Klepelmaaier als natuurbeheerder

25

nieuwsbrief van en over het

andZegge In dit nummer

Nationaal Park

de Loonse en Drunense Duinen

nov. 2003

Klepelmaaier als natuurbeheerder

2 Twee dassentunels

2 Nieuwe poelen

3

Eind september is er een klepelmaaier aan het werk geweest op de heide en het stuifzand in de omgeving van Bosch en Duin. Een klepelmaaier is een machine die alles wat voor de voeten komt kapot slaat, “klepelt”.

De mens in zijn landschap

3 Verpozen binnen de regels

3 Duinverordeningen

4

De klepelmaaier slaat zowel de hei als grotere bomen tot snippers (foto: Natuurmonumenten)

Overtreder, waar ben je?

4 Uitdagende toekomst

5 Een woordje met Anya van de Ven

6 Excursies

6 Vergadering Overlegorgaan

6

De klepelmaaier is door Natuurmonumenten op de heide ingezet om bomen te verwijderen die daar spontaan zijn gaan groeien. De bomen worden verwijderd om het zand in beweging te houden. Bomen remmen namelijk de wind en voorkomen daarmee dat de wind zijn “beheerwerkzaamheden” kan doen. Door het klepelen wordt de dynamiek, die zo kenmerkend is

voor de Loonse en Drunense Duinen en de bijbehorende specifieke flora en fauna, in stand gehouden. Er is nog een voordeel van het verwijderen van de bomen. Er wordt ook voorkomen dat de heide volledig overgroeid raakt door bomen en daarmee zou verdwijnen. Met de aanpak van de bomen is eveneens de heide geklepeld. Al die knippers van stammen, takken, heide en gras

zorgen voor een verrijking van de bodem, iets waar heide slecht bij gedijt. Deze winter wordt de bovenlaag van de geklepelde heide geplagd en afgevoerd. Daarna is er weer sprake van een schrale bodem waar de heide, mossen en korstmossen bezit van kunnen nemen.

Evaluatie Zandzegge

Wij zullen handhaven Bij de jagende en verzamelende mens van 20.000 jaar geleden was handhaving niet nodig. Ach, men pieste wel een keer een mosje dood of stampte, afreagerend na een mislukte jacht, een bijzonder fraaie zandkever de grond in. Dit waren vergrijpen van niets als je het vergelijkt met massarecreatie, waarbij soms duizenden ontspanningzoekers als zwermen sprinkhanen of een pak wolven over en door het gebied trekken. Overigens werden de uit noodzaak jagende voorouders op enig “natuurverstorend” gedrag nog niet aangesproken.

Nu móeten we wel handhaven. En dan is de vraag, hoe doen we dat? Een streng kijkende veldwachter met praktijkervaring in de natuur en de sabel opzij, is een tijdje afdoende geweest. Het speciale middenblad van deze Zandzegge gaat in op de laatste ontwikkelingen die met de handhaving te maken hebben. Leendert Tegelaar, ambtelijk coördinator werkgroep handhaving Nationaal Park, neemt ons mee naar het verleden en schetst acties de nodig zijn om professioneel met handhaving van orde, veiligheid en natuur bezig te zijn.

ZandZegge Twee dassentunnels aangelegd Onlangs werden door de gemeente Haaren in samenwerking met het Brabants Landschap voorzieningen getroffen om dassen en andere dieren een veilige oversteek te geven. Met als doel verkeersslachtoffers te voorkomen. Aan de Oude Bosschebaan en de Gommelsestraat bij de Hemelrijksche Hoeve werden tunnels aangelegd met een dassenkerend raster. Deze liggen in het verlengde van enkele houtwallen, omdat daarlangs vaak dassenwissels lopen. De das gedijt het beste in een kleinschalig landschap waarin een diversiteit aan voedsel te vinden is. Binnen het menu nemen regenwormen een zéér belangrijke plaats in. Tevens vinden ze in een kleinschalige landschap makkelijk herken-

ningspunten. Zo vormen lijnvormige elementen, zoals houtwallen, de verbindingszones tussen de dassenpopulaties. In de hogere gedeelten van de duinen maken ze burchten en ze vinden voedsel in de lager gelegen gebieden, zoals de Margriet, het Hengstven en de weilanden langs de Zandley. Hierbij passeert de das vaak wegen. Dat maatregelen nodig zijn blijkt wel uit het feit dat in 2003 al drie dassen gesneuveld zijn als verkeersslachtoffer. De drie onheilsplekken waren de Udenhoutseweg nabij Emmaus, de Oude Bosschebaan dichtbij de forellenvijver, en de Margrietweg bij de ingang van camping Distelloo. Bij de Zandley, waar de beek de Gommelsestraat en de Runsvoort kruist, zijn aanpassingen verricht zodat dassen een veilige oversteek

Nieuwe poelen voor meer variatie In augustus zijn met subsidie van het Nationaal Park door Brabants Landschap poelen aangelegd in De Brand. Voor amfibieën is het gebied zeer waardevol, aangezien er acht verschillende soorten voorkomen. Men hoopt dat met de aanleg van de nieuwe poelen met name de Boomkikker een betere levensruimte krijgt. Daarnaast zullen natuurlijk ook veel andere dieren, zoals insecten en andere amfibieën, van deze ontwikkeling profiteren.

2 Zandzegge nov. 2003

De nieuwe poelen zijn hopelijk aantrekkelijk voor de boomkikker (foto: Martijn Fliervoet)

De tunnel wordt aangelegd (foto: Das & Boom)

kunnen maken. Er werd struweel aangebracht en een overkluizing gemaakt; klaphekken en rasters werden vernieuwd en geplaatst. De das zal er wel bij varen.

Bij de dit jaar aangelegde poelen is in een gebied van 1,5 hectare het maaiveld verlaagd en daarin zijn drie grotere plassen gegraven. De aanleg van poelen is door de jaren heen veranderd. De eerste waren ca. 15 meter in doorsnee en twee meter diep. Nu zijn ze vaak 30 meter in doorsnee en de diepte is nog maar hoogstens een meter. Van de 65 poelen die nu in De Brand liggen, valt de helft in de nazomer droog, waardoor ze onaantrekkelijk voor vissen zijn. Als vissen en amfibieënlarven in één poel zitten, zijn het toch de vissen die overwinnen. De maaiveldverlaging is ontstaan door grond af te graven. De begroeiing ter plekke van pitrus en akkerdistel is nu verdwenen. Door de verschraling komen hopelijk ook de blauwe zegge en kale jonker weer terug. In de toekomst worden er alleen nieuwe poelen aangelegd op nieuw verworven eigendommen. Het onderhoud van de bestaande poelen is vooral gericht op het terugkrijgen van zeldzame pioniersvegetatie.

handhaving natuurwaarden door handhaving regels

Teksten: Leendert Tegelaar

ZandZegge De mens in zijn landschap, al 20.000 jaar Toen lang geleden de specialisatie in de economie nog niet veel verder was gekomen dan het van levensbelang zijnde jagen en verzamelen, maakte de mens onderdeel uit van de natuurlijke processen. Oké, er werd regelmatig een nieuw kampement opgeslagen, maar als het wild of eetbaar groen wat schaars werd, verkaste men en na korte tijd was het kamp volledig overwoekerd en werden de overblijvende herinneringen aan het kamp opgegeten, verteerd en ontbonden door “handhavende” mestkevers, maden, zwammen en schimmels. We slaan even 20.000 jaar en enige belangrijke ontwikkelingen in de geschiedenis over. De verregaande specialisatie en de daardoor verworven vrije tijd maken het mogelijk dat we op een zonnige zondagmiddag elkaar op de fietspaden verdringen, ruzie maken op de terrassen

Verpozen binnen regels Voor de handhaving moet op papier staan welk gedrag we niet tolereren of, onder voorwaarden, wel tolereren. Onze samenleving is tenslotte mede gestoeld op rechtszekerheid en het voorkomen van willekeur. In alle gemeenten is daarvoor een Algemene Plaatselijke Verordening vastgesteld (apv, vroeger de politieverordening). Die geeft voor het hele grondgebied van de gemeente regels voor openbare orde en veiligheid en dus in principe ook voor het gebied van het Nationaal Park. De werkgroep die belast is met de taak om de handhaving vorm te geven, opteert voorlopig voor de totstandkoming van een aparte duinverordening. Het voordeel daarvan ten opzichte van het alleen aanpassen van de apv, is de herkenbaarheid (communicatie) naar buiten toe en een eigen, op de belangen van het duingebied c.q. Nationaal Park, toegespitste aanpak. Dit is geen makkelijke klus.

voor een vrij tafeltje of voor de lol de zandhellingen met de mountainbike of alleen het lijf afrollen. Kortom, we zijn de vorige eeuw begonnen met toerisme en recreëren! Uiteraard is recreëren in de duinen vooral ook leuk en ontspannend, maar als je er goed over nadenkt is het een behoorlijk onnatuurlijke bezigheid. Voor het overleven hoeven we nu niet meer zelf knollen en wortels uit te graven of tot op het frustrerende af een konijn of een ree achterna te zit-

Het gebruik van de duinen is veranderd van overleven naar ontspanning (foto: Ad Kuijpers)

ten voor de eiwitvoorziening. En wat denkt u ervan om vuur te verkrijgen door eindeloos stokjes tegen elkaar te wrijven? Nee, graven in de duinen is nu een ontspannende bezigheid, een vuurtje hebben we met een knip van de vingers en jagen doen we voor het genoegen, beheer of de culinaire lekkernij.

Vijf gemeenten, vijf duinverordeningen Het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen heeft geen overkoepelend bestuurlijk orgaan met een eigen verordenende en strafbepalende bevoegdheid. Dat blijft exclusief voorbehouden aan de gemeenten. Daardoor wordt er, op grond van de gemeentelijke autonomie, dus niet één verordening van kracht, maar het moeten er vijf worden! De werkgroep handhaving denkt dit als volgt te kunnen oplossen: De gemeenteraden van de betrokken vijf gemeenten stellen ieder afzonderlijk, na ambtelijk en bestuurlijk overleg, de “duinverordening” vast met een identieke tekst. En wat moet daarin o.a. worden geregeld? Het zijn grotendeels bekende zaken, maar in tegenstelling tot de apv meer toegesneden op de parkbelangen:

– vuur stoken – rookverbod – loslopende honden en verontreinigingen door honden – geluidshinder – bepalingen m.b.t. afval en milieuverontreinigingen – bewaren van houtopstanden – bescherming van flora en fauna – parkeren – crossen – gemotoriseerd verkeer en ruiterverkeer in natuurgebieden

3 Zandzegge nov. 2003

handhaving natuurwaarden door handhaving regels

ZandZegge Overtreder, waar ben je? Voor de concrete handhaving hangt het er vanaf waar je in het park staat. Immers, op het grondgebied van Loon op Zand is uitsluitend de Loon op Zandse verordening van kracht en in Heusden de Heusdense. Voorbeeld: een boa (Bijzondere Opsporings Ambtenaar) houdt een mountainbiker aan en deze krijgt een procesverbaal op basis van de duinverordening van Heusden, maar hij blijkt (achteraf) in Loon op Zand te hebben gestaan of hij stelt dat hij in Loon op Zand was. Wat betekent dit voor het vervolgingstraject? Kan bij verbalisering met de handhavingsinsteek met vijf duinverordeningen, met succes vervolging plaatsvinden als de plaats van het delict verkeerd is vermeld of onduidelijk blijkt? Dit dilemma is voorgelegd aan het Openbaar Ministerie. Volgens de Officier van Justitie dient per se in een proces verbaal de precieze plaats van het delict te worden vermeld. Een vermelding als “in het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen”, zonder vermelding van de gemeente, is dus niet correct. Immers, welke verordening is dan overtreden?

Om op te kunnen treden tegen overtredingen, is het aangeven van de precieze plaats van groot belang. (foto: Frans Kapteijns)

Meestal zal de boa, als kenner van het terrein, wel weten waar hij zich bevindt. Het verdient echter overweging om de handhavers uit te rusten met een gpssysteem.

Uitdagende toekomst Onze jagende en verzamelende voorouders zouden het waarschijnlijk, ondanks de konijnenbouten en zalmmoten die schoongemaakt en diepgevroren in de supermarkt liggen, in onze ingewikkelde samenleving niet kunnen uithouden.

4 Zandzegge nov. 2003

Die complexiteit wordt veroorzaakt door het zoeken naar de gewenste balans tussen recreatieplezier en behoud van openbare orde, veiligheid en natuurwaarden. Voor hen totaal onbekende fenomenen, ook al zal er in de prehistorie menig knotsgevecht zijn geleverd, omdat iemand met zijn voeten in niet gedoofde gloeiende barbecueresten (tegenwoordig ingewikkeld, in de prehistorie normaal!) is gaan staan. Die incidenten noopten toen nog niet tot een structurele aanpak. De opdracht voor ons is om recreeren en ander belastend gebruik van het park door een professionele handhaving in goede banen te leiden. De ingewikkelde handhaving moet voor de recreant en andere gebruikers een heel vanzelfspre-

kende en zo begrijpelijk mogelijke vorm krijgen. Communicatie, zowel preventief als repressief, is daarbij essentieel. Laat vooral vooraf weten wat wel en niet mag. Er moeten ook goed opgeleide mensen in het gebied zelf zijn. Cursussen natuurbeheer en een degelijke opleiding tot Bijzonder Opsporings Ambtenaar (BOA) kunnen het beleid ondersteunen en uitdragen. Door zo’n gezamenlijke aanpak, zoals die door de werkgroep Handhaving wordt uitgewerkt, bereik je natuurlijk het maximaal haalbare. De duinen, het mos en de zandkevers zullen er wel bij varen, ook al blijven de recreatieve activiteiten altijd invloed op de natuur uitoefenen.

Goede informatie vooraf voorkomt veel problemen. (foto: Ad Kuijpers)

ZandZegge Een woordje met… Anya van de Ven door Jelleke Tigelaar

‘Het gaat om de versterking van de natuurbeleving en minder om kennisoverdracht’ Anya van de Ven is projectleider van de parelsnoermixwerkgroep voor het Nationaal Park de Loonse en Drunense duinen. Zij neemt deel vanuit een ruime ervaring als beheerder van bezoekerscentrum Oisterwijk. Het Park is in haar visie meer gebaat bij een parelsnoermix, dan bij een gebouw. De werkgroep heeft nog lang niet alle problemen en vraagstukken opgelost, maar binnen een jaar moeten de eerste onderdelen van de parelsnoermix operationeel zijn. “Ons doel is bij mensen die het park bezoeken een gevoel van trots achter te laten. En dat is er nog lang niet. Veel mensen denken volgens mij: leuke zandbak, dat park. Wij willen dat veranderen door informatie naar de mensen toe te brengen.” Anya van de Ven vertelt dat een oude wens in vervulling gaat: “Er komt een bezoekersonderzoek, dat zal ingaan op de vraag hoe het park ervaren wordt en welke wensen er liggen voor meer natuurbeleving.” Die natuurbeleving is er natuurlijk al, maar de parelsnoermix moet die gaan intensiveren. “Er komen informatiezuilen bij de natuurlijke ingangen van het park, en dan moet je denken aan de plekken waar horeca is. Overal waar mensen het park inpiepen zetten we zuilen neer. Dat werkt beter dan één gebouw. Het toverwoord is actuele informatie. De taken zullen moeten worden verdeeld, zodanig dat het voor iedereen te behappen is. Horecamedewerkers kunnen bijvoorbeeld storingen laten verhelpen en educatieve medewerkers kunnen de actuele informatie aanleveren,

Anya van de Ven (foto: Jelleke Tigelaar)

bijvoorbeeld dat het goed gaat met de specht en waar je dat kunt horen en zien. Bezoekers kunnen aanklikken op zaken waarover ze iets willen weten. We willen vooral informatie verstrekken aan diegenen die niet alles uit zichzelf zien, echte natuurvorsers komen tóch wel aan hun trekken. Het gaat ons niet zozeer om kennisoverdracht, dat zoeken ze wel op internet, maar om versterking van de natuurbeleving.” Op de zuilen komt overigens óók hele praktische informatie; met name de huisregels moeten duidelijk zijn voor de bezoekers. Hell of a job Anya legt uit, dat de parelsnoermix niet uitsluitend betekent: het plaatsen van zuilen. “Het is méér, de kracht van het concept is dat het een mix van middelen is om recreanten te bereiken. We onderzoeken op dit moment of we een wekelijkse column kunnen krijgen in huis-aan-

huis-bladen. We denken aan duingidsen, in hoeverre kunnen deze arrangementen samenstellen voor recreanten, kunnen we natuurevenementen organiseren met als doel mensen naar de natuur te brengen? En dan heb ik heel concreet het plan om de horeca te voorzien van placemats, waarop bijvoorbeeld een wandelroute staat afgebeeld.” Dit alles vanuit het doel de waardering voor het natuurgebied groter te maken. Alle ideeën kosten geld. Anya hierover: “We hebben een waslijst aan wensen. We gaan eerst achterhalen wat die waslijst kost en dan zullen we keuzes moeten maken. Het bedrag aan subsidie per park ligt vast. Het Overlegorgaan bepaalt de verdeling. We krijgen een structurele bijdrage en een eenmalig bedrag van €450.000,–, dat normaal gesproken voor de bouw van een bezoekerscentrum wordt uitgetrokken.” Anya hoopt dat over 5 jaar mensen zeggen dat ze blij zijn dat er zo’n prachtig wandelgebied in de directe omgeving van hun huis is en dat ze het waarderen dat de status van Nationaal Park het gebied daadwerkelijk beschermt tegen oprukkende verstedelijking. “Dat besef is er nog niet, maar die trots op het park, daar gaan we wél aan werken”, klinkt het vastbesloten. Ze wil op de valreep nog kwijt, dat het a hell of a job is, dat nog lang niet alles is uitgekristalliseerd, maar dat volgend jaar wél al een aantal dingen gerealiseerd zal zijn. “En dan doel ik op de placemats en de informatieborden bij de parkeerplaatsen. Het zal de bezoeker dan volstrekt duidelijk zijn, dat je in een Nationaal Park komt” zegt ze trots.

5 Zandzegge nov. 2003

ZandZegge Excursies op aanvraag

Colofon

Heeft u binnenkort een personeelsuitje of een familiedag? Even weg uit school met uw klas? Wellicht is dan een excursie in het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen een idee. U gaat samen met een gediplomeerde duingids op stap in het gebied. U bent lekker buiten en u wordt er nog wijzer van ook! De standaardexcursie duurt twee uur. In overleg met het ivn Consulentschap Brabant kan bekeken worden hoe uw wensen over inhoud en vorm van de excursie ingevuld kunnen worden. De aanvraag dient minimaal drie weken van tevoren binnen te zijn. Het Nationaal Park hanteert voor de begeleiding van het programma verschillende tarieven. Voor groepsexcursies op aanvraag kunt u terecht bij het ivn Consulentschap Brabant, 0411-614111, [email protected] (graag naam en telefoonnummer vermelden).

Publieksexcursies winter 2003 en voorjaar 2004 Dag Zon Di Zon Zon Do Woe Zon Zat Vrij Zat Zon Zat

Datum 14 dec 30 dec 25 jan 8 febr 26 febr 3 mrt 28 mrt 24 apr 7 mei 22 mei 13 juni 26 juni

Tijd 14.00 uur 13.00 uur 14.00 uur 14.00 uur 13.00 uur 10.00 uur 14.00 uur 14.00 uur 7.00 uur 14.00 uur 14.00 uur 14.00 uur

Excursieprogramma Cultuurhistorie Lekker Lopen Winterwandeling Speuren naar sporen Lekker Lopen Gezinsdoewandeling Levend Zand Lentewandeling Vroeg op met vogels Natuurbelevingstocht Kleine beestjes Geneeskrachtige kruiden

Vertrekpunt De Drie Linden Roestelberg De Drie Linden Bosch en Duin Rustende Jager Roestelberg Bosch en Duin De Drie Linden Roestelberg Rustende Jager De Drie Linden Roestelberg

Kosten, duur en informatie excursies De excursies duren meestal twee uur. Uitzonderingen daarop zijn: de natuurbelevingstochten (anderhalf uur) en lekker lopen (vier uur). De excursies zijn gratis; ze zijn minder geschikt voor mindervaliden of mensen met kinderwagens. Honden mogen mee, mits aangelijnd. Meer informatie bij ivn-Consulentschap Brabant, telefoon 0411-614111.

Zandzegge is bestemd voor alle personen en organisaties die direct betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen. De in de nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van het Overlegorgaan van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen weer. Redactieadres IVN Consulentschap Brabant t.a.v. Rob Vereijken Postbus 883 5280 AW Boxtel Tel.: 0411–614111 Fax: 0411–614112 Redactie Frans Kapteijns, Rob Vereijken, Sylvester van Drunen M.m.v. Jelleke Tigelaar, Ton Rademaekers, Leendert Tegelaar, Martijn Fliervoet, Bert van Opzeeland, José de Jonge Lay-out Sander Neijnens, Tilburg Druk Drukkerij Mezclado, Tilburg Oplage 625 exemplaren Copyright Voorzien van een bronvermelding kunnen artikelen uit deze nieuwsbrief geheel of gedeeltelijk worden overgenomen. Deze nieuwsbrief is gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Vergadering Overlegorgaan ‘Zandzegge’ is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen

6 Zandzegge nov. 2003

Op donderdag 4 december 2003 vergadert het Overlegorgaan van het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duinen. De vergadering wordt gehouden van 15.00 tot 17.00 uur in het gemeentehuis van Vlijmen, Julianastraat 34. De data voor vergaderingen van 2004 zijn nog niet bekend.

Evaluatie Zandzegge In het vorige nummer is de evaluatie van de Zandzegge aangekondigd. De vaste abonnees van het blad hebben de afgelopen dagen een vragenlijst ontvangen. We hopen dat u even tijd vrijmaakt om de lijst in te vullen. Met de resultaten willen we het beleid rond de Zandzegge en andere informatiedragers aanpassen. In de volgende Zandzegge in mei/juni leest u meer over de resultaten.