133
KIJKKAART 1
MUZIKANTEN
WELKE INSTRUMENTEN HERKEN JE?
Het ronde snaarinstrument is een Sogdische luit. Deze heeft drie of vier snaren, een brede klankkast, een korte hals en een achterwaarts gebogen knoppenkast.
HOEVEEL SNAREN HEEFT DEZE LUIT?
De Sogdische luit geldt als voorbeeld voor:
3 195
138 23
135
187
209
DE PERZISCHE BARBAT
DE AFGHAANSE SETAR
DE ARABISCHE OED
DE CHINESE PIPA
DE JAPANSE BIWA
DE EUROPESE LUIT
91 20 45
64 133
115 120
56-58
211-250
80 28-105
EERSTE VERDIEPDING
TWEEDE VERDIEPDING
EERSTE VRAAG LAATSTE VRAAG
KIJKEN EN BENOEMEN KIJKEN EN AFLEIDEN KIJKEN EN CONCLUDEREN
WELK VAN DEZE INSTRUMENTEN LIJKT HET MEESTE OP DE SOGDISCHE LUIT?
EN WELK HET MINSTE?
WAT KUN JE DANKZIJ AL DEZE LOKALE VARIANTEN VAN DE LUIT ZEGGEN OVER MUZIEK LANGS DE ZIJDEROUTE?
64
135
PRANIDHI OF AFLEGGING VAN DE GELOFTE
GEVECHT TUSSEN EEN GODHEID EN ROOFDIEREN
Zeventien muurschilderingen met een pranidhi zijn in de grotten in Turfan gevonden. Vijftien zijn begin twintigste eeuw naar Berlijn vervoerd en tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest, één hangt in het Nationaal Museum van New Delhi en één zie je nu voor je. De pranidhi is een gelofte om de leer van de boeddha te volgen. Zo kun je een staat van verlichting bereiken en zelf een boeddha worden. De pranidhi wordt altijd gedaan aan een boeddha. WELKE FIGUUR LEGT EEN GELOFTE AF EN WIE IS DE BOEDDHA? Om boeddha te worden, mag je absoluut niet meer ijdel zijn. Jezelf ontdoen van al je sieraden is hierbij een vereiste. WAARAAN KUN JE DUIDELIJK ZIEN DAT DE TWEE HOOFDPERSONEN HIERAAN HEBBEN VOLDAAN? Het gaat hier waarschijnlijk om de gelofte van Shakyamuni, die hierna dé hoofdboeddha zou worden. NU JE DIT WEET: WIE IS DE BELANGRIJKSTE FIGUUR OP DEZE MUURSCHILDERING?
Deze muurschildering komt uit de ‘Rode zaal’ van het paleis van de heersers van Boechara in de oude stad Varakhsha. MET WAT VOOR DIEREN VECHT DE GODHEID OP DE MUURSCHILDERING? VOORAL IN RELIGIEUZE AFBEELDINGEN UIT SOGDIË WORDEN BELANGRIJKERE FIGUREN OOK GROTER AFGEBEELD. DUS AAN HOE GROOT EEN FIGUUR IS, KUN JE ZIEN HOE BELANGRIJK HIJ IS. HOE KUN JE ZIEN DAT HET HIER OM EEN GODHEID GAAT? De olifant komt niet voor in Sogdië, maar wel in India. Waarschijnlijk heeft de schilder deze olifanten geschilderd aan de hand van verhalen of afbeeldingen. OP WELKE PUNTEN VERSCHILLEN DEZE OLIFANTEN VAN ‘ECHTE’ OLIFANTEN?
Indische olifant
Albert Uderzo, Asterix in Indus-land, 1987
Michelangelo, De Schepping, 1508-1512 Sixtijnse Kapel, Vaticaan
EN NU JE DIT WEET: WAT IS DE OVEREENKOMST TUSSEN DEZE MUURSCHILDERING EN HET BEROEMDE FRESCO VAN MICHELANGELO IN DE SIXTIJNSE KAPEL WAAROP GOD ADAM HET LEVEN GEEFT? EN WAT IS HET VERSCHIL? Chinese kunstenaars hebben de gewoonte westerlingen (personen uit de gebieden ten westen van China) met een grote neus af te beelden. WIE IS HIER DE WESTERLING, OFTEWEL WIE HEEFT HIER DE GROOTSTE NEUS?
Mythologische en heldenverhalen op Sogdische muurschilderingen worden verteld met beeldelementen die steeds terugkomen. IS DAT HIER ZO? ZO JA, LEG UIT WAAROM. VERGELIJK DEZE MUURSCHILDERING MET BOVENSTAANDE STRIPTEKENING. WAT ZIJN DE OVEREENKOMSTEN EN WAT ZIJN DE VERSCHILLEN?
138
91
SCHOTEL: HET BELEG VAN EEN BURCHT
DE VERLEIDING VAN BOEDDHA SHAKYAMUNI DOOR DE DEMON MARA
Deze zilveren schotel is gemaakt door christenen uit Sogdië. Er staan verschillende scènes uit het Bijbelboek Jozua op afgebeeld. Zoek: DE HOER RACHAB DIE TIJDENS HET BELEG VAN JERICHO DOOR EEN RAAM NAAR BUITEN KIJKT. DE ARK VAN HET VERBOND DIE DOOR DE STAD WORDT GEDRAGEN, VOORAFGEGAAN DOOR PRIESTERS DIE OP RAMSHOORNS BLAZEN. DE ZON EN DE MAAN DIE JOZUA LAAT STILSTAAN IN DE HEMEL.
Hier zie je een voorbeeld van hoe archeologen op een archeologische vindplaats te werk gingen. OP DE TAFEL LIGT EEN SCHETS VAN EEN DETAIL IN DE MUURSCHILDERING. ZOEK DIT DETAIL IN DE MUURSCHILDERING.
Archeologon in actie
WAAROM MAAKTEN ARCHEOLOGEN SCHETSEN VAN HUN VONDSTEN? DENK JE DAT ZE DIT NOG STEEDS DOEN? WAAROM WEL/NIET?
209 BEWAARFLESJE VOOR OLIE
Ark van het verbond
IN WELKE VOLGORDE STAAN DEZE SCÈNES? HOEVEEL SLACHTOFFERS VAN DE BELEGERING ZIE JE? WELK TRUCJE HEEFT DE MAKER VAN DEZE SCHAAL TOEGEPAST OM DE KIJKER TE LATEN GELOVEN DAT DE STAD DOOR EEN GROOT LEGER WORDT AANGEVALLEN? Deze schaal is gevonden in Anikovskaja, zo’n 1200 kilometer ten noordoosten van Moskou. HOE KUNNEN DESKUNDIGEN TOCH ZIEN DAT DEZE SCHAAL OORSPRONKELIJK UIT SOGDIË KOMT? DENK JE DAT DEZE SCHAAL GESCHIKT WAS ALS HANDELSWAAR OP DE HELE ZIJDEROUTE? WAAROM WEL/NIET?
Vanaf ongeveer 3500 v.Chr. maakten mensen zelf glas door kalkhoudend zand en soda te verhitten. Dit glas was meestal ondoorzichtig. De Romeinen ontdekten in de eerste eeuw n.Chr. hoe ze doorzichtiger glas konden maken: door er mangaanoxide - ook wel bruinsteen genoemd aan toe te voegen.
mangaanoxide (bruinsteen)
KUN JE DOOR DIT VAASJE HEEN KIJKEN? WAAR KUN JE – BEHALVE AAN HET MATERIAAL – AAN ZIEN DAT DIT VAASJE OORSPRONKELIJK UIT HET ROMEINSE RIJK KOMT? Metaaloxiden ontstaan als een metaal op zuurstof reageert. Mangaanoxide (bruinsteen) krijg je bijvoorbeeld wanneer het metaal mangaan op zuurstof reageert en ijzeroxide (waaruit roest grotendeels bestaat) als ijzer reageert op zuurstof.De Romeinen ontdekten ook hoe je glas gekleurd kunt maken. Toevoeging van bepaalde metaaloxiden geeft het glas een bepaalde kleur (zie tabel). METAALOXIDEN KLEUR GLAS Kobaltoxide Blauw Mangaanoxide Paars Koperoxide Groen of blauw IJzeroxide Bruin of groen Tin-oxide Melkwit Zilveroxide Geel Goudoxide Rood
WELKE KLEUREN GLAS ZIE JE IN DIT VAASJE? WELKE METAALOXIDEN HEBBEN DE ROMEINEN GEBRUIKT BIJ HET MAKEN VAN DIT VAASJE? Dit vaasje is gevonden in het noorden van de Kaukasus. Dat is zo’n 2000 kilometer van waar het is gemaakt. DENK JIJ DAT DIT VAASJE EEN LUXEARTIKEL IS? WAAROM WEL/NIET?
195
187
ZIJDEN KAFTAN VAN EEN STAMHOOFD
OVERWINNINGSGODIN
WAT VOOR FABELDIER ZIE JE STEEDS IN DE CIRKELS AFGEBEELD? Bekijk het onderste deel van de kaftan goed. HOE HEEFT DE KLEERMAKER ERVOOR GEZORGD DAT JE MET DEZE KAFTAN MAKKELIJK PAARD KUNT RIJDEN? De zijde van deze kaftan komt uit het Middellandse Zeegebied, Byzantium, China en Sogdië. WAARAAN KUN JE ZIEN DAT DE KAFTAN VAN VERSCHILLENDE SOORTEN ZIJDE IS GEMAAKT? Zijde was in deze regio een betaalmiddel. Handelaren moesten de plaatselijke stammen in stukken zijde betalen als zij veilig de bergpassen van de Kaukasus over wilden.
In tegenstelling tot buurland Bactrië werd Chorasmië in de vierde eeuw v. Chr. niet ingenomen door de Griekse legers van Alexander de Grote. De Chorasmische koning Pharasmanes sloot een verbond met Alexander en de Griekse legers lieten Chorasmië met rust. Een reliëf is een driedimensionale gebeeldhouwde afbeelding. Dit reliëf is zo’n zeven eeuwen na de tijd van Alexander de Grote gemaakt in Chorasmië. KUN JE ZIEN OF CHORASMIË IS BEÏNVLOED DOOR DE GRIEKEN? WAAROM WEL/NIET?
Grieks marmeren beeld, 4de eeuw v.C.
HET GEWAAD WAS OORSPRONKELIJK ROZE GESCHILDERD. ZIE JE DIT NOG OP HET RELIËF TERUG?
HOE KUN JE HIERUIT AFLEIDEN DAT DEZE KAFTAN VOOR EEN STAMHOOFD WAS? Deze kaftan is in de Kaukasus gevonden. Zoals je nu weet is er zijde van over de hele Zijderoute in deze kaftan verwerkt, maar uit één rijk niet: Parthië (het huidige Iran). In de Chinese kroniek Geschiedenis van de late Han-dynastie uit de vijfde eeuw n. Chr. staat: De Anxi (Parthen) die als enigen Daqin (Rome en de Romeinse provincies) van zijde wilden voorzien, lieten de Daqin niet door hun gebied. BEKIJK ONDERSTAANDE KAART VAN HET WESTELIJKE DEEL VAN DE ZIJDEROUTE. WAT KUN NU JE ALS MOGELIJKE OORZAAK GEVEN VOOR HET ONTBREKEN VAN ZIJDE UIT PARTHIË IN DEZE KAFTAN?
Reliëf van Nikè, Efeze
Vergelijk dit reliëf met het reliëf van Nikè, de Griekse godin van de Overwinning.
Westelijk deel van de Zijderoute
WAT ZIJN DE OVEREENKOMSTEN? WAT ZIJN DE VERSCHILLEN?
115
120
BANKET VAN KOOPLIEDEN
BELEGERINGSMACHINE
Sogdiërs staan bekend als dé kooplieden van de Zijderoute. Zij waren langs het grootste deel van de route te vinden. Hier zie je een stel kooplieden feestend naast elkaar zitten. HOE ZIE JE DAT ZE FEESTEN? WAARUIT BLIJKT DAT HET OP DEZE AFBEELDING WAARSCHIJNLIJK OM ÉCHTE PERSONEN GAAT, NIET OM VERZONNEN PERSONEN? WELKE KLEUREN ZIE JE OP MEERDERE PLEKKEN IN DE MUURSCHILDERING TERUGKOMEN? In eerste instantie dacht de Russische archeoloog Aleksandr Belenitski dat de figuren geldbuidels aan hun riem hebben hangen. Vandaar dat men dacht dat hier kooplieden staan afgebeeld. Maar misschien zijn het helemaal geen geldbuidels. Turkse edelen droegen namelijk altijd stukjes stof aan hun riem en Tocharen, een buurvolk van de Sogdiërs, knoopten een doek aan hun kleding. DENK JIJ DAT HET STUKJES STOF ZIJN, EEN GEKNOOPTE DOEK OF TOCH GELDBUIDELS? WAAROM ZOU HET BEST KUNNEN DAT SOGDISCHE KOOPLUI STUKJES STOF OF EEN GEKNOOPTE DOEK AAN HUN RIEM DROEGEN?
Deze belegeringsmachine heet een slingerblijde of mandzjanik. Op de muurschildering staat het onderste deel van de mandzjanik afgebeeld en op het plaatje hiernaast zie je het bovenste deel (er staan figuren voor het onderste deel). HOE WERKT DEZE BELEGERINGSMACHINE? HOEVEEL PERSONEN ZIJN ER NODIG OM DE MANDZJANIK OP DE MUURSCHILDERING TE BEDIENEN?
Mandzjanik in actie
De machine kan allerlei voorwerpen 30 tot 60 meter over een stadsmuur slingeren. Bekijk de figuren op de muurschildering goed. WELK RISICO LOPEN ZIJ TIJDENS HET BEDIENEN VAN DEZE MACHINE BIJ EEN BELEGERING? HOE KUN JE DIT RISICO VERKLEINEN? De mandzjanik werd in de vijfde eeuw v. Chr. in China uitgevonden en deed zo’n duizend jaar later zijn intrede in Europa.
WAAROM DENK JE DAT DIT ZO LANG DUURDE?
211-250 MUNTEN
Een aantal van deze munten heeft een duidelijke afbeelding (op de wand zijn ze vergroot afgebeeld). Zoek: Tochaarse donoren, 6de eeuw, Museum für Inidsche Kunst, Berlijn
DE ENGEL MET HET ZWAARD DE ZITTENDE MAN MET EEN VOGEL OP ZIJN RECHTERHAND DE FIGUUR MET VIER ARMEN TWEE MANNEN OP PAARDEN
Westerse munten worden geslagen, Chinese munten gegoten. Daarnaast hebben Chinese munten vaak een vierkant gat in het midden. VERGELIJK DE CHINESE MUNTEN MET DE WESTERSE MUNTEN. WAT IS HET VOORDEEL VAN ZO’N CHINESE VORM? EN WAT IS HET NADEEL?
80
28-105
OEIGOERSE SCHENKERS
KOPPENKABINET
Schenkers of donoren werden op muurschilderingen afgebeeld nadat zij geschenken hadden gegeven aan de boeddhistische gemeenschap. Hier zie je een groep (of familie) Oeigoerse schenkers. HOEVEEL MANNEN EN HOEVEEL VROUWEN TEL JE? WIE IS DE BELANGRIJKSTE PERSOON OP DEZE AFBEELDING EN HOE ZIE JE DAT? WAT HEBBEN DE SCHENKERS IN HUN HAND? De Oeigoeren zijn een Turks volk. Hun woongebied is nu het noordwestelijke deel van China. Officieel zijn zij nu Chinezen. Tussen de negende en twaalfde eeuw zwoeren de Oeigoeren soms trouw aan het Chinese Rijk, dan weer gedroegen ze zich als een onafhankelijk volk. ZIJN DEZE OEIGOERSE SCHENKERS AFGEBEELD ALS CHINEZEN OF ALS ‘BARBAREN’ (NIET-CHINEZEN) MET GROTE NEUZEN? De Oeigoeren hebben tegenwoordig de islam als godsdienst. De islam ontstond begin zevende eeuw in wat nu Saoedi-Arabië is, en verspreidde zich de eeuwen daarna naar het oosten, onder meer via de Zijderoute. WAT KUN JE AAN DE HAND VAN DEZE MUURSCHILDERING ZEGGEN OVER DE VERSPREIDING VAN DE ISLAM VIA DE ZIJDEROUTE?
Oeigoeren
Hier zie je een verzameling koppen die allemaal langs de Zijderoute zijn gevonden. ZOEK DE KOP MET DE SCHEDELS IN ZIJN HOOFDTOOI. BIJ WELKE KOP ZIE JE DUIDELIJK DAT HIJ DE LEER VAN BOEDDHA VOLGT EN ZIJN SIERADEN HEEFT AFGEDAAN? MET WELKE VAN DEZE KOPPEN KAN MEN ANDERE KOPPEN MAKEN?
Boeddhistische monnik
Dit is een boeddhistische monnik van nu. ZIE JE DE TWEE KOPPEN VAN VOORGANGERS VAN HEM? WAT ZIJN HIER DE UITERLIJKE VERSCHILLEN TUSSEN DE TWEE BOEDDHA’S RECHTSONDER EN DE KOPPEN VAN DE BOEDDHISTISCHE MONNIKEN? VERKLAAR DEZE UITERLIJKE VERSCHILLEN. De derde kop linksboven is die van een Turk. Hij is rond 600 n.Chr. gemaakt en gevonden in Kucha (in het huidige China). HOE DENK JE DAT WE KUNNEN ZIEN DAT DIT EEN TURK VOORSTELT? WAT VERTELT DEZE VONDST ONS?
56-58
45
BODHISATTVA GEFLANKEERD DOOR KASHYAPA EN ANANDA
PELGRIM
In de grotten van Dunhuang zijn naast heel veel muurschilderingen ook verschillende beelden gevonden. Deze beelden zijn geschilderd in dezelfde pigmenten als de muurschilderingen in de grot waar ze werden gevonden.
Deze tekening is gevonden in Dunhuang aan het begin (of het einde) van de Chinese Muur. Zowel reizigers die China verlieten, als reizigers die China binnenkwamen, reisden via Dunhuang.
WELKE KLEUREN ZIE JE OP DE BEELDEN? PASSEN DEZE BEELDEN BIJ DE MUURSCHILDERING IN DE GROT DIE HIER TEGEN DE MUUR IS GEPLAATST? WAARAAN ZIE JE – BEHALVE AAN DE KLEUREN – DAT DEZE BEELDEN BIJ ELKAAR HOREN?
Het andere einde (of begin) van de Chinese Muur bij de Grote Oceaan, 2.500 km ten oosten van Dunhuang
WELK GELOOF HANGT DEZE MONNIK AAN? HOE ZIE JE DAT?
Hier is geen Chinese monnik afgebeeld, maar een monnik uit de gebieden ten westen van China. Lotusbloem
Je ziet een bodhisattva tussen Boeddha’s favoriete leerlingen: Ananda (de jongste) en Kashyapa (de oudste) WIE IS ANANDA EN WIE IS KASHYAPA? DE PLATFORMS WAAR ZE OP STAAN, STELLEN LOTUSBLOEMEN VOOR. ZIE JE DEZE BLOEM NOG ERGENS ANDERS TERUG IN DE BEELDJES? Om precies te zijn is een boeddha iemand die op eigen kracht volledig ontwaakt is en kennis deelt met anderen, zodat die ook kunnen ontwaken. Een bodhisattva streeft naar dit volledige ontwaken. Die wil dus graag een boeddha worden. BEKIJK DE BODHISATTVA GOED. KAN IEDEREEN EEN BOEDDHA WORDEN?
WAARAAN KUN JE DAT ZIEN? DENK JE DAT DEZE TEKENING DOOR EEN CHINEES IS GEMAAKT? WAAROM WEL/NIET? WAT DRAAGT DE MONNIK IN ZIJN RUGTAS? WAT DENK JE DAT HIJ IN ZIJN HAND HEEFT? VERGELIJK HET PATROON VAN DE STOF WAAR DE MONNIK OP STAAT MET HET PATROON VAN DE STOF WAAR DE FIGUUR LINKSBOVEN OP ZIT. WAT ZOU DIT KUNNEN BETEKENEN? Het boeddhisme verspreidde zich vanuit India via Centraal-Azië naar China.
ZIE JE DAT TERUG OP DEZE TEKENING?
20
23
DE PLANEET YUEBO
MEESTER VAN DE GENEESKUNST BHAISAJYAGURU
WAT HEEFT DEZE GODHEID IN ZIJN HANDEN? WELK DIER IS IN ZIJN HOOFDTOOI ZICHTBAAR?
Aangenaam, dit is Bhaişajyaguruvaisūryaprabhārāja, ook wel Bhaisajyaguru genoemd, in eenvoudig Nederlands de Medicijn Boeddha. Rond de Medicijn Boeddha zijn vele figuren geschilderd. Zoek de volgende figuren: DE BODHISATTVA VAN DE ZON (MET DE RAAF) EN DE BODHISATTVA VAN DE MAAN (MET DE HAAS) DE ZEVEN DHYANI-BOEDDHA’S (BEGELEIDERS VAN DE MEDICIJN BOEDDHA), DIE ONDERLING ALLEEN VERSCHILLEN DOOR DE GEBAREN DIE ZIJ MAKEN DE WITTE BRAHMAAN MET DRIE GEZICHTEN EN IN ZIJN RECHTERHAND HET RAD VAN DE WET EEN INDIASE MONNIK MET DONKERE HUIDSKLEUR, GRIJZE HAREN EN GEEL GEWAAD.
De planeet Mars
Te oordelen naar de attributen die hij in zijn handen en op zijn hoofd heeft, is dit de godheid van de planeet Mars. ALS DEZE GODHEID DE PLANEET MARS VOORSTELT, WAT KLOPT ER DAN NIET? De godheid staat in een Chinees aandoend landschap. WAT IS EEN TYPISCH CHINEES ELEMENT IN DE AFGEBEELDE FLORA EN FAUNA?
De techniek die voor deze afbeelding is gebruikt, heet thangka. Dit is een van oorsprong Nepalese techniek waarbij op katoen wordt geschilderd. De verf bestaat uit kleurpigmenten met als bindmiddel vet van de jak. Na droging is de verf watervast en elastisch en daarom is een thangkaschildering makkelijk op te rollen en te vervoeren.
Jak
Thangkaschilderingen werden vaak gebruikt om mensen over het boeddhisme te onderwijzen. IS DEZE THANGKASCHILDERING GESCHIKT ALS LESMATERIAAL? WAAROM WEL/NIET? LEG UIT HOE THANGKASCHILDERINGEN HEBBEN KUNNEN BIJDRAGEN AAN DE VERSPREIDING VAN HET BOEDDHISME.
3 POFBROEK
Deze pofbroek was van de Xiongnu, een volk die veel wetenschappers de Aziatische Hunnen noemen. Ze leefden van ongeveer 200 v.Chr. tot 100 n.Chr. in een gebied ten noorden van China. Door hun sterke leger waren ze gevreesd bij buurvolkeren. Volgens Chinese geschiedschrijvers hield de adel van de Hunnen erg van luxe. Die kregen ze dankzij hun buurvolkeren: als belastingen, door huwelijken (bruidsschat) of door giften. DENK JE DAT DEZE BROEK VAN EEN ADELLIJKE HUN WAS? WAAROM WEL/NIET? DE HUNNEN LEEFDEN IN EEN UITGESTREKT GEBIED EN REDEN VEEL PAARD. HOE ZIE JE DAT TERUG IN DEZE BROEK? DEZE BROEK IS CIRCA 2.000 JAAR OUD, MAAR ZIET ER NOG STEEDS GLANZEND EN SOEPEL UIT. HOE IS DAT MOGELIJK?
