kiezen architectuur Corporaties Voor beter procesbeheer testen Automatisering testproces noodzaak integratie Zorghervorming VS leunt op IT

Het vakblad over ontwerpen, bouwen, testen en moderniseren van bedrijfsapplicaties

Jaargang 2, april 2010

4

testen Automatisering testproces noodzaak integratie Zorghervorming VS leunt op IT praktijk Zorg voor Jeugd

Corporaties

kiezen architectuur

Voor beter procesbeheer

Wie nu niet denkt in oplossingen, lost straks vanzelf op. Ga verder met ICT van Sogeti.

Voor wie tijdens de crisis wil investeren in plaats van stagneren, is Sogeti de ideale partner. Want Sogeti is niet zuinig met ICT-oplossingen. Wij ontwerpen, bouwen, implementeren en beheren. En lopen voorop op het gebied van testen en architectuur. Opdrachtgevers in alle sectoren helpen wij verder met toepassingen van morgen. Vakmanschap en passie voor ICT, dat maakt ons uniek.

sogeti.nl

Staat voor resultaat

in dit nummer

redactioneel

Het wordt tijd



Korte berichten



Legal look



Persoonlijk



OBUG wordt professioneler



Evaluaties moeten tot actie leiden



Zorg voor Jeugd



Mens boven tools



Automatisering testproces noodzaak

4 9 10 12 13 14 17 20



Omslagverhaal Corporaties kiezen voor architectuur

24



Veilig testen met datamasking



Agile op doorbreken

De CIO’s van de gemeenten Rotterdam, Amsterdam en Den Haag gaan veel nauwer met ­elkaar samenwerken. Dat werd tijd, denk je dan meteen. Vooral in ‘gemeenteland’ waar geen concurrentie heerst, waar de processen vaak zijn voorgeschreven, waar elk dubbeltje uit de zak van boeren, burgers en buitenlui moet komen, waar bepaalde diensten een ­monopoliepositie hebben, is het niet meer dan logisch dat je de klant voorop zet en de processen zo efficiënt mogelijk inricht. Op het NVVB-congres (Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken) half april 2010 hield Ralph Pans een betoog om het vertrouwen van de burger in de overheid terug te winnen door een betere dienstverlening te bieden. Pans is directieraadsvoorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Dus niet bezuinigen op dienstverlening, maar nu juist investeren in ICT om die dienstverlening te verbeteren, hetgeen op den duur heel veel geld oplevert door een veel lagere TCO. Standaardisatie is volgens hem een belangrijke weg om kosten te besparen en ruimte vrij te maken voor maatwerk waar dat nodig is. Hij deed een pleidooi om de burger – en het ­bedrijfsleven – zelf zijn gegevens te laten beheren. Bijvoorbeeld via een digitale kluis. Een idee dat volgens mij zo’n vijftien jaar geleden al zijn intrede had gedaan. In tussentijd is vrijwel elk overheidsorgaan driftig zelf front offices gaan sleutelen; zonder enige samenhang. Pans legde de vinger op de zere plek: het heeft de laatste jaren aan regie ontbroken. Dat

Open source compliance verplichte kost

kost niet alleen heel veel geld, maar levert ook zeer ontevreden klanten op; die bovendien



zien dat hun geld over de balk wordt gesmeten.

Zorghervorming VS leunt op IT

Het initiatief van de drie grote steden is verheugend. Hier zien we overigens dat het loont om met dezelfde architectuur te werken; dat maakt uitwisseling van kennis en ervaring

Test driven requirements engineering (2)

mogelijk, dat maakt ook hergebruik van (delen van) applicaties mogelijk. Ze kunnen in elk geval rekenen op instemming van Pans die aankondigde de nationale over-



Boeken en zo



Functionaliteit versus productiviteit

heid duidelijk te laten weten wat gemeenten nodig hebben op ICT-vlak. De druk van onderaf is te groot om te negeren.

Teus Molenaar Hoofdredacteur [email protected]

appworks april 2010

3

27 31 32 35 39 43 46

kort

Ophef over open standaarden bij EU Terwijl Eurocommissaris Neelie Kroes haar ‘Digital Agenda’ voorbereidt, is onrust ontstaan bij de Franse consumentenorganisatie UFC-Que Soisir en de actiegroep voor vrije software April die vrezen dat het streven naar interoperabiliteit en open standaarden gaat sneuvelen onder de hevige druk van enkele IT-leveranciers, waaronder Microsoft. Begin mei wil Kroes haar beleidsstuk klaar hebben.

Norm voor cloud computing Het Nederlands Normalisatie Instituut NEN is bezig een groep samen te stellen die moet leiden tot een norm voor cloud computing. Het gaat daarbij

In de huidige ‘Digital Agenda’ – met de

een ­belangrijk onderdeel vormen van de

titel ‘A European information society for

­Europe 2020-strategie die aangeeft hoe

growth and employment’ – is de nadruk

het ­werelddeel uit de recessie komt.

gelegd op het voorkomen van een ‘digi-

Volgens de nieuwsorganisatie Euractiv

tal divide’ tussen Europese staten die wel

is een ontwerp van de nieuwe Digitale

en geen toegang hebben tot internet en

­Agenda uitgelekt. Dit staat op de web-

het toenemend aantal diensten dat via dit

site van PC Inpact. Volgens het ontwerp is

platform beschikbaar is. Het gebruik van

het het doel om tegen 2015 het Europese

open standaarden en het zorgen voor inter­

standaardistatieregiem dusdanig gewijzigd

operabiliteit sluiten aan op het voorkomen

te hebben dat recht wordt gedaan aan

van twee e-Europa’s.

het groeiend belang van ICT-standaarden.

Volgens het NEN zal in de nabije toekomst een

Het huidige beleidsstuk loopt tot 2010 en

Tegelijkertijd valt te lezen dat ‘richtlijnen

deel van de computerverwerking als gevolg

Kroes is bezig de Digital Agenda 2010-

voor open standaarden en interoperabiliteit

van de strenger wordende eis van duurzaam-

2015 op te stellen. Het document zal

moeilijk zijn te definiëren’.

heid en energie-efficiëntie steeds ­minder plaats

CompTIA, een belangenorganisatie van IT-

vinden op computers in de directe ­omgeving

bedrijven met Microsoft als lid, heeft op

van eindgebruikers. Stapsgewijs gaat de ver-

het ontwerp gereageerd door te zeggen

werking naar virtuele, duurzame en efficiënte

bezorgd te zijn over ‘de promotie van ICT-

omgevingen. Via webservices, service oriented

standaarden en ontwikkelmodellen die in-

architecture en cloud computing bereidt de ICT-

tellectueel eigendom niet respecteren’.

industrie zich voor op een nieuwe fase in de

Jonathan Todd, woordvoerder namens

automatiseringsgeschiedenis.

Kroes, gaat niet in op de vrees van de

De voorbereiding op een norm voor deze vorm

Franse organisatie. Hij wil ook niets zeggen

van automatisering is op internationaal vlak

over de authenticiteit van de documenten

ingezet met de oprichting van de werkgroep

die de ronde doen.

ISO/IEC JTC1. In Nederland is het NEN bezig de

Alix Cazenave van April meent dat de op-

subcommissie Distributed Application Platforms

merkingen in het ontwerp over de moei-

and Services in te richten met drie werkvelden:

lijkheid om open standaarden te definiëren

webservices, SOA en cloud computing. Wie

niet veel goeds voorspellen. “De opmer-

hieraan wil deelnemen, kan contact opnemen

kingen over het European Interoperability

met [email protected].

met name over Distributed Application Platforms and Services (DAPS). Dit richt zich op verdergaande opschaling van ICT-diensten en –toepassingen.

Framework zijn erg verontrustend. Dit ontwerp is een stap terug en rept niet over vrij te gebruiken software.”

appworks april 2010

5

kort

CIO’s grote gemeenten werken samen De CIO’s van de gemeenten Rotterdam, Amsterdam en Den Haag zijn overeengekomen nauwer samen te werken. Zij overwegen ook automatiseringsmiddelen van elkaar te gebruiken om te vermijden dat elk apart in oplossingen moet gaan investeren. Het initiatief tot de nauwere samenwerking is ontstaan binnen de ­bestuursdienst van Rotterdam. De dienst geeft aan dat standaardisering deze coöperatie mogelijk maakt. De drie steden hebben informatie­architecturen die de regels volgen van de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) en het Gemeentelijke Model Architectuur (GEMMA). De Rotterdamse bestuursdienst meldt dat informatie en ICT de gehele gemeente­lijke organisatie raken. “Daarom hebben de CIO’s van de gemeenten het samenwerkingsinitiatief op maandag 12 april besproken met de gemeente­secretarissen van de drie gemeenten. Eén van de conclusies was dat de grote steden in toenemende mate behoefte hebben aan medewerkers en topmanagers die de mogelijkheden en het belang van ICT onderkennen, en dit weten te verbinden met de bedrijfsprocessen.” Tot de gezamenlijkheid behoort dan ook de opzet van een ­stageprogramma en opleidingen. Afhankelijk van de evaluatie – eind dit jaar – breidt de ­samenwerking uit naar andere overheden. Het doel is te komen tot verdergaande standaardisering, hergebruik en gemeenschappelijke ontwikkeling van ­automatiseringsoplossingen.

Andere bedreigingen in Nederland Nederland blijkt een beter patchgedrag te hebben dan andere landen in de wereld, waardoor virussen die hier rondwaren andere zijn dan in de rest van de wereld. Het aantal ­­is sterk toegenomen.

6

appworks april 2010

Leveranciers van beveiligingsoplossingen ko-

Object File Installation Weakness’. Hoewel hier

men regelmatig met diverse rapportages. Zo

al op 2 juli 2004 een patch voor beschikbaar

bracht Symantec onlangs zijn vijftiende Inter-

kwam, was het in 2009 nog altijd het op een na

net Security Threat Report uit. Daarin wordt de

populairste doelwit voor aanvallen via het web.

belangrijkste cybercriminaliteit over 2009 be-

Hier blijkt volgens beveiligingsexpert SpicyLe-

schreven. Het aantal gesignaleerde schadelijke

mon Nederland evenwel een belangrijke uit-

programma’s kwam uit op 240 miljoen, een

zonderingspositie in te nemen. In veel landen,

verdubbeling ten opzichte van 2008.

zoals China en Rusland, wordt gewerkt met il-

Ook de groei van spam gaat onverminderd

legale besturingssystemen die uiteraard hun

voort: 88 procent van alle mail die Symantec

patches missen. In voert Win32/Lethic.AA de

controleerde was ongewenste elektronische

lijst met virussen aan. Dat verspreidt zich snel

post. Een van de bevindingen van het rapport

via spam, msn en skype. Wereldwijd is Win32/

is dat het onderhouden van een veilig systeem

Conficker het grootste probleem. Dat is in au-

met actuele patches in 2009 een grotere uitda-

gustus 2008 door een Windows-update verhol-

ging was dan ooit. Bovendien installeren veel

pen. “Hieruit kun je afleiden dat in Nederland

gebruikers niet eens patches voor zeer oude

besturingssystemen, software en de gebruikte

tekortkomingen. Zo werd op 23 augustus 2003

webbrowser beter worden onderhouden dan in

een tekortkoming bekendgemaakt onder de

de rest van de wereld”, zegt Nienke Ryan van

naam Microsoft Internet Explorer ADODB.Stream

SpicyLemon.

Ubuntu houdt releaseparty Om de nieuwe versie van de Ubuntu desktopversie (Lucid Lynx genaamd) te vieren, houden Ubuntu.nl en HCC eind mei de landelijke Releaseparty. Dit is een tweejaarlijks festijn. Op het programma staat onder meer een lezing over ‘open source ontwikkeling voor niet-programmeurs’.

De Releaseparty vindt plaats op zaterdag 29 mei in Ede. Op het ­evenement zullen verschillende Linux-partijen aanwezig zijn; van gebruikersverenigingen tot professionals. Er zijn mensen aanwezig om – indien gewenst – Ubuntu te installeren op de meegebrachte laptops of PC’s. Op het programma staan voorts bijvoorbeeld een demonstratie van ­Ubuntu 10.04, een lezing over het gebruik van open source in het St. Antonius-ziekenhuis en disaster recovery met ubuntu live cd voor ­Windows en Ubuntu. Verder workshops over ‘Python voor beginners’, ‘Werken met de Terminal’, ‘Beveilig je usb-stick’ en ‘basiscursus Ubuntu’. Het volledige programma is te vinden op www.releaseparty.eu.

IT leidt lijst beste werkgevers Microsoft en SAS zijn respectievelijk de nummers één en twee op de lijst van beste werkgevers in Nederland bij de grote, multinationale bedrijven. De ranglijst is opgesteld door de Nederlandse vestiging van het Great Place to Work Instituut. Het instituut houd al jaren bij welke werk-

van vrouwen in het arbeidsproces – scoort

Bij de middelgrote bedrijven treffen we op

gevers het beste scoren bij hun werk­

goed.

de nummers 4, 5, 6, 8 en 9 IT-consultancy

nemers. Microsoft staat nu voor de tweede

Vorig jaar stond Google op nummer twee,

bedrijven; respectievelijk Q-Consult, Iprofs,

keer op nummer één. Vooral het ‘nieuwe

maar die komt nu niet meer in de top 20

e-Office, HintTech en VLC.

werken’ dat de softwareleverancier heeft

voor. SAS heeft de positie overgenomen.

Nieuw in de lijst is te rubriek jonge en

ingevoerd, hetgeen medewerkers vrij laat

Op drie staat Biogen Idec International. Het

startende ondernemingen. Hier zien we op

over de plaats waar zij hun werk doen,

eerstvolgende IT-bedrijf is NetApp, leveran-

nummer 3 en 5 IT-bedrijven: de consultan-

heeft bijgedragen aan de hoge score. Ook

cier van storage-producten, op nummer 10.

cy-bedrijven Motion10 en Cohesion.

de nadruk op diversiteit – vooral deelname

Cisco Systems treffen we op nummer 18. appworks april 2010

7

kort

’Word’-offerte niet van deze tijd Een offerte als Word-document is niet meer van deze tijd. Zo vindt Klaasjan Tukker van Adobe. “Daarmee onderscheid je jezelf niet. Er moet beeld in”, zei hij bij de presentatie van Creative Suite 5, het jongste paradepaard van de softwareleverancier.

Vrijwel alle ‘beeld’-producten, inclusief de

wikkelaar en opdrachtgever, omdat al die

bewegingen is om te toveren tot een wer-

ontwerpergereedschappen (van websites),

partijen betrokken zijn bij bijvoorbeeld een

kende scrollbar.

hebben een opwaardering gekregen. Dan

reclamecampagne. (Bewegend) beeld gaat

Een opvallende online dienst die Adobe aan-

gaat het om bekende producten als Pho-

een steeds belangrijkere functie krijgen in

biedt, is Browserlab. Daar kan een ­ontwerper

toshop, Illustrator en Dreamworks, maar

onderlinge communicatie.

heel makkelijk nagaan of de web­pagina’s

ook minder bekende als InDesign en After

Daarbij heeft Adobe verbeteringen aange-

door de verschillende webbrowsers op de

­Effects.

bracht waardoor zonder een letter code te

juiste manier worden getoond. Zo nodig

Veel aandacht is besteed aan de communi­

schrijven statisch werk dat bijvoorbeeld in

wordt het aangepast vanuit Adobe’s filosofie

catiemogelijkheden tussen ontwerper, ont-

Illustrator was gemaakt, met een paar muis-

ontwerp één keer, publiceer overal.

Oracle koopt Phase Forward

Phase Forward heeft een SaaS-oplossing voor het complete proces van de ontwikkeling van klinische producten; van ontwerp, testen tot en met het voldoen aan bestaande wet- en

Ook Oracle zet de trend voort sectorspecifieke oplossingen aan te bieden. Hiertoe heeft het bedrijf de onderneming Phase Forward voor ongeveer 685 miljoen dollar gekocht. Dit is een leverancier van software voor biotechnologie en gezondheidszorg.

regelgeving. De medewerkers van Phase Forward worden toegevoegd aan de Oracle Health ­Sciences Global Business Unit. Oracle ziet een tendens waarbij biotechnologie en gezondheidszorg in elkaar overvloeien en meent dat de Integrated Clinical Research Suite van Phase Forward een mooie aanvulling is op de eigen producten om deze trend te volgen.

8

appworks april 2010

legal look

Aansluitbaarheid moet mogelijk zijn

?

In ieder nummer van AppWorks beantwoordt mr. Victor de Pous juridische vragen. Wie iets wil vragen aan hem kan een mail sturen naar [email protected]. De redactie van AppWorks zorgt dan dat u antwoord krijgt. Victor de Pous

> Waarom is de aansluitbaarheid van informatie­systemen zo belangrijk?

licentienemer op een computerprogramma een wettelijk recht op wat

We hebben meer dan ooit met de omstandigheid te maken dat de ICT-

en/of semantische interoperabiliteit).

omgeving heterogeen is en blijft. Geen enkele leverancier kan een ­bedrijf

Dat komt neer op een geclausuleerd reverse-engineeringsrecht door

volledig bedienen. Er zijn veel producenten in het digitale domein, die

­middel van decompilatie van de runcode, Wanneer een softwareprodu-

­samen een enorme hoeveelheid softwarecode en andere producten

cent zijn interface-gegevens (dus de technische informatie) ten behoeve

­maken. Bovendien worden deze componenten onder verschillende juridi-

van de beoogde koppeling en interactie om welke reden dan ook niet

sche regimes geleverd. Denk aan open source software en niet-open sour-

ter beschikking stelt of wil stellen, mag de licentienemer die informatie

ce software. Om meer dan een reden is dus er sprake van ­heterogeniteit.

achterhalen.

Toch moet ICT vooral goed – als geheel - kunnen samenwerken. Dat vraagt

Juridisch beschouwd is dit type interoperabiliteit een formeel, gecodifi-

om interoperabiliteit. Interoperabiliteit is echter een onderwerp dat in ver-

ceerd recht met betrekking tot technische voorwaarden om een onafhan-

schillende contexten wordt gebruikt en bovendien in dezelfde ­samenhang

kelijk vervaardigd computerprogramma te verbinden met andere compu-

verschillende omschrijvingen en definities kent. In het ­perspectief van

terprogramma’s; ook c.q. juist als de producent van die andere software

de informatietechniek heeft interoperabiliteit betrekking op de ­situatie

dat niet wenselijk acht en niet meewerkt.

dat apparatuur, programmatuur en infrastructuur van verschillende

Iedere concurrent van welke marktpartij dan ook (dominant of niet) kan

­producenten - dankzij de beschikbaarheid van informatie over technische

sinds 1993 van dit recht op interoperabiliteit gebruik maken. En dat geldt

interfaces - op elkaar zijn aan te sluiten en uitstekend ­samenwerken.

eveneens voor andere licentienemers op de software, zoals gebruikers-

Maar in het specifieke geval van telecommunicatie gaat interoperabiliteit

organisaties.

je kunt noemen technische interoperabiliteit (tegenover organisatorische

(bedoeld als interconnectie) om de toegang tot communicatienetwerken van dominante marktpartijen, terwijl in geval van computerprogramma’s

> Wat zegt de Nederlandse rechter?

interoperabiliteit (bedoeld als compatibiliteit) wordt gekaderd als het

Rechtspraak over software-interoperabiliteit is uiterst schaars, maar in een

­vermogen om informatie uit te wisselen en om deze uitgewisselde infor-

interessante zaak over Software-as-a-Service (Saas) voor scholen heeft

matie onderling te gebruiken.

de rechter enkele jaren terug het recht op interoperabiliteit van software en zelfs data formats erkend. Dit vonnis is ook uiterst relevant voor cloud

> Hoe ziet dat recht op software-interoperabiliteit eruit?

computing. 

Softwareleveranciers hebben nogal eens de neiging hun eigen ­betekenis aan interoperabiliteit te geven en soms ook aan het juridisch kader. Dat

Mr. V.A. de Pous is bedrijfsjurist en industrie-analist. Hij houdt zich

kan eigenlijk niet omdat de Europese wetgever hen voor is geweest.

sinds 1983 bezig met de juridische aspecten van digitale technologie en

Er bestaat namelijk een formeel-wettelijke definitie, waaraan bepaalde

informatiemaatschappij en is medewerker van uitgeverij FenceWorks.

rechten en — vice versa — verplichtingen gekoppeld zijn. Zo heeft iedere appworks april 2010

9

persoonlijk

’Meer dynamiek en ondernemerschap’ Bij Capgemini heeft Paul de Wit het prima naar zijn zin gehad, maar op een gegeven ogenblik wilde hij meer dynamiek en ondernemerschap in zijn werk. Een ambitie die toen niet overeenstemde met die van zijn werkgever. “Dan ga je buiten de deur zoeken. Ik houd ervan met mensen te werken en te worden uitgedaagd. Het is uitermate boeiend het beste uit mensen te halen en dan ook nog eens met vooruitstrevende technologie bezig te zijn.” Teus Molenaar

De 35-jarige De Wit gaat tegenwoordig door het leven als ‘unit manager engineering’ bij het Delftse bedrijf HintTech. De onderneming heeft zich gespecialiseerd in e-business. “Dat is inmiddels een containerbegrip geworden”, legt De Wit uit. “Maar wij maken webgebaseerde oplossingen

ontstaan. Want je moet niet alleen die digitale bibliotheken goed beheren,

voor onze klanten. Deze oplossingen worden meer en meer gebaseerd

maar bijvoorbeeld ook de koppelingen naar mediabureaus die campagnes

op standaard content management systemen. Als onderliggend platform

ontwikkelen.”

en voor het maatwerk gebruiken we Java en .NET. Bij veel klanten is er

10

sprake van de keuze voor een efficiënt standaard product met maatwerk

Infrastructuur

om de juiste oplossing te maken.” Hij gaat verder met te vertellen dat

Informatietechnologie heeft De Wit van kindsbeen af geboeid. “Ik had het

‘zijn’ mensen vaak werken met Tridion als content management oplos-

voordeel dat mijn vader bij een IT-bedrijf werkte; een voorloper van Capge-

sing. “We werken trouwens ook met Hippo, SharePoint en Sitecore. Zowel

mini. Bij ons thuis stond een computer. Dat was destijds nog heel bijzonder.

open source als closed source oplossingen. Wij zijn daarmee leveranciers­

Dus ik zat thuis op een XT Basic te programmeren. Samen met een paar

onafhankelijk. Wij weten hoe je een content management systeem moet

vriendjes. Het is gewoon stoer als je zo’n apparaat kunt laten doen wat jij

implementeren.”

wilt dat het doet.”, verklaart hij zijn voorliefde voor het programmeerwerk.

De jongste ontwikkeling in dit vakgebied? “Digital asset management”,

Niet zo gek dus dat hij in Den Haag een HBO-opleiding Informatica heeft

klinkt het meteen. “In de loop der jaren hebben organisaties die ­werken

gedaan. Als specialisatie koos hij voor ‘software development’. Bij diverse

met webgebaseerde oplossingen een veelvoud aan digitale bronnen

organisaties heeft hij tijdens zijn stageperiode diverse projecten gedaan.

opgebouwd. Het is de uitdaging om die eenduidig op te slaan, zodat je

Toen kwam hij erachter dat hij programmeren erg leuk vindt, maar niet als

erover kunt beschikken wanneer je wilt. Denk aan een organisatie als

lotsbestemming. Je moet Paul de Wit niet in een kamertje neerzetten met

Wehkamp die voor zijn webshop enorm veel afbeeldingen beheert. Dat

de opdracht een groot programma te schrijven. “Ik wil graag – ook – met

moet je ­efficiënt doen. Wij zien hier een interessante, nieuwe nichemarkt

mensen werken.”

appworks april 2010

Zo elke twee, drie jaar overdenkt De Wit zijn positie. Biedt hem dat nog genoeg uitdaging, krijgt hij er genoeg energie van? “Ik wilde weer een stap verder, maar daar bleek toen bij Capgemini weinig ruimte voor. Het bedrijf kiest voor ervaring en ik had dan wel veertien jaar bij Cap gewerkt, maar ben tenslotte toch wel vrij jong. Cap heeft me veel gebracht, maar eind vorig jaar werd duidelijk dat ik elders een nieuwe uitdaging wilde vinden.”

Op fietsafstand Dat is HintTech geworden. Terug naar zijn wortels. Hij is tenslotte geboren in Delft. Na jaren in de file heen en weer pendelen tussen woonplaats Bergschenhoek en Utrecht is het een verademing om op fietsafstand van zijn werk te wonen. “Wij hebben drie jonge kinderen en het gezin vraagt ook tijd. Daar besteed ik graag aandacht aan. Om zeven uur op zaterdagmorgen om langs het voetbalveld te staan als de oudste aan het spelen

Web 3.0 biedt het bedrijfsleven nog zoveel kansen die nu nog niet worden benut. Hier ligt voor ons de uitdaging om al die technologie zo effectief en efficiënt mogelijk in te zetten. is. Daar krijg ik ook energie van. Misschien dat ik over twee jaar – met puberende kinderen ervoor kies nog meer tijd aan het gezin te besteden. Wellicht dat ik daar dan de meeste energie van krijg. Wie zal het zeggen?” Maar voorlopig liggen er nog genoeg uitdagingen bij HintTech en zijn engineering-team van 45 mensen. “Ik heb een gesprek gehad met alle specialisten om ze te leren kennen. Een leuke club, met veel vakmanNa zijn studie kreeg hij de mogelijkheid als ‘young professional’ bij

schap. Het is mijn taak om het team verder te professionaliseren. Elke

­Capgemini aan de slag te gaan. Hij begon er bij de afdeling Infrastructuur.

klus begint met de mensen die je in huis hebt, dus aan hen moet je veel

“Dat is heel dynamisch. Je hebt er te maken met diverse en innovererende

aandacht aan schenken. Bij Cap heb ik veel geleerd en die ervaring wil ik

technologie én met mensen. Eén van mijn eerste klussen was het beheer

hier gebruiken.”

van een aantal Apple Macintosh computers bij een klant. Ik had er nog

Hij merkt trouwens wel dat hij van een heel groot naar een vrij klein bedrijf

nooit een onder mijn vingers gehad, maar ik moest binnen twee weken

is gegaan. “Je moet als manager veel meer zelf doen.”

alle ins en outs kennen. Gewoon een kwestie van erachter gaan zitten,

De technologische ontwikkelingen volgt De Wit op de voet. “Web 3.0 biedt

ermee spelen. Uitvinden wat je wel kunt aanpassen en wat je niet kunt

het bedrijfsleven nog zoveel kansen die nu nog niet worden benut. Hier

aanpassen. Na twee weken was ik en volleerd Mac-beheerder.”

ligt voor ons de uitdaging om al die technologie zo effectief en efficiënt

Dat soort uitdagingen gaat De Wit graag aan. Op het scherpst van de ­snede,

mogelijk in te zetten. Wij moeten in staat zijn steeds de juiste technologie

vooraan bij de technologische ontwikkelingen. Maar wel met ­anderen.

te kiezen waarmee een klant vooruit kan. We staan nog maar aan het

“Het is leuk als je iets met een team kunt neerzetten.” Zijn gedrevenheid

begin van alle mogelijkheden. Wat dat betreft, ben ik heel benieuwd hoe

en nieuwsgierigheid voerden hem tot de functie van Infrastructuur Mana-

de digital natives – zeg maar: mijn kinderen die nu opgroeien – informatie-

ger bij de dienstverlener. “Ik heb veel kansen gekregen bij Capgemini”,

technologie gaan inzetten.” 

zegt hij. En hij heeft ze benut. Als manager was hij belast met ontwikkelen van het team waaraan hij leiding gaf, moest hij nadenken over de veranderingen in het vakgebied en

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

was hij regelmatig adviseur bij klanten, veelal op het vlak van architectuur. appworks april 2010

11

gebruikersvereniging

OBUG

wordt professioneler

­FedEx) dat het ledenaantal op ongeveer 350 zit. Het gaat in dat geval om het aantal verbonden organisaties. In totaal ligt het aantal leden op ongeveer duizend mensen. “We doen ons best dit aantal te behouden en uit te breiden. Gezien de groei van Oracle moet dat zeker lukken. De afgelopen jaren zaten we evenwel zo goed bij kas dat we geen contributie hebben geheven. Met het groeiend aantal activiteiten is het nodig dat weer wel te doen. We hebben daardoor gezien dat enkele leden hebben afgehaakt; tegelijkertijd hebben we nieuwe leden erbij gekregen.”

De OBUG, Oracle Benelux User Group, verkent de mogelijkheden om een professionaliseringsslag te maken. Het bestuur zelf blijft uit vrijwilligers bestaan – op verzoek van de leden – maar uitvoerende taken gaan naar betaalde krachten. Vooreerst zet OBUG vol in op ledenwerving en –behoud. Tien procent van het potentieel is lid. Teus Molenaar

Volgens Ekelson ligt het aantal leden op zo’n tien procent van het ­potentieel. Dat de Oracle Gebruikersclub Holland (OGh) zelfstandig blijft, betreurt Ekelson. Uit een peiling onder de leden is gebleken dat het bestuur van de vereniging in handen moet blijven van vrijwilligers. “Het is ons duidelijk gemaakt dat de bestuurders dagelijks voeling moeten hebben met de Oracle-producten, dus zelf gebruiker moeten zijn”, licht Ekelson toe. “Er is evenwel zoveel te doen dat we moeite hebben dit allemaal naast ons werk te doen. We overwegen dan ook sterk om betaalde krachten in te huren voor het uitvoerende werk.” Invloed op het beleid van Oracle (bijvoorbeeld het licentie management) is het best te bereiken via de Europese Oracle-gebruikersvereniging, waarvan Ekelson namens de OBUG ook de voorzitter is.

SIG’s Tijdens Connect is de nieuwe structuur van OBUG gepresenteerd. De vereniging werkt met vijftien Special Interest Groups (SIG’s). Op het vlak van de Applicatie-SIG’s is Gerard Stam de voorzitter. Er zijn in beginsel op dit terrein zes interessegroepen: JD Edwards, E-Business Suite, ­PeopleSoft, Enterprise Performance Management, Primavera (projectbeheer programmatuur) en BI. Daarnaast zijn er SIG’s voor ‘Technologie’: databases, middleware (Fusion) en ontwikkelomgevingen. Maar die zijn nog niet allemaal ingevuld. “We hebben zeker nog ruimte voor zes extra aandachtsgroepen, maar dan moeten we wel mensen hebben die daar hun schouders onder willen zetten”, stelt Ekelson. Volgens Ekelson staat nauwe samenwerking met de gebruikersverenigingen van Sun op de agenda. “De Java User Groups zijn zo sterk en goed georganiseerd – ook de Nederlandse – dat het geen zin heeft om een

Een beeld van Connect 2010 in Papendal.

aparte Java SIG op te richten.” Tijdens Connect 2010 is Cliff Godwin, senior VP Applications Technology bij Oracle, een van de sprekers. Hij spreekt van ‘the new normal’: de situatie na de kredietcrisis die blijvend anders zal zijn dan ervoor. “Voortdurende verandering is ‘the new normal’. Niet voor niets vindt 95 procent van de

Tijdens de OBUG Benelux Connect 2010, eind maart, heeft de belangen-

CIO’s het belangrijk om zich aan die veranderingen te kunnen aanpas-

organisatie zich officieel gepresenteerd. Eerder al waren de verschillende

sen. Wij spelen hierop in met Oracle Agile Product Lifecycle Management,

gebruikersverenigingen samengegaan – de fusiegolf van Oracle volgend –

waarmee je kunt berekenen hoeveel een product kost, hoeveel het kost

maar pas in maart is het samengaan een ‘notarieel feit’. De Belgium

om het naar de markt te brengen, enzovoorts.” 

Luxemburg Oracle User Group (BLOUG), de Benelux Regional User Group (BRUG) en de Oracle Applications User Group Netherlands (OAUG) zijn opgegaan in de OBUG. Tijdens een toelichting vertelt voorzitter Janny Ekelson (werkzaam bij

12

appworks april 2010

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

projectbeheer

Evaluaties moeten tot actie leiden Het is maart, de lente is begonnen en de eerste lammetjes zijn geboren. Vanwege de risico’s op Q-koorts jammer genoeg minder dan anders. Toch kunnen we lering trekken uit de aanpak om die risico’s terug te dringen: laat evaluaties leiden tot daadkrachtig ingrijpen. Dit gebeurt bij IT-projecten helaas nog te weinig. Theo Gerrits De natuur is een cyclisch en zelfregulerend

Dikwijls wordt er pas achteraf gecontroleerd en

heeft om het project ‘beter’ uit te voeren. Beter

proces en over het algemeen prima in staat

dan is ingrijpen te laat.

kan hierbij op elke gewenste manier worden geïnterpreteerd, zoals goedkoper, efficiënter,

om via natuurlijke selectie te zorgen voor een goede instandhouding van een populatie. In

Demingcyclus

mijn optiek kun je deze natuurlijke kringloop

Een manier om hier lering uit te trekken is door

goed vergelijken met een kwaliteits- of

gebruik te maken van de Demingcyclus. Deze

Ingrijpen

verbeterproces op de werkvloer.

splitst werk in vier cyclische activiteiten: plan,

In het geval van de Q-koorts helpt de mens

Grofweg kun je stellen dat dieren worden ge-

do, check en act. Dat betekent in het kort dat

door middel van een verbeterproces de natuur

boren, ze groeien op en uiteindelijk gaan ze

je doelen en procedures definieert (plan), je

met het selectieproces. In 2010 worden alle

dood. Door natuurlijke selectie overleven de

de procedures realiseert (do), je het resultaat

schapen en geiten op de kinderboerderijen in

dieren die zich het best aan hun omgeving aan-

evalueert (check) en je het evaluatieresultaat

Nederland gevaccineerd. Ook zijn er allerlei

passen. Soms helpen mensen bij het selectie-

gebruikt om het proces te verbeteren (act). Te

regels opgesteld om verspreiding van en

proces door dieren te vaccineren, ze niet te la-

vergelijken met de natuurlijke kringloop. Het

besmetting met het virus tegen te gaan. Act is

ten voortplanten of ze te laten inslapen. In mijn

act-deel herinnert ons eraan dat we de verbin-

hier duidelijk aanwezig. Wat mij betreft gaan

functie als consultant zie ik dat projecten wor-

ding moeten maken tussen toetsing en verbe-

we voortaan bij een IT-project de verbeterpro-

den gedefinieerd, gerealiseerd, geëvalueerd en

teracties; dat we de resultaten van het checken

cessen ook met dezelfde daadkracht imple-

als het goed is daarna verbeterd. Helaas wordt

daadwerkelijk moeten gebruiken.

menteren, want het tegengaan van overschrij-

deze laatste stap vaak vergeten.

Toch merk ik dat juist de praktische invulling

dingen lukt alleen als je tijdens het proces kunt

Evaluaties of reviewsessies worden nog wel ge-

van act, het echte verbeteren, vaak te weinig

ingrijpen. 

houden, maar de uitkomsten hiervan worden in

aandacht krijgt. Meestal niet uit onwil maar

een la gelegd of belanden in een archiefkast. Er

uit onwetendheid. Wat veel mensen zich niet

wordt niets concreets mee gedaan. Zo kan het

realiseren, is dat ook verbeterprocessen moeten

gebeuren dat IT-projecten regelmatig de tijds-

worden ingepland, uitgevoerd en geëvalueerd.

planning en het budget (fors) overschrijden.

Een verbeterproces is een proces dat tot doel

met een hogere kwaliteit, duurzamer, etcetera.

Theo Gerrits is senior consultant bij Xebia

appworks april 2010

13

praktijk

De afgelopen jaren is Nederland meer dan eens opgeschrikt door schrijnende gevallen van kindermishandeling en -moord. Daarbij waren er steeds grote vraagtekens over de manier waarop de hulpverlening te werk was gegaan. Bekende voorbeelden zijn de 4-jarige Rowena Rikkers (het ‘meisje van Nulde’), de 3-jarige Savanna uit Alphen aan den Rijn en de 12-jarige Géssica Gomes uit Rotterdam (het Maasmeisje). Achteraf bleek dat bij al deze kinderen diverse hulpverleningsinstanties betrokken waren. Deze trieste zaken leidden tot een indringende maatschappelijke discussie over de jeugdhulpverlening. Een belangrijke conclusie in die discussie was dat er veel instanties bezig zijn met jeugdzorg, maar dat het regelmatig ontbrak aan samenwerking en coördinatie. Dat probleem is sindsdien aangepakt. Zo ontwikkelde de gemeente Helmond samen met ICT-dienstverlener Inter Access de applicatie Zorg voor Jeugd. Deze toepassing verKinderen moeten een onbezorgde jeugd kunnen beleven.

bindt de informatiesystemen van verschillende hulpverleningsinstanties in een regio en maakt informatiedeling tussen deze instanties mogelijk. Een eerste gebruikersonderzoek wijst uit dat de overgrote meerderheid van de hulpverleners zeer tevreden is met het systeem. Hét kenmerk

Zorg voor Jeugd maakt contacten zichtbaar De combinatie van Java en JBoss, en een Oracle-database, zorgt ervoor dat instanties die de applicatie Zorg voor Jeugd gebruiken elkaar moeiteloos en veilig op de hoogte kunnen houden van de contacten die zij hebben met kinderen en jongeren. In Brabant en Groningen zijn ze enthousiast over dit hulpmiddel.

van Zorg voor Jeugd is wellicht dat het iedereen duidelijkheid biedt en bij iedere situatie exact aangeeft wie verantwoordelijk is.

Noodzaak duidelijk “Zorg voor Jeugd is enkele jaren geleden ontwikkeld in samenwerking met de gemeente Helmond”, zegt Jeroen Speekenbrink, directeur ­Application Solutions bij ICT-dienstverlener Inter Access. “In de loop van de tijd is het aantal gemeenten en regio’s dat het systeem inzet sterk uitgebreid. Er is weinig discussie nodig geweest over het belang van een systeem dat ­signaleert en coördineert. De zaken waarin het verschrikkelijk mis is ­gegaan, lieten overduidelijk zien dat er iets moest gebeuren.”

Functies Inter Access en Helmond bouwden een systeem met de volgende functies: 1. Ketenoverzicht

Teus Molenaar

Jeugdigen met een hulpvraag worden geregistreerd in het eigen cliënt­ systeem van een instelling of instantie. Dat kan variëren van een school tot aan Bureau Jeugdzorg en van de GGD tot de GGZ. Deze registratie

14

appworks april 2010

wordt handmatig of door  middel van een ­geautomatiseerde koppeling doorgegeven aan Zorg voor Jeugd. De instellingen die bij een bepaalde jongere zijn betrokken, krijgen automatisch via een e-mailbericht een melding als dezelfde jongere door een nieuwe, nog niet eerder betrokken instelling, wordt geregistreerd. Daarmee hebben de instellingen en hulpverleners continu inzicht in de instellingen die contact hebben met de jongeren en wordt de zorgketen opgebouwd. Zorg voor Jeugd bevat

Doordat het systeem uitsluitend registreert en niet ingrijpt op de werkwijze en procedures van alle aangesloten instanties verloopt de acceptatie soepel.

geen inhoudelijke informatie over de kinderen. Het gaat uitsluitend om de registratie. 2. Signaleren Als een hulpverlener of een andere signaalgever een probleemsituatie constateert, voert hij of zij een signaal in het systeem in. Dit signaal krijgt een urgentiecode. Ook deze signalering komt direct via e-mail binnen bij alle betrokken instellingen. 3. Coördineren In de meeste gevallen is er meer dan één instelling of instantie ­betrokken bij hulp aan een jongere, bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg, de politie en de Raad voor de Kinderbescherming. Daarom voorziet het systeem in ketencoördinatie. Hierover zijn afspraken gemaakt in een convenant met alle betrokken instellingen in een gemeente of regio. Op grond van de ­beslisregels in het zorgconvenant wijst het systeem automatisch aan ­welke instelling de ketencoördinatie heeft. Hierover ontvangt de betrefDe software zorgt ervoor dat alle betrokkenen binnen de zorgketen van elkaars doen en laten op de hoogte zijn.

fende instelling een e-mailbericht. Op deze manier is altijd duidelijk waar de verantwoordelijkheid voor opvolging ligt. 4. Hulp verlenen De ketencoördinator bepaalt per situatie en op basis van de urgentie of het nodig is om binnen de zorgketen bepaalde acties te laten uitvoe-

het systeem in februari 2010 van start is gegaan, zijn er nu al ruim

ren. Wanneer dit het geval is, dan zet de ketencoördinator acties uit in

300 ­gekoppeld. Daarnaast staat de Oracle-database bekend als goed te

het ­systeem. De instellingen die een actie moeten opvolgen, ­ontvangen

beveiligen, wat uiteraard een belangrijk punt is voor dit systeem met het

hierover dan automatisch een e-mail. Het systeem bevat tevens een

oog op de persoonsbescherming van de kinderen en hun familie.”

voortgangsfunctie, zodat de ketencoördinator kan volgen welke acties zijn opgevolgd. Over opvolging zijn in het convenant strikte regels opgeno-

Als webservice

men. Zo is er voor instanties bijvoorbeeld de verplichting om bij bepaalde

Door de open benadering en de SOA-aanpak is het bijvoorbeeld mogelijk

signalering binnen een dag overleg te voeren over de situatie van een

om functionaliteit van Zorg voor Jeugd als een webservice op te nemen

kind of jongere en een actieplan vast te stellen.

in de eigen applicaties van instellingen. Zo hebben medewerkers van Bureau Jeugdzorg direct vanuit hun eigen cliëntsysteem directe toegang

Open standaarden

tot Zorg voor Jeugd. Verificatie en authenticatie vinden volledig op de

“Omdat er bij jeugd- en jongerenzorg altijd een groot aantal instellingen

achtergrond plaats. Zorg voor Jeugd wordt door nagenoeg alle gebruikers

en instanties betrokken is, is bij de bouw van Zorg voor Jeugd vanuit

ingezet via het internet. Inter Access biedt de applicatie aan op basis van

technisch oogpunt gekozen voor open standaarden binnen een service-

het Software-as-a-Service-model (SaaS) De applicatie zelf draait op een

georiënteerde architectuur”, licht Speekenbrink toe.

server in het rekencentrum van Inter Acces; dat is ook de fysieke plaats

“De applicatie is volledig in Java gebouwd met JBoss als middleware. Alle

van de data.

registraties worden vastgelegd in een Oracle-database. Door de combi-

“Daardoor is de applicatie snel inzetbaar en hoeven de organisaties die

natie van Java en JBoss konden we een open systeem ontwikkelen dat

deelnemen geen kennis op te bouwen en onderhoud of beheer te ­plegen”,

makkelijk aan te sluiten is op de systemen van instellingen in een regio.

zegt Speekenbrink. “Dat is vooral voor partijen als scholen en kinderdag-

In Noord-Brabant zijn dat er inmiddels ruim 1.300. In Groningen, waar

verblijven een voordeel omdat zij geen mensen en middelen hebben om appworks april 2010

15

Zorg voor Jeugd vertelt ons precies wie er bij de hulpverlening betrokken is. Er staat geen inhoudelijke informatie in het systeem, maar ik zie wel met wie ik kan overleggen. dit soort IT-systemen te beheren en te onderhouden. Overigens beschikken ook veel andere instellingen in de zorg lang niet altijd over voldoende geld en expertise om deze systemen zelf in de lucht te houden.”

Implementatie De implementatie van Zorg voor Jeugd is volgens Speekenbrink niet ­zozeer een technische, als wel een organisatorische uitdaging. “De

De gemeente Helmond heeft samen met Inter

­invoering van het systeem gebeurt stapsgewijs waarbij we beginnen

Access de applicatie Zorg voor Jeugd ontwikkeld.

met het inrichten van de bestuurlijke organisatie. Hierin is vastgelegd op welke wijze de ­gemeentebesturen, die eindverantwoordelijk zijn voor de jeugdzorg ­binnen hun gemeenten, vertegenwoordigd zijn in het

Voordelen

­project. Vervolgens werken we aan de projectorganisatie en leggen we

Ingrid van Gool van Bureau Jeugdzorg Helmond zegt over het systeem:

alle ­aspecten vast, die van belang zijn om projectmatig en resultaat­

“Het voordeel van Zorg voor Jeugd is dat je meteen kunt zien welke

gericht te kunnen werken. Volgende stap is het bepalen van het stra-

­organisaties bij een jeugdige betrokken zijn. Soms weten jeugdigen en

tegisch kader. Daarin zijn alle aspecten opgenomen die een bestuurlijke

hun ouders dat zelf niet. Of ze vertellen niet het hele verhaal. Zorg voor

impact ­hebben en strate­gisch van belang zijn voor het invoeren van het

Jeugd vertelt ons precies wie er bij de hulpverlening betrokken is. Er staat

­systeem. Hierna vindt een omgevings­analyse plaats waarin we de aspec-

geen inhoudelijke informatie in het systeem, maar ik zie wel met wie ik

ten ­inventariseren die van belang zijn voor het invoeren van het systeem.

kan overleggen. Uiteraard rekening houdend met ieders privacy.”

Voorbeelden zijn ­geldende afspraken met betrekking tot ­zorgcoördinatie,

Zorg voor Jeugd heeft de afstand tussen hulpverleners dan ook ver-

bestaande ­samenwerkingsverbanden en de bestaande structuur van

kleind. “We vinden elkaar gemakkelijker en er is meer uitwisseling en

­casusoverleggen. Deze inventarisatie speelt een belangrijke rol bij het

­afstemming. Daardoor komen we sneller tot resultaat.”

uitwerken van het invoeringsplan. Dat is het sluitstuk, waarbij er uiteraard

In de provincie Groningen is het systeem sinds 1 februari 2010 operati-

na invoering nog een evaluatieronde volgt.”

oneel. “Als bestuurders hebben we de invoering van het signaleringssysteem Zorg voor Jeugd Groningen vanaf het begin toegejuicht. We zijn

Bottom-up

daarom ook erg trots dat we het in Groningen voor elkaar hebben gekre-

Zorg voor Jeugd is op dit moment in gebruik in heel Noord-Brabant

gen om met ons allen - alle gemeenten, alle instellingen en professionals

(68  gemeenten), de provincie Groningen (25 gemeenten), de Drecht-

- de handen ineen te slaan en gezamenlijk de verwijsindex in te voeren”,

streek (20 gemeenten) en de Stadsregio Amsterdam (15 gemeenten).

aldus Pim de Bruijne, verantwoordelijk gedeputeerde van de Provincie

“Doordat het systeem uitsluitend registreert en niet ingrijpt op de werk-

Groningen.

wijze en procedures van alle aangesloten instanties verloopt de accep­

Jannie Visscher, portefeuillehouder Jeugd van de Vereniging van Groninger

tatie soepel. Het is belangrijk dat deze signalen vanuit de gebruikers zelf

Gemeenten, vult aan: “We hebben er vertrouwen in dat Zorg voor Jeugd

komen. Wil je dit top-down organiseren, dan zal dat niet eenvoudig zijn,

Groningen gaat bijdragen aan het voorkomen van risico’s die kinderen en

omdat instanties dan gedwongen worden hun manier van werken aan te

jongeren lopen, aan een betere hulpverlening en dus aan betere ontwik-

passen. Dat leidt altijd tot weerstand. Een bottom-up-benadering biedt

kelingskansen voor de jeugd van Groningen.” 

een veel beter perspectief, vooral omdat de gebruikers nu vertrouwen hebben in de bestaande basis voor informatie-uitwisseling. De verwachting is dan ook dat Zorg voor Jeugd zich nog verder zal ontwikkelen. Door de gekozen architectuur en ontwikkelmethodiek is dat vanuit technisch oogpunt geen enkel probleem.”

16

appworks april 2010

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

Agile in de praktijk

Mens boven tools Eén van de vier principes van de ontwikkelmethode Scrum is individuen en interactie boven processen en tools te plaatsen. Door dit toe te passen bij ontwikkelprojecten bij verzekeraar Univé-VGZ-Trias bleken problemen vaak meteen op te lossen. Door de menselijke interactie boven processen en tools te plaatsen, was het mogelijk zeer effectief te communiceren en daarmee goede resultaten te boeken. Marcko Willemsen

Univé en VGZ-IZA-TRIAS, twee grote verzekeraars, zijn op 1 januari 2007

­zoals een Product backlog (prioriteitenlijst van requirements) en een

formeel gaan samenwerken onder de naam Univé-VGZ-IZA-Trias. Om

Sprint backlog.

­vanuit deze nieuwe samenwerking voor het internet niet steeds opnieuw met een IT oplossing te komen voor dezelfde vraagstukken, is de wens

Vier uitgangspunten

ontstaan generieke oplossingen aan te bieden in herbruikbare en uitbreid-

Scrum is een manier van Agile softwareontwikkeling; met korte iteraties,

bare vorm. Deze generieke oplossingen worden via een internetplatform

grote betrokkenheid van de opdrachtgever, flexibiliteit binnen het team

aan de eindgebruikers aangeboden en vormen zo een solide basis voor

en vanuit de opdrachtgever, focus op productierijpe software en een open

toekomstige internetontwikkelingen en -initiatieven.

communicatie over de behaalde resultaten. De belangrijkste uitgangs­

Voor de realisatie van dit platform is, in samenwerking met Macaw,

punten van Agile ontwikkelen zijn vastgelegd in vier basisprincipes, ook

­gebruik gemaakt van de Scrum methode. Scrum bestaat uit een aantal

wel Agile manifesten genoemd. Deze zijn:

elementen. Voordat er aan het internet platform project is begonnen, zijn

• Individuen en interactie boven processen en tools; • Werkende software boven uitgebreide documentatie; • Samenwerking met de klant boven contractonderhandelingen; • Reageren op verandering boven het strikt volgen van een plan.

er voorbereidingen getroffen, de zogenaamde Preparation. Het Scrumproces bestaat onder andere uit planning sessies, sprint sessies en review sessies. Binnen Scrum is er een aantal rollen te verdelen zoals: Product owner, Scrum master, Teamleden, Stakeholders en de gebruikers die elk hun eigen verantwoordelijk hebben. Tevens is er een aantal ­artefacts

Deze basisprincipes zijn een belangrijke steun bij het maken van de juiste keuzes. Want de praktijk laat nog steeds zien dat het lastig is om het Agile appworks april 2010

17

De praktijk laat nog steeds zien dat het lastig is om het Agile werken goed over te brengen.

­problemen vaak direct op te lossen. Door de menselijke interactie boven processen en tools te plaatsen, konden we zeer effectief communiceren en daarmee goede resultaten boeken. Het tweede manifest is ‘Werkende software boven uitgebreide documentatie’. In de sprints lag de nadruk op het leveren van werkende en geteste software. Dit hebben we als erg prettig ervaren, omdat je direct het ­resultaat ziet van de inspanningen. Achteraf blijkt wel dat het documen-

werken goed over te brengen. Iedereen snapt het, maar het toepassen

teren meer aandacht had moeten krijgen. Een inhaalslag is noodzakelijk

van de principes vergt ervaring.

gebleken om alles straks goed in beheer te kunnen nemen. Tijdens het

Macaw is op grond van ruime praktijkervaring met projecten tot de

Scrum-proces is uitgebreid documenteren niet noodzakelijk, maar voor

­conclusie gekomen dat de met Agile uitgevoerde projecten de beste

het in beheer nemen van de software is wel meer documentatie nodig.

­resultaten laten zien. Hierover schreef het bedrijf de publicatie ‘Waarom

Het derde manifest is ‘Samenwerking met de klant boven contract­

u als klant voor Agile ontwikkelen zou moeten kiezen’. Dit is te vinden op

onderhandelingen’. Binnen het project is de ProductOwner eigenlijk

de site van Macaw (www.macaw.nl).

­continue betrokken geweest bij het hele proces. Gestart is met het uitleggen van de business-wensen aan alle betrokken van het project

18

Beleving van manifesten

(analisten, ontwerpers, ontwikkelaars, testers, architecten). Vervolgens

Aan de hand van de vier Agile manifesten beschrijven we hoe we die

is met elkaar aan tafel al nagedacht over mogelijke oplossingen door

hebben beleefd bij Univé.

concreet vragen te stellen aan de ProductOwner. Na het vaststellen van

Het eerste is ‘Individuen en interactie boven processen en tools’. De

de ­definition of done gaat iedereen aan de slag. Als klant volg je de

planningsessies, retrospectives en de dagelijkse stand-up meetings heb-

­vorderingen op de voet en wordt je continue betrokken bij het nemen van

ben in grote mate bijgedragen in de inzichtelijkheid en voortgang van

beslissingen. Maakt niet uit of dit beslissingen van technische of ontwerp

het ­project. Door de directe face-to-face communicatie waren issues,

aard zijn. Uiteindelijk weet je bij oplevering exact wat je krijgt.

appworks april 2010

Veranderingen zijn er eigenlijk continue

foto: GymPower

geweest. Maar niet op een vervelende manier.

Univé is sponsor van sportgala’s. Zoals deze in Eindhoven in 2008.

Het vierde manifest ten slotte luidt ‘Reageren op verandering boven het

Principes naleven

strikt volgen van een plan’. Veranderingen zijn er eigenlijk continue ge-

Over het algemeen genomen is het werken met Scrum als zeer prettig

weest. Maar niet op een vervelende manier. Tijdens het Scrum-proces

ervaren. Een verademing als je het vergelijkt met andere methodieken en

ontstaan er beelden/ideeën over het realiseren van features. Bij het

projecten waar niet met Scrum is gewerkt. Voor Univé was dit het eer-

daadwerkelijk ontwerpen en bouwen van de oplossing ontstaan er soms

ste project waar alle disciplines van begin tot eind echt hebben samen­

inzichten die ervoor zorgen dat je van je eerste plan afwijkt. Maar omdat

gewerkt aan de oplossing. Vaak zie je dat er fasegewijs zaken worden

ik als klant in het Scrum-team zat werden de nieuwe inzichten direct

opgeleverd, waardoor de doorlooptijd enorm lang wordt.

besproken en indien gewenst meteen uitgevoerd.

Tijdens het project bij Univé was de ProductOwner niet verantwoordelijk voor het budget. Dat zou bij een volgend project wel dienen te gebeuren. Zo zijn er state-of-the-art oplossingen gebouwd waar niet direct een

Een prachtige gereedschapskist;

­positieve business case aan ten grondslag lag. Met een wat simpelere

toch is het menselijk contact belangrijker

variant was het waarschijnlijk mogelijk geweest ook tot een goede oplos-

dan de tools die worden ingezet.

sing te komen met een positieve business case. Ook zou de teamcoach er nog meer op moeten toezien dat de ­principes van Scrum goed worden gehanteerd. In een paar gevallen zag je ­binnen het Scrum team een mini waterval aanpak ontstaan. Dat dien je te ­vermijden; hoe moeilijk het ook is om van ingesleten gewoonten af te stappen. 

Marcko Willemsen is eBusiness Marketeer van Univé-VGZ-IZA-Trias en ProductOwner van het beschreven project

appworks april 2010

19

testen

Automatisering testproces

noodzaak De wereld verandert, en daarmee de software die we gebruiken. Die wordt steeds complexer. Om haar toch goed te testen, om na te gaan of de programmatuur voldoet aan de business-wensen en flexibel te kunnen inspelen op verandering van die wensen, heeft IBM Jazz ontwikkeld. Jazz is een schaalbaar ontwikkelplatform om ontwikkelteams te laten samenwerken. Marc van Lint

IBM is in november 2008 het initiatief Smarter Planet begonnen. Hiermee beschrijft het bedrijf zijn toekomstvisie op de veranderende wereld. IBM ziet een wereld voor zich waar op talloze plaatsen sensoren gegevens verzamelen en doorgeven. Zij zijn de voelsprieten van de ICT. Een auto geeft nu al de temperatuur aan, lampen gaan automatisch aan en uit, alarmlichten gaan aan bij fors remmen, en het voertuig navigeert

­krachtige systemen zullen we real-time inzicht hebben in wat er gebeurt.

op GPS-positiebepaling. Er zullen ook sensoren in treinen, machines en

De intelligentie geeft de mogelijkheid om de systemen te laten reageren

gebouwen komen om beweging en/of temperatuur te meten. Maar ze

op de verkregen informatie.

komen ook in verpakkingsmaterialen van ons voedsel, ter ondersteuning

De visie beschrijft een reeds ingezette verandering die iedere industrie

van educatie, in de pijpleidingen, in de gezondheidszorg, in het water…

beïnvloedt. Onze leefwereld verandert sterk.

Overal voorspelt IBM sensoren. Al die sensoren zullen real-time gege-

Is dat allemaal ver van ons bed? Ik denk het niet. De beweging is reeds

vens opleveren over het betreffende product, de locatie, omgeving.

ingezet. We vinden het nu heel gewoon dat we even op internet kijken

Vervolgens zullen al deze sensoren worden gekoppeld aan ­specialis­tische

naar de files voordat we naar huis gaan. Ook controleren we even gemak-

systemen, die op hun beurt weer aan andere systemen worden ­geknoopt,

kelijk op onze telefoon of het gaat regenen. Dit was niet mogelijk ge-

die weer in verbinding staan met het internet. Het internet geeft de

weest zonder sensoren, gekoppelde systemen, intelligentie en internet.

­mogelijkheid om de gegevens snel over de gehele wereld te verspreiden

De wereld verandert.

en te gebruiken.

Veranderende processen

20

Intelligente systemen

Het softwareontwikkelproces wijzigt ook. De opmars van de agile-methode

Het derde component in de visie beschrijft dat de geïnstrumenteerde

is niet te stoppen. In ieder bedrijf zijn initiatieven om meer ­‘agile-achtig’

en gekoppelde omgevingen intelligent zullen worden. Gekoppeld aan

te werken. Scrum of XP is dan niet het probleem. De theorie is altijd wel

appworks april 2010

Er zijn drie belangrijke thema’s in Jazz: Samenwerken, Rapporteren

Foto: Bob Travis

en Automatiseren.

Joe Zawinul tijdens zijn optreden gedurende North Sea Jazz Festival 2007.

duidelijk. Maar dan komt de echte verandering: het anders werken, en dat

In Nederland denken we reeds in ketens. Dus niet twee gekoppelde

is lastig. Zeker met de huidige ondersteunende softwaresystemen.

­systemen, maar echte informatieketens door verschillende bedrijfs­

Het Rational Unified Process vond haar oorsprong al in de vorige eeuw. RUP

processen uitgevoerd. In Nederland hebben wij het al over zaken zoals

beschreef toen al iteraties en fases. Het staat ook open voor veranderingen

integrale ketens en ketenregie. Deze voorsprong is zeer belangrijk bij het

van de wensen en is gericht op werkende software. Wat ik persoonlijk

implementeren van de ‘Smarter Planet’-visie.

geweldig vind aan RUP, is dat de methode risicogedreven is. In de eerste iteraties is het de bedoeling om je grootste risico’s te adresseren. Zeer

Mensen

waarschijnlijk resulteert dat in het bewijzen dat je architectuur goed is. Dat

Door de sensoren, gekoppelde systemen (ketens), webtechnologieën en

bewijs van een goed werkende architectuur lever je door te testen. RUP

andere elektronische zaken, wordt het testen er niet makkelijker op. Er

was en is zo gek nog niet.

zijn specialisten nodig ter ondersteuning of uitvoering van het testen. Zij

Maar of het ontwikkelproces RUP, Scrum, Agile of iets anders is, ­testen

hebben specifieke kennis van een deel van de puzzel. Mogelijk zitten ze

doen we in Nederland volgens TMAP. Gelukkig wordt TMAP, net als RUP,

naast je op kantoor, maar waarschijnlijk zijn ze van een ander bedrijf of

­bijgehouden en uitgebreid door de respectievelijke eigenaren: Sogeti en

is het testwerk uitbesteed aan een bedrijf aan de andere kant van de

IBM. Daarmee blijven de processen actueel en het risico voor ­desinvestering

­wereld. En toch moeten we samenwerken om snel tot resultaat te komen.

minimaal. Gesterkt door de TMAP Next, weten we hoe we de ­business er-

Een sluimerend gevaar voor deze (wereldwijde) samenwerking is dat een

bij kunnen betrekken en adresseren.

ieder op zijn eigen werkplek slechts beschikking heeft over een deel van appworks april 2010

21

alle informatie en dus maar op een deel reageert. Het werken en denken

­samenwerken. Er zijn drie belangrijke thema’s in Jazz: Samenwerken,

in silo’s is een feit.

Rapporteren en Automatiseren.

De klant ziet zijn kans schoon en eist een andere rol op. Enerzijds ­willen ze

Waar Eclipse, met haar plugins, de infrastructuur geeft op de desktop,

een fixed price project. Anderzijds willen ze ook flexibiliteit in de ­wensen

is Jazz de infrastructuur voor het samenwerken. Het Jazz-platform bevat

en eisen gedurende het verloop van het project. Ze erkennen dat ze door

vele functies die nodig zijn om efficiënt te kunnen communiceren. Taken

een leercurve gaan. Die kennis willen ze inbrengen in het project. Een

kunnen eenvoudig worden aangemaakt en gepland. Actuele statussen en

eindrapportage voldoet niet meer, klanten eisen inzicht in het werk, zicht-

updates over werkzaamheden en het project worden continue gedeeld.

baarheid van de voortgang en willen kunnen bijsturen.

De build-machines draaien overuren. Alles is erop gericht om aan het eind van de sprint een werkende release op te leveren.

Tool ondersteuning

Vandaag de dag bestaat vaak de terugkoppeling naar de business uit

Veel bedrijven groeien als gevolg van overnames. Na de overname is

een eenmalig rapport. Dit rapport beschrijft onder andere de kosten van

integratie van de bedrijfsprocessen nodig om de vruchten van de schaal­

het testproces en een lijst van resultaten van testen aangevuld met een

vergroting te plukken. Dit betekent vaak dat meerdere systemen soort­

­advies van de testmanager over de afgedekte wensen, eisen en risico´s.

gelijke taken uitvoeren. Dit geldt ook voor de software ontwikkelsyste-

Maar voordat hij kan beginnen met dat advies is hij wel enkele uren bezig

men die bedrijven in huis hebben.

met het verzamelen van actuele gegevens. Kunnen we niet deze gege-

Om een goed releaseadvies te kunnen geven, moeten we de testresul­

vens op een andere wijze ontsluiten naar belanghebbende?

taten relateren aan de wensen en eisen die zijn opgesteld. Als de systemen voor het beheer van de wensen en eisen en van testwarebeheer zijn

Overstappen

gekoppeld, dan kunnen we een dergelijke rapportage sneller en met een

Bij automatiseren moeten we verder denken dan het geautomatiseerd uitvoeren van een functionele test. Het is nu al mogelijk om behalve functionele testen en performance ook beveiligingstesten geautomatiseerd uit te voeren. De planning en voortgang wordt automatisch centraal bijgehouden. Dus ‘test gedaan’ is direct zichtbaar in de diverse rapportages en dashboards. Het maakt dus niet uit welk type test er nodig is ter onder­steuning van het testplan. De testmanager coördineert vanuit het plan de test­ acties. Maar werkt dat? Ja, binnen IBM wel. Intern zijn er honderden ontwikke-

Foto: Bruno Bollaert

laars, iedere week weer, die overstappen naar deze nieuwe technologie. Niet omdat ze moeten, maar omdat deze nieuwe ondersteuning zoveel meer biedt.

Een beeld van ‘Mineral Jazz’ in Gent, 2008.

Risicoprofielen Bovenop Jazz worden bestaande en nieuwe applicaties ontwikkeld. Zo hebben we het test management tool IBM Rational Quality Manager ­beschikbaar op Jazz. Wat is zo karakteristiek waaraan we kunnen zien dat het op Jazz gebaseerd is?

hogere kwaliteit leveren. Maar dat geldt natuurlijk ook voor de verwijzin-

De testmanager start het testplan, maar het is geschreven door een team.

gen naar het bevindingenbeheersysteem. Voor je het weet hebben we

De testmanager kan acties uitschrijven om delen van het testplan op te

een compleet netwerk van interfaces gebouwd. Erger nog: we moeten de

stellen of aan te vullen. Het review proces wordt volledig ondersteund,

systemen en vele koppelingen ook nog onderhouden.

het is geïntegreerd en traceerbaar. Risk based testen wordt volledig

Voor de tester wordt het er niet makkelijker op. Hij moet in drie verschil-

­ondersteund. Risico’s worden bijgehouden voor iedere eis, testplan of

lende systemen kijken om de juiste testen aan wensen en bevindingen te

testgeval. Hierbij is risico niet een eenvoudig vlaggetje hoog, neutraal of

relateren. Drie verschillende systemen met drie verschillende user inter-

laag. Zowel technische als zakelijke risico’s zijn met risicoprofielen vast te

faces en verschillende objectdefinities.

leggen. Geheel volgens de Jazz-filosofie kunnen leden van de community hun risico en commentaar ingeven. Daarmee kan men tijdens het project

22

IBM Jazz

de laatste inzichten van risico meenemen in de eerstvolgende acties. Dit

Om deze problemen het hoofd te bieden heeft IBM Jazz ontwikkeld. Jazz

geeft een veel betere ondersteuning voor de risk based testen aanpak.

is een schaalbaar ontwikkelplatform om development teams te laten

Inmiddels

appworks april 2010

wordt

erkend

dat

terugkoppeling

naar

de

business

essentieel is. Dan bedoelen we niet terugkoppeling met een eindrapportage, maar ­continue transparant weergeven wat er uitgevoerd is, wat wordt uitgevoerd en wat nog moet gebeuren. De business krijgt via dash-

Iedereen weet precies waar het team mee bezig is. Grote delen van het proces zijn geautomatiseerd. We kunnen ons denkwerk richten op nieuwe zaken. boards ­inzicht in trends op basis van afgesproken kritische succesfactoren. Daarmee kan de business gefundeerde besluiten nemen over het ontwik-

Marc van Lint.

kelproces voor dit project in de context van andere projecten.

Verschuiving in vaardigheden Het zal duidelijk zijn dat we behalve de nodige testspecialisten nu ook specialisten nodig hebben voor het inregelen van de systemen. We ­zullen nog steeds testplanmatig te werk gaan. Onze testdesign technieken ge-

tools. De echte innovatie is dat dergelijke goed ingeregelde en goed ge-

bruiken we voor de definitie van de test cases. Daarbij blijven we de juiste

bruikte software tools gigantische verbeteringen teweeg kunnen brengen

balans zoeken tussen risico, tijd en kwaliteit.

in het proces. Zo groot dat we mogelijk andere processen kunnen imple-

Alleen het sturen van het proces kan nu op real-time data. We zullen

menteren, juist vanwege de nieuwe manieren van ondersteuning door

gebruik blijven maken van specialisten die de (handmatige) testscripts

software.

omzetten naar geautomatiseerde testen.

We kunnen op ieder moment veranderingen in een eis verwelkomen en

Daarnaast zullen nieuwe rollen ontstaan en ingevuld moeten worden.

meenemen in de ontwikkeling. Business as usual. Maar met de goede

De systemen moeten opgezet, aangepast en onderhouden worden. We

software ondersteuning hebben alle teamleden en stakeholders toegang

­hebben ook specialisten nodig die met behulp van tools, zoals IBM ­Optim

tot alle relevante informatie. Iedereen weet precies waar het team mee

Test Data Management, goede representatieve testdata verzamelen,

bezig is. Grote delen van het proces zijn geautomatiseerd. We kunnen ons

­beheren en beschikbaar stellen aan de testorganisatie. Het testlabora­

denkwerk richten op nieuwe zaken. We verbeteren hergebruik, omdat het

torium, ­mogelijk gevirtualiseerd, heeft zijn eigen tools om machines te

nu wel te vinden is en herbruikbaar is. We kunnen nuttige metrieken over

reser­veren en snel software te installeren. Bij het analyseren van een

de ontwikkel- en testprocessen delen met de belanghebbenden. We zijn

­bevinding weten we precies wat en hoe de software en data ­geïnstalleerd

in control, we kunnen bijsturen.

was.

De echte innovatie zit hem erin dat we software ontwikkelen die beter

De nieuwe specialisten zullen essentieel zijn voor de efficiëntie van het

aansluit op de bedrijfsdoelstellingen. 

gehele testproces. Let wel, veel zaken in het testproces zijn afhankelijk van de automatisering.

Meer informatie op http://jazz.net.

Gelukkig wordt in Nederland testen gezien als een carrièrepad. Terecht, de testers zijn de ogen en oren van de klant. Ze zijn essentieel voor de efficiëntie in de software ontwikkeltrajecten. De nieuwe rollen zijn even zo belangrijk voor het gehele project. Een passende waardering is hier zeker op zijn plaats.

Marc van Lint is technisch consultant bij de IBM Rational brand. In die rol adviseert hij klanten over het gebruik van de Rational test tools. Hij is co-auteur van het boek ‘Software Test Engineering with IBM Rational Functional Tester’. Op diverse nationale en

Waar zit de echte innovatie?

internationale podia is hij een gewild spreker.

De echte innovatie zit niet in het gebruiken van een tool of een set van appworks april 2010

23

praktijk

Corporaties kiezen voor

architectuur De circa 450 Nederlandse woningbouwcorporaties hebben een referentiearchitectuur omarmd voor de informatievoorziening. Daarmee zetten zij de eerste stap naar een verbeterde procesbeheersing. Als eerste heeft IDS Scheer deze architectuur opgenomen in zijn Aris-platform voor procesbeheer. Hans Vandam

Het bouwen van huurwoningen door woning-

de financiering van de sociale woningbouw

bouwcorporaties begon in Nederland al in het

­overnam.

midden van de 19e eeuw. Ideële verenigingen

De nauwe band tussen overheid en corpora-

of stichtingen brachten voldoende middelen

ties duurde tot 1995. De corporaties kregen

bij elkaar om sociale woningbouw mogelijk te

toen meer bestuurlijke vrijheid, maar ook

maken. Het aantal woningbouwvereni­gingen

meer ­eigen verantwoordelijkheden. Nederland

en stichtingen groeide snel toen in 1901 de

telt op dit moment circa 450 corporaties met

Woningwet in werking trad en de overheid

veel variaties in omvang. Kleine corporaties

Elke verhuizing levert niet alleen de bewoner veel werk op, maar evenzeer de woningcorporaties.

­verhuren ongeveer 1.000 woningen, terwijl de

sociale problemen in ‘hun’ wijken. Al deze

grote soms meer dan 50.000 woningen in hun

ontwikkelingen stellen hoge eisen aan de

bezit hebben.

­informatievoorziening binnen corporaties. Een groep corporaties onderkende dit probleem

De referentie-architectuur CORA helpt de processen rond verhuizen en beheren van huurwoningen te beheren en inzichtelijk te maken.

24

appworks april 2010

Meer oog voor service

en zocht naar een nieuwe aanpak op dit ge-

Sinds 1995 is de rol van corporaties sterk veran-

bied. Deze corporaties hebben gekozen voor

derd. Zo is er steeds meer oog gekomen voor

aansluiting bij het architectuurdenken. Zij zijn

een servicegerichte benadering van huurders.

gestart met het vorm geven aan een ­specifieke

Tevens is het takenpakket van deze organisa-

­referentiearchitectuur voor de eigen sector

ties uitgebreid. Concentreerden zij zich in het

onder de naam CORA (Corporatie Referentie

verleden uitsluitend op het bouwen en beheren

Architectuur). Sommige van hen zijn al langer

van huurwoningen, nu zijn ze onder meer ook

actief op het gebied van procesmatig werken

actief in projectontwikkeling en de verkoop van

en zetten daarbij moderne middelen in om

woningen.

­processen te beschrijven, afhankelijkheden in

Het Rijk verwacht bovendien van de corpora-

kaart te brengen en de consequenties voor

ties een actieve rol bij het aanpakken van de

de ­infrastructuur te bepalen. Dit doen zij als

Portal ontsluit informatie Een grote corporatie die vooral in Midden-Nederland actief is, bestaat in zijn huidige vorm sinds 2002. De corporatie is het resultaat van de samenvoeging van zestien organisaties op het terrein van sociale ­woningbouw. De corporatie heeft in totaal ruim 50.000 woningen in bezit. De organisatie maakte in 2003 de keuze voor een Shared Service Center met uniforme processen voor alle vestigingen. Als eerste bracht de corporatie de primaire processen in de frontoffice in kaart. Het gebruikte hiervoor de BPM-tool Aris. Deze tool wordt gecombineerd met de SqEME-methodiek voor kwaliteits­management. Door de inzet van een portal is het mogelijk om procesinformatie eenvoudig te ontsluiten. Sinds de invoering van procesmodelering en kwaliteitsmanagement profiteert de corporatie van ­eenduidigheid, herbruikbaarheid, uniformering, standaardisatie en communicatie.

Dat vereist informatiesystemen die aan die

fundament te leggen onder de bedrijfsvoering

vraag kunnen voldoen. In de praktijk blijkt dat

door optimaal inzicht in alle applicaties en de

vaak lastig, omdat IT en business niet goed op

onderliggende infrastructuur. Een referentie­

elkaar aansluiten. Corporaties zijn overigens

architectuur voor een specifieke sector als CORA

niet de enige organisaties die hiermee wor-

helpt daarbij, omdat er aansluiting mogelijk is

stelen. Voor tal van bedrijven en organisaties is

met gebruikte standaarden.

­business- en IT-alignment een groot struikelblok.

Zo hanteert de referentarchitectuur de defi-

Een architectuurbenadering biedt dan uitkomst.

nities van de Basisregistraties Adressen en ­Gebouwen (BAG), die nu bij alle Nederlandse

Uniforme kerngegevens

gemeenten gelden. Hierdoor kunnen corpora-

Het eerste knelpunt dat corporaties met CORA

ties de betekenis en het gebruik van gegevens

kunnen oplossen, is de veelheid aan definities

in de diverse administraties bepalen en verbeteren. Verder kunnen ze makkelijker informatie

CORA legt geen dwingende architectuur op, maar nodigt uit om aan de slag te gaan met het Enterprise Architectuur-concept.

uitwisselen met gemeenten, andere ketenpartners en toezichthouders. Ook zijn betrouwbaardere managementsrapportages te maken en kunnen corporaties nieuwe diensten sneller opnemen in hun bedrijfsprocessen.

Focus op primaire processen Bij CORA ligt de focus op dit moment op de voorbereiding op het creëren van een samen­

van kerngegevens. Zo bestaat er opmerkelijk

­primaire processen. De architectuur biedt een

hangende informatie-infrastructuur. Het plat-

genoeg geen eenduidige definitie binnen de

generiek dienst- en procesmodel dat ervan

form Aris van IDS Scheer (sinds kort onderdeel

sector van een Verhuurbare Eenheid (VHE). Dat

uitgaat dat de diensten die corporaties ontwik-

van Software AG) is zo’n middel voor procesont-

bemoeilijkt de communicatie tussen corpora-

kelen en leveren relatief generiek zijn. Ook

werp en –beheersing.

ties onderling en met partners in de keten. Ook

gaat het model ervan uit dat de processtappen

belemmert dit gebrek aan eenduidigheid een

sterk op elkaar lijken. Tegelijkertijd zal iedere

Alignment

transparante informatievoorziening.

­corporatie zelf keuzes maken op het gebied van

Het belangrijkste doel van de initiatiefnemers

Een tweede drempel voor effectieve busi-

procesinrichting.

van CORA is dat corporaties hun bedrijfsvoering

ness/IT-alignment is het gebrek aan flexibili-

CORA bevat verder informatiedomeinen. Dit

gemakkelijker kunnen aanpassen aan veran-

teit van de huidige kernsystemen bij corpora-

zijn groeperingen van functionaliteiten, die ten

derende marktomstandigheden en wet- en

ties. Die zijn in de regel een combinatie van

dienste staan van de processen. Zo kan een

­regelgeving. Om aan hun actuele doelstellin-

oude, legacy systemen met daarom heen veel

­organisatie met het model een goede verta-

gen op het gebied van klantenservice, gover-

losse deelsystemen voor bijvoorbeeld CRM. In

ling naar informatiesystemen maken. Het is zo

nance, risico­beheer en compliance (GRC) en

veel gevallen mist een organisatie een goed

onder meer mogelijk om de

transparantie te voldoen, is een goed inzicht

overzicht van alle applicaties en hun functies.

informatievoorziening beter op de behoefte

nodig in alle bedrijfsprocessen.

Met een architectuurbenadering is een nieuw

van processen af te stemmen. Tevens kunnen appworks april 2010

25

De architectuur biedt een generiek dienst- en procesmodel dat ervan uitgaat dat de diensten die corporaties In Nederland bouwen en beheren ongeveer 450 woningcorporaties huurwoningen. Zoals hier in Joure, waar woningcorporatie Accolade actief is.

ontwikkelen en leveren relatief generiek zijn.

uniformere

van architectuurontwikkeling een belangrijke

­programma’s van eisen opstellen bij aanbeste-

stimulans. Nu IDS Scheer CORA heeft opgeno-

dingen van ­informatiesystemen en eenvoudi-

men in zijn Aris-platform voor procesmodel-

ger hun eigen, flexibele architectuur ontwerpen

lering, is het voor corporaties eenvoudiger om

en invullen met de gewenste applicaties.

hun procesmodellen te creëren, bewaren, aan-

houders en wetgeving. Al deze regels zijn

passen en onderhouden.

in procesmodellen op te nemen en om te

corporaties

scherpere

en

zoals leegstand, klanttevredenheid of medewerkertevredenheid;

•

Geen dwingende architectuur

Het is eenvoudiger om te voldoen aan ­governance-codes, regelgeving van toezicht-

zetten naar praktische vereisten waaraan de

De initiatiefnemers van CORA zien het ­model in

Voordelen modellering

operationele bedrijfsprocessen moeten vol-

de eerste plaats als een handreiking aan cor-

Gestructureerde procesmodellering biedt cor-

doen. Bij wijzigingen is er direct inzicht in

poraties om de problematiek van de ­huidige

poraties verschillende voordelen:

kernsystemen aan te pakken. CORA legt geen

•

­dwingende

architectuur

op,

maar

nodigt

uit om aan de slag te gaan met het Enter-

Betere borging van kennis: modellen bevatten het collectieve geheugen van de organisatie. Alle inrichtingskeuzes en structuren

wat de consequenties zijn;

•

Daarnaast zorgt procesmodellering voor inzicht in de financiële, fiscale en operationele risico’s.

zijn ­centraal toegankelijk. Corporaties kunnen hiermee het risico van bijvoorbeeld perso-

Eerste stap

Doorbraak

neelsverloop en de afhankelijkheid van der-

CORA is in alle opzichten een belangrijk initia-

Arjan van Dijk, CIO van woningcorporatie Ymere, heeft

den inperken;

tief van de sector, omdat het de eerste stap is

• Bevorderen

van communicatie: modellen

in de richting van een Enterprise Architectuur

maken de complexe werkelijkheid begrij­

(AE). Daarmee kan de sector op termijn werken

pelijke architectuur te ontwikkelen. Hij noemt CORA

pelijk en vormen een gemeenschappelijk

aan een informatie-infrastructuur waarin flexi-

een doorbraak voor de sector. “Door kennis en

kader dat uiteenlopende doelgroepen in de

bele, transparante en toekomstvaste oplossin-

­ervaring te delen en deze te bundelen in een op de

organisatie bij elkaar brengt;

gen de bedrijfsprocessen ondersteunen.

zich de afgelopen jaren sterk gemaakt voor samenwerking tussen corporaties om een gemeenschap­

• Vereenvoudigen van project- en verander­

Een dergelijke architectuur geeft het nood­

management: via inzicht in relaties, het

zakelijke houvast om transformaties ­binnen

processen en systemen. Daarbij is de ondersteuning

­maken van dwarsdoorsneden en het uitvoe-

de organisatie te stroomlijnen door een

van leveranciers cruciaal. Wij zijn dan ook enthousiast

ren van impactanalyses, hebben corporaties

­samenhangend beeld te bieden van proces-

dat IDS Scheer CORA nu als eerste heeft opgenomen

volledig zicht op de consequenties van ver-

sen, ­applicaties, data en systemen. Zo kan de

in zijn Aris-platform. Dat zal de acceptatie van de

anderingen en de afhankelijkheden tussen

­sector werken aan de gewenste innovatie en

­architectuur een sterke impuls geven.”

projecten. Bij elke verandering (of dit nou

het steeds bredere takenpakket efficiënt uit-

een verandering in IT, een proces of een wet

voeren. 

­sector toegesneden architectuur kunnen we gezamenlijk werken aan de ontwikkeling van flexibelere

is) zien ze wat de consequenties zijn voor prise Architectuur-concept. Corporaties kun-

de rest van de organisatie. Ze zien daarnaast

nen de ­architectuur van CORA op individueel

ook wat de bijdrage is aan de doelstellingen van de organisatie;

organisatie­niveau uitwerken. Daarbij is het vastleggen en promoten van een referentie­ architectuur voor leveranciers op het gebied

26

appworks april 2010

•

Strategische doelstellingen zijn te vertalen naar meetbare Key Performance Indicators

Hans Vandam is freelance journalist

testen

Veilig testen met datamasking en -subsetting Compliance en risicobeheersing staan bij vrijwel elke organisatie hoog op de agenda. Dat stelt bijzondere eisen aan het totale softwareontwikkel- en -lifecycleproces. Testen is hier een onlosmakelijk onderdeel van. Met een gecombineerde aanpak van datasubsetting en datamasking is dit proces effectief en efficiënt in te richten en is een juiste balans te creëren tussen kwaliteit en veiligheid. Reza Warnink en Huib Klink

Data Express Test data process Micro Focus.

appworks april 2010

27

In 2008 stuurde de Postbank ongewild enkele duizenden klanten spontaan per sms een TAN-code voor een fictieve overboeking van een ­eurocent. En vorig jaar kregen zo’n 25 inwoners van de gemeente Kaag en ­Braassem bericht dat ze waren getrouwd of een kind hadden gekregen. In beide gevallen lag de oorzaak in het testen van software waarbij testdata en productiedata in elkaar over gingen lopen. Deze twee ongelukkige situaties illustreren het belang van goede afspraken rond testen. Daarbij gaat het steeds om het vinden van een evenwicht tussen kwaliteit en veiligheid.

In de praktijk blijkt dat veel veiligheidsmaatregelen teniet worden gedaan, zodra een organisatie een softwaretest moet uitvoeren.

Uit een onderzoek van het Ponemon Institute1 in opdracht van Micro Focus blijkt dat het overgrote deel van de bedrijven in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk productiedata gebruikt bij het testen van nieuwe software. In Amerika loopt dit op naar tachtig procent. In Engeland zegt

lopen veel organisaties die wettelijk aan allerlei regels moeten voldoen

77 procent regelmatig data uit productiesystemen te halen en deze in

het risico dat ze onder verscherpt toezicht komen te staan of in het ergste

testen te gebruiken. Het gaat dan vooral om klantgegevens, medewerker-

geval hun licentie kwijtraken.

gegevens en creditcarddata. Een meerderheid van de bedrijven geeft ook aan dat er geen adequaat beleid is om de testdata goed te beschermen,

Compliance Bij nagenoeg alle organisaties leeft het besef dat zij hun kerngegevens zo optimaal mogelijk moeten beschermen. Afhankelijk van de bedrijfs­

Voorbeeld van datamasking

activiteiten hanteren ze een streng of minder streng beleid voor wat ­betreft de beveiliging van hun productiesystemen. Daartoe is meestal een gelaagd beveiligingsmodel van toepassing waarin onder meer omschreven is wie toegang heeft tot welke data en onder welke voorwaarden. Op deze manier voldoen organisaties onder meer aan compliancy­regels zoals deze door wetgeving (bijvoorbeeld Sarbanes-Oxley of Basel  II), toezichthouders zoals het College voor de Bescherming van Persoonsgegevens, of de Autoriteit Financiële Markten, zijn vastgesteld. Maar in de praktijk blijkt dat veel van deze maatregelen teniet worden gedaan, zodra een organisatie een softwaretest moet uitvoeren. Dan nemen de risico’s snel toe. Zo laadt een testteam productiedata uit een database en installeert deze naar een testomgeving die op geen enkele wijze fysiek is beveiligd. Deze productiedata komen vervolgens in handen van externe mede­­werkers die uitsluitend voor het testen zijn ingeschakeld. Er is geen controle op de verdere verspreiding van de testdata. De kans bestaat dus dat de ­gegevens het bedrijfspand op een gegeven moment verlaten,

bijvoorbeeld door ze met behulp van datamasking te depersonaliseren.

zonder dat de organisatie weet om welke data het gaat. Op het moment

Deze bedrijven lopen hierdoor aanzienlijke risico’s. De eerder genoemde

dat een tester bijvoorbeeld een datadrager kwijtraakt door diefstal of

voorbeelden van de Postbank en de gemeente Kaag en Braassem waren

zelf niet te goeder trouw is, ontstaat een levensgroot probleem voor de

buitengewoon vervelend voor alle betrokkenen, maar leverden uiteinde-

organisatie.

lijk geen grote schade op. Maar er zijn ook diverse voorbeelden ­bekend van datalekken die wel flinke consequenties voor bedrijven hadden. Zo

Outsourcing

zijn meer dan eens creditcardgegevens of bankrekeningnummers op

Los van de bovenstaande situatie is er de afgelopen jaren sprake ­geweest

straat komen te liggen door onachtzaamheid van testers. Dat leidt niet

van grootschalige outsourcing van systemen en applicaties. Daardoor is

alleen tot potentiële financiële schade. Ook de reputatie van de organi-

er bij de opdrachtgever minder directe invloed op bedrijfskritische data

satie die het aangaat, kan onherstelbaar beschadigd worden. Bovendien

en applicaties. Uiteraard zijn er in deze gevallen concrete ­afspraken over beveiliging van bedrijfsgegevens. Maar die voorzien niet in alle ­gevallen in het omgaan met testdata. Zo is er alleen al de praktische

1

Data Security in Development & Testing, Ponemon Institute, LLC, 31 juli 2009

vraag hoe testdata over en weer worden gestuurd van opdrachtgever naar ­outsourcingleverancier.

28

appworks april 2010

Vraagtekens bij kwaliteit

data subset met waarborging referentialiteit.

Sommige organisaties proberen deze dilemma’s op te lossen door voor ieder testtraject aparte testdata te creëren. Het voordeel hiervan is dat de kans op beveiligingslekken nul is. Maar er kleven ook belangrijke nadelen aan deze aanpak. Het belangrijkste minpunt is dat er altijd vraagtekens te plaatsen zijn bij de kwaliteit van de testdata. Die hangt erg sterk af van de kennis en creativiteit van degenen die het testtraject moeten begeleiden. Daarnaast kost het creëren van aparte testdata veel tijd en geld doordat er veel handwerk nodig is. Aan het eind van de rit blijft dan de vraag of de testresultaten een goed beeld geven van de werking van de applicaties. Dat geldt te meer bij ketentesten, wanneer de effecten van een wijziging of nieuwe code op verschillende omgevingen getest worden. Dan gelden hoge eisen aan de kennis en kunde van de experts die de uitkomsten moeten beoordelen en interpreteren en altijd mee moeten wegen dat er ook iets mis kan zijn met de input. Het is duidelijk dat dit geen effectieve oplossing is.

Referentialiteit De oplossing voor deze problematiek ligt in het gebruik van echte productie­data die op een geautomatiseerde manier uit een productie­ database wordt gehaald. Daarna vindt verwerking plaats op basis van

sneller beschikbaar. Het beschikbaar zijn van sampling- en ‘fingerprin-

een combinatie van datareductie en datamasking. Data Express van Micro

ting’-resultaten verhoogt het gemak om goede subsets te vinden zonder

­Focus is een voorbeeld van een oplossing die deze gecombineerde aan-

herhaaldelijk alle productiedata te moeten doorzoeken.

pak ondersteunt. Met datareductie is het mogelijk om een representatieve subset aan testdata uit een productieomgeving te extraheren. Een

Varianten van datamasking

cruciaal punt daarbij is dat in deze subset de referentialiteit van de data

Met datamasking zijn productiedata te depersonaliseren. Dat kan op

gewaarborgd is. Alle verbanden tussen de data – die vaak verschillende

­verschillende manieren.

systemen en platforms overstijgen – blijven in de subset behouden. Dat

Eenvoudige masking wijzigt gevoelige data in lege waarden zoals

verbetert de betrouwbaarheid van testen en dus van de testresultaten.

XXXX of 9999. Zo is de veiligheid maximaal gewaarborgd. Nadeel is dat

Het reduceren van productiedata om zo een goede subset van testdata te

­afwijkingen bij het testen moeilijk te traceren zijn omdat de velden geen herkenbare inhoud hebben. Natuurlijk is het ook mogelijk om iets meer sprekende waarden te gebruiken zoals ‘TESTPERSOON 01’.

Voorbeeld van datareductie

Een tweede variant is de numerieke manipulatie. In de meest basale vorm krijgt een bestaande waarde een numerieke aanvulling van bijvoorbeeld een percentage of een vast getal. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om alle geboortedata van een subset met 1.000 dagen te verhogen of orderdata systematisch met 25 procent te verhogen. Deze aanpak heeft het gevaar dat de algoritmen te ontcijferen zijn en productiedata toch herkenbaar zijn te maken. Met geavanceerde algoritmen is dat probleem relatief eenvoudig op te lossen. Daarnaast wordt de manipulatie van veel numerieke data bepaald door de betekenis van de gegevens. Zo is in veel applicaties een willekeurige wijziging van een datum, bijvoorbeeld een geboortedatum, niet mogelijk, omdat dan de consistentie verloren gaat. Zo zou een bejaard persoon plotseling een studentenrekening hebben! Er zijn dus slimme algoritmes nodig, die, zoals in dit voorbeeld, alleen de

creëren, staat het bereiken van betrouwbare resultaten niet in de weg.

dag en maand wijzigen en waarbij het toch duidelijk is dat het hier gaat

De betrouwbaarheid groeit niet naarmate er meer data in een test ge-

om een leeftijdsindicatie.

bruikt worden. Door een representatieve subset te gebruiken, is er voor

De derde en ook meest gebruikte methodiek is datasubstitutie. Hier-

de tester meer overzicht, is minder capaciteit nodig en zijn resultaten

bij krijgt elk dataveld een alternatieve inhoud die op basis van een appworks april 2010

29

­geavanceerde vervangingmethodiek wordt toegekend. Zo kan een bank

een ASCII klantnummer in een UNIX Oracle-database op dezelfde ­manier

een database met klant- en rekeningsgegevens vullen met data uit een

­gemaskeerd als het ermee samenhangende EBCDIC-nummer in een

­telefoonboek en adressenboek. Deze aanpak heeft als groot voordeel

mainframe VSAM file.

dat de typische kenmerken van data gehandhaafd blijven. Dit leidt tot betrouwbaardere testresultaten. Een organisatie kan zelfs zover gaan

Voordelen

om registers in te richten met verzonnen eigennamen, plaatsnamen en

Door datareductie te combineren met datamasking en dit proces

straatnamen, en met fictieve, niet bestaande postcodes. In combinatie

­vergaand te automatiseren, is het mogelijk het testproces sterk te

met sprekende waarden zoals genoemd onder ’eenvoudige masking’ is

­professionaliseren. De voordelen liggen vooral op het gebied van produc-

dan zeer betrouwbare testdata te maken die, als ze toch uitlekt, niemand de suggestie biedt dat het echt is. Alle drie de methoden hebben hun voor- en nadelen. Meestal is een combinatie wenselijk. In alle gevallen is het bij de uitvoering van de depersonalisering essentieel dat er algoritmes gebruikt worden die wel herhaalbaar zijn, maar niet omkeerbaar. Dit gebeurt met technieken en

Door datareductie te combineren met datamasking en dit proces

algoritmes die sterk lijken op die in de cryptografie.

vergaand te automatiseren, is het

Beheer

mogelijk het testproces sterk te

De geschetste oplossingen voor reductie en masking alleen voldoen echter niet. Het is nodig dat een integrale opbouw van (delen) van een

professionaliseren.

testomgeving naar believen herhaald kan worden en dat wijzigingen in de omgeving en de datastructuur kunnen worden verwerkt in dit proces. tiviteit, kwaliteit en kosten. Doordat testdata snel beschikbaar zijn en de omvang van ­subsets beperkt is, kan het testproces sneller plaatsvinden. Applicatie moderniseringslevenscyclus.

Testers kunnen ­efficiënter werken waardoor de organisatie vaker testcycli kan uitvoeren. Dat verkort de time to market en de kwaliteit van doorgevoerde veranderingen aanzienlijk. Zo wist een bank die Data Express inzet, het aantal jaarlijkse testcycli te vergroten van vier naar twaalf en de tijd die de opbouw van de testdata in deze cycli innam, te verkorten van ruim vijftig uur (een lang week-end overwerken door diverse beheerders) naar acht uur (een ­unattended run ‘s zaterdags overdag). De uiteindelijke hoeveelheid testdata was minder dan vijf procent (300 GB) van de oorspronkelijke honderd procent (9  TB) productiekopie. Door productiedata om te ­zetten naar veilige testdata krijgt het testproces ook een enorme ­kwaliteitsimpuls. Doordat een test in feite met echte productiedata plaatsvindt, is de kans op vals-positieve bugs of andere fouten minder groot. Verder ­betekent het gebruik van representatieve subsets dat er minder rekenkracht nodig is bij testen. De praktijk wijst uit dat het

Bovendien moet het mogelijk zijn om gedefinieerde algoritmes te her­

mogelijk is om het volume van testdata tot wel negentig procent te

gebruiken zodat consistent gedepersonaliseerd wordt. Data Express heeft

reduceren. Daardoor zijn er ook aanzienlijk minder processorcapaciteit

daartoe een repository waarin alle gedefinieerde masking- en subset-

en storage nodig om betrouwbare tests uit te voeren. 

algoritmen zijn vastgelegd, gekoppeld aan het model van alle data. In deze knowledge base staat niet de data maar wel de volledige structuur ervan en informatie over de inhoud zoals inhoudelijke waardereeksen e.d. Hierdoor kan het volledige proces, of delen ervan, altijd worden her-

Reza Warnink is General Manager Northern Europe van

haald en worden de gedefinieerde algoritmes altijd uitgevoerd. Of de

Micro Focus. Huib Klink is Senior Consultant / PreSales bij Micro

productie­databron nu SQL Server, Oracle, flat files of mainframe DB2 is,

Focus. Vanuit die hoedanigheid draagt hij een schat aan ervaring

of een ­combinatie daarvan. Zo word ook referentiële samenhang behou-

met zich mee op het vlak van softwareontwikkeling.

den als data over verschillende platformen is opgeslagen en zo wordt

30

appworks april 2010

agile

foto: SAP

Agile

lijkt door te breken

Jim Hagemann Snabe.

Agile ontwikkelen lijkt op het punt van werkelijke Eerder liet Infor-ceo Jim Schaper de redacteur van AppWorks weten dat Agile tegenwoordig ook bij zijn bedrijf de manier is om software te ontwikkelen. Tijdens de gebruikersconferentie van Outsystems in Lissabon waren tal van voorbeelden te horen van systeembouwers die volgens deze methode werken. “Er zijn zoveel voordelen aan verbonden dat het eigenlijk raar is dat er nog steeds organisaties zijn die volgens de watervalmethode werken”, aldus Rosado. ­Eraan toevoegend dat mensen geneigd zijn vast

belangstelling en toenemende toepassing te staan; zeg maar op de top van de Gartner hypecycle. Zo vertelde SAPdirecteur Jim Hagemann Snabe op het drukbezochte VNSGcongres dat de softwareleverancier deze methode nu ook gebruikt. Tegelijk liet Outsystems-directeur Paulo Rosado weten het vreemd te vinden dat nog zoveel mensen

te houden aan ‘het bekende’; hetgeen een ver-

vasthouden aan de watervalmethode.

klaring zou kunnen zijn. Op het congres van de Vereniging van Nederlandstalige SAP-gebruikers (VNSG) hield Hage-

Teus Molenaar

mann Snabe de volle zaal (1900 bezoekers) voor dat SAP alles op alles moet zetten om ‘in de cloud’ te komen. Vol bewondering sprak hij over Apple dat het voor elkaar heeft ­gekregen

het MKB. “Er zal bij elke organisatie een mix van

“Niet alleen omdat de blades 500 GB aan RAM

in twintig maanden tijds honderd duizend

oplossingen komen en de grootste uitdaging

aan boord krijgen, en dat je er wel honderd

­applicaties in de appstore te hebben. “En slechts

waar we nu voor staan is het ­orkestreren van

aan elkaar kunt koppelen, maar ook, omdat de

tien procent daarvan komt uit de eigen keuken.

al die software die binnen een onder­neming in

compressietechnieken twintig keer krachtiger

De rest is door een wereldwijde gemeenschap

gebruik is”, aldus de SAP-ceo.

zijn dan voorheen. Daarmee kun je een com-

van ontwikkelaars tot stand gebracht. Dat is een

Hij vond Jan Reeuwijk aan zijn zijde. Hij is BU

plete database – en de bijbehorende queries –

indrukwekkende prestatie.”

Director Information Management AkzoNobel

in geheugen laten afhandelen. De toegang tot

In zijn ogen blijven ondernemingen lokaal

Decorative Paints. “Het zal niet gebeuren dat

intern geheugen is tienduizend keer sneller dan

­applicaties draaien (tegenwoordig heet dat: on

een onderneming uitsluitend cloud-diensten

tot opslagmedia. Deze ontwikkeling is game

­premise), maar zullen zij in toenemende mate

­afneemt voor haar automatisering.”

changing.”

ook gebruik maken van het ‘cloud-aanbod’. Voor

Hij stak zijn waardering voor Google evenmin

het eerste deel heeft SAP zijn Business Suite 7

Game changing

onder stoelen of banken. “Het is geweldig wat

in de winkel liggen. Voor het tweede deel zal

In zijn toespraak ging Hagemann Snabe in op

ze doen. Ze houden ons scherp. Maar on line

SAP meer zijn best moeten doen. On Demand

de huidige technische ontwikkelingen die ver-

­bedrijfsvoering is geen speelgoed; het is busi-

en On Device zijn twee aspecten die de leve-

regaande gevolgen hebben voor de inzet van

ness. Aan ons de taak om deze vorm van auto-

rancier beter in de markt gaat zetten. Met On

applicaties. Om analyses te doen op actuele

matisering veilig en snel te laten gebeuren.” 

­Device doelt Hagemann Snabe op applicaties

data is het bijvoorbeeld in de zeer nabije toe-

die ­helpen samen te werken en gegevens te

komst niet meer nodig een datawarehouse te

analyseren op mobiele apparatuur. Met Business

bouwen. De SAP-topman ziet bladeservers aan

by Design biedt SAP een cloud-oplossing voor

de horizon met een intern geheugen van 50 TB.

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

appworks april 2010

31

open source

Open source compliance verplichte kost Geen enkele leverancier of gebruikersorganisatie ontkomt nog aan de inzet van open source code. Linux-leverancier Red Hat classificeert open source software als de ‘enige motor van innovatie’; in en buiten de ICT-sector. Ondertussen ondersteunt de eerste rechtspraak het uitgangspunt dat kennis van het unieke rechtskader voor open source software pure noodzaak is geworden. Victor de Pous

165.000 open source projecten, groot en klein,

op 72, maar de Duitse website www.ifross.de

Stallman begin jaren tachtig het juridische con-

geregistreerd op sourceforge.org. Vorig jaar zijn

somt meer dan 200 open source licenties op.

cept free software bedacht — softwarecode

er 19.000 nieuwe aan toegevoegd. Nog een

Open source computing is hot en gaat nooit

blijft te allen tijde vrij beschikbaar — heeft de

cijfer: het aantal op basis van de Open Source

meer weg. Vriend en vijand sluiten al jaren de

wereld niet stil gestaan. Zo zijn er inmiddels

Definition (OSD) gecertificeerde licenties staat

rijen over het hybride karakter van ICT. Open

Foto’s: Jim Gris

Sinds de Amerikaanse programmeur Richard

Een blik op één van de lezingen gedurende de Open Source Business Conference.

32

appworks april 2010

Ik ken veel uitstekende ontwikkelaars die denken dat ze ook verstand hebben van de open source licenties. Professor Larry Lassig, de oprichter van Creative Commons, was één van de sprekers op de OSBC. Hij is een voorvechter van een losser beleid ten aanzien van auteursrecht, vooral op internet.

Meestal blijkt dat niet zo te zijn.

source software en programmatuur die op

de traditionele ICT-sector. Overal zit immers

dollar, waarvan 639 miljoen met softwareabon-

een andere manier wordt aangeboden, zullen

digitale technologie in. Zo bevat een moderne

nementen; 18% meer abonnementen dan in

naast elkaar blijven bestaan en dus met elkaar

auto ongeveer honderd miljoen regels bron-

fiscaal 2009.

moeten samenwerken. Vandaar dat interope-

code. “Wanneer Toyota’s software open source

Naar gelang hun insteek en belangen benoe-

rabiliteit zo essentieel is. Om deze reden heeft

zou zijn, hoeft de autofabrikant niet te zeggen

men leveranciers deze categorie computer­

Red Hat vorig jaar met Microsoft afspraken ge-

dat de huidige problemen niets met de code

programma’s vanwege hun feitelijke omstan-

maakt.

heeft te maken. Dat kunnen we dan zelf be-

digheden — ontwikkel- of leveringsmodel,

Maar dat wil niet per se zeggen dat Red

oordelen.”

financiële aspecten — wel of niet bijzonder.

Hat het nut van propretairy software inziet.

Google toont volgens Whitehurst het meest

Het verschil tussen IBM en Red Hat is hiervoor

‘Waarom

meebetalen

treffend hoe er bedrijfsmatig – bijvoorbeeld

exemplarisch. Juridisch wijkt het concept in

aan Larry’s boot?’ vraagt Red Hat’s CEO Jim

met bedrijfsmodellen en gratis diensten – is te

ieder geval fors af van meer reguliere wijzen

Whitehurst zich af, daarmee zijn standpunt

innoveren. Google heeft op tien miljoen servers

van softwarelevering. Geen vergoeding voor

onderstrepend dat open source software

open source software draaien. “Dat kan finan-

andere bedrijfseconomische aspecten kent.

cieel gewoon niet met propretairy software.

‘Larry’ is de flamboyante multimiljardair Larry

Cloud computing draait niet om de technologie,

Hardnekkige misverstanden

Elison, CEO van Oracle, die bekend staat om zijn

maar om de economie van het leveringsmo-

Op open source software rusten geen intellectuele

peperdure hobby’s.

del.”

eigendomsrechten. Onjuist. Net zoals algemeen geldt

Om het innovatievermogen van open source

voor computerprogramma’s, wordt open software

Kosten

software buiten de ICT-sector te benadrukken,

code beschermd door auteursrechten en soms nog

Whitehurst verzorgde de keynote op de

heeft Red Hat de site opensource.com opgezet.

aanvullend door octrooien en merkenrechten.

zouden

gebruikers

Open source software gratis. Ja en nee. Voor het ge-

Open Source Business Conference (OSBC) in San Francisco, die al zeven jaar de fysieke

Pragmatisme

bruiksrecht mag de leverancier die een open source

ontmoetingsplaats vormt voor entrepreneurs,

Wie zeven jaar terugkijkt, ziet dat op de OSBC

programma levert, nooit een vergoeding vragen.

venture capitalists en juristen. Goed beschouwd,

het pragmatisme de ideologie definitief heeft

Maar voor aanpassingen, updates en andere hande-

vertolkt Whitehurst de nieuwe lijn in dit

overwonnen. Bob Sutor zegt: “Laten we niet

len wordt doorgaans wel een vergoeding gevraagd.

marktsegment, waarbij nadrukkelijk afstand

vergeten dat open source software vooral soft-

Met open source software mag iedereen doen en

wordt genomen van het low-cost aspect van

warecode is” en: “Open source software is niet

laten wat hij wil. Nee. Ook open source wordt al-

de producten. Open source gaat om innovatie

sexy, maar gewoon business”. Sutor is vice pre-

tijd geleverd op basis van een licentieovereenkomst.

en kwaliteit, zonder vendor lock-in.

sident Open Source & Linux bij IBM. Big Blue

Aan deze voorwaarden (rechten en plichten) moet

Voor computerapparatuur en chips geldt de

werkt al 12 jaar met open source en ongeveer

iedere licentienemer (gebruiker en leverancier) zich

Wet van Moore. Iedere twee jaar een verdub-

tien jaar met Linux.

houden.

beling van de verwerkingskracht en opslagca-

Al veel eerder bleek het doorgaans commerci-

Wanneer open broncode fouten bevat, kan niemand

paciteit, tegen dezelfde kosten. “De productie

ële karakter van open source leveranciers. Zo

aansprakelijk gesteld worden. Dat hangt er van af.

van computerprogramma’s heeft een dergelijke

zette Sun Microsystems in het boekjaar 2009

Iedere aansprakelijkheid contractueel uitsluiten,

ontwikkeling niet nog meegemaakt”, aldus

1 miljard dollar om in dit marktsegment, een

kan op grond van het Nederlandse recht niet. De

Whitehurst.

stijging met 21% ten opzichte van 2008. Als de

leverancier blijft verantwoordelijk wanneer hij grove

Opmerkelijk is zijn pleidooi voor toepassing van

enige pure open source player van omvang be-

schuld heeft of opzettelijk onjuist handelt.

de principes van open source software buiten

haalde Red Hat een jaaromzet van 748 miljoen appworks april 2010

33

Tien Open Source Software trends 1 Open source is ‘here to stay’. Vorig jaar werden er 19.000 nieuwe projecten opgestart. In totaal staan er nu 165.000 projecten geregistreerd op sourceforge.org. De teller van de Open Source Initiative ´goedgekeurde´ licenties staat nu op 73; tien meer in vergelijking met een jaar geleden. 2 Interoperabiteit is key, omdat de ICT-omgeving hybride is geworden en zal blijven. Digitale producten moeten met elkaar samenwerken, ongeacht de leveringswijze of het achterliggende bedrijfsmodel van de leverancier. Zo zijn er inmiddels 350.000 open source producten beschikbaar voor Windows. 3 Langzaam maar zeker gaan leveranciers van open source software meer waarborgen en zekerheden bieden dat het door hun geleverde product of de dienst juridisch ‘schoon’ is en dus geen rechten van derden schendt. 4 Hoewel de basisgedachte achter open source software een duidelijke ideologisch-maatschappelijke component bevat (samen programmeren voor ‘the good of society’) heeft de ideologie in de zakelijke

Goede wijn behoeft geen krans, zullen we maar zeggen.

sfeer plaatsgemaakt voor pragmatisme. Al langer blijkt dat open source software om geld verdienen gaat. Het financiële model is echter anders. 5 De principes van open source staan ook op andere gronden onder druk, vooral de vrije verspreiding van de open source softwarecode. Allereerst gaan er stemmen op bepaalde landen uit te sluiten. Maar dat

ties onderschatten. “Ik ken veel uitstekende

is strijdig met een van de tien voorwaarden van de open source definitie (OSD). Ook de Amerikaanse

ontwikkelaars die denken dat ze ook verstand

exportwetgeving remt de verspreiding, omdat vooraf aan de levering van de broncode van een com-

hebben van de open source licenties. Meestal

puterprogramma naar het buitenland toestemming van de autoriteiten nodig is.

blijkt dat niet zo te zijn”, zegt Sutor. Hij krijgt

6 In lijn met de crux van open source software - bijzondere juridische voorwaarden voor de beschikbaar-

gelijk van advocaat Mark Radcliff, de huisjurist

stelling van softwaretechnologie - en in lijn met de complexiteit van de individuele licenties en de aard

van de stichting Open Source Initiatief. Radcliff

van open source ontwikkeling - combineren van stukken code waarop verschillende licenties op van

waarschuwt dat wanneer open source in zicht

toepassing zijn - blijkt dat allerlei partijen rechten schenden, maar doorgaans onbewust.

komt bij transacties, alle seinen eerst op rood

7 Rechten op open source software worden in toenemende mate gehandhaafd door private organisaties,

moeten staan. Iedereen moet een open source

die verklaren dat zij in de public interest optreden. Denk aan de Software Freedom Law Center. Het zijn

complianceprogramma hebben.

dus niet de eigenaren van de sofware. Een unieke situatie.

Volgens Free Software Law Center gebeurt het

8 Due dillegence (onderzoek en verslaglegging) neemt in belangrijkheid toe. De juridische status

schenden van rechten van open source licen-

van een (open source) softwareproduct wordt onderzocht bij inbound licensing, investeringen

ties op verschillende manieren, maar vaak on-

en financieringdeals, overnames, OEM- en distributieovereenkomsten, outbound licensing, cloud

bewust. Simpele wanprestatie heeft betrekking

computing en SaaS. Een geautomatiseerde codescan is daarbij onontbeerlijk.

op het niet vermelden van notices (om welke

9 Open Source Software Management is zowel voor leveranciers als gebruikersorganisaties een on-

open software componenten gaat het, onder

vermijdelijk proces geworden om daadwerkelijk legal compliance te bereiken ten aanzien van open

welke licenties is de code geleverd?). Wie GPL-

source licenties.

software (door)levert, moet drie jaar lang ook

10 De eerste stemmen gaan op dat door de grootschalige en uiteenlopende toepassing van cloud

de broncode gratis ter beschikking stellen. Daar

computing de aandacht zal verschuiven van rechten op technologie en licentievoorwaarden naar

schort het nogal eens aan en dat wordt als ern-

eigendomsrechten op gegevens en gegevensverzamelingen.

stig beoordeeld. Meeleveren met de runcode is het beste, want dan is de leverancier meteen van zijn contractuele verplichting af. Maar hoe

gebruik, brede gebruiksrechten, maar levering

kend, zowel contractueel als voor wat betreft

doe je dat met embedded software, bijvoor-

zonder waarborgen en zekerheden.

de auteursrechtelijke aspecten. Dat opent de

beeld in een MP3-speler of magnetron? Publi-

Ook het ingewikkelde karakter van de licenties

weg naar hoge, wettelijke (statutory) schade-

ceren op een website kan ook. 

en de vraagstukken over hun onderlinge (in)

vergoedingsclaims. Dit alles vraagt definitief

compatibility dragen hieraan bij. Juridisch wa-

om speciaal beleid om de risico’s van non-

pengekletter in de Verenigde Staten schudt

compliance, waaronder aansprakelijkheid, te

partijen nu meer dan ooit wakker. De zaak

reduceren.

Jacobsen versus Katzer zet voor het eerst een

34

dan 25 jaar bezig met de juridische aspecten van digitale technologie en de

belangrijk precedent in een door een hogere

Legal compliance

rechter gewezen arrest. De crux luidt: het open

Wellicht vormt het grootste probleem dat tech-

source licentiemodel wordt door de rechter er-

neuten de complexiteit van de softwarelicen-

appworks april 2010

Mr. V.A. de Pous houdt zich al meer

informatiemaatschappij. Victor de Pous is juridisch medewerker van FenceWorks.

integratie

Zorghervorming VS leunt op IT President Obama heeft met zijn hervormingsplannen voor de gezondheidszorg behalve zijn politieke achterban ook de IT-sector een geweldige opsteker bezorgd. Van het in de nieuwe hervormingswet opgenomen miljardenbudget is een interessant deel gereserveerd voor het ontwikkelen van informatiesystemen die de invoering van betaalbare zorgvoorzieningen voor iedereen moeten ondersteunen. Frans van der Geest

Het is toeval, maar toch: kort nadat de Amerikaanse president zijn hand-

Ensemble is als integratietool inmiddels in gebruik bij organisaties binnen

tekening onder de wet had gezet, die het voor alle burgers van de Ver-

en buiten de zorg voor het aan elkaar knopen van uiteenlopende applica-

enigde Staten mogelijk maakt een beroep te doen op zorgvoorzieningen,

ties. Het product fungeert als een simpele ’enterprise service bus’, maar

hield InterSystems zijn jaarlijkse gebruikersbijeenkomst in Orlando. De als

het kan net zo goed de ruggengraat vormen voor een complexe service-

Devcon aangeduide happening trekt doorgaans uitsluitend programmeurs

georiënteerde informatie-infrastructuur. DeepSee is de meeste recente

en andere pure IT-techneuten, die onder het genot van ‘echte’ koffie

uitbreiding, die real time BI mogelijk maakt; rechtstreeks op de operatio-

elkaar op de hoogte brengen van de meest recente ‘specs’ rond het door

nele data. Voor analysetoepassingen hoeft een bedrijf dus niet eerst een

hun gekoesterde technologieplatform Caché. Deze objectgeoriënteerde

omvangrijk datawarehouse op te bouwen.

database, voortgekomen uit de programmeertaal MUMPS, heeft de afgelopen jaren gezelschap gekregen van andere vernieuwende ontwikkel-

Keerpunt

hulpmiddelen, waarmee de softwarebouwer uit Boston eveneens hoog

In zijn openingstoespraak repte InterSystems-oprichter en eigenaar Terry

weet te scoren in de verschillende Gartner-kwadranten.

Ragon al van een keerpunt in de ontwikkeling van zijn bedrijf. Niet dat de appworks april 2010

35

patiëntendossier. Het andere product, TrakCare, is verworven via acquisitie van een Australische partner. Dit softwarepakket stelt een zorginstelling zoals een ziekenhuis in staat om op basis van de gewenste functionaliteit een geïntegreerd informatiesysteem te implementeren.

Kanaalconflict Met het laatste product dreigt InterSystems de strijd aan te gaan met de eigen partners, waaronder grote partijen als Epic en Isoft, die eveneens allesomvattende systemen aan ziekenhuizen leveren. Ragon denkt een conflictsituatie te vermijden door de verkoop van TrakCare te beperken tot landen waar voornoemde partners niet actief zijn. omzetgroei van 4 procent in het afgelopen jaar zo spectaculair was, maar

Buiten Australië is inmiddels gescoord in Schotland. De belangrijkste

wel de toename van het aantal personeelsleden tot boven de duizend

overkoepelende zorginstanties hebben met InterSystems een contract

medewerkers. En er zullen nog meer mensen bij moeten komen, want

gesloten om voor een bedrag van 50 miljoen euro een systeem in te

het bedrijf gaat met twee productdivisies opereren. Naast de techno-

richten voor alle administratieve processen rond de zorgverlening aan 70

logie voor applicatieontwikkeling omvat het aanbod inmiddels pasklare

procent van de Schotse bevolking. Het verwerven van deze opdracht was

oplossingen, die – hoe kan het ook anders – volledig zijn gericht op de

geen sinecure, want hoewel relatief bescheiden van omvang, hadden

zorgsector.

alle grote leveranciers en dienstverleners in de IT offertes ingestuurd. Dat

HealthShare is het in eigen huis vervaardigde product waarmee landelijke

een kleine, maar gespecialiseerde speler er met de buit vandoor ging, is

en regionale zorgautoriteiten direct de basis leggen voor een elektronisch

treffend voor de IT-noden binnen de zorgwereld: toegespitste oplossingen zonder overbodige functionaliteit.

Mythe ontzenuwd

Toewijding en expertise

De Federal Electronic Health Record Strategy is een gelijktijdig met de her-

Mike Fuller, Europees marketingbaas bij InterSystems, was vanwege zijn

vormingswet van Obama geaccepteerd traject voor het versnellen van de

presentatietalenten nauw betrokken bij het winnen van het Schotse ge-

acceptatie van elektronische medische dossiers. InterSystems had tijdens

vecht. Hij beaamt dat de toewijding en expertise van zijn bedrijf het heeft

zijn gebruikersbijeenkomst een plenaire sessie ingeruimd voor dit thema

gewonnen van omvang en bekendheid. ”We schrokken wel eens van de

met als spreker John Glaser, een autoriteit op het gebied van medische

grootte van de delegaties waarmee onze concurrenten de selectiebespre-

informatietechnologie en als zodanig adviseur van de centrale overheids-

kingen ingingen. Wij konden maar een select aantal specialisten vrijma-

instanties. In zijn betoog ontzenuwde Glaser de mythe dat Amerikaanse zorgverleners voorop lopen als het gaat om de toepassing van informatie­ technologie. Volgens hem ontstaat dat beeld omdat maar 20% van de Amerikaanse zorgverlening wordt geleverd door enkele grote instellingen. Daar is inderdaad sprake van een goed ingerichte informatie-infrastructuur. De overige 80 % is afkomstig van instellingen en particuliere ­zorgpraktijken, die werken op een zelfs voor Europese begrippen kleine schaal. Zo zijn er in sommige staten ziekenhuizen actief met minder dan tien bedden. Veel dokterspraktijken zijn éénmanszaken. Die gaan geen tijd en geld uitrekken om uitgebreid over inrichting van elektronische zorgdossiers en de uitwisseling daarvan met andere zorgverleners na te denken. Willen de hervormingen kans van slagen hebben, dan zullen de ondersteunende IT-systemen eerst gerealiseerd moeten worden. Per staat moet er een gemeenschappelijk bruikbaar dossier komen met een overkoepelend federaal dossier. Grote instellingen met veel IT-kennis worden gestimuleerd om de kleinere zorgverleners in hun nabijheid te ­ondersteunen. Daarnaast worden er per staat centra opgezet, waar zorgverleners kennis en ervaring kunnen halen voor het inrichten van hun ­informatievoorziening.

36

appworks april 2010

Uitwisseling van patiëntendossiers verloopt pas optimaal wanneer alle betrokkenen het eens zijn over de koppelingsstandaard. De Amerikanen kiezen vooralsnog voor HL7 versie 2, berichtenuitwisseling op basis van Edifact. In Nederland koos Nictiz bij de ontwikkeling van het LSP (Landelijk Schakelpunt) voor HL7, versie 3, dat is gebaseerd op XML. Het protocolverschil maakt het dus niet mogelijk voor het Amerikaanse CSC, de IT-dienstverlener die het LSP heeft gebouwd, om het Nederlandse systeem 1 op 1 te vertalen naar de Verenigde Staten. Maar er zijn ongetwijfeld wegen te vinden om de in ons land opgedane ervaring te gelde te maken op de thuismarkt. CSC stuit dan ongetwijfeld op zijn partner InterSystems, die HealthShare aanbiedt als oplossing voor het inrichten van regionale zorgdossiers. Het integratiesysteem Ensemble is de belangrijkste troef van InterSystems. Er is immers altijd sprake van een combinatie van software voor uiteenlopende processen. Zo leveren de fabrikanten van diagnose- en analyse apparatuur elk hun

Mike Fuller:

eigen besturingssoftware. Ook voor de gangbare verpleegkundige activiteiten als opname en ontslag, of het inroosteren van hulpmiddelen dan wel personeel, worden vaak vanuit ’best of bread’ overwegingen verschillende oplossingen toegepast. En dan resteert nog de aansluiting met de financiële administratie,

Wij geloven dat bij het ontwikkelen van informatiesystemen er altijd sprake is van een zekere harmonie tussen het bedrijfsmodel, de mensen en de technologie.

alsmede de koppeling met buitenstaanders, zoals toeleveranciers en verzekeraars. Cedars-Sinai Medical Center in Los Angeles maakt volgens de CIO Darren Dworkin al heel wat jaren gebruik van Ensemble. Nu nog weet vooral de ’happy few’ de weg naar het ziekenhuis met ruim duizend bedden en 2000 specialisten te vinden. Maar het ziekenhuisbestuur kan zich volledig vinden in de plannen van de regering en maakt zich dus op om een voortrekkersrol te gaan spelen in de Californische metropool. Dworkin kan zijn borst natmaken, want behalve de huidige 10.000 HL7 transacties per dag komen er dan nog zoveel duizenden bij. Lastiger is het consolidatieprobleem om van in totaal 17 EMR’s (Electronic Medical Record Systems) te komen tot 1 EMR. Dworkins recept voor succesvolle integratieprojecten luidt: een toegewijd team (10 vaste medewerkers alleen voor integratie), een overdosis aan hardware (10.000 werkstations, 2963 servers

ken om de diepgaande vragen te beantwoorden. En buiten de zorgsector

en 828 terabytes aan opslagcapaciteit) en voldoende medische applicaties (412

kent bijna niemand ons, terwijl we zeker in Europa kunnen bogen op een

in totaal).

aantal aansprekende projecten. Het binnenhalen van deze order geeft veel voldoening, hoewel het een enorm beslag legt op de organisatie. Het team in het Verenigd Koninkrijk is plotsklaps versterkt met 30 consultants. Dat vereist aanpassing van de personele structuur en vraagt ook

dat willen we bewust niet. We willen worden beloond op basis van het

om uitbreiding van bijvoorbeeld de huisvesting, allemaal zaken die we tot

geleverde resultaat. Bij het project in Zweden speelde iets soortgelijks.

voor een jaar geleden niet hadden voorzien.“

Daar had de projectaannemer problemen met de uitrol van een adequate

Als het project ’life’ gaat, is het toch heel verleidelijk om op basis van het

beveiligingstructuur. Wij namen het initiatief voor een tussenoplossing

Schotse succes ook elders in Europa aan de slag te gaan? ”Ik zeg niet dat

waardoor het project niet stagneerde. Dit soort acties kunnen we doen,

we nooit gaan concurreren met onze partners, maar vooralsnog bestaan

omdat we nog steeds een privé onderneming zijn. Met de druk van aan-

er absoluut geen plannen om TrakCare op het vasteland te promoten”,

deelhouders en de rapportage van kwartaalresultaten kun je onmogelijk

zegt Fuller heel stellig. ”Voor onze partners zijn we een consistente le-

dergelijke ‘goodwill’ gebaren naar je klanten maken.”

verancier die innovaties levert die zij nodig hebben voor het succesvol opleveren van projecten. We vullen geen pijplijnen. We concentreren ons

Hoge ambities

voorlopig op de implementatie van het systeem. Onze Schotse opdracht-

Klinkt mooi, maar jullie moeten je medewerkers toch ook gewoon beta-

gevers waren bereid om vooraf de aanvangskosten te betalen, maar

len? Fuller: “Wij geloven dat bij het ontwikkelen van informatiesystemen appworks april 2010

37

veel mogelijk tijd en aandacht moeten kunnen geven aan hun ­patiënten. Die doelstelling moeten we vooraf vastleggen en constant ­meten. Bij ­projecten in Spanje en Italië hebben we een apart wetenschappelijk ­onderzoeksteam ingezet om benchmarks uit te voeren langs vier ­dimensies met meer dan veertig meetpunten. De bedoeling is om de bestuurlijke en uitvoerende kant van de zorg dichter bij elkaar te ­brengen. Dat kan met systemen die de complexiteit wegnemen en inhoudelijk ­rijkere informatie leveren.“ De hervormingswet in de VS met stimuleringsmaatregelen voor het ont-

Zo zijn er in sommige staten

wikkelen van zorginformatiesystemen klinkt jullie dus als muziek in de

ziekenhuizen actief met minder dan tien bedden. Veel dokterspraktijken zijn éénmanszaken. er altijd sprake is van een zekere harmonie tussen het bedrijfsmodel, de mensen en de technologie. Zonder een juiste balans tussen die drie, gaat het niet werken. In de 19e eeuw waren de machines duur en werden de mensen afgericht op het optimaal bedienen van de ­apparaten. Nu zijn de mensen de duurste productiefactor en moeten we de ­computers zo inrichten dat de mensen er gemakkelijk mee overweg kunnen. Dat geldt nog meer voor de zorgsector, waar dokters en verplegend ­personeel zo-

In de prijzen De objectoriëntatie eigenschappen van de database maken Caché gewild bij organisaties waar een pure SQL-versie vanuit prestatieoverwegingen niet de voorkeur geniet. Om die reden treffen we de database ook ­buiten de zorg aan. Jaarlijks wordt er een lijst ­samengesteld van de meest aan-

oren? Het is ongetwijfeld zijn Engelse inborst die Fuller in tegenstelling tot

sprekende toepassingen van InterSystems software. Bill Laberis, hoofd­

zijn Amerikaanse collega’s wat afstandelijker laat reageren. ”De ambities

redacteur van Computer World Magazine, zit o.a. in de jury en hij reikte

achter de nieuwe wet zijn inderdaad ongekend hoog. Maar de plannen-

op Devcon de prijzen uit. In de hoogste categorie won de oplossing van

makers in Washington maken gelijktijdig duidelijk dat zij de complexiteit

de Spaanse scheepswerf Navantia. Die legt zich toe op het ontwerpen en

niet onderschatten, gelet op het budget dat ze ervoor beschikbaar stellen

bouwen van oorlogsschepen en rust die uit met een visueel bewaking- en

en de tijd die ze inplannen. Ze trekken er minimaal tien jaar voor uit. In

besturingssysteem ontwikkeld in de objectgeoriënteerde Caché-omgeving.

de wetgeving zit verankerd dat de gerealiseerde projecten voortdurend

Ook de Europese ruimtevaartorganisatie ESA kreeg een vermelding vanwe-

worden getoetst aan de bruikbaarheid. Elektronische patiëntendossiers

ge het voorgenomen project om het volledige heelal elektronisch in kaart

of medicatiebewakingsystemen hebben pas zin wanneer ze passen in

te brengen. Een eerdere poging met een concurrerend, puur ­relationele

de cognitieve focus van de zorgverleners. Zij moeten er dagelijks mee

database mislukte. Het systeem bleek te traag bij het interpreteren en vast-

werken en niet de IT-specialisten van een zorginstelling.” 

leggen van de beelden, gemaakt met de satelliettelescoop. Ze vielen niet in de prijzen, maar stonden wel in de lijst: het Nederlandse Cymac Business Solutions. Deze organisatie ontdekte het ’Ei van ­Columbus’ voor het gemakkelijk administreren van het ziekteverzuim: de SaaS ­oplossing Absentiemanager.

38

appworks april 2010

Frans van der Geest is freelance journalist

ontwikkelen

Kinderen hebben de neiging hun ‘werk’ voor zich te houden; bij TDR is dat uit den boze.

Test Driven Requirements

engineering (2) Test Driven Requirements (TDR) engineering legt de basis voor een goede communicatie tussen softwareontwikkelaar en klant; en dus een goed eindproduct. In het vorige nummer van AppWorks zijn de principes van TDR aan bod gekomen. Hier gaan we in op de toepassing ervan in de praktijk. Johan van Seijen

Bij TDR vindt het proces van requirements engineering pas plaats nadat er een volledig ontwerp ligt. Requirements stel je op volgens de regel ‘Don’t start with requirements, reverse engineer them’. Als tester werd ik continue geconfronteerd met documentatie waarvan de onvolledigheid (voor testdoeleinden) mij dwong tal van aanvullende vragen te stellen. Een ontzettend vermoeiend proces, niet alleen voor de testers, maar ook voor degenen die de antwoorden moeten geven. Het zijn de antwoorden op dergelijke vragen die van zeer groot belang zijn bij het opstellen van een uitvoerbaar testscript. Het gevolg van het ontbreken hiervan was het toevoegen van een kolom bij mijn testgevallen waarin ik allerlei informatie beschreef, zodat ik mijn test een beetje naar behoren kon uitvoeren. Een voor testdoeleinden gedetailleerd niveau in requirements is alleen te halen als op een gestructureerde wijze een ontwerp wordt ontleed in systeem- en gebruikershandelingen en de rest wordt aangevuld door alle business rules en logica te beschrijven op een manier die niet verder is op te delen. Dit noem ik ‘reverse engineering’ van de requirements.

Reverse Engineering Voor elke requirements engineer is het nuttig kennis te nemen van wat er speelt op het gebied van gestructureerd testen. Tegelijkertijd geloof ik dat de testtheorie waarmee ik in aanraking ben gekomen meer is bedoeld om de grootste branden te blussen van softwaretrajecten die veelal appworks april 2010

39

moeizaam verlopen, dan dat ze gebruikt wordt om de klant vertrouwen

Dit kan volgens ‘reverse engineering’, een praktijk waarbij requirements

in het eindproduct te geven. Het is echter beter vooraf vertrouwen op

worden opgeschreven aan de hand van het gedrag van een applicatie.

te bouwen, in plaats van achteraf te verkrijgen. TDR maakt het mogelijk

Het voordeel hiervan is dat er een mate van detail bereikt kan worden die

een volledig uitgekauwd ontwerp neer te zetten, waaruit vervolgens op

anders alleen via een werkende testomgeving valt te halen.

nauwgezette wijze de te beschrijven functionaliteit is te distilleren. Hier dient de requirements engineer net zo grondig te werk te gaan als

Scope

de gestructureerde tester. Elk scherm, elke gebruikershandeling, elke

De ervaring leert dat klanten zich veel meer aangetrokken voelen tot een

systeemhandeling, elke businessregel, elke button, elk veld, alles dient

makkelijk leesbare visualisatie van schermvoorbeelden met begeleidend

beschreven te worden op een wijze die geen ruimte overlaat voor inter-

proza dan een droge requirementslijst.

pretatie. Dan blijft er meer tijd over om te focussen op kwaliteit in het

De requirements engineer dient zich echter te realiseren dat de lijst,

op te leveren eindproduct. TDR verenigt test en ontwerp in een robuuste

veel meer dan het visualisatiegedeelte, een spilfunctie heeft bij het ver-

requirementslijst die de kritische blik van een ervaren tester met gemak

volg van het softwaretraject en dient als afbakening. De functie van de

kan weerstaan.

­visualisatie ligt het meest op afstemming tussen klant en leverancier. Zij heeft een ondersteunende functie bij de requirements.

Reverse Engineered Requirements

Een veel voorkomend probleem bij softwaretrajecten is het verzuren van

Een goede set aan requirements volgens TDR is een gortdroge opsom-

de relatie tussen klant en leverancier omdat beide partijen vinden dat er

ming van elke individuele functionaliteit van de applicatie op een manier

niet aan elkaars verwachtingen wordt voldaan. TDR vermindert dit risico

die zo min mogelijk of geen ruimte voor interpretatie overlaat. Waar-

aanzienlijk, omdat het duo van ontwerp en requirements de bouwsteen

om? Omdat ze anders niet voor testdoeleinden gebruikt kunnen worden

is binnen verwachtingsmanagement, zeker als dit expliciet wordt uitge-

­zonder dat er nog een aanzienlijke inspanning geleverd moet worden

sproken.

tijdens de testvoorbereiding. Requirements zijn de ruggengraat van het

Het afbakenen van een scope middels de requirementslijst geeft dan de

ontwerp en maken hergebruik in de TDR requirements lifecycle mogelijk.

inleiding voor een volwassen discussie over het onvermijdelijke voort-

Op basis van de schermvoorbeelden met tekstuele begeleiding is het

schrijdend inzicht in plaats van verslechterende communicatie door het

­mogelijk om op relatief eenvoudige wijze requirements vast te leggen.

gevoel van wantrouwen, geboren in welles-nietes spelletjes.

Deze requirementstabel geeft een overzicht van de componenten waaruit de software gaat bestaan.

Requirements voor wedstrijdoverzicht Requirement Het stysteem kan een <wedstrijdoverzicht> geven Het systeem geeft de tijdsaanduiding 120+N

ID

Level

High Level Type

161

4

High Level

Wedstrijdoverzicht

–

112

Sub

Wedstrijdoverzicht

x

161

Sub

Wedstrijdoverzicht

y

36

Sub

Wedstrijdoverzicht

w

(bijv. 121) aan de Ne genomen doelpoging tijdens de strafschoppenperiode De wedstrijdofficial kan de klok <starten> nadat een nieuwe periode is gekozen Het systeem vraagt een bevestiging als een periode wordt gekozen

niet gerealiseerd Hertest I: gelieve tijdsaanduiding uit melding halen Hertest II: status ‘passed’

40

appworks april 2010

foto: Apple

Aan het bouwen van een interface voor de iPhone heeft Apple strikte regels gesteld.

Aantal regels

requirements woorden als ‘en’, ‘zowel’ en ‘want’ staan, betekent dit altijd

Bij het opstellen van requirements geldt een aantal regels (vetgedrukt)

dat een requirement is op te splitsen of dat de requirement niet goed is

die te beschouwen zijn als ‘best practices’.

geformuleerd. Het nut van atomair geformuleerde requirements is dat de

Eenieder is er natuurlijk vrij in om zoveel informatie bij een requirement te

klant en leverancier meer inzicht krijgen in de te realiseren functionaliteit.

stoppen als hij noodzakelijk ziet. Maar hou als vuistregel het gebruik van

Een initiële behoeftebepaling is te registreren door het opschrijven van

het liefst één tabblad aan, waarbij het totaal aan noodzakelijke ­kolommen

high level requirements. Deze requirements zijn per definitie dubbelzinnig

niet buiten de gangbare schermresolutie groeit.

en onder te verdelen in subrequirements, opdat een beter beeld ontstaat

Als er iets belangrijk is bij de communicatie over requirements dan is het

wat de klant kan verwachten

wel dat u het over dezelfde hebt. Daarom moet elke requirement een uniek ID krijgen. Begin gewoon te tellen bij nummer 1 bij toewijzing

TDR maakt het mogelijk een volledig

van ID’s voor een nieuw project. De neiging bestaat om in een ID allerlei informatie te versleutelen. Niet doen!

uitgekauwd ontwerp neer te zetten,

Een ontwerp laat zich meestal vertalen in een aantal schermen die ­mogelijk één op één corresponderen met een aantal blokken

waaruit vervolgens op nauwgezette

­functionaliteit. Deze blokken (level) worden ook wel gerelateerd aan processen: het registreren van een persoon, het opmaken van een offerte,

wijze de te beschrijven functionaliteit

het genereren van een rapportage, etc. Elk van deze elementen krijgt zijn eigen ­requirement. Vervolgens specificeert u het volledige onderdeel met

is te distilleren.

behulp van ­sub-requirements. Op het moment dat u uw high level requirements hebt gecategoriseerd, is het maar een kleine stap om uw High Level Types in te vullen. Deze kolom kunt u gebruiken om te identificeren bij welk onderdeel elk

Door ‘systeem’ en ‘gebruiker’ in de requirements op te nemen, wordt het

individueel requirement hoort. Aan het high level type kunt u vervol-

duidelijk wanneer er gebruikersinteractie wordt verwacht en wanneer het

gens afleiden waar het specifieke element plaats moet hebben, zonder

systeem geacht wordt een handeling te doen.

dit elke keer in de omschrijving zelf neer te zetten. Dit zorgt ervoor dat de

Het is verstandig dezelfde opmaak te hanteren voor gelijksoortige

­requirements makkelijk leesbaar blijven.

­requirements en functionaliteiten. Dit vergroot de leesbaarheid.

Syntax

Testen

Alhoewel de syntax van requirements absoluut geen harde wetenschap

De TDR-testaanpak maakt onderscheid tussen een systeemtest en een

is, bestaan er wel richtlijnen voor. De individuele requirements engineer

acceptatietest. TDR bekommert zich veel minder om de nuance die je in

kan deze gebruiken om een klantbehoefte juist te vertalen

allerlei testvormen kunt leggen dan in het goed vastleggen van de eisen

Zorg ervoor dat de requirements enkelvoudig (atomair) zijn. Als er in de

gesteld aan een applicatie in een requirementsdocument. Het zijn deze appworks april 2010

41

van tester de applicatie te onderwerpen aan een test. De basis van een

iPhone GUI

goed testontwerp was gelegd toen de eerste requirements via reverse

Stap 1: Wie een iPhone GUI wil bouwen, kijkt eerst op internet of er al

­engineering gedistilleerd waren uit het ontwerp. Nu kan de afronding van

­elementen beschikbaar zijn. Dat is vrijwel altijd het geval.

de testfase volgen.

Stap 2: Vervolgens trekt u de GUI over totdat u een draadmodel hebt: een

Iedereen kent het gezegde: ‘een goed begin is het halve werk’. Met TDR

­uitermate effectieve methode om tot juiste onderdelen te komen

is het mogelijk om met minder inspanning een kwalitatief hoogstaande

die in de stap hierna gebruikt gaan worden. Het op deze manier op-

gestructureerde test op te zetten. Het enige dat nodig is, is het toevoegen

bouwen van een visualisatie garandeert dat de juiste keuzes ­omtrent

van de volgende teststatussen:

gebruikersnavigatie genomen zullen worden, omdat de iPhone

• Onafgerond: Het testgeval is nog niet afgerond. • Geslaagd: Het daadwerkelijk resultaat van de

­GUI-elementen zo nauw luisteren binnen de beschikbare ruimte. Stap 3: Dan begint het echte werk, het bepalen van de functionaliteit is op grond van de initiële behoeftebepaling. Hierbij is intensief overleg met de verantwoordelijke ontwikkelaars nodig; niet alleen om te achter­halen hoe de schermen er precies uit moeten komen te zien, maar wellicht nog meer waarom de schermen er zo uit moeten zien. De ­expertise

requirement komt

­overeen met het te verwachten resultaat.

• Gefaald: Het daadwerkelijk resultaat van het requirement komt niet overeen met het te verwachten resultaat.

•

Niet beschikbaar: De te testen functionaliteit is niet aanwezig in de testomgeving.

van de ontwikkelaar voor het nemen van deze ontwerpbeslissingen

Daarnaast wordt aan de requirementslijst een kolom ‘opmerkingen’ toe-

is onontbeerlijk om tot kwalitatief hoogstaande software te komen!

gevoegd waarin de testresultaten neergezet kunnen zetten.

Het is ook in dit stadium dat schermen bij lange na niet zo voor de

Op deze manier kunnen de requirements engineer/tester én de accep-

hand blijkt te liggen als een behoeftebepaling kan doen vermoeden,

tatietesters hun bevindingen vastleggen, en is de bevindingenregistratie

domweg omdat er bijvoorbeeld heel weinig plek is om verschillende

inclusief historie een feit.

functionaliteit te plaatsen. Dit is bij de iPhone zeker het geval omdat Apple eisen voorschrijft over gebruikersinterfacing en de relatief

Doen wat werkt

­beperkte hoeveelheid ruimte om informatie weer te geven.

Ik begon dit artikel met de noodzaak tot effectieve communicatie: dat betekent dat je met elkaar praat en elkaar begrijpt. Zo vaak gaan we een discussie in met het idee dat als je gelijk hebt en maar genoeg argumen-

eisen in de vorm van requirements die de scope bepalen van de uit te

ten van je gelijk aandraagt dat alles op zijn pootjes terechtkomt.

voeren test.

Niet dus! Ik weet niet of ik gelijk heb met deze vorm van testen, maar

Het testen van de eisen uit de requirementslijst is de systeemtest: de leve-

daar gaat het niet om. Mijn gelijk zit hem in het resultaat dat ermee

rancier voert deze test uit voordat hij de software overdraagt aan de klant.

bereikt wordt en dat is vele malen belangrijker dan het gelijk krijgen. Ik

De acceptatietest gebeurt door speciaal aangewezen eindgebruikers.

begrijp dat er testelementen niet besproken zijn die van belang kunnen zijn voor het goed afronden van een softwaretraject en dat ik daarnaast

Omdraaien van rollen

beschuldigd kan worden dat dit artikel ontdaan is van enige vorm van

De ontwerper heeft maximale kennis van het te verwachten gedrag

nuance. We hebben het hier wel over een ontwerpmethodiek die met

van een applicatie die hij/zij zelf heeft ontworpen en gedocumenteerd.

minimale inspanning tot een testscript leidt, niet over het opzetten van

Daarmee zijn alle randvoorwaarden aanwezig om binnen de nieuwe rol

een complete testorganisatie. Mijn klanten weten waar ik het over heb. De ontwikkelaars weten waar ik het over heb. Ik kan de scope bewaken, een tijdsinschatting geven van de benodigde inspanning, direct testen op basis van de requirements, heb met minimale aanpassingen een handleiding en kan het volledige traject gedocumenteerd opleveren van A tot Z. En dat in mijn eentje... Dat moet toch tot nadenken stemmen. 

Johan van Seijen is requirements engineer en softwaretester Onderlinge communicatie is de smeerolie voor test driven requirements engineering.

42

appworks april 2010

bij Dexels. Op de site van Dexels (www.dexels.nl) is meer informatie over dit onderwerp te vinden.

boeken en zo

Move it! In het geheel geen technisch boek, maar een drukwerk dat aardig is om te lezen wie droomt van een ICT-baan in het buitenland. ‘Move it!’ beschrijft de belevenissen van de Nederlandse Eugenie van Stratum als ex-pat in Mexico City.

Van Stratum verhuist mee naar de Mexicaanse hoofdstad, omdat haar man daar een baan krijgt. Zij beschrijft hoe het is om in het buitenland een bestaan op te bouwen, geholpen door het feit dat zij een zoontje hebben van drie jaar, waardoor zij vrij makkelijk in contact komt met andere moeders. Zich vestigen in een ander land is geen ­sinecure, zo blijkt. Eugenie geeft wel wat tips om het verblijf te veraangenamen. Zoals de regel dat bezoek niet langer dan vier dagen onderdak in eigen huis krijgt om je eigen leven niet te zeer daardoor te laten verstoren. Wie door het soms geknunsteld taalgebruik

Aan de slag met Windows7 Wie zelf aan de slag wil gaan met Windows 7 kan de aanschaf overwegen van het zojuist verschenen boek ‘MCITP SelfPaced Training Kit (Exam 70-685): Windows 7 Enterprise Desktop Support Technician’. Uitgegeven

en vrouwelijk geneuzel heen leest, krijgt een

door Microsoft Press.

­redelijk beeld van een ‘upper class’ land­ verhuizer. Nog leuker zou het zijn geweest als ‘el senor’, zoals zij steevast haar echt-

Dit 2-in-1 trainingpakket geeft een diep-

genoot noemt, een boekje open doet over

gaande voorbereiding op het examen voor

het opzetten van een nieuw bedrijf in den

de ­professionele ondersteuner van Windows7.

vreemde. De belevenissen zijn te volgen op

Het bevat de officiële Microsoft studiegids plus

http://polmanfamily.waarbenjij.nu.

praktische proeven op de bijgesloten cd om zichzelf de benodigde vaardigheden eigen te

Uitgegeven door A.W. Bruna. Het verschijnt in

maken. Eveneens valt er te lezen over prak-

juni 2010.

tijkvoorbeelden, case studies en tips voor het oplossen van problemen. De gids behandelt onderwerpen die te maken hebben met het identificeren en oplossen van problemen met

Softwareselectie volgens Buddha

desktop applicaties, netwerken, beveiliging,

Niet alleen motoronderhoud, maar ook softwareselectie kan baat hebben

diegenen die te maken krijgen met hardware

bij de leer van Buddha. Er zijn acht regels die kunnen leiden tot de

prestatieproblemen, het ondersteunen van mobiele gebruikers, en het ondersteunen van problemen.

aanschaf van programmatuur die het beste past bij uw organisatie. Het achtvoudig pad is volgens Buddha de ­manier

Het ‘juiste levensonderhoud’ levert Fox wat

om aan lijden een eind te maken. Dit pad is ook

hersen­brekens op, maar uiteindelijk meent zij

te volgen bij softwareselectie volgens Sherry Fox

dat hiermee bedoeld kan zijn dat de software

op http://blog.technologyevaluation.com.

iets moet opleveren voor de business. De ‘juiste

Dit begint met het ‘juiste inzicht’: ga na welke

inspanning’ duidt op de betrokkenheid van de

behoeften er binnen de organisatie leven. Ga

personen die bij het vaak langdurige proces

vervolgens na wat de ‘juiste intentie’ voor de

van softwarekeuze zijn betrokken. Het is tevens

aanschaf is (bijblijven, operationele efficiëntie,

van belang het ‘juiste communicatieadvies’ in

enz.). Zorg vervolgens voor de ‘juiste spraak’

te winnen om je niet te laten ondersneeuwen

om de aanschaf te verklaren (business case).

door beloftes van leveranciers. Met de ‘juiste

Het vierde pad is de ‘juiste actie’: gebruik de

concentratie’ ten slotte moet het lukken tot de

­geëigende methode om de software te kiezen.

gewenste oplossing te komen. appworks april 2010

43

boeken en zo

Gratis software

TOGAF versie 9

Een overzicht van ongeveer 120

The Open Group Architecture Framework

nieuwe, gratis programma’s.

(TOGAF) is inmiddels al weer aan zijn

Dat heeft de Consumentenbond

negende versie begonnen. Er is een

in een een tweede boek over

pocket gids uitgegeven, ook in het

dit onderwerp vervat: ‘De leukste gratis software 2’. Het is geschreven door Maartje Heymans en Ruud de Korte.

Nederlands, die de beginselen van dit probeerversies aanbieden in de hoop mensen over de streep te trekken uiteindelijk

framework uit de doeken doet.

de software te kopen. In de probeerversies is soms bepaalde functionaliteit uitgescha-

TOGAF is ontwikkeld door The Open Group en biedt een stan-

keld, of de versie werkt slechts een paar

daard voor het ontwikkelen en toepassen van een enterprise

weken. Het boek legt uit wat de verschillen

architectuur. In versie 9 is een aantal zaken toegevoegd aan

De programmatuur is uitgeprobeerd door

zijn tussen trialware, freeware, shareware,

de vorige uitgave. De belangrijkste is wellicht de tekst over

de schrijvers die er dan ook garant voor

trialpay, oude versies van een programma,

het belang van een architectuur en wat hieronder dient te

staan dat de beschreven software goed

open source en de ontwikkelversies ­(alpha,

worden verstaan. Tevens wordt bijvoorbeeld ingegaan op

werkt. Het boek beschrijft diverse pak-

bèta, RC; Release Candidate). Ook gaat het

de gereedschappen die klaar liggen om te helpen bij een

ketten, van complete tekstverwerkers tot

boek kortelings in op cloud computing.

migratie­planning, en beveiliging in relatie tot de architectuur.

­allerlei fotobewerkingssoftware. Aange-

Een korte blik op de programma’s die zoal

De eerste versie van TOGAF (ontstaan op aandrang van het

vuld met een duidelijke uitleg van de prak-

worden besproken: OpenOffice, IBM Lotus

Amerikaanse ministerie van defensie) is opgezet in 1995.

tische mogelijkheden.

Symphony, PureText, tekenprogramma’s,

Deze gids is bedoeld voor enterprise-, business-, IT-, systeem-

In de eerste hoofdstukken gaan de auteurs

beeldbewerkers,

back-up,

en solutions-architecten, evenals voor managers die een eer-

in op de geschiedenis van ‘gratis software’.

­mediaspelers,

webdesign,

ste blik willen werpen op deze materie.Wereldwijd gebruikt

Zij halen aan dat leveranciers kosteloos

­beveiligingsproducten, en schoonmakers.

compressie, browsers,

80 procent van de Forbes top 50-bedrijven TOGAF. Het boek is onder meer verkrijgbaar via Van Haren Publishing.

Toekomst zeker stellen van Oracle E-Business suite Aan de slag gaan met Oracle E-Business suite is niet iets dat je op een regenachtige namiddag beslist. Wie hem verkeerd implementeert, zal merken dat de programmatuur een hindernis vormt bij de werkzaamheden in plaats van een hulp. Centroid heeft een white paper opgesteld dat helpt de juiste beslissingen te nemen.

‘Futureproofing Oracle Environments’ is de titel van het rapport dat Centroid heeft opgesteld. Dit bedrijf heeft dertien jaar ­ervaring met het implementeren van Oracle-omgevingen samengebald in een werkmethode en deze in de studie beschreven. In het rapport wordt onder meer ingegaan op deelnemers die het werken met de E-Business suite een laag cijfer geven als het gaat om de bijdrage die het pakket levert bij het behalen van de bedrijfsdoelstellingen. Centroid meldt vijf aspecten die bijdragen aan de lage waardering en beschrijft hoe een toekomstzekere oplossing die problemen doet verdwijnen. De white paper gaat in op de ‘Success Accelarators’ die Centroid zelf heeft ontwikkeld om het Oracle-product daadwerkelijk een bijdrage te laten leveren aan kostenbesparing, gebruikers­ tevredenheid en managementinzicht. Volgens de onderneming is het rapport geschikt voor zowel mensen die overwegen aan de slag te gaan met de E-Business suite als degenen die er al mee werken en verbetering zoeken.

44

appworks april 2010

Prince2 in de praktijk

projectbeheersing. Dit boek biedt evenwel veel

Alles over server consolidatie

praktische informatie, zoals dertig templates om

Het Advanced Virtualization

beter met de methodiek te kunnen werken.

E-Book, een white paper dat in

Er zijn al heel veel boeken verschenen over Prince2. De meeste daarvan gaan over de theorievorming achter deze methode voor

opdracht is geschreven voor Dell ‘Prince2 in Practice’ is uitgegeven door Van Haren Publishing en heeft als ondertitel: ‘A ­practical approach tot creating project management documents’. Het is in het Engels geschreven; dat geldt dus ook voor de bijbehorende, gratis templates. Deze templates zijn beschikbaar in ­PowerPoint-formaat. Het boek is gebaseerd op de Prince2 Edition 2009. De bestaande rapport-templates die binnen de methode vallen, zijn over het algemeen niet makkelijk te gebruiken in de dagelijkse praktijk. Daarin probeert dit drukwerk verandering te brengen.Volgens de uitgever is het boek geschikt voor verschillende mensen die een rol spelen binnen projecten. Iedereen kan er voor zijn specifieke rol wel nuttige informatie uit halen. Dat loopt van een lijnmanager die veranderingen wil aanbrengen en een tijdelijke organisatie

en VMware, beschrijft ‘drie fasen naar consolidatie succes’. Auteur Malcolm Hamer is IT-consultant en directeur van Acumen Solutions. Een van de onderwerpen die aan bod komen, is migratie van data.

wil inrichten, tot aan iemand die diverse projecten wil beheersen zonder te verzuipen in de ­bijbehorende documentenstromen.

De white paper begint met te beschrijven dat het werken met virtual machines in een ­rekencentrum al snel tot kostendaling leidt,

Is het SaaS-model geschikt voor u?

mits goed uitgevoerd. Een goed project

Voor IT-afdelingen die te maken hebben met complexe en dure constructies

‘data analyse en applicatietoekenning’, en fase

voor software-onderhoud, kan het SaaS-model de ellende verlichten. Softwareas-a-Service vermindert de complexiteit door deze uit te besteden. Focus Research beschrijft wanneer het model wel en wanneer het niet geschikt is.

­bestaat volgens Hamer uit drie fasen. De eerste is data-collectie, gevolgd door fase twee: drie: ‘Het migratieplan en monitoring van de ­omgeving’. Op elk van deze aspecten gaat de white paper uitvoerig in. Er is ook een case study in opgenomen. Deze gaat over een wereldwijd ­opererende Amerikaans farmaceutisch ­bedrijf

Het SaaS-model is niet rechtlijnig. Er zijn meerdere

Onder het kopje ‘To cloud or not to cloud’ beschri-

dat de servers heeft geconsolideerd. In fase

keuzen te maken. Bovendien is er vaak sprake

jft Etem aspecten die bij de bestuurderen van een

twee waren er 255 applicatie instances ont-

van een hybride situatie, waarbij een deel van de

­organisatie een rol moeten spelen alvorens hier­

dekt die voor consolidatie in aanmerking

software ‘uit de muur’ wordt gehaald en andere

over een beslissing te nemen.

kwamen. Bovendien moesten 25 applicatie

­applicaties op eigen platformen draaien.

“De belangrijkste aanbieders van corporate IT

instances op een toegewijde server blijven

De auteur Kaan Etem gaat in op de voor- en

–  Micro­soft, IBM, Oracle/Sun – besteden onge­

staan als gevolg van wet- en regelgeving. De

­nadelen van SaaS. Hij somt een hele lijst van

kende geldbedragen om de grootste web­service

hele operatie had zich binnen een paar weken

voordelen op, maar ook van zaken die het model

en –platformaanbieder te worden”, besluit Ekem.

terugverdiend, waarna er jaarlijks vier miljoen

juist onaantrekkelijk kan maken voor een organisa-

“Deze strijd voor een positie in de IT-markt,

euro werd bespaard.

tie. Zoals het feit dat je uiteindelijk in de loop der

­

gecombineerd met de transformatie van IT als

Het geschrift gaat eveneens in op vijf onder­

jaren duurder uit kunt zijn met SaaS, ondanks de

onderscheidende element naar een commodity,

werpen die een consolidatieproject kunnen

lage, initiële kosten. Of dat je het risico loopt dat

zou u moeten overtuigen eens goed te kijken naar

doen mislukken.

eindgebruikers de regie over gebruik van applica-

SaaS. Het zou best kunnen zijn dat de tijd rijp is

ties in handen nemen.

voor SaaS.” appworks april 2010

45

column

colofon

AppWorks is hét vakblad dat alle aspecten van de levenscyclus van

Marcel Warmerdam

(bedrijfs)applicaties behandelt. Jaargang 2, april 2010, nummer 4

Functionaliteit versus productiviteit

Toezending van AppWorks geschiedt op ­abonnementsbasis en controlled circulation. Uitgever: Robbert Hoeffnagel; [email protected] +31 (0)6 51 28 20 40

Op conferenties en meetings loop ik vaak een beetje voor paal wanneer ik word gebeld of binnen-

Hoofdredacteur:

gekomen tekstberichten bekijk. Ik heb een oude koelkast als mobiel: een Nokia 6310i.

Teus Molenaar; [email protected]

Deze is bepaald niet sexy te noemen, je kunt er geen foto’s mee maken, muziek op afspelen of je

+31 (0)6 51 57 84 47

tanden mee poetsen. Toch gebruik ik hem alweer zes jaar. En tot volle tevredenheid. Hij ligt lekker in de hand, heeft een prima geluidskwaliteit, batterijen die lang meegaan en als je hem eens laat

Postadres redactie:

vallen, is er niets aan hand. Er schijnt nog steeds een markt voor dit type te zijn. Toets je op Google

Postbus 82, 2460 AB Ter Aar

Nokia 6310i in, dan krijg je diverse hits van partijen die hem nog steeds te koop aanbieden; 70 euro

e-mail: [email protected]

voor een refurbished exemplaar is de gangbare prijs, wat op zijn zachts gezegd een nogal hoog bedrag is voor zo’n oud model.

Aan dit nummer werkten mee:

Nu het einde van mijn mobiel nadert, overweeg ik toch om over te stappen op een nieuw model

Frans van der Geest, Theo Gerrits, Huib Klink,

dat iets meer functionaliteiten bezit. Soms wil je wel eens snel een foto maken terwijl ook het uit-

Marc van Lint, Victor de Pous, Hans Vandam,

lezen van je e-mail aantrekkelijk is, omdat je dan je PC niet hoeft op te starten. Lekker een muziekje

Marcel Warmerdam, Marcko Willemsen.

luisteren of de radio aanzetten is ook handig wanneer je onderweg bent. Het zijn allemaal zaken die ik nu niet of moeilijk kan. De nieuwe Nokia’s bieden dit vrijwel allemaal en sommige zelfs voor

Vormgeving:

een prijs die lager is dan een nieuwe oude 6310.

ONTWERPERS DIE MEEDENKEN.NL

Het is verleidelijk om moderne toestellen te overwegen met meer functionaliteit omdat het, naast het feit dat je weer voorop loopt, suggereert dat er productiviteitswinst is te halen. Maar is dat

Druk:

ook zo?

3L Drukkerij BV, Rotterdam

Ik kreeg onlangs een betaversie toegestuurd van Windows Office 2010. Zelf bedien ik me van Open Office waar mogelijk en Windows Office 2000 als het moet. Office 2010 oogt fraai, zit qua lay-out

Kopij kan worden ingezonden in overleg met de

logisch in elkaar, heeft enkele nieuwe documentbeveiligingsfuncties, multimediatools en biedt ook

redactie. Geplaatste artikelen vertegenwoordigen

online-mogelijkheden. Van de applicaties bevatten Word en vooral Outlook de grootste veranderin-

niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie.

gen. One-Note vind ik onzin en Access gebruik ik sporadisch.

De redactie noch de uitgever aanvaarden enige

Het is een rijk, zelfs overdadig uitgevoerde suite die zo’n beetje alles bevat wat je mogelijkerwijs

aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van

kan bedenken en nog meer. Maar leidt vooral af van de zaken waar het meestal omgaat, namelijk

derden, ingezonden mededelingen, advertenties

rekenen, schrijven en mailen. Zelf hecht ik aan eenvoud, performance, betrouwbaarheid en inter-

en de juistheid van genoemde data en prijzen.

operabiliteit (toen ik docx-bestanden via Open office moest omzetten naar doc-format; dat was voor mij het moment gekomen over te stappen op Open Office). Meer functionaliteit leidt niet

Het

auto­matisch tot meer productiviteit; de omgekeerde bewering durf ik wel aan.

geheel of gedeeltelijk, wordt aangemoedigd,

Windows Office 2010 is een zoveelste upgrade in de serie die niet wezenlijk meer doet, maar wel

maar is uitsluitend toegestaan na schriftelijke

net zoveel kost. Het blijft merkwaardig dat zoveel mensen en bedrijven zoveel geld neertellen voor

toestemming van de uitgever en onder vermelding

functionaliteiten waarvan doorgaans minder dan 20% wordt gebruikt. Voor mij geen overstap. Wel

van: ‘Overgenomen uit AppWorks; inzicht in de

koop ik toch maar een nieuwe oude Nokia 6310i; eenvoud en bewezen technologie. Gezien het

levenscyclus van applicaties’ onder vermelding van

ruime aanbod van deze toestellen moeten er nog heel wat gelijkgestemden zijn. Dat stelt gerust.

jaargang en nummer.

Marcel Warmerdam is senior analist bij Henry Corporation

46

appworks april 2010

kopiëren

of

overnemen

van

artikelen,

AppWorks is een uitgave van FenceWorks BV

Modelleren is het nieuwe programmeren. Modelleren op basis van business rules heeft de toekomst. Eigenlijk weet u dat al een tijdje, alleen was u nog niet bekend met Aquima. Met Aquima ontwikkelt u applicaties sneller, flexibeler en tegen lagere kosten. Ongeëvenaarde eenvoud, zodat u uw software direct naar eigen inzicht kunt aanpassen. ICT van bottleneck naar aanjager van nieuwe ontwikkelingen. Het kan met Aquima. Zet de stap en ervaar wat er gebeurt wanneer automatiseren modelleren wordt. Maak vandaag nog kennis met Aquima op www.aquima.nl.

Nederland gaat aquimatiseren®

Make Applications More Valuable Embed our innovations. Make your applications richer, without rewriting. To make database applications more valuable, embed InterSystems Caché® – the object database with robust SQL – and enjoy dramatically higher speed and scalability while lowering hardware and administration requirements. Or, for applications that have to link with multiple systems and processes, embed InterSystems Ensemble®. Your applications will become connectable, and you’ll be able to rapidly enhance them with a rich Web interface, adaptable workflow, rules-based business processes, and other new features that users want. InterSystems’ software is embedded in over 100,000 systems, including critical solutions in most of the world’s leading hospitals. For thirty years, we have been making developers more successful by providing innovations that enrich applications. Download a free, fully functional copy of Caché, or see a demonstration of Ensemble, at InterSystemsBenelux.com/Apps © 2007 InterSystems Corporation. All rights reserved. InterSystems Caché and InterSystems Ensemble are registered trademarks of InterSystems Corporation. 6-07 ValCombo10