten die sinds 2013 besparende maatregelen nemen.” Loehr wil erop wijzen dat de individuele cijfers goed zijn te gebruiken om door de betreffende overheid zelf te publiceren, bijvoorbeeld op de eigen site of in een persbericht. “Daar heeft men uiteraard ruimte om die toelichting wel te geven.”

Gemeente Heerhugowaard Eén van de gemeenten die de energiemonitor jaarlijks invult, is Heerhugowaard. Ron Nadort is daar beheerder OVL en hij neemt deel aan het InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV). Het primaire doel van deze overleggroep is het delen van beleidsmatige- en technische kennis, het uitwisselen van (beheer-)ervaringen en het stimuleren van innovatie. Jaarlijks vult Nadort de energiemonitor in. Hij ziet het als een belangrijk middel om te kunnen benchmarken en meer inzicht te verkrijgen in hoe BV Nederland omgaat met het areaal OVL en VRI. “IGOV streeft ernaar om op het gebied van OVL een professionaliseringsslag te slaan en om dat te kunnen doen, moet je wel weten wat de huidige stand van zaken is. Daarom vind ik het heel belangrijk dat gemeenten hun OVL en VRI's inventariseren en daareen goede beheer‘Dat hoort in elke voor applicatie hebben. Dat gemeente thuis’ hoort in elke gemeente thuis.” Een bijkomend voordeel van het invullen van de monitor is volgens Nadort de controlerende functie. “Het dwingt je als gemeente je eens per jaar te verdiepen in je eigen gegevens.” De gemeente Heerhugowaard heeft de databases en beheerapplicatie goed op orde. Het gevolg is dat de gemeente een helder beeld heeft van de haalbaarheid van de energieakkoord-doelstellingen. “In onze gemeente vervangen we de armaturen elke 20 jaar als daartoe aanleiding is. Daarmee maak je grote klappen. Zo zullen ongeveer tussen nu en 20 jaar alle armaturen zijn vervangen. We halen daarmee de doelstellingen van 2020 niet helemaal, maar die van 2030 halen we in dit tempo zeker.”

Presentatie uitkomsten 2015 Op 21 januari presenteert Loehr de uitkomsten van de monitor 2015 op het Nationaal Congres Openbare Verlichting van de NSVV in Hoevelaken: “Daarna worden de resultaten op www. rwsleefomgeving.nl gepubliceerd. Overheden die de monitor hebben ingevuld, ontvangen rond die tijd ook hun individuele resultaten, die zij vervolgens naar eigen goeddunken kunnen publiceren. Hierbij krijgen zij ook de vraag of ze akkoord gaan met het publiceren van de individuele resultaten.” Uiteindelijk rapporteert Loehr alle resultaten aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu en aan de SER.

Webbased monitortool 2016 Rijkswaterstaat, IGOV en VNG overleggen op dit moment over

de monitortool 2016 met verschillende verbeteringen. “Het is nog niet zeker of het lukt, maar we willen werken aan een webbased tool waarin meer functies beschikbaar zijn dan in de huidige versie”, zegt Loehr. Het is de bedoeling dat de webbased monitortool direct de besparingen uitrekent en de resultaten zichtbaar maakt. Ook kan er een functie aan worden toegevoegd die inzichtelijk maakt welke resultaten bepaalde maatregelen hebben. “Denk bijvoorbeeld aan het effect op de cijfers als er een nieuwe woonwijk wordt gebouwd of wanneer in een wijk de traditionele verlichting wordt vervangen door led. Daarnaast streven we naar een optie om direct al anoniem je resultaten te vergelijken met andere overheden.” Tijdens de presentatie van de cijfers van 2015 wordt de stand van zaken van de nieuwe tool verder toegelicht.

Bewustwording Loehr is tevreden over de resultaten die ze in de afgelopen jaren heeft gezien en over de bewustwording die bij veel overheden steeds sterker wordt. “Ik constateer dat veel overheden hard werken aan energiebesparingen”, zegt zij. “Er wordt veel traditioneel licht vervangen door led. Er is absoluut sprake van bewustwording bij gemeenten over de mogelijkheden en noodzaak van energiebesparende maatregelen in de openbare verlichting. Toen ik anderhalf jaar geleden begon met de communicatie rondom de energieakkoord-doelstellingen, wisten de meeste gemeenten niet dat er iets in stond over openbare verlichting en verkeersregelinstallaties. Inmiddels zijn zij goed geïnformeerd en ik merk dat veel gemeenten er hard aan werken.”

Uitkomsten 2014 In 2014 was al 20% van de OVL energiezuinig en was 23% voorzien van slim energiemanagement. Dat zijn mooie resultaten. Ook benieuwd naar de stand


18-11-15 19:24

Led I.Q. B.V. www.lediq.eu [email protected] Elektro vakbeurs Hardenberg 8-10 dec. stand 518 Ledexpo Benelux ´s-Hertogenbosch 27-28 jan. stand B31 van zaken in 2015? De uitkomsten worden gepresenteerd tijden het Nationaal Congres Openbare Verlichting van de NSVV op 21 januari 2016 in Hoevelaken. Daarna zijn de resultaten van de monitor te vinden op: www.rwsleefomgeving.nl/onderwerpen/ovl

Monitor Energieakkoord-doelstellingen voor OVL en VRI’s Overheden die de monitor Energieakkoord-doelstellingen voor OVL en VRI’s invullen, ontvangen de actuele kengetallen over de energieprestaties van de eigen installaties. Energiebesparingen zijn dan helder in beeld. De cijfers kunnen worden vergeleken met voorgaande jaren, met het landelijk gemiddelde en met andere overheden. Overheden worden niet afgerekend op individuele resultaten; de uitkomsten van de monitor leveren een belangrijke bijdrage aan betrouwbare gegevens voor heel Nederland.

De Energieakkoord-doelstellingen • • • •

20% 50% 40% 40%

energiebesparing OVL en VRI’s in 2020 ten opzichte van 2013 energiebesparing OVL en VRI’s in 2030 ten opzichte van 2013 slim energiemanagement in OVL in 2020 ten opzichte van 2013 energiezuinige OVL in 2020 ten opzichte van 2013

De betrouwbare lijn aansluitkasten van ELEQ breidt uit! In de openbare verlichtingsmarkt zijn diverse ontwikkelingen zichtbaar waar ELEQ als innovatieve speler op in speelt.

Aansluitkast voor Elektrisch Straatmeubilair

Aansluitkast met Stekkerverbinding

Voor het individueel aansluiten van elektrisch gevoed straatmeubilair met de mogelijkheid voor het bepalen van het verbruik.

Voor het aan- en afsluiten van het elektriciteitsnetwerk bij lichtmasten welke incidenteel worden verwijderd en aangesloten, bijvoorbeeld tijdens evenementen.

Snel en gemakkelijk te installeren

Snel en gemakkelijk te installeren - Door de stekkerverbinding.

Veilig - Aanraakveilig; - Voldoet aan norm van huisaansluitkast; - Buiszekeringen tot 32A; - Kortsluitvastheid tot 70kA.

Veilig - Aanraakveilig; - Te gebruiken kabel: • IP68 dop; • stof- en waterdichte contra stekker. - Verzegelbare binnenkap.

Compact - Optioneel: gecertificeerde meter gemonteerd in de aansluitkast. EVENEMENT

ELEQ B.V. Tukseweg 130, 8331 LH Steenwijk [email protected] www.eleq.com +31 (0) 521 533 333

Kostenbesparend - Geen extra kosten voor aan- en afkoppelen na plaatsing.


18-11-15 19:24

PRODUCTNIEUWS

Trick

Spelen met licht, een illusie, een truc; het licht is er wel, maar deze kleine armatuur verdwijnt bijna in de omgeving. Dit kleine ledlichtpunt kan spectaculaire geometrische effecten tevoorschijn toveren met scherpe aftkening, of het nou om cirkels of lijnen gaat, of decoratieve grafische elementen in allerlei combinaties, Trick draait er de hand niet voor om. Er zijn drie behuizingen verkrijgbaar: 45, 90 en 160 mm. En voor acht verschillende lichteffecten is Trick er in blade of light, wallwasher en variaties met verschillende lichthoeken. Het is één van de meest complete systemen op de markt. Het kan op de muur worden geïnstalleerd of verzonken, alleen of met meer om verschillende effecten te combineren. In vergelijking met een halogeenlamp met hetzelfde effect is de energiebesparing met Trick 80%, zo geeft iGuzzini aan. Trick is gemaakt voor buiten (IP66), maar kan natuurlijk net zo goed binnen worden toegepast. Deze armaturen voldoen aan de norm EN60598-1.

www.iguzzini.it

Luctra wint design award

In de categorie verlichting heeft Luctra de Duitse Design Award 2016 gewonnen. Na de Interior Innovation Award en de Red Dot Award valt deze armatuur dus voor de derde keer in de prijzen, en dat binnen een jaar na verschijning op de markt. Deze ‘made in Germany’ armaturen van Durable zijn een goed voorbeeld van vorm volgt functie; kijk maar naar de koelvinnen van de lamp. De bureaulampen en staande lampen zijn te bedienen met een moderne interface. Gebruikers kunnen de lichtkleur en –intensiteit instellen volgens hun eigen dagritme, met het geïntegreerde bedieningspaneel of via een app. Dat dit een positief effect heeft op de gebruikers, werd duidelijk in een onderzoek van de slaaponderzoeker dr. Dieter Kunz.

www.luctra.be


18-11-15 19:24

PRODUCTNIEUWS

LEC bij vluchtroutes

Sheetlite is een bedrijf dat zich richt op de ontwikkeling van schone technologie en de productie van energiezuinige vluchtroute-aanduidingen. De missie is om innovaties op het gebied van duurzaamheid direct toepasbaar te maken, zodat klanten en het milieu hiervan zo snel mogelijk kunnen profiteren. De nieuwe generatie vluchtroute-aanduidingen is daarvan een goed voorbeeld. Deze gepatenteerde technologie wordt al gebruikt in bedrijfsruimten en openbare ruimten in de VS en is nu ook in Europa beschikbaar. Deze technologie kan bedrijven die willen bouwen volgens Breeam- of LEED-certificering helpen om aan de nagestreefde duurzaamheidsnorm te voldoen. Sheetlite biedt LEC-technologie: meer zicht tegen veel lagere kosten. De afkorting staat voor Light Emitting Capacitors. Hierbij licht een ultradunne fosforlaag op wanneer er een minimale hoeveelheid stroom doorheen wordt gevoerd. Vluchtroute-aanduidingen van Sheetlite maken gebruik van deze allernieuwste ontwikkeling in lichttechnologie. Nog een innovatie bij deze vluchtroute-aanduiding: de Helios, het brein dat het benodigde elektromagnetische veld aanstuurt. Deze voorziet de LEC-laag van een dubbele levensduur door voortdurend te waken over de juiste lichtoutput door de jaren heen. Geen enkele andere lichtsignalering blijft zo lang op gelijke sterkte, en dat bij een lager energieverbruik. Doordat bij LEC het gehele oppervlak zelf licht uitstraalt, biedt LEC een veel uniformer verlichte signalering dan led, waarbij er sprake is van verschillende lampjes die het bord aanlichten. Dit leidt tot een veel betere zichtbaarheid bij rook dan bij de gemiddelde led-signalering. Omdat LEC bij lagere wattages functioneert, blijft het langer dan een led in staat om de hoeveelheid licht te produceren die volgens de norm NEN 7010 is verplicht voor vluchtrouteaanduidingen, met als gevolg een drie keer langere levensduur dan de gemiddelde led. Dat en de hoge en gelijkmatige lichtopbrengst en lange levensduur maken dat Sheetlite’s LEC-technologie het op alle fronten wint van led en dus zeker van elk ouder type verlichting, zo geeft men aan.

www.sheetlight.com

IceTube: daglicht in de kou Daglicht is kosteloos. De IceTube maakt daglichttoetreding nu ook mogelijk in koelen vriesomgevingen. Techcomlight heeft deze innovatie in samenwerking met onder andere de Hogeschool Arnhem-Nijmegen ontwikkeld. De IceTube is speciaal ontwikkeld voor omstandigheden waarbij er grote temperatuurverschillen tussen binnen (-30 ºC) en buiten (+30 ºC) zijn. Dit betekent dat daglicht in nieuwe sectoren kan worden toegepast, bijvoorbeeld bij koelen vrieshuizen, skihallen en schaatsbanen. Met het toepassen van daglicht kan kunstverlichting gedurende het grootste deel van de dag uitblijven. Er wordt bespaard op energieverbruik, en de binnenruimten

zijn altijd goed verlicht. De IceTube is goed geïsoleerd en onderhoudsarm, en de diffuse verspreiding van het daglicht is prettig voor werknemers en bezoekers. Het verbetert de stemming, reduceert het maken van fouten en maakt het werken veiliger. Voor recreatie en sportcomplexen biedt de IceTube de unieke beleving van het buiten zijn. Goed daglicht begint met een daglichtplan. Techcomlight heeft zich erin gespecialiseerd om voor alle typen ruimten en gebouwen een lichtplan op maat te maken. Zo wordt voor elke ruimte een optimale lichtspreiding en lichtopbrengst ontworpen en gerealiseerd.

www.techcomlight.nl


18-11-15 19:24

PRODUCTNIEUWS

Gloeilamp met led in de prijzen

Vosla wint de Duitse Design Award 2015 voor het ontwerp van vosLed, de gloeilamp met led. Deze lamp was al eerder in de prijzen gevallen en won de Red Dot Award ‘Best of the Best’, de Duitse prijs Ecodesign der Bundesregierung en de A’Design Award 2015. VosLed is zowel geschikt voor moderne lichtontwerpen als voor retrofit: steeds meer hotels, restaurants, theaters (ook de opera in Dresden) en winkels passen de ledlamp met het uiterlijk van de gloeilamp toe, deels voor de kostenbesparing, maar vooral ook vanwege het warme licht. Ten opzichte van een traditionele gloeilamp ligt het energieverbruik 90% lager, zo geeft men aan. Ook gaat de lamp tien keer langer mee en is de stralingshoek 340°, wat bijvoorbeeld bij open designerlampen en kristallen kroonluchters een belangrijke rol speelt. www.vosled.de

Uw adviseur én leverancier voor verlichtingsprojecten. Wij werken merk onafhankelijk en vertegenwoordigen diverse fabrikanten.

Nieuwe luminantie- en chroma-meters

Konica Minolta introduceert de LS-150/160 en CS-150/160, de volgende generatie luminantie- en chroma-meters als vervanging voor de LS-100/110 en de CS-100A. De nieuwe modellen introduceren een drastisch uitgebreid meetbereik en nieuwe gebruiksvriendelijke functies. Beide modellen zijn nu verkrijgbaar met 1° of 1/3° meethoek voor verdere verbetering van de toepassingsmogelijkheden. Met behulp van de CS-160 zijn metingen van een gebied zo klein als 4,5 mm (of 0,4 mm met behulp van de close-up lens) mogelijk. De spectrale respons van deze nieuwe lichtgewicht draagbare luminantiemeters komen zeer goed overeen met de gevoeligheid van het menselijk oog voor fotopisch zien, de CIE relatieve fotopische helderheidscurve V(l). Naast verbeterde spectrale respons en gebruiksgemak heeft de nieuwe serie een sterk verbeterd meetbereik tot 999,900 cd/m2 ( LS-/CS-150) en 9.999.000 cd/m2 (LS/ CS-160). De nieuwe CS-serie kan naast luminantie ook de kleur meten. Al deze meters hebben een verlicht display, kunnen 1000 metingen in het geheugen opslaan, zijn de beste in deze klasse nauwkeurigheid (DIN 5032-7 Class B) en zijn voorzien van USB 2.0 datacommunicatie.

www.konicaminolta.eu/en/measuring-instruments


18-11-15 19:24

PRODUCTNIEUWS

Waterdicht

Aan het al brede armaturenprogramma van Norton zijn weer nieuwe armaturen toegevoegd. Ditmaal twee led-armaturen: AXP LED en AXR-O. Zo is het succesvolle en breed toegepaste waterdichte AXP-armatuur (IP65) nu ook in een Ledization-uitvoering leverbaar. De AXP Led is voorzien van een acrylglazen kap met parelstructuur. Deze is gebaseerd op de nieuwe AXP T5-uitvoering, en is bij inschakeling direct op 100% lichtsterkte. De AXR-O is een waterdichte led-armatuur (IP65) met volledig geïntegreerde led voor algemene verlichting met hoge lichtopbrengst, voorzien van een polyester behuizing, versterkt met een glasvezelmat. De reflector is van wit gemoffeld plaatstaal. Beide armaturen zijn geschikt voor openbare ruimten, zoals parkeergarages en vochtige ruimten. Dankzij de volledig geïntegreerde led met een hoge en gegarandeerde levensduur is geen lampwissel nodig. Deze Norton armaturen komen in aanmerking voor de investeringsaftrek duurzame verlichting.

www.norton.nl

Lichtgevende fietspaden

Tussen Sneek en IJlst aan de N354 is in opdracht van de provincie Friesland een nieuw fietspad ontwikkeld en uitgevoerd. Over een deel van dit 11 km lange fietspad is de innovatie van Anker Stuy Verven uit het Friese Terwispel toegepast: een lichtgevende verf (Seramic) die overdag licht absorbeert en dit ’s avonds voor meer dan acht uur afgeeft. Naast de traditionele middenbelijning is er ook voor gekozen om met deze coating lichtgevende bermbelijning (roadside light) toe te passen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat met regelmaat ongelukken gebeuren, doordat fietsers in de berm belanden. Seramic Lightcoating is een 100% energieneutrale coating die is ontwikkeld en wordt geproduceerd door Anker Stuy Verven. Door het toe te passen als markering op rijwielpaden verhoogt men de zichtbaarheid en veiligheid. Naast het project in Sneek heeft Anker Stuy Verven een soortgelijk project samen met de provincie Overijssel uitgevoerd tussen Oldenzaal en Ootmarsum. Tevens is het eerste internationale project uitgevoerd in Kopenhagen. Denemarken richt zich naast veiligheid ook op energiebesparing, die onder andere kan worden behaald door het toepassen van deze lightcoating, aangezien lantaarnpalen hierdoor in buitengebieden minder noodzakelijk worden.

www.ankerstuy.nl


18-11-15 19:24

• LED retrofit voor PL-L, SON & SOX • 1 op 1 vervangen in bestaande armaturen • Patent en Europees modelrecht • Goedkoopste LED oplossing met lange levensduur • Volledig gecertificeerd • 5 jaar garantie

De volgende gemeenten gingen u voor: Barneveld | Delft | Dinkelland | Genemuiden | Goirle | Helmond | Heusden Huizen | Kampen | Montferland | Nijkerk | Oss | Opmeer | Raalte Schiedam | St Anthonis | Tubbergen | Weert | Zoetermeer | Zundert Zwartewaterland | Zwolle en vele anderen

www.saled.nl | 033 299 0735 | [email protected] [inst]ALLICHT_10-2015(rev1).indd 51

18-11-15 19:24


18-11-15 19:24

Kleurweergave-index in beweging Veiligheid en zelfstandigheid voor ouderen Meer winst uit MVO Road Lighting Energie-akkoord

Recommend Documents