Klee
Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01 - 22.04 2012
C
ob
ra
en Opn
b w ieu
n e n n egi
Dit is Paul Klee
En dit is Paul Klee.
En En dit is Paul Klee.
dit
oo
k.
Paul Klee werd in 1879 geboren in Münchenbuchsee, een klein plaatsje in de buurt van Bern, de hoofdstad van Zwitserland. Hij groeide op tussen de bergen. Hier ergens…
Bij Paul Klee thuis werd veel muziek gemaakt. Zijn vader was musicus en speelde orgel en viool en zijn moeder was zangeres. Paul kon zelf ook goed viool spelen. Toen Paul klaar was met de middelbare school verhuisden ze naar München in Duitsland waar hij muziek ging studeren. Maar na lang twijfelen kwam Paul erachter dat hij toch liever kunstenaar wilde worden.
Zijn ouders vonden dat niet zo leuk, maar ja… Paul moest en zou tekenen en dus ging hij naar de kunstacademie.
Niet alle werken van Paul Klee uit les 1 zijn in de tentoonstelling te zien. Ze zijn gebruikt ter verduidelijking van deze voorbereidende les op school. De afgebeelde kunstwerken in de lessen 2 (museumbezoek) en 3 (verwerkingsopdracht) zijn wel in het Cobra Museum te zien.
1 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Wat je ziet en wat je niet ziet
Carel Fabritius, Het puttertje, 1654
Paul Klee zei: we kunnen wel heel precies een vogel naschilderen zoals Carel Fabritius met zijn schilderij Het puttertje deed bijvoorbeeld.
Toen hij aan de kunstacademie studeerde, ontmoette hij veel andere kunstenaars. Ze zaten avonden lang met elkaar te praten over wat een schilderij tot een goed schilderij maakt en hoe je het best kunt tekenen en schilderen.
Maar dan laat je alleen zien hoe die vogel eruitziet, niet wat deze vogel ís of kan. Want deze vogel kan fluiten, maar dat zie je niet. Hoe kan je nou laten zien dat deze vogel heel mooi kan fluiten? De kunstenaars keken naar elkaars werk en dat van andere kunstenaars, overlegden en ze kregen deze ideeën:
Dat kun je doen door er iets bij te tekenen, zoals deze muzieknootjes. Iets dat iedereen herkent; iedereen begrijpt meteen dat deze vogel fluit. Een teken. Of je kunt het erbij schrijven… door het schilderij een andere titel te geven (De naam van een schilderij noemen we een titel).Niet gewoon: Het puttertje maar bijvoorbeeld:
t
nada t s u r t even en. a d e j t r te ng Het put ooi heeft gezo m het heel
2 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Een vogel als alle vogels
En hij probeerde:
Hoewel Paul Klee deze ideeën heel goed vond en ze ook veel ging gebruiken in zijn tekeningen en schilderijen, was er nog een vraag waarop hij het antwoord zocht: Wat nu als ik niet alleen deze vogel wil schilderen, maar alle vogels?
Vogelpaar, 1939
Nou, alle vogels vel, hebben een sna et en zo’n rond kopje m een kraaloogje
Als ik wil laten zien wat van een vogel een vogel maakt en datgene waarin alle vogels hetzelfde zijn. Hoe doe ik dat?
en ze hebben vl eugels om te vliegen
3 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
150
rmee otjes waa en. o p e i d zitt en van kunnen k a t n e e ze op
Opdracht: mozaïek Maak met de vormen op de volgende paginaPaul Klee Vogelpaar (Pair of Birds), 1939, 1077 een vis, een konijn, een vogel, vogels en een fantasiebeest. Je mag er ook een titel bij bedenken.
Opdracht: mozaïek Knip deze vormen uit en maak een: vis, een konijn, een vogel, vogels en een fantasiebeest. Je mag er ook een titel bij bedenken.
4 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Vandaar dat het paard in Paard bij het bosmeer, dat hij schilderde toen hij 41 jaar was, best veel lijkt op het paard in Paard en wagen dat hij schilderde toen hij ongeveer 5 jaar was.
Kindertekeningen Als Paul Klee 23 jaar is, vindt hij bij zijn ouders op zolder een stapeltje tekeningen die hij als kind heeft gemaakt. Hij is er erg blij mee. Hij zegt zelfs: “deze tekeningen zijn tot nu toe het belangrijkste wat ik gemaakt heb.”
Paard en wagen door Paul Klee toen hij ongeveer 5 jaar oud was.
Paul Klee vond namelijk dat kinderen, en ook hijzelf als kind, veel beter zien wat nu precies van een vogel een vogel maakt. Hij keek dus heel goed naar zijn eigen kindertekeningen en naar die van zijn zoontje Felix. Daaruit gebruikte hij dingen voor zijn eigen schilderijen en tekeningen.
Paard bij het bosmeer, 1940
Deze boot tekende Paul Klee toen hij kind was.
Navigatio dubia, 1939
De bovenste trein is getekend door het zoontje van Paul Klee, Felix, en de tweede door Paul Klee zelf. Heeft Paul Klee goed naar de tekening van zijn zoon Felix gekeken?
En deze tekende hij toen hij al volwassen was. Wat is er hetzelfde, wat is er anders?
5 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Tekens Wat Paul Klee ook zo knap vond van kinderen is dat ze zo goed kunnen vereenvoudigen. Kinderen zien meteen wat van een vogel een vogel maakt. Want de trein van Felix is toch eigenlijk zoals alle treinen! En het wiel van de trein van Felix is toch eigenlijk zoals alle wielen! Iedereen ziet het meteen: dat is een trein en dat is een wiel!
Op deze schildering bijvoorbeeld heeft Paul Klee een kind afgebeeld. Laat hij hierin ook meer zien? Wat voor tekens zie je en wat zouden ze kunnen betekenen?
En net zoals je noten kunt toevoegen aan het schilderij Het Puttertje, zette Paul Klee figuren in zijn schilderijen. Om zo iets extra’s duidelijk te maken, een soort teken. Hij maakte allerlei tekens die men meteen herkent. Niet alleen vogels of treinen maar ook pijlen, bomen, water …
Een kinderspel, 1939
Hij gebruikte ook vaak tekens in portretten (Een portret is een geschilderde of gefotografeerde afbeelding van iemand) om te laten zien wat er ín iemand leefde. Bijvoorbeeld waar droomt iemand over, is diegene aardig of een beetje gemeen? Of wat doet hij of zij graag?
Portret van een acrobaat, 1927
6 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Dit portret heet Portret van een acrobaat. Hoe heeft Paul Klee laten zien dat het over een acrobaat gaat?
Het lijkt misschien weinig, vijf lijnen, maar jullie hebben waarschijnlijk wel gemerkt hoeveel je met vijf lijnen kunt doen! Toch speelde Paul Klee soms een beetje vals; hij maakte zijn lijnen dan heel lang. Slim toch? Opdracht: Ga met zijn tweeën tegenover elkaar zitten en probeer elkaar te tekenen met maar vijf lijnen.Voeg daarna nog een teken toe dat iets vertelt over degene die je hebt getekend.
Leontine, 1933
Opdracht: portret Teken elkaar in vijf lijnen. Voeg daarna nog een teken toe dat iets vertelt over degene die je getekend hebt.
7 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Cobra
Karel Appel,Vragende kinderen, 1948
In 1948 was er in het Stedelijk Museum in Amsterdam een grote tentoonstelling met werk van Paul Klee te zien. Een groep kunstenaars, de Cobra kunstenaars, zagen de schilderijen en tekeningen daar voor de eerste keer. Zij vonden het werk van Klee erg goed. Ook zij vonden het belangrijk om veel naar kindertekeningen te kijken. Maar niet alleen omdat kinderen, zoals Klee zei, veel beter zien wat nu precies van een vogel een vogel maakt.
De Cobra kunstenaars waren teleurgesteld in volwassenen; volwassenen voerden oorlog en de Cobra kunstenaars hadden de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Ze hadden kinderen gezien die honger leden en ze zagen dat er veel vernield was en door brand verwoest.
De Cobra kunstenaars hadden genoeg van die wereld. Ze wilden het anders doen. Ze wilden een nieuwe vrije samenleving, die terug ging naar het begin. Eén van die Cobra schilders, Karel Appel, zei daar later over: “We wilden helemaal opnieuw beginnen, net zoals een kind.”
Soms lukte dat zó goed dat mensen het verschil niet meer zagen tussen het werk van de kunstenaar en het kind. Hieronder zie je werk van Eugène Brands en van zijn dochter Eugénie, wat is van wie?
Kom het werk van Paul Klee en de Cobra kunstenaars in het echt bekijken. Tot ziens in het museum!
Vind je het moeilijk om te zien wat door de kunstenaar Eugène Brands is gemaakt? Maak je geen zorgen, hij vond het een compliment als je het verschil tussen zijn werk en een kindertekening níet kon zien.
Meer weten over Klee en Cobra? Kijk dan even op www.krskrscobra.nl.
© Paul Klee, Zentrum Paul Klee, Bern © c/o Pictoright Amsterdam © kunstenaars, auteurs, fotografen © 2012 Uitgave: Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen © Samenstelling: Eva van Leeuwen (concept), Lieke Fijen (Afdeling educatie, Cobra Museum), Laura Kalter (ontwerp)
8 Lesmateriaal groep 5 en 6 bij de tentoonstelling Klee en Cobra, Cobra Museum, Amstelveen
Het lesmateriaal bieden wij u aan dankzij de steun van Stichting Zabawas
