KENNIS VAN GEZONDHEIDSWERKERS ROND

KENNIS VAN GEZONDHEIDSWERKERS ROND BORSTVOEDING

Wat ze vandaag (al?) weten en morgen (nog?) moeten leren, om overmorgen voedende moeders succesvol te begeleiden

Jill Adams, socioloog en auteur Anne Dedry, eindredacteur en afgevaardigd bestuurder Een project van vzw De Bakermat – september 2006 Expertisecentrum Kraamzorg en Praktijk voor Vroedkunde. Een onderzoek in opdracht van Kind en Gezin

Vzw De Bakermat – Redingenstraat 27 – 3000 Leuven - Tel. 016/20 77 40 www.debakermat.be - www.wegwijsborstvoeding.be - [email protected] Verantwoordelijke uitgever: Anne Dedry

2

VOORWOORD ........................................................................................................................................ 7 1. INLEIDING ........................................................................................................................................ 9 1.1. Situering ........................................................................................................................................... 9 1.2. Zeven Punten Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg................................................................................................... 10 2. OPZET VAN DE BEVRAGING ........................................................................................................12 2.1. Methodologie ................................................................................................................................. 12 2.2. Vragenlijsten ................................................................................................................................ 13 2.3. Steekproef en respons................................................................................................................ 13 Kraamverzorg(st)ers ........................................................................................................................... 14 Kinderverzorg(st)ers en verantwoordelijken kinderdagverblijf.................................................. 14 Regioverpleegkundigen Kind en Gezin ............................................................................................... 15 Vroedvrouwen in de thuiszorg ........................................................................................................... 15 Huisartsen............................................................................................................................................. 15 Gynaecologen ........................................................................................................................................ 16 Pediaters

........................................................................................................................................... 16

Opvangouders ....................................................................................................................................... 16 Respons samengevat ............................................................................................................................ 17 3. PROFIEL VAN DE GEZONDHEIDSWERKERS............................................................................18 3.1. Kraamverzorg(st)ers en kinderverzorg(st)ers......................................................................... 18 Kraamverzorg(st)ers ........................................................................................................................... 18 A. Geslacht en leeftijd........................................................................................................18 B. Scholing en begeleiding...................................................................................................19 C. Borstvoedingsbeleid ....................................................................................................... 23 Kinderverzorg(st)ers...........................................................................................................................24 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 24 B. Scholing en begeleiding................................................................................................. 25 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 29 3.2. Paramedici en medici....................................................................................................................30 Verantwoordelijken erkend kinderdagverblijf................................................................................30 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 30 B. Scholing en begeleiding..................................................................................................31 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 35 Regioverpleegkundigen Kind en Gezin ...............................................................................................37 3

A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 37 B. Scholing en begeleiding.................................................................................................. 37 C. Borstvoedingsbeleid ....................................................................................................... 42 Vroedvrouwen werkzaam in de thuiszorg.........................................................................................43 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 43 B. Bijscholing en begeleiding............................................................................................. 43 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 48 Huisartsen.............................................................................................................................................49 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 49 B. Scholing en begeleiding................................................................................................. 49 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 53 Gynaecologen ........................................................................................................................................54 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 54 B. Scholing en begeleiding................................................................................................. 55 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 59 Pediaters 60 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 60 B. Scholing en begeleiding..................................................................................................61 C. Borstvoedingsbeleid ...................................................................................................... 65 3.3. Opvangouders................................................................................................................................66 A. Geslacht en leeftijd....................................................................................................... 66 B. Scholing en begeleiding.................................................................................................. 66 C. Borstvoedingsbeleid ....................................................................................................... 69 3.4. Samenvatting profiel ...................................................................................................................70 4. KENNIS VAN DE GEZONDHEIDSWERKERS ROND BORSTVOEDING............................... 73 4.1. Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding 73 Vragen en antwoorden bij dit thema ................................................................................................75 Tijd tussen de voedingen........................................................................................................ 75 Aandeel moeders dat niet kan voeden ................................................................................. 77 Onvoldoende melkproductie - tijd tussen voedingen ......................................................... 79 Onvoldoende melkproductie - aantal voedingen...................................................................81 Onvoldoende melkproductie - frequent voeding vragen.................................................... 83 Vraag: Onvoldoende melkproductie - tijd tussen voedingen (opvangouders)................. 85 Weegcontroles......................................................................................................................... 86 Nachtvoedingen ....................................................................................................................... 87 Bijvoeden met kunstmelk wanneer de moeder ongerust is............................................... 89 Bescherming darmpjes............................................................................................................ 90 Bijvoeden met water tijdens zomermaanden...................................................................... 92 Effect van bijvoeden met kunstvoeding op lange termijn ................................................ 94 Bijvoeden met een kopje ........................................................................................................ 96 4

Aandachtspunten bij de kennis over basisregels voor borstvoeding...........................................98 4.2. Anatomie en fysiologie ..............................................................................................................101 Vragen en antwoorden bij dit thema ...............................................................................................101 Omvang borsten en melkproductie ......................................................................................101 Toeschietreflex..................................................................................................................... 103 Onderscheid voor- en achtermelk ...................................................................................... 105 Voeding van de moeder en kwaliteit moedermelk............................................................. 107 Verdragen van voedingsstoffen door de baby - voeding van de moeder ...................... 109 Allergie - risico op koemelkeiwitallergie............................................................................. 111 Aandachtspunten bij anatomie en fysiologie van borstvoeding...................................................112 4.3. Problemen bij borstvoeding ......................................................................................................114 Vragen en antwoorden bij dit thema ...............................................................................................114 Het ontstaan van tepelkloven ...............................................................................................114 Tepelhoedje ter preventie van tepelkloven........................................................................116 Fout aanleggen van de baby ..................................................................................................118 Groeispurt en frequentie van de voeding .......................................................................... 120 Reflux...................................................................................................................................... 122 Borstontsteking ..................................................................................................................... 124 Behandeling borstontsteking............................................................................................... 126 Compatibiliteit borstvoeding en antibioticum................................................................... 128 Schimmelinfectie - behandeling baby en moeder............................................................. 130 Schimmelinfectie diep in de borst...................................................................................... 132 Schimmelinfectie - compatibiliteit behandeling en borstvoeding ................................. 133 Compatibiliteit antihypertensiva en borstvoeding ........................................................... 134 Aandachtspunten bij problemen omtrent borstvoeding .............................................................. 136 4.4. Begeleiding van borstvoeding op lange termijn .................................................................... 139 Vragen en antwoorden bij dit thema .............................................................................................. 139 Buitenshuis werken of studeren ......................................................................................... 139 Bewaren moedermelk - koelkast ..........................................................................................141 Bewaren moedermelk - diepvriezer .................................................................................... 143 Opwarmen moedermelk......................................................................................................... 145 Bewaren moedermelk - opdeling in verschillende lagen................................................... 147 Waterig uitzicht moedermelk ............................................................................................. 148 Bewaren moedermelk - verandering geur .......................................................................... 149 Anti-infectieuze eigenschappen bij lang voeden .............................................................. 150 Introductie vaste voeding.................................................................................................... 152 Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en ijzersuppletie ............................................. 155 5

Duur van de borstvoeding..................................................................................................... 157 Borstvoeding en zwangerschap............................................................................................ 159 Afbouwen van de borstvoeding ............................................................................................161 Aandachtspunten bij de begeleiding van borstvoeding op lange termijn.................................. 163 5. SYNTHESE: AANDACHTSPUNTEN VOOR DE GEZONDHEIDSWERKERS....................... 165 5.1. Aandachtspunten bij de basisregels voor borstvoeding....................................................... 165 5.2. Aandachtspunten bij anatomie en fysiologie van borstvoeding .......................................... 167 5.3. Aandachtspunten bij problemen omtrent borstvoeding....................................................... 169 5.4. Aandachtspunten bij de begeleiding van borstvoeding op lange termijn .......................... 172 5.5. Overzicht aandachtspunten...................................................................................................... 174 6. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ....................................................................................... 179 6.1. Kraamverzorg(st)ers .................................................................................................................. 179 6.2. Kinderverzorgsters en verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf ............... 180 6.3. Vroedvrouwen werkzaam in de thuiszorg en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin . 182 6.4. Artsen .......................................................................................................................................... 184 6.5. Opvangouders.............................................................................................................................. 186 6.6. Aanbevelingen ............................................................................................................................. 187 6.7. Algemeen besluit ........................................................................................................................ 199 7. REFERENTIES...............................................................................................................................200

8. BIJLAGEN......................................................................................................................................208 Bijlage 1: Vragenlijst voor kraam-en kinderverzorgsters ...........................................................209 Bijlage 2: Vragenlijst voor (para)medici......................................................................................... 213 Bijlage 3: Vragenlijst voor opvangouders....................................................................................... 219 Bijlage 4: Leden Projectopvolgingsgroep .......................................................................................222

6

VOORWOORD

“Wat (absolute) waarheden genoemd worden, zijn in werkelijkheid afspraken” , is een gevleugelde uitspraak van Harry Mulisch. Dit onderzoek pretendeert niet om absolute waarheden te verkondigen rond borstvoeding, en wil nog minder gezondheidswerkers beoordelen als goede of slechte hulpverlener, noch groepen gezondheidswerkers onderling vergelijken. Dit onderzoek wil bijdragen tot meer inzicht in Vlaanderen in de kennis rond borstvoeding van de diverse groepen gezondheidswerkers die zwangere en borstvoedende moeders begeleiden. Kennis is immers de moeder van de wetenschap. Dit rapport is een uitnodiging aan elk van de 9 bevraagde groepen zorgverstrekkers om op basis van de resultaten te kiezen voor opleiding en specifieke bijscholing.

De vragenlijsten werden zorgvuldig samengesteld door een multidisciplinaire opvolgingsgroep, op voorzet van vzw De Bakermat, en de steekproeven zijn aselect getrokken met medewerking van de diverse beroepsorganisaties en representatieve voorzieningen.

De keuze van de vragen en de motivering van de (correcte) antwoorden, zijn onderbouwd door internationale literatuur , waarbij wij meestal de WHO-standpunten als wetenschappelijk aanvaarde standaarden gehanteerd hebben. Niet om hiermee de absolute waarheid rond borstvoeding te prediken, maar om een brede internationale consensus als uitgangspunt te nemen voor een streven naar evidence based afspraken waar gezondheidswerkers zich beter bij zullen voelen en voedende vrouwen baat bij kunnen hebben. Bij de items waarover minder eensgezindheid bestaat, wordt telkens in de inleiding gemotiveerd voor welke (meerderheids)strekking wij gekozen hebben. Als dit rapport dan ook kan leiden tot meer Vlaamse neuzen in dezelfde richting bij het begeleiden van voedende moeders en tot meer opleiding en bijscholing voor de gezondheidswerkers, is de opdracht geslaagd.

7

Wij houden eraan volgende organisaties te bedanken voor het ter beschikking stellen van adressen van respondenten of het verdelen van enquêtes : Kind & Gezin, de Wetenschappelijke Vereniging der Vlaamse Huisartsen, de Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, de Vlaamse Vereniging voor Kindergeneeskunde, de Expertisecentra Kraamzorg, de diensten voor thuiszorg (Landelijke Thuiszorg, Familiezorg West-Vlaanderen, Reddie Teddy, Solidariteit voor het Gezin), en de diensten voor opvanggezinnen ( Solidariteit voor het Gezin, Landelijke Kinderopvang, KAV, Reddie Teddy West- en Oost-Vlaanderen) .

Dit rapport kwam tot stand dankzij Auteur : Jill Adams. Redactie : Anne Dedry, Veerle Van Bocxstaele, Magda Verbeelen, Lies Versavel. Projectopvolgingsgroep : Kind & Gezin, Expertisecentra Kraamzorg, Vlaamse Organisatie van Vroedvrouwen, Nationaal Verbond van Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen en Vroedvrouwen, Gynaecologie UZ Gent, IBCLC, Wetenschappelijke Vereniging der Vlaamse Huisartsen, La Leche League, vzw Borstvoeding, leden Raad van Bestuur De Bakermat. Logistieke ondersteuning : Annelies Asselbergs, Karel Bergmans, Inge Delagey, Alena Heyvaert, Rita Pauwels, Natalie Peeters, Erik Penen.

Wij wensen u veel leesgenot. Dr. Jo Lisaerde , voorzitter De Bakermat Anne Dedry, afgevaardigd bestuurder

8

1. INLEIDING 1.1. Situering Dat borstvoeding de meest natuurlijke en beste voeding voor baby’s is, staat buiten twijfel. Borstvoeding heeft onmiskenbare fysieke en emotionele gezondheidsvoordelen voor zowel baby als moeder. De World Health Organization (WHO) stelt: ‘Moedermelk is de ideale voeding voor baby’s en staat garant voor een gezonde groei en ontwikkeling van zuigelingen. Borstvoeding geven maakt integraal deel uit van het voortplantingsproces en heeft belangrijke implicaties voor de gezondheid van moeders. Exclusieve borstvoeding is de optimale voeding voor zuigelingen tot de leeftijd van zes maanden. Vanaf dan is het aangeraden dat kinderen naast de bijvoeding moedermelk blijven drinken tot en met het tweede levensjaar of langer’ ’1. Het creëren van een borstvoedingsvriendelijk klimaat en ondersteunen van alle inspanningen die daartoe gedaan worden, kan bijgevolg enkel worden aangemoedigd. In 1992 lanceerden de WHO en UNICEF wereldwijd het Baby Friendly Hospital Initiative (BFHI) ter bevordering van de borstvoeding. De basis voor dit project ligt beschreven in de ‘Ten Steps to Successful Breastfeeding’ waarbij het accent ligt op de verbetering van de begeleiding en ondersteuning van borstvoeding in de zorginstellingen. Concreet betekent dit dat het BFHI zorginstellingen informeert en begeleidt opdat zij zouden voldoen aan de internationale criteria van een kwalitatief goed borstvoedingsbeleid. Deze ondersteuning krijgt vorm door het uitreiken van een kwaliteitscertificaat na een externe evaluatie. De effectiviteit van deze ‘Ten Steps’ werd reeds wetenschappelijk aangetoond 2. Het BFHI werd in 171 landen gelanceerd. In België is het Federaal Borstvoedingscomité verantwoordelijk voor het toezicht op de toekenning van het kwaliteitslabel ‘Babyvriendelijk Ziekenhuis’. In het Verenigd Koninkrijk werd naar analogie met het BFHI een certificaat uitgewerkt voor de maatschappelijke gezondheidszorg, namelijk ‘The Seven Points Plan for the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding in Community Health Care Settings’. In Nederland werd dit concept in samenwerking met een aantal thuiszorgorganisaties, vertaald als ‘Zeven stappen voor ondersteuning van borstvoeding in de Jeugdgezondheidszorg’, ontwikkeld om het langdurig geven van borstvoeding te bevorderen.

1

2

World Health Organization (z.d.). Nutrition. Infant and Young Child. Exclusive Breastfeeding. Geneva. http://www.who.int/child-adolescent-health/NUTRITION/infant_exclusive.htm. World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, pp. 68-70. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf.

9

De Stichting Zorg voor Borstvoeding informeert instellingen, adviseert en begeleidt bij de implementatie van de zeven stappen. Na een externe beoordeling, die gebaseerd is op de Internationale Criteria voor het BFHI, kan een instelling het ‘Zorg voor Borstvoeding certificaat voor de Jeugdgezondheidszorg’ verwerven 3.

1.2. Zeven Punten Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg In opdracht van Kind en Gezin zal vzw De Bakermat 4 een borstvoedingsproject uitwerken dat is aangepast aan de specifieke situatie in Vlaanderen. Uitgangspunt hiervoor is het ‘Zeven Punten Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg’ (cfr. kader). Dit Zeven Punten Plan sluit aan op het Babyvriendelijk Ziekenhuis Initiatief en de ’10

Zeven Punten Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg Een ‘Borstvoedingsvriendelijke Organisatie’ voldoet aan de volgende Zeven Punten: 1.

Er is een borstvoedingsbeleid op papier dat standaard bekend gemaakt wordt aan alle medewerkers.

2.

Alle betrokken medewerkers leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van dat beleid.

3.

Alle zwangere cliënten/patiënten worden ingelicht over het belang en de praktijk van borstvoeding geven.

op het hierboven beschreven

4.

Vrouwen die borstvoeding geven worden daarin gestimuleerd en ondersteund.

Nederlandse Zeven Stappen

5.

Aan vrouwen die borstvoeding geven wordt uitgelegd dat het kind tot de leeftijd van ongeveer zes maanden over het algemeen geen andere voeding nodig heeft dan moedermelk en dat de borstvoeding gecombineerd met andere voedingsmiddelen daarna kan doorgaan zolang moeder en kind dat wensen.

6.

Er wordt voorlichting gegeven over de mogelijkheden van het combineren van borstvoeding met werk of studie buitenshuis.

7.

Er worden contacten onderhouden met andere organisaties en zorgverleners en de ouders worden verwezen naar borstvoedingsorganisaties.

vuistregels rond de start van borstvoeding’. Het vormt één geheel. Dit Zeven Punten Plan lijkt erg

Plan, maar kreeg in overleg met Kind en Gezin een Vlaamse invulling.

3

Stichting Zorg voor Borstvoeding Nederland (2002). Model plan-van-aanpak voor verbetering van het borstvoedingsbeleid. Krimpen aan de Lek: Stichting Zorg voor Borstvoeding Nederland. 4 Vzw De Bakermat is ontstaan als kraamcentrum in 1983, en vanaf 1993 versterkt met een groepspraktijk van vroedvrouwen die zwangere koppels en pas bevallen ouders pre- en postnataal begeleiden. De Bakermat is recentelijk (2003) ook door Kind en Gezin erkend als expertisecentrum kraamzorg, en heeft daarnaast vanaf 2005 als derde kernactiviteit de opdracht om in partnerschap met Kind en Gezin, borstvoeding in Vlaanderen op de kaart te zetten.

10

Tijdens dit drie jaar durende project zal vzw De Bakermat dit Zeven Punten Plan lanceren met behulp van verschillende acties: −

Begeleiden van de organisaties betrokken bij borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg naar het behalen van het certificaat ‘Borstvoedingsvriendelijke organisatie’.

−

Een wetenschappelijk onderbouwd éénvormig borstvoedingsbeleid opstellen voor de maatschappelijke gezondheidszorg en opleidingspakketten voor deze sector uitwerken.

−

Een wetenschappelijk onderbouwd instrument uitwerken om tijdens de kraamperiode de moeders te detecteren die een risico lopen vroegtijdig te stoppen met borstvoeding.

−

Een inventaris rond afkolven actualiseren en up-to-date houden.

−

Een Vlaamse website over borstvoeding ontwikkelen (www.wegwijsborstvoeding.be) met professionelen als doelgroep

−

Oprichten van een multidisciplinaire projectopvolgingsgroep, met vertegenwoordigers uit verschillende beroepsgroepen rond borstvoeding, die zorgt voor begeleiding en bijsturing (zie bijlage 4).

Teneinde dit project en de implementatie ervan wetenschappelijk te onderbouwen zal in eerste instantie de Vlaamse borstvoedingssituatie nader in kaart worden gebracht. De bevraging van de situatie in Vlaanderen zal dienst doen als ‘voormeting’ en omvat twee luiken. Enerzijds worden de Vlaamse gezondheidswerkers die betrokken zijn bij de zorg rond borstvoeding bij het jonge kind bevraagd. Er wordt gepeild naar hun kennis rond borstvoeding en naar het bestaande borstvoedingsbeleid en de opleidingsmogelijkheden bij praktijken, diensten en organisaties betrokken bij de zorg rond borstvoeding. Anderzijds wordt bij moeders nagegaan welke de succesfactoren zijn voor het langdurig voeden (6 maanden en langer), en zal dezelfde bevraging bij moeders die korter gevoed hebben, toelaten om beide groepen op een aantal cruciale punten te vergelijken. Dit rapport stelt de resultaten van het onderzoek bij de Vlaamse gezondheidswerkers voor. Samen met de resultaten van het grootschalig onderzoek bij borstvoedende moeders, zullen deze gegevens een waardevolle basis zijn om ondersteunende maatregelen voor te stellen en uit te werken voor een borstvoedingsvriendelijk klimaat in Vlaanderen. Door beide luiken als één geheel te benaderen, zullen noden van zorgverstrekkers en zorgvragers bovendien optimaal op elkaar kunnen afgestemd worden.

11

2. OPZET VAN DE BEVRAGING Gezondheidswerkers vervullen een belangrijke rol in het begeleiden en ondersteunen van borstvoeding. Tijdens de zwangerschap, en zowel voor als na de kraamperiode kan de moeder immers bij de huisarts, pediater, gynaecoloog, vroedvrouw, kraamverzorg(st)er, kinderverzorg(st)er, verantwoordelijke van een kinderdagverblijf, regioverpleegkundige van Kind en Gezin of opvangouder te rade gaan met vragen of problemen rond borstvoeding. Voorgaand buitenlands onderzoek toonde reeds aan dat moeders die zich gesteund weten door de gezondheidswerkers in hun omgeving, meer zelfvertrouwen hebben en langer voeden. Deze ondersteuning kan zowel bestaan uit bevestiging, als uit het geven van gerichte informatie 5 6

7 8

.

Als Vlaanderen een breed ondersteunend netwerk voor borstvoeding wil uitbouwen zal op de eerste plaats iedereen, van kraamverzorgende tot arts, van een degelijke opleiding rond borstvoeding moeten kunnen genieten. Alvorens opleidings- of bijscholingspakketten rond borstvoeding samen te stellen, willen we aan de hand van deze enquête nagaan hoe het met de kennis van de verschillende Vlaamse gezondheidswerkers staat. De resultaten zullen aantonen of en welke lacunes er zijn in de kennis rond borstvoeding, en hoe ze staan tegenover het begeleiden van borstvoedende moeders. Naast het overdragen van kennis zal er in de later samen te stellen opleidings- of bijscholingspakketten ook aandacht zijn voor de attitude van gezondheidswerkers ten aanzien van borstvoeding.

2.1. Methodologie Binnen de maatschappelijke gezondheidszorg hebben we drie verschillende doelgroepen geïdentificeerd en samengebracht onder de noemer ‘gezondheidswerkers’. Artsen (huisartsen, gynaecologen, pediaters), vroedvrouwen werkzaam in de thuiszorg, regioverpleegkundigen bij Kind en Gezin, en verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven maken een eerste groep uit. De tweede groep bestaat uit kraamverzorg(st)ers en kinderverzorg(st)ers. Een laatste groep, de opvangouders, rekenen we eerder tot de semi-professionelen en bevragen we gericht met behulp van items uit hun dagdagelijkse praktijk bij de ondersteuning van borstvoedende moeders.

5

6

7

8

Dillaway, H.E. and M.E. Douma (2004). Are Pediatric Offices “Supportive” of Breastfeeding? Discrepancies between Mothers’ and Healthcare Professionals’ Reports. Clinical Pediatrics, 43, pp. 417-430. Khoury, A.J., Hinton, A., Mitra, A.K., Carothers, C. and Foretich, C. (2002). Improving Breastfeeding Knowledge, Attitudes, and Practices of WIC Clinic Staff. Public Health Reports, 117, pp. 453-462. Freed, G., Clark, S., Sorensen, J. Lohr, J., Cefalo R., and P. Curtis (1995). National Assessment of Physicians’ Breastfeeding Knowledge, Attitudes, Training and Experience. JAMA, 273 (6), pp. 472-476. Humenick, S., Hill, P. and P. Spiegelberg (1998). Breastfeeding and Health Professional Encouragement. Journal of Human Lactation, 14 (4), pp. 305-310.

12

Voor elk van deze drie groepen werd aldus een specifieke vragenlijst opgesteld. De vragenlijsten werden per post en waar het kon elektronisch verspreid (dit was het geval voor de meeste vroedvrouwen en voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin). Deze vragenlijsten werden op dezelfde manier verwerkt.

2.2. Vragenlijsten

9

Op basis van literatuurstudie en van ervaringen uit de dagelijkse praktijk werden er drie verschillende vragenlijsten opgesteld voor de verschillende beroepsgroepen. Met deze inhoudelijke differentiatie in de vragenlijsten willen we beantwoorden aan de verschillende rol van begeleiding of de periode waarin de zorgverlener met borstvoeding te maken heeft. De meest beperkte vragenlijst werd voorgelegd aan de opvangouders; we rekenen hen eerder tot de semi-professionele gezondheidswerkers. Voor deze respondentengroep ligt de nadruk vooral op de kenmerken van afgekolfde melk en het bewaren ervan. De vragenlijst voor de kraam- en kinderverzorg(st)ers bevat voornamelijk algemene vragen over de basisregels voor een goede borstvoeding. Voor de medici en de paramedici werden bijkomende vragen opgenomen. Deze vragen spitsen zich toe op mogelijke problemen bij borstvoeding, zoals borstontsteking en schimmelinfecties en de al dan niet medicinale behandeling ervan.

2.3. Steekproef en respons We beogen met dit onderzoek in eerste instantie het optekenen van een stand van zaken en het blootleggen van een aantal tendensen inzake de kennis en attitude omtrent borstvoeding. Statistische veralgemening of onderlinge vergelijking van de groepen behoort niet tot de doelstellingen. Het bevragen van de afzonderlijke groepen gezondheidswerkers laat toe om per respondentengroep een aantal werkpunten te identificeren waaraan tegemoet kan worden gekomen bij het opstellen van opleidingsen bijscholingspakketten. Op deze manier wil dit project een optimale ondersteuning voorbereiden bij de begeleidende rol die de diverse gezondheidswerkers voor voedende moeders vervullen. Met deze bevraging brengen we wellicht enkel de kennis van de meest gemotiveerde gezondheidswerkers in kaart, hetgeen de resultaten zo mogelijk nog meer gewicht geeft. We wijzen verder ook op de rol van het gebrek aan eensluidende adviezen rond borstvoeding ter verklaring voor bepaalde resultaten. Vaak dienen gezondheidswerkers zich te houden aan wettelijke bepalingen die gegeven worden vanuit bevoegde instanties, en zorgen tegenstrijdigheden tussen de bepalingen van verschillende instanties enerzijds en/of tegenstrijdigheden binnen de vakliteratuur anderzijds ervoor dat de onderzoeksresultaten voor nuancering vatbaar zijn. Bij de meeste 9

De drie verschillende vragenlijsten zijn terug te vinden in de bijlagen.

13

items evenwel zijn er duidelijke wetenschappelijk aanvaarde standaarden van waaruit we konden vertrekken om onze ‘correct’ of ‘fout’ stellingname te kunnen staven. In wat volgt bespreken we voor iedere beroepsgroep de wijze van steekproeftrekking en respons. Voor het trekken van steekproeven kregen we de medewerking van verschillende beroepsorganisaties of werkgevers. Voor elk van de afzonderlijke beroepsgroepen werd een responsaantal van 100 nagestreefd. Kraamverzorg(st)ers Via de databanken van alle Expertisecentra Kraamzorg in Vlaanderen werden de thuiszorgorganisaties die kraamhulp aanbieden geïnventariseerd, alsook het aantal kraamverzorg(st)ers dat per provincie werkzaam is bij deze organisaties. Deze cijfers lieten toe om een verdeling van het aantal kraamverzorg(st)ers per dienst en per provincie op te maken. Vervolgens werd van elk van de vijf diensten de medewerking gevraagd. Dit resulteerde in twee pistes: enerzijds ontvingen we van sommige diensten de nodige thuisadressen van kraamverzorg(st)ers om de vragenlijsten per post te versturen. Anderzijds werd aan sommige diensten een pakket vragenlijsten met begeleidende brief verstuurd, om ze op toevallige wijze onder hun kraamverzorg(st)ers te verdelen. Uit het oorspronkelijke bestand van 442 kraamverzorg(st)ers werd een steekproef van 242 getrokken. Midden juli 2005 werden de enquêtes verstuurd. Voor iedere vragenlijst werd telkens een aparte retourenveloppe voorzien. De totale respons voor de groep kraamverzorg(st)ers bedraagt 63%: 152 van de 242 gecontacteerde kraamverzorg(st)ers namen deel aan het onderzoek. Kinderverzorg(st)ers en verantwoordelijken kinderdagverblijf De kinderverzorg(st)ers en verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven werden samen gecontacteerd via de kinderdagverblijven. Via Kind en Gezin ontvingen we een overzicht van al de 337 door Kind en Gezin erkende kinderdagverblijven in Vlaanderen. Hieruit werd een toevallige steekproef van 150 kinderdagverblijven getrokken. Medio juli 2005 werd aan elk kinderdagverblijf een omslag toegezonden met daarin een begeleidende brief, een vragenlijst voor de verantwoordelijke en een vragenlijst voor een kinderverzorg(st)er. Omdat de vragenlijst voor de kinderverzorg(st)ers inhoudelijk verschilt van deze voor de verantwoordelijken en we vergissingen wilden voorkomen, werd met verschillende kleuren van vragenlijsten gewerkt. Ook werd voor elke vragenlijst een aparte retourenveloppe voorzien. In de begeleidende brief werd gevraagd om de kinderverzorg(st)er op toevallige wijze aan te duiden (meerbepaald de eerstvolgende die verjaarde en aanwezig was). Begin september werden per post 40 rappels aan de kinderdagverblijven verstuurd.

14

Door de verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven werden er uiteindelijk 101 vragenlijsten teruggestuurd. Hiermee behaalden we voor de verantwoordelijken van kinderdagverblijven een respons van 67%. Daarnaast werden er 103 vragenlijsten teruggezonden door de kinderverzorg(st)ers waardoor de respons voor deze beroepsgroep 69% bereikte. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin We ontvingen van Kind en Gezin 120 emailadressen van regioverpleegkundigen die op dat ogenblik actief aan het werk waren (d.w.z. niet in zwangerschapsverlof, ziekteverlof of dergelijke). Er werden begin augustus 120 elektronische uitnodigingen voor het invullen van de vragenlijst verstuurd. Eind augustus werd er een herinneringsmail verstuurd, en in september deed Kind en Gezin een extra oproep tot medewerking. 91 regioverpleegkundigen vulden uiteindelijk de vragenlijst in, wat een respons van 76% oplevert. Vroedvrouwen in de thuiszorg Met de medewerking van de VLOV (Vlaamse Organisatie voor Vroedvrouwen), het NVKVV (Nationaal Verbond van Katholieke Verpleegkundigen en Vroedvrouwen) en de Expertisecentra Kraamzorg werd een inventaris opgemaakt van alle vroedvrouwen die gekend staan als werkzaam in de thuiszorg. Het ging in totaal om 154 vroedvrouwen. Omdat het hier een beperkte groep betrof, werden alle vroedvrouwen aangeschreven. De vroedvrouwen van wie het emailadres bekend was (67 vroedvrouwen) werden eind augustus 2005 elektronisch gecontacteerd, de andere per post (87 vroedvrouwen). Er werd één herinneringsmail verstuurd naar de groep vroedvrouwen die elektronisch werd bevraagd. 79 vroedvrouwen beantwoordden de vragenlijst, waardoor een respons van 51% werd bereikt. Vermits ook de totale populatie slechts een kleine groep betreft, beschouwen we deze respons als voldoende. Huisartsen Met de medewerking van de WVVH (Wetenschappelijke Vereniging voor Vlaamse Huisartsen) bekwamen we 300 adressen van huisartsen. Het ging om een toevallige steekproef onder actieve huisartsen waarbij rekening werd gehouden met een correcte spreiding naar geslacht, leeftijd en woonplaats. Eind juli 2005 werden 200 enquêtes per post verstuurd. Medio september 2005 werden er 100 bijkomende enquêtes verzonden. Van de 300 verstuurde vragenlijsten werden er uiteindelijk 93 teruggezonden, waardoor een respons van 31% werd bereikt. Hoewel de respons met 31% laag ligt, werd het streefaantal respondenten van 100 nagenoeg wel bereikt.

15

Gynaecologen We ontvingen een toevallige steekproef van 300 gynaecologen via de VVOG (Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie). Hierbij werd rekening gehouden met geslacht, leeftijd en territoriale spreiding. Medio september 2005 werden 300 enquêtes verstuurd. De uiteindelijke respons resulteerde in 49 ingevulde enquêtes, of een respons van 16%. Voor deze beroepsgroep hebben we niet alleen met een lage respons, maar eveneens met een klein aantal respondenten te maken. De resultaten voor deze gezondheidswerkers dienen dan ook met grote voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Pediaters Van de VVK (Vlaamse Vereniging voor Kindergeneeskunde) ontvingen we een toevallige steekproef van 300 kinderartsen. Er werd rekening gehouden met de spreiding naar geslacht, leeftijd en woonplaats. De vragenlijsten werden eind juli 2005 per post verstuurd. Van de 300 verstuurde vragenlijsten werden er 81 teruggezonden. De respons bedraagt 27%. Ook hier stellen we een lage respons vast, maar werd desalniettemin het streefdoel van 100 respondenten wel benaderd. Opvangouders De enquêtes voor de opvangouders werden verstuurd naar door Kind en Gezin erkende diensten voor opvangouders. Hiervoor werd een steekproef getrokken waarin zowel grote als kleine diensten zijn vertegenwoordigd, en waarbij rekening werd gehouden met de provinciale spreiding. Deze 33 diensten werden telefonisch om hun medewerking gevraagd. Zij reageerden allen positief en kozen ervoor om de enquêtes via de verantwoordelijke van de dienst bij de opvangouders te laten verspreiden. Begin augustus werden er 200 enquêtes in pakketten verstuurd naar de verantwoordelijken van de diensten, met een begeleidende brief waarin werd gevraagd om de enquêtes op toevallige wijze uit te delen aan de opvangouders (meer bepaald de eerstvolgende die bezocht werden). De diensten waarvan we geen ingevulde enquêtes ontvingen, werden eind augustus nogmaals gecontacteerd. Er kan een respons van 46% worden opgetekend , wat betekent dat 92 opvangouders de vragenlijst hebben ingevuld en teruggezonden en het vooropgestelde responsaantal van 100 zo goed als bereikt werd.

16

Respons samengevat Het aantal verstuurde enquêtes, het aantal ingevulde enquêtes die werden teruggestuurd en de respons per beroepsgroep worden samengevat in onderstaande tabel: Tabel 1: Respons per beroepsgroep Aantal verstuurd

Aantal ingevuld

Respons in procent

Kraamverzorg(st)ers

242

152

63

Kinderverzorg(st)ers

150

103

69

Verantwoordelijken kinderdagverblijf

150

101

67

Regioverpleegkundigen Kind en Gezin

120

91

76

Vroedvrouwen in de thuiszorg

154

79

51

Huisartsen

300

93

31

Gynaecologen

300

49

16

Pediaters

300

81

27

Opvangouders

200

92

46

17

3. PROFIEL VAN DE GEZONDHEIDSWERKERS Deze paragraaf schetst het profiel van de gezondheidswerkers die in ons onderzoek werden bevraagd. Bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten is het immers van belang om zicht te hebben op de samenstelling van de onderzoekspopulatie. We bespreken voor elke beroepsgroep allereerst het geslacht van de respondenten en hun leeftijdsverdeling. Verder maken we aan de hand van een aantal vragen een stand van zaken op met betrekking tot de reeds gevolgde opleiding of bijscholing van de gezondheidswerkers, hun houding ten aanzien van het begeleiden van voedende moeders, hun professionele en persoonlijke ervaringen met borstvoeding, de aard van de vragen die moeders hen stellen en hun doorverwijzingsbeleid. Tenslotte wordt er ook gepeild naar de reeds bestaande beleidsmatige inspanningen die door hun organisatie, voorziening of praktijk worden gedaan voor het ondersteunen van borstvoeding.

3.1. Kraamverzorg(st)ers en kinderverzorg(st)ers Kraamverzorg(st)ers A. Geslacht en leeftijd Zowat alle van de 152 bevraagde kraamverzorg(st)ers zijn vrouwen, onder de respondenten is er één man. Onderstaande grafiek geeft de leeftijdsverdeling van de respondentengroep weer. Grafiek 1 : Leeftijdsverdeling kraamverzorg(st)ers

100% 80% 60%

47%

40% 20%

30% 15% 7%

1%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antw oord

18

De gemiddelde leeftijd van de kraamverzorg(st)ers bedraagt 39 jaar. Bijna de helft van de respondenten (47%) bevindt zich in de leeftijdsgroep van 40 tot 49-jarigen. De jongste respondent in voorliggend onderzoek is 25 jaar, terwijl de oudste 57 jaar is. Hiermee verschillen de kraamverzorg(st)ers in ons onderzoek niet van het profiel van de totale groep verzorgenden in de thuiszorg. Uit onderzoek van de Vlaamse Federatie van Verzorgenden (2003) blijkt immers dat in de thuiszorg 40% veertigers en 15% vijftigers werken 10. B. Scholing en begeleiding Om een bilan te kunnen opmaken inzake de nood aan bijscholing over borstvoeding en een zo volledig mogelijk beeld te schetsen, stelden we hierover een aantal vragen vanuit verschillende invalshoeken. Allereerst vroegen we of de respondenten reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding volgden. Grafiek 2 : Bijkomende opleiding of bijscholing

100% 80% 60%

49% 40%

40% 11%

20% 0% Geen

Opleiding of bijscholing

Geen antwoord

Iets minder dan de helft van de bevraagde kraamverzorg(st)ers (49%) volgde een bijkomende opleiding of bijscholing. 4 op 10 respondenten geeft aan geen bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd te hebben. Vervolgens werd gevraagd naar de mening van de respondenten ten aanzien van het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijkomende opleiding:

10

Vlaamse Federatie van Verzorgenden vzw (2003). Duizendpoot. 10 jaar later, p.17.

19

Grafiek 3 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding

9% 9%

Het hoort bij mijn taak/opdracht om voedende moeders te begeleiden

82%

10%

Ik geef regelmatig advies rond borstvoeding

31%

59%

19% 18%

Ik voel mij bekwaam om advies te geven bij borstvoeding

63%

16%

Ik kreeg voldoende opleiding om advies te geven rond borstvoeding

34%

50%

18% 22%

Ik heb nood aan bijscholing over borstvoeding

0% Ja

20% Nee

59% 40%

60%

80%

100%

Geen antwoord

De bevraagde kraamverzorg(st)ers zijn het er duidelijk over eens dat het begeleiden van voedende moeders tot hun taak/opdracht behoort. 8 op 10 respondenten beaamt deze stelling. Het percentage respondenten dat ook daadwerkelijk op regelmatige basis advies geeft ligt echter lager: 6 op 10 antwoordt ‘ja’. Bijna 1 op 3 kraamverzorg(st)ers zegt niet op regelmatige basis raad aan voedende moeders te geven. Zowat 6 op 10 kraamverzorg(st)ers voelt zich bekwaam om advies te geven bij borstvoeding. Bijna 1 op 5 laat deze vraag echter onbeantwoord en laat hiermee in het midden of ze zich al dan niet bekwaam voelen. Wanneer wordt gevraagd of zij hiervoor voldoende opleiding kregen, antwoordt de helft van de kraamverzorgsters ‘ja’. Ook hier laat een aanzienlijke groep deze vraag onbeantwoord (16%). Verder zien we echter dat bijna 6 op 10 respondenten aangeeft nood te hebben aan bijscholing over borstvoeding. 22% zegt geen nood te hebben aan bijscholing en 18% van de respondenten doet hierover geen uitspraak. Hoewel 5 op 10 kraamverzorg(st)ers dus zegt dat ze reeds voldoende opleiding kregen, zeggen iets meer respondenten toch nood aan bijscholing te hebben (59%). Verder werd de respondenten gevraagd naar het aantal jaren ervaring dat ze hebben met het begeleiden van borstvoeding.

20

Grafiek 4 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding

15% 28% Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord

13%

44%

44% van de bevraagde kraamverzorg(st)ers heeft meer dan 3 jaar professionele ervaring met het begeleiden van borstvoeding terwijl 28% minder dan 1 jaar ervaring heeft. Verder rapporteert 13% tussen 1 en 3 jaar ervaring te hebben en laat 15% van de kraamverzorg(st)ers deze vraag onbeantwoord. Naast professionele ervaringen kunnen ook eventuele eigen ervaringen rond borstvoeding de houding ten aanzien van borstvoeding alsook de kennis hieromtrent beïnvloeden. Daarom vroegen we de respondenten of zij (of hun partner) zelf borstvoeding hebben gegeven, en hoe ze dit ervaren hebben 11. Grafiek 5 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed

12%

Geen antwoord 6%

Nee 28%

Een minder prettige ervaring

2% Ja 66%

86%

Een noch prettige, noch onprettige ervaring Een prettige ervaring

Ongeveer 2 op 3 respondenten (66%) heeft zelf borstvoeding gegeven. Voor 86% onder hen was dit een prettige ervaring, terwijl 2% het omschrijft als ‘noch prettig, noch onprettig’ en 12% borstvoeding geven een minder prettige ervaring vond.

11

We vroegen alle respondenten of zij of hun partner borstvoeding hebben gegeven. Deze vraag werd dus ook gesteld aan de respondenten zonder kinderen. We mogen bijgevolg verwachten dat wanneer rekening gehouden zou zijn met het al dan niet hebben van kinderen, het aandeel respondenten dat antwoordt zelf borstvoeding te hebben gegeven, nog hoger zou zijn geweest.

21

Om het specifieke karakter van hun rol als gezondheidswerker te kunnen identificeren, vroegen we de kraamverzorg(st)ers welke vragen rond borstvoeding ze krijgen van ouders. Onderstaande tabel geeft per item het percentage respondenten weer dat vragen over het betrokken item krijgt. Het gaat meer bepaald om de inhoudelijke verdeling van de verschillende onderwerpen binnen de vragen die deze gezondheidswerkers krijgen. Bovenaan de lijst vinden we het onderwerp waarover de kraamverzorg(st)ers de meeste vragen krijgen, terwijl het onderwerp onderaan de lijst het minst voorkomt in de vragen die moeders stellen. Deze cijfers geven bijgevolg geen informatie over de frequentie waarmee de gezondheidswerkers te maken krijgen met vragen rond borstvoeding. Tabel 2: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Voeding van de moeder

75

2. Tepelproblemen

72

3. Aanleggen van de baby aan de borst

69

4. Frequentie van de voeding

68

5. Afkolven

62

6. Moedermelk bewaren

57

7. Borstontsteking

54

8. Reflux

44

9. Bijvoeding en supplementen

43

10. Vaste voeding

12

11. Andere

7

Kraamverzorg(st)ers worden logischerwijze voornamelijk geconfronteerd met vragen die zich stellen in de periode waarin zij in contact komen met voedende moeders, met name de beginperiode van de borstvoeding. Vragen omtrent voeding van de moeder (75%), tepelproblemen (72%), het aanleggen van de baby aan de borst (69%) en de frequentie van de voeding (68%) komen het vaakst voor. Ongeveer 7 op 10 kraamverzorg(st)ers krijgt vragen over deze onderwerpen. Verder krijgt een aanzienlijke groep kraamverzorg(st)ers ook vragen over afkolven (62%), moedermelk bewaren (57%), borstontsteking (54%), reflux (44%) en bijvoeding en supplementen (43%). We stellen vast dat bij deze respondentengroep alle items hoog scoren, wat aangeeft dat kraamverzorg(st)ers met uiteenlopende vragen omtrent borstvoeding geconfronteerd worden en van hen dus een ruime kennis mag verwacht worden. Belangrijk in de ondersteuning van voedende moeders is de doorverwijzing naar andere gezondheidswerkers. Kraamverzorg(st)ers zijn immers noch paramedici, noch vroedvrouw. Hun signaalfunctie is cruciaal. 22

Grafiek 6 : Doorverwijzing

13% 22%

Verwijst u moeders door naar andere zorgverleners?

60%

Geen antw oord

5%

Vaak Soms

17%

Verwijst u moeders door naar Borstvoedingsorganisaties?

Nooit

7% 51% 25% 0%

20%

40%

60%

80% 100%

De meerderheid van de kraamverzorg(st)ers of 82% zegt moeders met problemen rond borstvoeding door te verwijzen naar andere zorgverleners: 6 op 10 kraamverzorg(st)ers verwijst soms door en ruim 1 op 5 doet dit zelfs vaak. Meer specifiek vroegen we nog of men moeders met borstvoedingsproblemen doorverwijst naar Borstvoedingorganisaties. 58% van de kraamverzorg(st)ers antwoordt hier bevestigend op: 51% verwijst soms door en slechts 7% zegt vaak door te verwijzen naar Borstvoedingsorganisaties. Verder verwijst een aanzienlijke groep (1 op 4) nooit door naar dergelijke organisaties. 17% van de kraamverzorg(st)ers geeft geen antwoord op deze vraag. C. Borstvoedingsbeleid Bij een grote meerderheid van de kraamverzorg(st)ers worden er bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd. Grafiek 7 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding, georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 19% Weet Niet Nee

63%

18%

Ja

23

63% van de kraamverzorg(st)ers stelt dat de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding organiseert, bij 18% onder hen gebeurt dit niet, en de overige 19% zegt hiervan niet op de hoogte te zijn. Ondanks het feit dat 63% van deze gezondheidswerkers aangeeft dat er bijkomende opleidingen worden georganiseerd, stelden we eerder vast dat het percentage kraamverzorg(st)ers dat reeds bijkomende opleiding of bijscholing volgde (49%), toch lager ligt (zie grafiek 2). We vroegen de respondenten tenslotte of zij weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar ze werken. Grafiek 8 : Weet van uitgeschreven borstvoedingsbeleid 100% 80% 53%

60% 41% 40% 20%

6%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

Meer dan de helft (53%) van de bevraagde kraamverzorg(st)ers antwoordt dat ze niet op de hoogte zijn van dergelijk beleid, terwijl ruim 4 op 10 (41%) hier wel weet zegt van te hebben. Hierbij merken we op dat de perceptie van een Borstvoedingsbeleid werd bevraagd en we geen uitspraak doen over het al dan niet aanwezig zijn van dergelijk beleid.

Kinderverzorg(st)ers A. Geslacht en leeftijd Alle 103 kinderverzorg(st)ers die onze vragenlijst beantwoordden zijn vrouwen. De leeftijdsverdeling van de respondenten ziet er als volgt uit.

24

Grafiek 9 : Leeftijdsverdeling kinderverzorgsters 100% 80% 60% 40%

30%

30%

24% 14%

20%

2%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

Gemiddeld zijn de kinderverzorgsters in dit onderzoek 36 jaar. De meerderheid van de respondenten bevindt zich in de twee laagste leeftijdscategorieën: 60% van de respondenten is tussen 21 en 39 jaar oud, 24% is tussen 40 en 49 jaar oud en een minderheid van 14% is ouder dan 50 jaar. De jongste respondent is 21 jaar terwijl de oudste 58 jaar is. B. Scholing en begeleiding Met betrekking tot opleiding rond borstvoeding en het begeleiden van voedende moeders kregen we onderstaande informatie. Bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding is bij de bevraagde kinderverzorgsters nagenoeg onbestaande. Grafiek 10 : Bijkomende opleiding of bijscholing

100%

90%

80% 60% 40% 20%

3%

7%


Geen antwoord

0% Geen

9 op 10 kinderverzorgsters zegt geen bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd te hebben. Slechts 3% van de respondenten volgde wel reeds extra opleiding.

25

Met behulp van een aantal items werd gepeild naar de mening van kinderverzorgsters wat betreft het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijkomende opleiding. Grafiek 11 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding

10%


35%

55%

5%


81%

14% 9%

Ik voel mij bekwaam om begeleiding te geven bij borstvoeding

65%

26% 4% 7%

Ik kreeg voldoende opleiding om borstvoeding te begeleiden

89%

6%

Ik heb nood aan bijscholing over borstvoeding 0%

44% 50%

20% Ja

40% Nee

60%

80%

100%

Geen antwoord

Meer dan de helft van de kinderverzorgsters (55%) is van mening dat het begeleiden van voedende moeders niet tot hun taak of opdracht behoort. 81% zegt dan ook dat ze niet op regelmatige basis advies geven rond borstvoeding. 65% van de bevraagde kinderverzorgsters zegt zich niet bekwaam te voelen om begeleiding rond borstvoeding te geven, terwijl zelfs 89% vindt dat ze hiervoor niet voldoende opleiding hebben gekregen. In deze context is het van belang om er terug naar te verwijzen dat 90% van de bevraagde kinderverzorgsters geen bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding volgde (zie grafiek 10). Terwijl een groot aandeel van de respondenten aldus aangeeft dat hun kennis omtrent borstvoeding beperkt is, ligt het aandeel kinderverzorgsters dat nood zegt te hebben aan bijscholing over borstvoeding lager (50%). De verklaring hiervoor vinden we in het gegeven dat 55% van deze kinderverzorgsters het niet als hun taak ziet om borstvoeding te begeleiden. Onderstaande grafiek geeft het aantal jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding weer.

26

Grafiek 12 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 32% 45%

Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord

14%

9%

De meeste kinderverzorgsters (45%) hebben minder dan 1 jaar ervaring met het begeleiden van voedende moeders. Opmerkelijk is echter dat 1 op 3 respondenten geen antwoord geeft op deze vraag. Wanneer we zien dat 86% van de respondenten eerder antwoordde dat ze niet op regelmatige basis advies geven rond borstvoeding, kunnen we veronderstellen dat de respondenten die geen antwoord gaven op deze vraag ook geen ervaring hebben met het begeleiden van borstvoeding. Naast het feit dat er behoorlijk wat jonge kinderverzorgsters onze vragenlijst beantwoordden, vormt dit eveneens een mogelijke verklaring voor het hoge aantal respondenten met minder dan 1 jaar ervaring. Omdat we mogen verwachten dat eigen ervaringen met borstvoeding hun invloed laten gelden, vroegen we de kinderverzorgsters of zij zelf borstvoeding hebben gegeven en of ze dit als een prettige, noch prettige noch onprettige, of als een minder prettige ervaring zouden omschrijven. Grafiek 13 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed 5%

Geen antwoord 4% Nee 39%


9% Ja 57%

Een noch prettige, noch onprettige ervaring 86% Een prettige ervaring

Bijna 6 op 10 van de bevraagde kinderverzorgsters (57%) heeft zelf borstvoeding gegeven. Voor een grote meerderheid van hen (86%) was dit een prettige ervaring. 9% vond het een noch prettige, noch onprettige ervaring en een kleine groep van 5% heeft zelf voeden als minder prettig ervaren. Rond welke items in verband met borstvoeding krijgen kinderverzorgsters vragen? Onderstaande tabel geeft per item het percentage kinderverzorgsters weer dat hierover vragen krijgt van ouders.

27

Tabel 3: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Vaste voeding

62


47

3. Reflux

29


28

5. Frequentie voeding

22

6. Afkolven

20

7. Voeding van de moeder

19

8. Andere

7


6

10. Tepelproblemen

2

11. Borstontsteking

2

De kinderverzorgsters geven aan dat zij vooral vragen krijgen die niet met het borstvoeden op zich te maken hebben. Vragen die deze gezondheidswerkers krijgen hebben vooral betrekking op vaste voeding: 62% van de bevraagde kinderverzorgsters krijgt hier vragen over. Zowat de helft of 47% van de respondenten krijgt vragen over bijvoeding en het toedienen van supplementen. En tenslotte wordt aan bijna 1 op 3 kinderverzorgsters advies gevraagd over reflux (29%) en het bewaren van moedermelk (28%). De kinderverzorgsters krijgen dus vooral te maken met vragen die niet rechtstreeks verband houden met het voeden zelf, maar betrekking hebben op de voeding van het kind tijdens de opvang. We vroegen de kinderverzorgsters verder of ze moeders met problemen rond borstvoeding doorverwijzen naar andere gezondheidswerkers. Grafiek 14 : Doorverwijzing

18% 12%


45% Geen antwoord

25%

Vaak Soms 24% Verwijst u moeders door naar Borstvoedingsorganisaties?

Nooit

3% 13% 60%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

28

Bijna 1 op 5 van de bevraagde kinderverzorgsters gaf geen antwoord op de vraag of ze moeders met problemen rond borstvoeding naar andere zorgverleners doorverwijzen. 57% van de respondenten verwijst moeders door: 45% verwijst soms door en een kleine groep van 12% doet dit vaak. Verder geeft 1 op 4 aan dat ze voedende moeders met problemen nooit doorverwijzen naar andere zorgverleners. In deze context stelt zich de vraag in welke mate kinderverzorgsters op de hoogte zijn van de bestaande doorverwijsmogelijkheden. Wanneer het gaat om het specifiek doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties merken we dat zelfs 1 op 4 deze vraag onbeantwoord laat. Een meerderheid van 60% zegt moeders met problemen rond borstvoeding nooit door te verwijzen naar dergelijke organisaties. Van de kinderverzorgsters die wel doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties (16%) zegt 13% dit soms te doen en 3% vaak. Het hoge aantal blanco’s bij deze vraag alsook het feit dat 60% nooit doorverwijst naar Borstvoedingsorganisaties laat veronderstellen dat kinderverzorgsters weinig bekend zijn met deze organisaties. C. Borstvoedingsbeleid Volgens de bevraagde kinderverzorgsters worden er weinig tot geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd. Grafiek 15 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 5%

14% Weet niet Nee Ja

81%

Bij 81% van de respondenten worden er geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken. Bij 5% onder hen is dit wel het geval en 14% zegt dit niet te weten. Er werd reeds aangetoond dat 50% van de kinderverzorgsters vragende partij is voor bijscholing over borstvoeding en zegt hier nood aan te hebben (zie grafiek 10). Hebben de kinderverzorgsters weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar ze werken?

29

Grafiek 16 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100%

87%

80% 60% 40% 9%

20%

4%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

Bijna 9 op 10 kinderverzorgsters geeft aan geen weet te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar ze werken. 9% van hen zegt dat van dergelijk beleid wel sprake is. Naar het al dan niet aanwezig zijn van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid werd met deze vraag echter niet gepeild.

3.2. Paramedici en medici Verantwoordelijken erkend kinderdagverblijf A. Geslacht en leeftijd Onder de 101 respondenten zijn er 100 vrouwen en 1 man. De leeftijdsverdeling van de respondenten wordt weergegeven in onderstaande grafiek. Grafiek 17 : Leeftijdsverdeling verantwoordelijken kinderdagverblijven 100% 80% 60% 38%

40% 20%

36%

14%

13% 0%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

Gemiddeld zijn de bevraagde verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven 39 jaar oud. De meeste respondenten bevinden zich in de leeftijdscategorieën 30-39 jaar en 40-49 jaar, samen maken ze 74% van de respondenten uit. De jongste respondent is 23 jaar, de oudste is 59.

30

B. Scholing en begeleiding Voor het opmaken van een situatieschets inzake bijkomende opleidingen rond borstvoeding en het begeleiden van voedende moeders stelden we onderstaande vragen. We vroegen de verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven of ze reeds bijkomende opleiding of bijscholing volgden rond borstvoeding Grafiek 18 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100%

85%

80% 60% 40% 13%

20%

2%

0% Geen


Geen antwoord

Slechts 2% van de bevraagde verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven volgde een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding. Deze groep van gezondheidswerkers heeft op regelmatige basis contact met jonge moeders en kan aldus een niet onbelangrijke ondersteunende en begeleidende rol bij borstvoeding vervullen. Men mag van hen bijgevolg een degelijke kennis terzake verwachten, waarvoor bijkomende opleiding of bijscholing aangewezen is. We peilden naar de mening van de respondenten ten opzichte van het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing.

31

Grafiek 19 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding 21% 27%


52% 8%


68% 24% 21%


44% 35%

12%


74% 14% 11%


31% 58%

0%

20% Ja

40% Nee

60%

80%

100%

Geen antwoord

Ongeveer 1 op 5 respondenten (21%) doet geen uitspraak over de vraag of het begeleiden van voedende moeders tot de taak of opdracht van verantwoordelijken voor erkende kinderdagverblijven hoort. Zij lieten deze vraag onbeantwoord. Volgens 52% van de respondenten behoort het begeleiden van borstvoeding echter wel tot hun taak. Toch zegt slechts 24% van de verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven regelmatig advies te geven rond borstvoeding. Wanneer we vragen of de respondenten zich bekwaam voelen om borstvoeding te begeleiden laat 21% dit in het midden. Slechts 35% van de verantwoordelijken voelt zich daadwerkelijk bekwaam om voedende moeders te begeleiden. Hierbij komt dat 74% aangeeft dat ze hier niet voldoende opleiding voor gehad hebben. Deze resultaten verklaren gedeeltelijk waarom deze respondenten weinig advies geven rond borstvoeding. De meerderheid of 58% van de respondenten geeft dan ook aan nood te hebben aan bijscholing over borstvoeding. Hoeveel jaren ervaring hebben de verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven met het begeleiden van borstvoeding? Grafiek 20 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 24% 37%


28%

11%

32

Bijna 4 op 10 respondenten (37%) heeft minder dan 1 jaar ervaring met het begeleiden van borstvoeding. 39% heeft meer dan 1 jaar ervaring van wie 28% meer dan 3 jaar, en 11% tussen 1 en 3 jaar. Bijna 1 op 4 respondenten gaf geen antwoord op deze vraag, hetgeen wellicht te verklaren is op basis van eerdere resultaten die aangaven dat 68% van de respondenten geen advies geeft rond borstvoeding (zie grafiek 19). Eigen ervaringen rond borstvoeding kleuren mogelijk de houding tegenover borstvoeding alsook de kennis hieromtrent. Daarom vroegen we de respondenten naar hun eigen ervaringen. Grafiek 21 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed 9% Geen antwoord 5% Nee 16%

3% Ja 79%

88%

Een minder prettige ervaring Een noch prettige, noch onprettige ervaring Een prettige ervaring

Zowat 8 op 10 respondenten (79%) – of hun partner – heeft zelf borstvoeding gegeven. Van de respondenten die zelf gevoed hebben, heeft 88% dit als prettig ervaren. Een kleine groep van 3% zegt dit noch als prettig, noch als onprettig ervaren te hebben, en bijna 1 op 10 (9%) omschrijft deze ervaring als minder prettig. Welke thema’s komen aan bod bij de vragen die verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven krijgen rond borstvoeding? De items waarover de respondenten vragen krijgen en bijhorende percentages worden weergegeven in onderstaande tabel.

33

Tabel 4: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Vaste voeding

55


48


48


40

5. Afkolven

31

6. Andere

25

7. Reflux

22


20

9. Tepelproblemen

7

10. Borstontsteking

6


3

Onderwerpen waar verantwoordelijken van kinderdagverblijven vooral vragen rond krijgen zijn vaste voeding, bijvoeding en supplementen, en het bewaren van moedermelk. Zowat de helft van de bevraagde respondenten krijgt hier vragen rond van ouders. Verder krijgt 4 op 10 respondenten vragen over de frequentie van de voeding, en aan bijna 1 op 3 verantwoordelijken wordt raad gevraagd in verband met afkolven . Deze resultaten tonen aan dat verantwoordelijken van kinderdagverblijven voornamelijk vragen krijgen rond onderwerpen die van praktisch belang zijn bij de opvang van het kind. Opmerkelijk zijn de gelijkenissen met de inhoudelijke verdeling van de vragen die moeders aan de kinderverzorgsters stellen. De verantwoordelijken van kinderdagverblijven kunnen via doorverwijzing naar andere zorgverleners of Borstvoedingsorganisaties een belangrijke rol spelen bij het ondersteunen van voedende moeders.

34

Grafiek 22 : Doorverwijzing

14% 19%

Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar andere zorgverleners?

51% 16%

Geen antwoord Vaak

16%

Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar Borstvoedingsorganisaties?

Soms

6%

Nooit

26% 52% 0%

20%

40%

60%

80% 100%

Verwijzen verantwoordelijken van kinderdagverblijven moeders met problemen rond borstvoeding door naar andere zorgverleners? De resultaten voor de verantwoordelijken van kinderdagverblijven blijken analoog te zijn aan de onderzoeksresultaten bij de kinderverzorgsters. 7 op 10 respondenten verwijzen voedende moeders met problemen door naar andere zorgverleners: ongeveer de helft van de respondenten (51%) verwijst moeders soms door, en 19% doet dit zelfs vaak terwijl 16% nooit doorverwijst naar andere zorgverleners. Meer specifiek doorverwijzen van voedende moeders naar Borstvoedingsorganisaties gebeurt minder. Allereerst stellen we vast dat 16% van de verantwoordelijken van kinderdagverblijven geen antwoord geeft op deze vraag. Verder verwijst 52% van de bevraagde respondenten nooit door naar Borstvoedingsorganisaties. 1 op 3 respondenten verwijst wel door naar deze organisaties: 26% doet dit soms en slechts 6% zegt dit vaak te doen. Mogelijk zijn de verantwoordelijken van kinderdagverblijven minder bekend met Borstvoedingsorganisaties en ligt hierin een verklaring voor de resultaten. C. Borstvoedingsbeleid Een ruime meerderheid van de respondenten stelt dat de organisatie of praktijk waar ze werken geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding organiseert.

35

Grafiek 23 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt ? 2% 3%

Weet niet Nee Ja

95%

Net zoals bij de kinderverzorgsters, stelt een ruime meerderheid (95%) van de verantwoordelijken van kinderdagverblijven dat er geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding worden georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken. Bij 2% van de respondenten worden er wel dergelijke opleidingen georganiseerd en 3% zegt hiervan geen weet te hebben. 58% van de verantwoordelijken van kinderdagverblijven geeft dan ook aan dat ze nood hebben aan bijscholing rond borstvoeding (zie grafiek 19). Tenslotte peilden we naar de mate waarin de respondenten weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. Grafiek 24 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100%

82%

80% 60% 40% 20%

15% 3%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

82% van de bevraagde respondenten zegt geen weet te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken, terwijl 15% hier wel gewag van maakt. Overeenkomstige resultaten werden eerder opgetekend voor de groep kinderverzorgsters. Merk op dat hiermee niet naar het feitelijk bestaan van dergelijk beleid werd gevraagd.

36

Regioverpleegkundigen Kind en Gezin A. Geslacht en leeftijd Al de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin die onze vragenlijst beantwoordden zijn vrouwen. De leeftijdsverdeling van de 91 respondenten ziet er als volgt uit. Grafiek 25 : Leeftijdsverdeling regioverpleegkundigen Kind en Gezin 100% 80% 60% 32%

40% 20%

34% 20%

14%

0% 0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

Voor de bevraagde regioverpleegkundigen van Kind en Gezin bedraagt de gemiddelde leeftijd 40 jaar. Respondenten uit de categorie van 40 tot 49 jaar zijn het sterkst vertegenwoordigd (34%), gevolgd door respondenten uit de categorie van 30 tot 39 jaar (32%). 1 op 5 regioverpleegkundigen is ouder dan 50 jaar, terwijl een minderheid van 14% twintigers zijn. De jongste respondent in deze beroepsgroep is 21 jaar, de oudste is 58 jaar. B.

Scholing en begeleiding

Hoe staan de regioverpleegkundigen tegenover het begeleiden van voedende moeders, en hoe is het gesteld met de opleiding of bijscholing die ze kregen? Volgden de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding?

37

Grafiek 26 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100% 80% 51%

60% 47% 40% 20%

2% 0% Geen


Geen antwoord

Slechts iets meer dan de helft van de respondenten, namelijk 51% volgde reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding. Aangezien deze gezondheidswerkers voor jonge ouders het aanspreekpunt bij uitstek vormen, lijkt het opportuun dat alle regioverpleegkundigen een degelijke opleiding en/of regelmatige bijscholing inzake borstvoeding volgen. Onderstaande grafiek vat de mening van de bevraagde regioverpleegkundigen samen wat betreft het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing. Grafiek 27 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding Het hoort bij mijn taak/opdracht om voedende moeders te begeleiden


1% 3% 96% 0%

8% 92%


7% 11%


6%

82% 27% 67% 13%


31% 56% 0%

20% Ja

40% Nee

60%

80%

100%

Geen antwoord

38

Zowat alle regioverpleegkundigen (96%) zien het begeleiden van voedende moeders als onderdeel van hun taak of opdracht. 92% van de bevraagde respondenten geeft dan ook regelmatig advies rond borstvoeding. Het percentage regioverpleegkundigen dat zich ook daadwerkelijk bekwaam voelt om borstvoeding te begeleiden ligt echter lager: 82% van de respondenten zegt zich hier bekwaam voor te voelen. Wanneer we peilen naar de opleiding of vorming die ze hiervoor genoten, geeft bijna 3 op 10 regioverpleegkundigen aan dat ze niet voldoende opleiding gehad hebben om voedende moeders te begeleiden. Hoewel de meerderheid van de regioverpleegkundigen zich dus wel bekwaam voelt en zegt voldoende opleiding te hebben gehad, zien we dat meer dan de helft (56%) antwoordt nood te hebben aan bijscholing over borstvoeding. Er werd de regioverpleegkundigen gevraagd naar het aantal jaren dat ze reeds ervaring hebben met het begeleiden van voedende moeders. Grafiek 28 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 0%

9%

9% Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord

82%

Een ruime meerderheid van 82% begeleidt reeds meer dan 3 jaar voedende moeders, terwijl 1 op 10 regioverpleegkundigen minder dan 1 jaar ervaring heeft, en eveneens 1 op 10 tussen 1 en 3 jaar ervaring heeft. Naast deze professionele ervaring laten ook persoonlijke ervaringen met borstvoeding hun invloed voelen in deze bevraging. We vroegen de respondenten daarom naar hun eigen borstvoedingservaringen.

39

Grafiek 29 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed Geen antwoord 1%

4%


9% Nee 22%

Ja 77%

Een noch prettige, noch onprettige ervaring 87% Een prettige ervaring

77% van de bevraagde regioverpleegkundigen heeft zelf borstvoeding gegeven. Van de respondenten die zelf hebben gevoed heeft een ruime meerderheid, of 87%, het als prettig ervaren. Bijna 1 op 10 omschrijft het als noch prettig, noch onprettig en 4% heeft aan borstvoeding een minder prettige ervaring overgehouden. We peilden naar de aard van de vragen die de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin rond borstvoeding krijgen. Tabel 5 : Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Frequentie van de voeding

97

2. Vaste voeding

97


96


96


95

6. Afkolven

93

7. Reflux

92

8. Tepelproblemen

91

9. Borstonsteking

88


87

11. Andere

75

Bovenaan de lijst van vragen die de regioverpleegkundigen rond borstvoeding krijgen staan frequentie van de voeding en vaste voeding. Maar liefst 97% van de bevraagde regioverpleegkundigen krijgt vragen over deze onderwerpen. 96% van deze gezondheidswerkers geeft aan dat hen advies wordt gevraagd over voeding van de moeder en bijvoeding en supplementen.

40

Verder zegt 95% van de respondenten vragen te krijgen over het bewaren van moedermelk en zien we dat aan ongeveer 9 op 10 raad wordt gevraagd in verband met afkolven (93%), reflux (92%), tepelproblemen (91%) en borstontsteking (88%). Tenslotte krijgt 87% van de bevraagde regioverpleegkundigen vragen over het aanleggen van de baby aan de borst en geeft 3 op 4 respondenten aan dat ze bovendien nog vragen krijgen met betrekking tot andere onderwerpen. Thema’s die hierbij aan bod komen zijn de combinatie van borstvoeding en werk, onzekerheid over de voedingswaarde/kwaliteit van de borstvoeding en het afbouwen van de borstvoeding. De bevraging toont aan dat de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin met een inhoudelijk ruime waaier aan vragen worden geconfronteerd. Een uitgebreide kennis over borstvoeding lijkt dan ook noodzakelijk. Het doorverwijzen naar andere zorgverleners en jonge ouders wegwijs maken in de verschillende zorgmogelijkheden voor moeder en kind maken intrinsiek deel uit van de begeleidende en adviserende functie die de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin vervullen. Grafiek 30 : Doorverwijzing


1% 8% 89% 2%

Geen antw oord Vaak


1% 1%

Soms Nooit

74% 24% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Bijna alle regioverpleegkundigen in ons onderzoek verwijzen moeders met problemen rond borstvoeding door naar andere zorgverleners: 89% onder hen verwijst soms door, terwijl 8% dat vaak doet. Een verwaarloosbare groep respondenten van 2% verwijst voedende moeders met problemen nooit door. Specifiek doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties gebeurt iets minder (75%): ongeveer 3 op 4 regioverpleegkundigen verwijst weliswaar soms door, maar slechts 1% van de respondenten verwijst vaak door. 1 op 4 regioverpleegkundigen verwijst zelfs nooit door naar dergelijke organisaties. Slechts 1% van deze gezondheidswerkers zegt dat ze in geval van borstvoedingsproblemen vaak doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties.

41

C. Borstvoedingsbeleid We vroegen de respondenten of er bijkomende opleidingen worden georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken, in casu Kind en Gezin. Grafiek 31 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 8% 20% Weet niet Nee Ja

72%

Volgens ruim 7 op 10 bevraagde regioverpleegkundigen worden er bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door Kind en Gezin. 1 op 5 van deze gezondheidswerkers antwoordt echter dat dit niet het geval is, en 8% zegt hier geen weet van te hebben. De regioverpleegkundigen van Kind en Gezin vormen een belangrijk en laagdrempelig aanspreekpunt voor jonge ouders. Het is dan ook van cruciaal belang dat al deze gezondheidswerkers – eventueel dankzij bijkomende opleidingen – in staat worden gesteld om voedende moeders van correcte informatie te voorzien. 56% van de regioverpleegkundigen is dan ook vragende partij voor bijscholing over borstvoeding (zie grafiek 27). Tenslotte werd de regioverpleegkundigen gevraagd of ze weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar ze werken (i.c. Kind en Gezin). Grafiek 32 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100% 80%

77%

60% 40% 16%

20%

7%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

42

Binnen deze respondentengroep antwoordt 16% dat ze niet op de hoogte zijn van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid, terwijl bijna 8 op 10 wel weet zegt te hebben van dergelijk beleid. Merk op dat hier enkel naar een perceptie werd gepeild; of er daadwerkelijk sprake is van dergelijk beleid werd niet bevraagd. Vroedvrouwen werkzaam in de thuiszorg A. Geslacht en leeftijd 78 van de bevraagde respondenten zijn vrouwen, onder de respondenten is er 1 man. Onderstaande grafiek toont de leeftijdsverdeling van de respondenten. Grafiek 33 : Leeftijdsverdeling vroedvrouwen 100% 80% 60% 42% 40% 20%

30% 19% 9% 0%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

De gemiddelde leeftijd van de vroedvrouwen in dit onderzoek is 39 jaar. De meeste vroedvrouwen situeren zich in de middencategorieën: ruim 4 op 10 respondenten (42%) bevinden zich in de leeftijdscategorie van 40 tot 49 jaar, en 3 op 10 respondenten zijn tussen 30 en 39 jaar oud. Ongeveer 1 op 5 vroedvrouwen (19%) is tussen 20 en 29 jaar oud en 1 op 10 is ouder dan 50 jaar. Terwijl de jongste vroedvrouw 21 jaar is, is de oudste 59 jaar. B. Bijscholing en begeleiding Met onderstaande vragen beoogden we een stand van zaken op te maken inzake het begeleiden van borstvoeding en het volgen van bijkomende opleiding. We vroegen de respondenten of ze reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding volgden.

43

Grafiek 34 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100% 80% 61% 60% 40%

28% 11%

20% 0% Geen


Geen antwoord

Zowat 6 op 10 van de bevraagde vroedvrouwen (61%) heeft reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd. Onder de 79 vroedvrouwen zijn er bovendien een tiental die de opleiding tot lactatiekundige hebben gevolgd. Terwijl het begeleiden van voedende moeders intrinsiek deel uitmaakt van hun taak als gezondheidswerker, kreeg toch 28% van de vroedvrouwen geen extra vorming hieromtrent. Onderstaande grafiek vormt een weerslag van de mening van vroedvrouwen ten aanzien van het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing. Grafiek 35 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding Het hoort bij mijn taak/opdracht om voedende moeders te begeleiden



1% 1%

98%

0% 1%

99%

4% 1%

95%

6%


18% 76% 19% 24%


57% 0%

20% Ja

40% Nee

60%

80%

100%

Geen antwoord

44

De vroedvrouwen in ons onderzoek zijn het erover eens dat het tot hun taak of opdracht behoort om voedende moeders te begeleiden (98%). Bijna allemaal geven ze dan ook regelmatig advies rond borstvoeding (99%). 95% van deze respondenten voelt zich bovendien bekwaam om advies rond borstvoeding te geven, en 76% geeft aan dat ze voldoende opleiding hebben gehad voor het begeleiden van voedende moeders. Terwijl een meerderheid van de vroedvrouwen zich dus wel bekwaam voelt en van mening is dat ze hiervoor voldoende opgeleid zijn, is toch bijna 6 op 10 vragende partij voor bijscholing over borstvoeding. Hun reeds bestaande kennis terzake en de dagdagelijkse ervaringen met voedende moeders maken kennelijk dat eventuele hiaten en beperkingen in deze kennis zich des te meer laten voelen. Het aantal jaren ervaring dat de vroedvrouwen in dit onderzoek hebben met het begeleiden van borstvoeding wordt weergegeven in onderstaande grafiek. Grafiek 36 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 1% 3%

9% Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord

87%

Veruit de meeste respondenten, namelijk 87%, hebben meer dan 3 jaar ervaring met het begeleiden van borstvoeding. Bijna 1 op 10 heeft tussen 1 en 3 jaar ervaring, terwijl een kleine groep – of 3% van de vroedvrouwen – minder dan 1 jaar ervaring hiermee heeft. Naast de opleiding en beroepservaring met borstvoeding laten ook eigen ervaringen met voeden hun invloed voelen op de houding die men aanneemt ten aanzien van borstvoeding. Er werd de vroedvrouwen dan ook gevraagd of ze zelf borstvoeding hebben gegeven en hoe ze dit beleefd hebben.

45

Grafiek 37 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed

5% Geen antwoord 2% Nee 18%

Een minder prettige ervaring 1% Ja 80%

94%


8 op 10 van de bevraagde vroedvrouwen heeft zelf gevoed, en een ruime meerderheid van hen (94%) heeft dit als prettig ervaren. Van de vroedvrouwen die zelf gevoed hebben, omschrijft een minderheid van 5% dit als minder prettig, en 1% zegt dit als noch prettig, noch onprettig ervaren te hebben. Rond welke items in verband met borstvoeding krijgen vroedvrouwen vragen in verband met borstvoeding? Onderstaande tabel geeft per item het percentage respondenten weer dat vragen hieromtrent krijgt. Tabel 6: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Frequentie van de voeding

100


97


96

4. Tepelproblemen

92

5. Afkolven

92


91


86

8. Reflux

85

9. Borstonsteking

85

10. Vaste voeding

62

11. Andere

52

De vroedvrouwen in ons onderzoek krijgen in de eerste plaats vragen rond de frequentie van de voeding. Alle respondenten geven aan dat hier advies over wordt gevraagd. Verder zegt 97% vragen te krijgen rond de voeding van de moeder en 96% rond het aanleggen van de baby aan de borst. Aan ongeveer 9 op 10 vroedvrouwen wordt raad gevraagd met betrekking tot tepelproblemen (92%), afkolven (92%), het bewaren van moedermelk (91%) en bijvoeding en supplementen (86%). 46

Ruim 8 op 10 respondenten krijgt vragen over reflux (85%) en borstontsteking (85%), terwijl vaste voeding met 62% onderaan het lijstje staat. De resultaten tonen aan dat alle items hoog scoren, wat aangeeft dat vroedvrouwen vragen krijgen over alle aspecten van borstvoeding. Dit stemt overeen met hun specifieke functie als gezondheidswerker. Dat vragen omtrent vaste voeding onderaan het lijstje staan, is niet verwonderlijk gezien vroedvrouwen vooral in de periode kort na de geboorte in contact komen met voedende moeders. Zowat de helft van de respondenten geeft bovendien aan dat ze ook vragen krijgen over andere onderwerpen dan de vooropgestelde items uit de vragenlijst. Hierbij komen onder andere vragen aan bod over de combinatie werk en borstvoeding, en over de onzekerheid of de baby genoeg heeft. Er werd de vroedvrouwen verder gevraagd of ze moeders met problemen rond borstvoeding doorverwijzen naar andere zorgverleners of Borstvoedingsorganisaties. Grafiek 38 : Doorverwijzing

8% 4%


77% 11% Geen antw oord Vaak

8% 2%


Soms Nooit

71% 19%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Een meerderheid van de vroedvrouwen (81%) verwijst moeders met borstvoedingsproblemen door naar andere zorgverleners: 77% verwijst soms door, 11% nooit en een kleine groep van 4% verwijst bij problemen vaak door naar andere zorgverleners. Wanneer we specifiek vragen of vroedvrouwen doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties stellen we vast dat 73% dit doet: 71% zegt in sommige gevallen door te verwijzen terwijl slechts 2% vaak doorverwijst. 19% van de vroedvrouwen verwijst moeders met borstvoedingsproblemen nooit door naar Borstvoedingsorganisaties.

47

C. Borstvoedingsbeleid Volgens een kleine meerderheid van de respondenten worden er door de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd. Grafiek 39 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 9%

Weet niet Nee

52%

39%

Ja

52% stelt dat de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen organiseert, bij 39% van de respondenten worden er geen opleidingen georganiseerd en 9% zegt hier niet op de hoogte van te zijn. Terwijl iets meer dan de helft van de vroedvrouwen antwoordt dat er reeds bijkomende opleidingen worden georganiseerd, stellen we vast dat toch 57% aangeeft nood te hebben aan bijscholing rond borstvoeding (zie grafiek 35). Het begeleiden van voedende moeders maakt intrinsiek deel uit van de taak die vroedvrouwen vervullen, en een degelijke kennis van zaken via bijkomende opleidingen lijkt hiervoor dan ook een voorwaarde sine qua non. Hebben de respondenten weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken? Grafiek 40 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100% 80%

60%

60% 29%

40%

11%

20% 0% Ja

Nee

Geen antwoord

29% van de bevraagde vroedvrouwen zegt geen weet te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. Een meerderheid van 6 op 10 geeft aan hier wel weet van te hebben. Deze vraag peilt enkel naar de perceptie van de vroedvrouwen, waarmee buiten beschouwing wordt gelaten of er daadwerkelijk sprake is van een Borstvoedingsbeleid.

48

Huisartsen A. Geslacht en leeftijd Onder de 93 huisartsen in dit onderzoek zijn er 61% mannen en 39% vrouwen. De leeftijdsverdeling wordt weergegeven in onderstaande grafiek. Grafiek 41 : Leeftijdsverdeling huisartsen 100% 80% 60% 31%

40% 20%

29%

34%

5%

0%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

Gemiddeld zijn de huisartsen 43 jaar oud. Terwijl een minderheid van de respondenten (5%) jonger is dan 30 jaar, zijn de overige leeftijdscategorieën quasi gelijk vertegenwoordigd. 31% van de huisartsen is tussen 30 en 39 jaar, 29% tussen 40 en 49 jaar en 34% van deze respondentengroep is ouder dan 50 jaar. De jongste huisarts is 26 jaar terwijl de oudste 60 jaar is. B. Scholing en begeleiding Onderstaande resultaten schetsen een stand van zaken met betrekking tot bijkomende opleiding rond borstvoeding en de manier waarop huisartsen het begeleiden van borstvoeding ervaren. We peilden naar de mate waarin huisartsen reeds bijkomende opleiding of bijscholing volgden.

49

Grafiek 42 : Bijkomende opleiding of opleiding 100% 80%

68%

60% 40% 20%

16%

16%


Geen antwoord

0% Geen

Slechts 16% van de huisartsen volgde een bijkomende opleiding of bijscholing over borstvoeding. Deze gezondheidswerkers van de eerste lijn vormen vaak een eerste contactpersoon bij problemen rond borstvoeding, van wie moeders voldoende deskundigheid mogen verwachten. De mening van huisartsen wat betreft het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing werd getoetst met behulp van onderstaande vragen. Grafiek 43 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding 3% 7%


90%

2% Ik geef regelmatig advies rond borstvoeding

32%

66%

7%


28%

65%

3%


71%

26% 3%


29%

0%

20% Ja

40% Nee

68% 60%

80%

100%

Geen antwoord

De huisartsen zijn het erover eens dat het begeleiden van voedende moeders onderdeel uitmaakt van hun professionele taak (90%). Ongeveer 2 op 3 huisartsen (66%) zegt dan ook regelmatig advies te geven in verband met borstvoeding en voelt zich hier bovendien bekwaam voor (65%).

50

Toch geeft maar liefst 71% van hen aan dat ze niet voldoende opleiding kregen om borstvoeding te begeleiden en is 68% van de huisartsen vragende partij voor bijscholing. Wanneer we het hoge aandeel huisartsen dat nog geen bijkomende opleiding of bijscholing volgde (68%) in beschouwing nemen, is deze grote vraag naar bijscholing nauwelijks verrassend te noemen. Het aantal jaren ervaring van huisartsen met het begeleiden van borstvoeding wordt weergegeven in onderstaande grafiek. Grafiek 44 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 10%

14% 11%


65%

Een meerderheid van 65% heeft meer dan 3 jaar ervaring met het begeleiden van borstvoeding. 11% van de huisartsen zegt tussen 1 en 3 jaar ervaring te hebben en 14% heeft minder dan 1 jaar ervaring met voedende moeders. Niet alleen professionele maar ook persoonlijke ervaringen met borstvoeding werden bevraagd. De eigen beleving van borstvoeding zal immers de attitude en kennis omtrent borstvoeding mee beïnvloeden. Grafiek 45 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed

3%



4% Ja 75%

93%


3 op 4 huisartsen of hun partner hebben zelf borstvoeding gegeven. Voor bijna al deze voedsters was het een prettige ervaring (93%), terwijl 4% het omschrijft als noch prettig, noch onprettig en 3% dit een minder prettige ervaring vond.

51

Om zicht te krijgen op de specifieke aard van de begeleidingstaak van de huisartsen peilden we naar de vragen die huisartsen over borstvoeding krijgen. Voor elk item wordt in onderstaande tabel het percentage respondenten weergegeven dat vragen over het betrokken item krijgt. Tabel 7: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Borstontsteking

85


80

3. Tepelproblemen

78


74


56

6. Reflux

53

7. Vaste voeding

50


48

9. Afkolven

48


33

11. Andere

7

Huisartsen worden kennelijk met een brede waaier aan borstvoedingsvragen geconfronteerd. Alle voornoemde items blijken ruim aan bod te komen. 85% van de huisartsen krijgt vragen over borstontsteking, 80% over de frequentie van de voeding en 78% komt met vragen omtrent tepelproblemen in aanraking. Verder zegt 74% van de respondenten dat hen raad wordt gevraagd in verband met bijvoeding en het toedienen van supplementen. Ruim de helft van de huisartsen geeft aan dat onderwerpen als voeding van de moeder (56%), reflux (53%) en vaste voeding (50%) ter sprake komen. Tenslotte krijgt 48% van de huisartsen vragen over het aanleggen van de baby aan de borst en over afkolven, terwijl 1 op 3 bevraagd wordt over het bewaren van moedermelk. We vroegen de huisartsen verder in welke mate ze bij borstvoedingsproblemen doorverwijzen naar andere zorgverleners of Borstvoedingsorganisaties. Vermits huisartsen vaak een eerste aanspreekpunt vormen voor moeders met borstvoedingsproblemen spelen zij een belangrijke rol bij het aanreiken van andere mogelijkheden inzake zorg en advies.

52

Grafiek 46 : Doorverwijzing 2% Verwijst u moeders door naar andere zorgverleners?

17% 64% 17%

Geen antw oord Vaak

3% 8%


Soms Nooit

27% 62% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

De meerderheid van de huisartsen (81%) zegt bij problemen door te verwijzen naar andere zorgverleners: 64% onder hen doet dit soms, terwijl 17% vaak doorverwijst. Hiertegenover staat een groep van 17% huisartsen die moeders met borstvoedingsproblemen nooit doorverwijst. Wanneer het specifiek doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties betreft, stellen we vast dat dit in mindere mate gebeurt: 35% van de huisartsen antwoordt hierop bevestigend. 27% verwijst soms door en een minderheid van 8% zegt vaak door te verwijzen naar dergelijke organisaties. Ruim 6 op 10 van de bevraagde huisartsen verwijst bij borstvoedingsproblemen nooit door naar Borstvoedingsorganisaties. C. Borstvoedingsbeleid Er werd de huisartsen gevraagd of er door de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding worden georganiseerd. Grafiek 47 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 8%

4% Weet niet Nee Ja

88%

Bijna 9 op 10 huisartsen in dit onderzoek geeft aan dat er geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding worden georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken. Bij 8% van de respondenten worden wel dergelijke opleidingen georganiseerd en 4% zegt hiervan niet op de hoogte te zijn. Eerder gaf echter 68% van de huisartsen aan nood te hebben aan bijscholing over borstvoeding (zie grafiek 43). 53

Tenslotte vroegen we de huisartsen of zij weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. Grafiek 48 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100%

83%

80% 60% 40% 20%

15% 2%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

83% van de huisartsen zegt geen weet te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken, terwijl 15% zegt hiervan wel op de hoogte te zijn. Merk op dat met deze vraag niet gepeild werd naar het al dan niet bestaan van dergelijk beleid.

Gynaecologen Gezien de lage respons en het kleine aantal respondenten in deze beroepsgroep, dienen de resultaten met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Bovendien stellen we vast dat het aandeel respondenten dat geen antwoord geeft bij een aantal vragen aanzienlijk is. Hoewel vooral de beperkte respondentengroep hiervoor verantwoordelijk is, noopt dit tot nog meer voorzichtigheid bij het interpreteren van onderstaande onderzoeksresultaten. A. Geslacht en leeftijd Deze respondentengroep bestaat uit 49 gynaecologen, waarmee een respons van 16% werd bereikt. 41% van de gynaecologen in dit onderzoek zijn mannen, 59% zijn vrouwen. Gegevens met betrekking tot hun leeftijd worden weergegeven in onderstaande grafiek.

54

Grafiek 49 : Leeftijdsverdeling gynaecologen 100% 80% 60% 33%

40%

33%

34%

20% 0%

0%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

De gynaecologen in deze respondentengroep zijn gemiddeld 46 jaar oud. Alle respondenten zijn minstens 30 jaar, en quasi gelijk gespreid over de drie hoogste leeftijdscategorieën. Ongeveer 1 op 3 gynaecologen is tussen 30 en 39 jaar, een zelfde aandeel onder hen is tussen 40 en 49 jaar en iets meer dan 1 op 3 is tenslotte ouder dan 50 jaar. Terwijl de jongste respondent 30 jaar oud is, is de oudste 69 jaar. B. Scholing en begeleiding Volgden de gynaecologen reeds bijkomende opleiding rond borstvoeding en hoe staan ze tegenover bijscholing en het begeleiden van borstvoeding? Met behulp van onderstaande vragen krijgen we hier zicht op. De gynaecologen blijken weinig tot geen bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd te hebben. Grafiek 50 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100% 80%

65%

60% 33%

40% 20%

2%

0% Geen


Geen antwoord

55

Opmerkelijk is hier het hoge aantal respondenten dat geen antwoord gaf op de vraag. Maar liefst 1 op 3 laat deze vraag onbeantwoord. Daarnaast zegt 65% geen bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd te hebben. Van deze gezondheidswerkers die moeders voornamelijk tijdens de zwangerschap begeleiden, heeft slechts een minderheid van 2% wel dergelijke opleiding of bijscholing gehad. De mening van gynaecologen ten aanzien van het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing wordt samengevat in onderstaande figuur. Grafiek 51 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding 10%


10%


35%

55%

21%


12%


12%

69% 37% 51% 53% 35%

14%


49% 37%

0%

20% Ja

40% Nee

60%

80%

100%

Geen antwoord

Ruim de helft van de gynaecologen (55%) is van mening dat het begeleiden van voedende moeders tot hun taak behoort. Wanneer we hen vragen of ze ook daadwerkelijk advies geven rond borstvoeding, zegt bijna 7 op 10 dit regelmatig te doen. Het aandeel gynaecologen dat zegt zich bekwaam te voelen om begeleiding bij borstvoeding te geven, ligt echter lager (51%), en slechts 35% van de respondenten vindt dat ze voldoende opleiding hiervoor hebben gekregen. Eerder kwam reeds aan bod dat slechts een kleine groep gynaecologen (2%) reeds bijkomende opleiding of bijscholing over borstvoeding heeft gevolgd. We stellen verder vast dat 37% van de gynaecologen nood zegt te hebben aan bijscholing (37%).

56

Er werd gepeild naar het aantal jaren ervaring dat de gynaecologen hebben met het begeleiden van borstvoeding. Grafiek 52 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 16%

2% 2% Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord 80%

De meerderheid van de respondenten (80%) heeft meer dan 3 jaar ervaring met het begeleiden van voedende moeders. 2% van de gynaecologen heeft tussen 1 en 3 jaar ervaring, en nog eens 2% van hen heeft minder dan 1 jaar ervaring met het begeleiden van borstvoeding. Een aanzienlijke groep van 16% laat deze vraag onbeantwoord. We vroegen de respondenten ook of ze zelf borstvoeding hebben gegeven en hoe ze dit hebben ervaren. Ook persoonlijke borstvoedingservaringen laten immers hun invloed gelden op de attitude en kennis die men over borstvoeding heeft. Grafiek 53 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed

21%



2% Ja 72%

77%


72% van de bevraagde gynaecologen – of hun partner – heeft zelf borstvoeding gegeven. Voor meer dan 3 op 4 van hen (77%) was dit een prettige ervaring. Een kleine groep respondenten – 2% - omschrijft het als noch prettig, noch onprettig en een niet onbelangrijke 21% zegt borstvoeding als minder prettig ervaren te hebben. We vroegen de gynaecologen welke onderwerpen aan bod komen wanneer zij vragen omtrent borstvoeding krijgen. Op deze manier willen we zicht krijgen op het specifieke karakter van de zorgtaak die de gynaecoloog heeft bij de begeleiding van borstvoeding.

57

Tabel 8: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders?

Procent 1. Borstontsteking

90

2. Tepelproblemen

79


67

4. Afkolven

54


51


49


38

8. Reflux

28


18

10. Vaste voeding

18

11. Andere

10

Onderwerpen die het meest aan bod komen zijn borstontsteking (90%) en tepelproblemen (79%). Te verwachten is dat deze vragen vooral anatomisch en fysiologisch van aard zijn en dus tot de directe zorgtaak van de gynaecoloog behoren. Daarnaast stellen we echter ook vast dat bijna 7 op 10 gynaecologen aangeeft dat hen raad wordt gevraagd met betrekking tot de frequentie van de voeding. Verder zien we dat iets meer dan de helft van hen geconfronteerd wordt met vragen omtrent afkolven (54%) en voeding van de moeder (51%). Tenslotte krijgt ook een aanzienlijke groep gynaecologen vragen over bijvoeding en het toedienen van supplementen (49%), aanleggen van de baby aan de borst (38%) en reflux (28%). Bij het ondersteunen van voedende moeders speelt het doorverwijzen naar de juiste zorgverleners een belangrijke rol. We vroegen de gynaecologen in welke mate ze moeders met borstvoedingsproblemen doorverwijzen naar andere zorgverleners of Borstvoedingsorganisaties.

58

Grafiek 54 : Doorverwijzing 10% Verwijst u moeders door naar andere zorgverleners?

41% 43% 6% Geen antw oord Vaak

10% 14%


Soms Nooit

33% 43% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

De meerderheid van de gynaecologen (84%) die onze vragenlijst beantwoordden verwijzen bij borstvoedingsproblemen door naar andere zorgverleners. 43% van hen zegt dit soms te doen, terwijl 41% vaak doorverwijst. Slechts 6% van de respondenten verwijst bij borstvoedingsproblemen nooit door. Doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties gebeurt echter minder. Ruim 4 op 10 gynaecologen (43%) doet dit nooit. Van de 47% gynaecologen die doorverwijzen, antwoordt 33% dat ze soms doorverwijzen en een minderheid van 14% zegt vaak naar Borstvoedingsorganisaties door te verwijzen. C. Borstvoedingsbeleid Worden er door de organisatie of praktijk waar deze gynaecologen werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd? Grafiek 55 : Bijkomende opleidingen rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 2%

20% Weet niet Nee Ja

78%

Bijna 8 op 10 respondenten (78%) stelt dat de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding organiseert.

59

Dit cijfer is enigszins verwonderlijk gezien het kleine aandeel gynaecologen (2%) dat reeds bijkomende opleiding of bijscholing volgde (zie grafiek 50). Volgens 1 op 5 wordt er door hun organisatie of praktijk geen bijkomende opleiding georganiseerd en 2% is hiervan niet op de hoogte. Er werd de gynaecologen tenslotte gevraagd of ze weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. Grafiek 56 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100%

86%

80% 60% 40% 14%

20%

0%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

Een ruime meerderheid van 86% geeft aan weet te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid, terwijl 14% van de gynaecologen hier niet van op de hoogte is. Bij deze vraag werd de perceptie bevraagd, en wordt aldus buiten beschouwing gelaten of van dergelijk beleid al dan niet sprake is.

Pediaters A. Geslacht en leeftijd Van de 81 respondenten zijn bijna 3 op 4 (74%) vrouwelijke en ruim 1 op 4 (26%) mannelijke pediaters. Aan de hand van onderstaande grafiek geven we de leeftijdsverdeling weer. Grafiek 57 : Leeftijdsverdeling pediaters 100% 80% 60%

41%

40% 20%

22%

30%

6%

1%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

60

De gemiddelde leeftijd van de pediaters bedraagt 44 jaar. Terwijl slechts 6% van de respondenten jonger dan 30 is, bevinden de meeste pediaters zich in de leeftijdscategorie van 30 tot 39 jaar (41%). Verder is 22% tussen 40 en 49 jaar oud, en is 30% ouder dan 50 jaar. De jongste pediater in dit onderzoek is 26 jaar, terwijl de oudste 77 jaar is. De jonge leeftijd van een aantal pediaters kan wellicht worden verklaard door het opnemen van stagiairs in de steekproef. B. Scholing en begeleiding Om een stand van zaken te schetsen met betrekking tot de reeds gevolgde opleiding rond borstvoeding en hun visie op het begeleiden van moeders legden we de pediaters onderstaande vragen voor. Werd er reeds bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd? Grafiek 58 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100% 80%

68%

60% 40%

20%

12%

20% 0% Geen


Geen antwoord

Slechts een kleine groep van 12% pediaters heeft een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd. Terwijl 7 op 10 respondenten aangeeft dat ze geen extra vorming volgden, laat 2 op 10 deze vraag onbeantwoord en zegt de overige 12% kinderartsen een bijkomende opleiding of bijscholing omtrent borstvoeding te hebben gevolgd. De mening van de pediaters omtrent het begeleiden van voedende moeders en de nood aan bijscholing wordt samengevat in onderstaande figuur.

61

Grafiek 59 : Mening begeleiding en opleiding rond borstvoeding 8% 8%

Het hoort bij m ijn taak/opdracht om voedende m oeders te begeleiden

85%

9% 15%

Ik geef regelm atig advies rond borstvoeding

Ik voel m ij bekwaam om begeleiding te geven bij borstvoeding

11% 9%


10%

76%

80% 32%

12%


38% 0%

20%

40%

Ja

Nee

58% 50%

60%

80%

100%

Geen antwoord

Ruim 8 op 10 pediaters (85%) is van mening dat het begeleiden van voedende moeders deel uitmaakt van hun taak of opdracht als gezondheidswerker. 75% van hen zegt dan ook regelmatig advies rond borstvoeding te geven en 80% voelt zich hiervoor bekwaam. 58% van de pediaters vindt dat ze voldoende opleiding kregen om borstvoeding te begeleiden terwijl 32% van de pediaters een andere mening is toegedaan. Belangrijk is dat in deze respondentengroep bijna 4 op 10 (38%) een vraag uit naar bijscholing over borstvoeding. Hoeveel jaren ervaring hebben de pediaters met het begeleiden van borstvoeding? Grafiek 60 : Jaren ervaring met het begeleiden van borstvoeding 11%

14% 2% Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 3 jaar Meer dan 3 jaar Geen antw oord

73%

Ongeveer 7 op 10 pediaters (73%) heeft reeds meer dan 3 jaar ervaring met het begeleiden van borstvoeding. Een kleine groep van 2% heeft tussen 1 en 3 jaar ervaring en 14% geeft aan minder dan 1 jaar ervaring met borstvoeding te hebben. De eigen ervaringen van pediaters met borstvoeding laten mogelijk hun invloed voelen op de houding die ze aannemen tegenover borstvoeding. We vroegen hen dan ook of zij of hun partner zelf gevoed hebben, en hoe ze dit beleefd hebben.

62

Grafiek 61 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed

1% 6%


Ja 77%

93%

Een minder prettige ervaring Een noch prettige, noch onprettige ervaring Een prettige ervaring

77% of bijna 8 op 10 pediaters – of hun partner – heeft zelf borstvoeding gegeven. Een ruime meerderheid, namelijk 93% van deze respondenten omschrijft het voeden als een prettige ervaring. 6% heeft het zelf voeden als noch prettig, noch onprettig ervaren, en 1% van de pediaters omschrijft het als een minder prettige ervaring. We vroegen de pediaters naar de aard van de onderwerpen die aan bod komen wanneer ouders advies vragen in verband met borstvoeding. Op deze manier willen we het specifieke karakter van de vragen die pediaters krijgen, in kaart brengen. Tabel 9: Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders? Procent 1. Frequentie van de voeding

89

2. Reflux

87


86


76

5. Vaste voeding

75

6. Afkolven

72


69

8. Tepelproblemen

53


44

10. Borstontsteking

42

11. Andere

13

Bovenaan de lijst met vragen die pediaters rond borstvoeding krijgen staan de onderwerpen: frequentie van de voeding (89%), reflux (87%) en bijvoeding en supplementen (86%). Bijna 9 op 10 pediaters zegt vragen rond deze onderwerpen te krijgen. Verder krijgt ongeveer 3 op 4 vragen over voeding van de moeder (76%), vaste voeding (75%) en afkolven (72%). Aan bijna 7 op 10 respondenten wordt advies gevraagd over het bewaren van moedermelk, en meer dan de helft (53%) krijgt vragen over tepelproblemen.

63

Tenslotte worden kinderartsen ook geconfronteerd met vragen omtrent het aanleggen van de baby aan de borst (44%) en borstontsteking (42%). Ruim 1 op 10 pediaters (13%) meldt dat ze nog met andere dan voornoemde items rond borstvoeding te maken krijgen, waaronder bijvoorbeeld vragen over allergieën. De vragen die kinderartsen over borstvoeding krijgen, beperken zich dus niet tot onderwerpen die rechtstreeks gerelateerd zijn aan de gezondheid van de baby. Ook praktische aspecten van het voeden, en moeilijkheden die zich bij de moeder kunnen voordoen, komen aan bod (o.a. voeding van de moeder, afkolven en borstontsteking). Het doorverwijzen van moeders met borstvoedingsproblemen naar de geëigende zorgverleners is een belangrijk aspect bij het bevorderen en ondersteunen van borstvoeding. Grafiek 62 : Doorverwijzing 10% 11%


60% 19%

Geen antw oord Vaak


12%

Soms

2%

Nooit

38% 47% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ongeveer 7 op 10 pediaters (71%) verwijst moeders in geval van borstvoedingsproblemen door naar andere zorgverleners: 60% doet dit soms en 11% doet dit vaak. Bijna 1 op 5 zegt nooit door te verwijzen naar andere gezondheidswerkers. Naar Borstvoedingsorganisaties wordt in mindere mate doorverwezen. Bijna de helft van de kinderartsen (47%) zegt bij moeilijkheden rond borstvoeding nooit door te verwijzen naar deze organisaties. 4 op 10 pediaters verwijst wel door naar Borstvoedingsorganisaties: 38% verwijst soms door en een kleine groep van 2% zegt vaak door te verwijzen naar deze organisaties.

64

C. Borstvoedingsbeleid Worden er bijkomende opleidingen georganiseerd door de organisatie of praktijk waar de pediaters werken? Grafiek 63 : Bijkomende opleidingen georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 8%

46%

Weet niet Nee Ja

46%

Terwijl er volgens 46% van de pediaters bijkomende opleidingen rond borstvoeding worden georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken, is dit volgens een even grote groep niet het geval. Tenslotte werd de pediaters gevraagd of ze weet hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. Grafiek 64 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100% 80% 60%

57% 42%

40% 20%

1%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

Terwijl 42% van de pediaters geen weet zegt te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken, zegt bijna 6 op 10 hier wel van op de hoogte te zijn. Hiermee doen we geen uitspraak over het al dan niet aanwezig zijn van dergelijk beleid.

65

3.3. Opvangouders De opvangouders rekenen we tot de semi-professionele gezondheidswerkers. Voor deze groep respondenten omvat de vragenlijst een beperkter aantal vragen die peilen naar profielgegevens. A.

Geslacht en leeftijd

De respondentengroep bestaat uit 91 vrouwen en 1 man. Onderstaande grafiek geeft de leeftijdsverdeling van de bevraagde opvangouders weer. Grafiek 65 : Leeftijdsverdeling opvangouders 100% 80% 60% 33%

40% 20%

35% 18%

14%

0%

0% 20-29

30-39

40-49

50+

Geen antwoord

Voor de opvangouders is de gemiddelde leeftijd 40 jaar. Deze groep respondenten bestaat voornamelijk uit dertigers en veertigers. Zij maken respectievelijk 33% en 35% van de bevraagde opvangouders uit. 18% van de opvangouders is ouder dan 50 jaar terwijl 14% tussen 20 en 29 jaar oud is. Bij deze respondentengroep is de jongste 22 jaar en de oudste 62 jaar. B.

Scholing en begeleiding

We vroegen de opvangouders of ze reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding volgden.

66

Grafiek 66 : Bijkomende opleiding of bijscholing 100%

89%

80% 60% 40% 7%

20%

4%

0% Geen


Geen antwoord

Een meerderheid van 89% van de bevraagde opvangouders volgde geen bijkomende opleiding of bijscholing. Omdat de eigen ervaringen met borstvoeding de houding ten aanzien van borstvoeding en de kennis hieromtrent kunnen beïnvloeden, vroegen we de opvangouders of zij of hun partner zelf borstvoeding hebben gegeven en hoe ze dit ervaren hebben. Grafiek 67 : Beleving borstvoeding indien zelf gevoed 9%



5% Ja 63%

86%


63% van deze respondenten heeft zelf gevoed. Van de opvangouders – of hun partner – die zelf borstvoeding hebben gegeven, heeft 86% dit als prettig ervaren. 5% zegt dat het een noch prettige, noch onprettige ervaring was, terwijl bijna 1 op 10 dit omschrijft als een minder prettige ervaring. Welke vragen rond borstvoeding krijgen opvangouders? Onderstaande tabel geeft het percentage respondenten weer dat vragen krijgt rond het betrokken item.

67

Tabel 4 : Rond welke items i.v.m. borstvoeding krijgt u vragen van ouders?

Procent 1. Vaste voeding

65


51


50

4. Afkolven

34


33


23

7. Reflux

18

8. Tepelproblemen

15

9. Borstontsteking

13


11

11. Andere

5

Opvangouders krijgen in de eerste plaats vragen over vaste voeding (65%) of bijvoeding en het toedienen van supplementen (51%). De helft van de respondenten geeft aan vragen te krijgen rond de frequentie van de voeding. Verder krijgt 1 op 3 opvangouders vragen rond het afkolven van moedermelk en aan zowat evenveel opvangouders wordt raad gevraagd in verband met de voeding van de moeder. De vragen waar de opvangouders mee te maken krijgen, zijn terug te brengen tot de specifieke rol die zij vervullen als opvangouder en houden vooral verband met het voeden van de baby tijdens de opvang. Opvangouders staan vaak dagelijks in contact met moeders en kunnen hierdoor een belangrijke signaalfunctie hebben bij problemen met borstvoeding. We vroegen hen of ze moeders bij borstvoedingsproblemen doorverwijzen naar andere zorgverleners of Borstvoedingsorganisaties. Grafiek 68 : Doorverwijzing

Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar andere zorgverleners?

22% 12% 47% 19%

Geen antw oord Vaak

24%

Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar Borstvoedingsorganisaties?

Soms

3%

Nooit

19% 54% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

68

Opvallend is dat meer dan 1 op 5 opvangouders (22%) deze vraag onbeantwoord liet. 59% van de respondenten verwijst moeders bij borstvoedingsproblemen door naar andere zorgverleners: 47% verwijst soms door en 12% doet dit vaak. Zowat 1 op 5 verwijst echter nooit door. Het hoge aantal blanco’s alsook het hoge aandeel opvangouders dat nooit doorverwijst laat vermoeden dat de opvangouders onvoldoende op de hoogte zijn van de mogelijkheden op het vlak van doorverwijzing. Wanneer we meer specifiek vragen of opvangouders doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties, zien we dat dit nog minder gebeurt. Ook hier is het aandeel respondenten dat de vraag onbeantwoord laat hoog, namelijk 24%. Meer dan de helft van de respondenten (54%) geeft aan dat ze nooit doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties. Ongeveer 1 op 4 opvangouders verwijst wel door naar dergelijke organisaties: 19% doet dit soms en 3% vaak. Een verklaring voor het hoge aantal blanco’s voor deze vraag en het aantal respondenten dat nooit doorverwijst ligt mogelijk in een beperkte bekendheid van Borstvoedingsorganisaties bij opvangouders. C.

Borstvoedingsbeleid

De meerderheid van de respondenten geeft aan dat de organisatie of praktijk waar ze werken (in casu de diensten voor opvanggezinnen) geen bijkomende opleidingen rond borstvoeding organiseert. Grafiek 69 : Bijkomende opleiding rond borstvoeding georganiseerd door de organisatie / praktijk waar men werkt 7% 29% Weet niet Nee Ja

64%

Volgens 64% van de bevraagde opvangouders worden er geen bijkomende opleidingen georganiseerd, terwijl dit bij 29% van de opvangouders wel het geval blijkt te zijn. Meer dan 1 op 4 zegt niet te weten of dergelijke opleidingen worden georganiseerd. Hebben de opvangouders weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken?

69

Grafiek 70 : Weet van uitgeschreven Borstvoedingsbeleid 100%

83%

80% 60% 40% 20%

15% 2%

0% Ja

Nee

Geen antwoord

Terwijl een ruime meerderheid van 83% aangeeft dat ze niet op de hoogte zijn van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid, zegt 15% hier wel weet van te hebben. Of dergelijk beleid al dan niet aanwezig is, blijft bij deze vraag buiten beeld.

3.4. Samenvatting profiel •

De meerderheid van de respondenten zijn vrouwen. Met uitzondering van de huisartsen, geldt dat er in iedere beroepsgroep beduidend meer vrouwen dan mannen zijn.

•

De gemiddelde leeftijd in de verschillende respondentengroepen varieert tussen 36 jaar (kinderverzorg(st)ers) en 46 jaar (gynaecologen). De artsen onderscheiden zich van de andere beroepsgroepen door hun iets hogere gemiddelde leeftijd.

•

Slechts een minderheid van de gezondheidswerkers heeft reeds een bijkomende opleiding of bijscholing rond borstvoeding gevolgd.

•

Voor de vroedvrouwen, regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, huisartsen, pediaters en kraamverzorg(st)ers geldt dat minstens 8 op 10 respondenten het begeleiden van borstvoeding als onderdeel van hun taak zien. Het zijn ook deze groepen die zich hier bekwaam voor voelen en bovendien zeggen dat ze in de praktijk regelmatig borstvoedingsadvies geven. Daarnaast geven ook de gynaecologen regelmatig advies aan borstvoedende vrouwen.

•

Bij de kraamverzorg(st)ers, regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, vroedvrouwen en pediaters stelt meer dan de helft van de respondenten dat ze voldoende opleiding kregen om borstvoeding te begeleiden. Enkel bij de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin gaat het hierbij om een overtuigende meerderheid binnen de groep van deze gezondheidswerkers.

70

•

Een aanzienlijke groep gezondheidswerkers is vragende partij voor bijscholing over borstvoeding. Afgezien van de gynaecologen en pediaters geldt voor iedere groep gezondheidswerkers dat meer dan de helft van hen aangeeft nood aan bijkomende scholing te hebben.

•

De regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, vroedvrouwen, huisartsen, gynaecologen en pediaters onderscheiden zich van de andere beroepsgroepen door hun langere ervaring met het begeleiden van borstvoeding.

•

Een ruime meerderheid van de gezondheidswerkers – of hun partner – heeft zelf borstvoeding gegeven, en dit bovendien als prettig ervaren.

•

Wanneer gezondheidswerkers vragen rond borstvoeding krijgen van ouders, blijken deze vragen inhoudelijk sterk aan te sluiten bij de specifieke taak die de verscheidene groepen gezondheidswerkers hebben, en bij de periode waarin deze gezondheidswerkers in contact komen met voedende moeders. -

Vragen die kinderverzorgsters, verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven, en opvangouders krijgen, hebben in de eerste plaats betrekking op vaste voeding en het geven van bijvoeding en supplementen.

-

Voor de kraamverzorg(st)ers en de vroedvrouwen kunnen we besluiten dat ze vragen over de uiteenlopende onderwerpen krijgen. Toch primeren vooral de items die zich in de beginperiode van de borstvoeding stellen.

-

Verder blijken huisartsen en gynaecologen voornamelijk vragen over borstontsteking, tepelproblemen en frequentie van de voeding te krijgen, waarmee voor hen vragen met medische aspecten bovenaan de lijst staan.

-

Bij de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en de pediaters zien we dat vragen rond de frequentie van de voeding het meest voorkomen. Ook ander items komen bij deze twee groepen echter ruim aan bod, hetgeen reflecteert dat zij op meer uiteenlopende momenten in contact komen met jonge kinderen.

•

Het merendeel van de gezondheidswerkers verwijst moeders met borstvoedingsproblemen door naar andere zorgverleners. Het gaat echter om kleine groepen respondenten die zeggen ‘vaak’ door te verwijzen, terwijl de meesten onder hen aangeven dat ze ‘soms’ doorverwijzen. Doorverwijzen naar Borstvoedingsorganisaties gebeurt in mindere mate. Enerzijds ligt het aandeel gezondheidswerkers dat soms of vaak doorverwijst lager, anderzijds geven meer gezondheidswerkers aan dat ze moeders nooit doorverwijzen naar dergelijke organisaties.

71

•

Een aantal beroepsgroepen geeft aan dat er bijkomende opleidingen rond borstvoeding worden georganiseerd door de organisatie of praktijk waar ze werken, namelijk de gynaecologen, de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, de kraamverzorg(st)ers en de vroedvrouwen. Ook bij de pediaters geeft een aanzienlijk aandeel gezondheidswerkers aan dat er opleidingen worden georganiseerd. Wanneer we deze cijfers echter vergelijken met het aandeel respondenten dat eerder aangaf dat ze reeds een bijkomende opleiding of bijscholing hebben gevolgd, stellen we vast dat dit laatste cijfer veelal lager ligt. Enkel bij de vroedvrouwen en de huisartsen is het zo dat het aandeel gezondheidswerkers dat een bijkomende opleiding heeft gevolgd, hoger ligt dan het aandeel onder hen dat zegt dat de organisatie of praktijk waar ze werken bijkomende opleidingen rond borstvoeding organiseert. Dit laat vermoeden dat zij bovenop de opleidingen die georganiseerd worden op de werkplek, zelf initiatieven nemen om elders bijscholing te volgen.

•

Voor de meeste gezondheidswerkers (kraamverzorg(st)ers, kinderverzorgsters, verantwoordelijken kinderdagverblijven, huisartsen en opvangouders) geldt dat een meerderheid geen weet zegt te hebben van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie of praktijk waar ze werken. We benadrukken dat we niet peilden naar het al dan niet aanwezig zijn van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid, maar de respondenten vroegen naar hun perceptie.

72

4. KENNIS VAN DE GEZONDHEIDSWERKERS ROND BORSTVOEDING In wat volgt worden de resultaten van de bevraging uiteengezet. De verschillende vragen worden thematisch gegroepeerd, kort gemotiveerd en theoretisch gekaderd, waarna de antwoordresultaten bij de Vlaamse gezondheidswerkers aan de hand van grafieken worden besproken. Zowel bij de theoretische kadering als bij de vooropgestelde correcte antwoorden op de vragen worden de standaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie alsook internationale vakliteratuur als leidraad gebruikt. Op deze manier willen we beroep doen op een brede internationale consensus als inhoudelijk draagvlak voor dit rapport. De thema’s die worden behandeld zijn: -

Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding

-

Anatomie en fysiologie

-

Problemen bij borstvoeding

-

Begeleiding van borstvoeding op lange termijn.

Uit de grafieken en bijhorende besprekingen zal duidelijk worden welke stellingen niet werden opgenomen in de vragenlijsten voor opvangouders en/of voor kraam- en kinderverzorg(st)ers. De verschillen in de vragenlijsten werden ingesteld met de bedoeling de vragen zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de specifieke rol van begeleiding of de periode waarin een bepaalde zorgverlener met borstvoeding te maken heeft. 4.1. Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding

12

Motivering tot vraagstelling: Borstvoeding is vanaf het ontstaan van de mensheid al de meest voor de hand liggende voeding voor baby’s. Het is de biologische norm, een natuurlijk gegeven. Toch blijkt het voeden niet altijd even vanzelfsprekend en is het tot op zekere hoogte ook aangeleerd gedrag. Voor het welslagen van de borstvoeding zijn daarom een aantal basisregels van belang, die alle gezondheidswerkers dan ook moeten kennen. Voeden op vraag en exclusieve borstvoeding zijn twee basisregels die algemeen geadviseerd worden. Op basis van recent onderzoek stelt de Wereldgezondheidsorganisatie dat exclusieve borstvoeding tot de leeftijd van 6 maanden de optimale voeding voor jonge kinderen is. Vanaf dan is het introduceren van bijvoeding aangewezen, naast verdere borstvoeding tot de leeftijd van 2 jaar of ouder. Opdat moeders er zouden in slagen om 6 maanden exclusief borstvoeding te geven adviseren de Wereldgezondheidsorganisatie en

12

Bij dit thema zullen 13 vragen uit de vragenlijst worden behandeld.

73

UNICEF om de baby binnen het uur na de geboorte aan te leggen, om exclusief borstvoeding te geven, te voeden op vraag en geen fopspeen of flesje te gebruiken 13. Voeden op vraag impliceert dat er geen beperkingen zijn in frequentie en duur van de voedingen. Onderzoek toonde aan dat de voordelen van voeden op vraag velerlei zijn. Er wordt bij de baby minder gewichtsverlies tijdens de eerste week postpartum vastgesteld, en voeden op vraag blijkt samen te hangen met een langere borstvoedingsduur. Frequent voeden leidt verder tot minder hyperbilirubinemie in de vroege neonatale periode, helpt stuwing te voorkomen en zorgt voor een vlottere stabilisatie van de borstvoeding 14. Exclusieve borstvoeding wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als het enkel drinken van moedermelk via de borst of het drinken van afgekolfde melk. Verder wordt geen enkele andere voeding of drank (ook geen water) gegeven, tenzij vitamine- en mineraalsupplementen of medicatie 15. Borstvoeding is een systeem van vraag en aanbod; voor een goede melkproductie is het van belang dat er regelmatig gevoed wordt. Door het uitstellen van voedingen verhoogt de spanning in het melkklierweefsel waardoor de productie wordt gematigd. Op voorwaarde dat het kind onbeperkt borstvoeding krijgt, is het geven van bijvoeding niet aangewezen. Aan bijvoeden zijn immers belangrijke nadelen verbonden. Zo wordt o.a. het systeem van vraag en aanbod verstoord, kunnen er aanlegproblemen ontstaan, neemt de kans op ernstige stuwing toe, worden de nieren onnodig belast en is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat de lengte van de borstvoedingsperiode negatief wordt beïnvloed door bij te voeden tijdens de kraamperiode 16.

13

14

15

16

World Health Organization (z.d.). Nutriton. Infant and Young Child. Exclusive Breastfeeding. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescent-health/NUTRITION/infant_exclusive.htm. World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, pp. 68-70. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf. World Health Organization (2004). Promoting proper feeding for infants and young children. Geneva: WHO. http://www.who.int/nut/inf.htm. de Reede (2003). Begeleiding bij borstvoeding , pp. 56-57. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

74

Vragen en antwoorden bij dit thema Er werd de respondenten een aantal vragen en stellingen voorgelegd die betrekking hebben op de thema’s ‘voeden op vraag’ en ‘exclusieve borstvoeding’. Na een korte theoretische kadering worden telkens de onderzoeksresultaten besproken. Thema 1: Voeden op vraag Tijd tussen de voedingen “Een moeder moet altijd minstens 3 tot 4 uren tussen elke voeding laten” is een stelling die in onze vragenlijst aan bod kwam en niet klopt. De idee dat voeden volgens schema zowel baby als moeder ten goede komt, vond ingang aan het begin van de 20ste eeuw. Ook de voedingsgewoonten van het kind vielen immers ten prooi aan de heersende tijdsgeest waarin men streefde naar veiligheid en wetenschappelijke onderbouwing. Meetbaarheid werd een belangrijke norm. Vertrekpunt voor dit advies vormde de theorie dat er een bepaald interval (3 à 4 uur) nodig is opdat de maag zich kan legen en nachtvoedingen dienen vermeden te worden. Verder nam men aan dat onbeperkt voeden leidt tot diarree, overgeven, groeibelemmeringen en pijnlijke tepels. Dergelijke ideeën zijn ondertussen achterhaald en het is breed gedocumenteerd dat voeden volgens schema tot borstvoedingsproblemen en onvoldoende melkproductie kan leiden 17 18. Bovendien zorgt een beperking van de voedingsduur ervoor dat de baby minder van de vette achtermelk krijgt. Voeden op vraag impliceert dat de frequentie en de duur van de voedingen zowel van kind tot kind, als van dag tot dag verschillend kunnen zijn 19. Onderstaande grafiek geeft de antwoorden van de Vlaamse gezondheidswerkers op deze stelling weer: voor iedere beroepsgroep geven we het aandeel respondenten weer dat correct antwoordde dan wel verkeerd antwoordde, en het aandeel respondenten dat antwoordde met ‘Ik weet het niet’.

17

18

19

World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, p. 68. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf. Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care, p. 218. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, p. 68. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf.

75

Grafiek 71 : Tijd tussen de voedingen

Kraamverzorg(st)ers

80


19

77

Verantwoordelijken KDV

20 90

9

Regioverpleegkundigen K&G

97

Vroedvrouwen

99

Huisartsen

87

Gynaecologen

94

Pediaters

6

89 0%

Correct beantwoord

5

8

20%

40%

Verkeerd beantwoord

11 60%

80%

100%

Weet het niet

Voor iedere beroepsgroep geldt dat een ruime meerderheid van de respondenten het inderdaad niet nodig acht om telkens minstens 3 tot 4 uur tussen de voedingen te laten. Bij de kraam- en kinderverzorgsters stellen we vast dat circa 20% van de respondenten het wel eens is met de (foutief) geponeerde stelling. Zowat alle vroedvrouwen en regioverpleegkundigen daarentegen beoordelen de stelling correct. Het antwoordpatroon van de artsen, samen met de verantwoordelijken voor kinderdagverblijven houdt hiertussen het midden. De percentages respondenten die geen antwoord op deze stelling weten, zijn verwaarloosbaar.

76

Aandeel moeders dat niet kan voeden Zoals reeds aangehaald, kan voeden volgens schema de melkproductie danig doen teruglopen en de borstvoeding op lange termijn hypothekeren. Het ‘onvoldoende melkproductie syndroom’ is hier een gekend gevolg van en behelst de overtuiging van borstvoedende moeders dat ze hun kind niet voldoende kunnen voeden zonder supplementen. Gussler en Briesemeister maakten in 1980 als eersten gewag van dit concept, waarmee ze een bioculturele verklaring boden voor dit fenomeen

20 21

.

Volgens hen gaat het niet enkel om het zoeken naar een sociaal aanvaarde reden om te stoppen met borstvoeding, maar is het melktekort reëel en te wijten aan het voedingspatroon dat wordt opgedrongen in stedelijke en geïndustrialiseerde samenlevingen. Vooral de lange periodes dat moeder en kind van elkaar gescheiden zijn, en de praktijk van voeden volgens schema eerder dan op vraag, zouden dit melktekort veroorzaken. Ook fysieke barrières zoals kledij, wandelwagens en kinderbedjes verminderen het lichamelijke contact tussen moeder en kind en zijn niet bevorderlijk voor een goede melkproductie, aldus Gussler en Briesemeister. In een kritiek op deze theorie leggen Greiner e.a. echter de werkelijke oorzaak van onvoldoende melkproductie bij het wijdverbreid gebruik van kunstvoeding 22. Van Esterik gaat zelfs verder en stelt dat onvoldoende melkproductie benoemen als biomedisch probleem in essentie het legitimeren van de marketing van kunstvoeding impliceert 23. Het ‘onvoldoende melksyndroom’ blijkt aldus geassocieerd te zijn met zowel socioculturele als psychologische factoren, eerder dan met een biologische incapaciteit om voldoende melk te produceren 24. Het percentage moeders dat effectief te weinig melk aanmaakt om hun baby exclusief met borstvoeding te kunnen voeden blijkt dan ook minder dan 5% te bedragen 25. Alhoewel ‘onvoldoende melk’ door veel moeders wordt opgegeven als reden voor het mislukken van de borstvoeding of voor het vroeg stoppen met het geven van borstvoeding, is de actuele incidentie ervan niet zo hoog als sommige rapporten aangeven.

20

Gussler, J.D. and L.H. Briesemeister (1980). The insufficient milk syndrome: A biocultural explanation. Medical Anthropology, 4, pp. 145-156. 21 Herrera, M. (z.d.). Breastfeeding and Milk Insufficiency in Esmeralsas City Ecuador. A Biocultural Perspective, p. 2. Research in Public Health, Technical Papers. Washington D.C.: Pan American Health Organization. 22 Greiner, T., R. Van Esterik and M.C. Latham (1981). The insufficient milk syndrome: an alternative explanation. Medical Anthropology, 5, pp. 233-247. 23 Van Esterik, P. (1988). The insufficient milk syndrome: Biological epidemic or cultural construction? In P. Whelehan (Reds.), Women and Health: Crosscultural Perspectives (pp. 97-107). Boston: Bergin and Garvey. 24 Reddy, S. (1995). Breastfeeding – practices, problems and prospects. The Journal of Family Welfare, 41 (4), pp. 43-51. 25 Spence, J.C. (1938). The modern decline of breastfeeding. British Medical Journal, 2, pp. 729-733.

77

Er moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de perceptie van het hebben van onvoldoende melk en reële lactatie-insufficiëntie. Lactatie-insufficiëntie kan gecatalogeerd worden als preglandulair (een abnormale hormonale functie), als glandulair (een abnormale borststructuur) of als postglandulair (abnormaal borstvoedingsmanagement)26

27

.

Een correcte inschatting van het percentage moeders dat niet kan voeden is voor gezondheidswerkers van belang. Het kleine aandeel vrouwen dat niet in staat blijkt te voeden, zou hen kunnen motiveren voor het degelijk begeleiden en aanmoedigen van borstvoeding. Wanneer gezondheidswerkers geloven in de lactatie-capaciteit van de moeder, weet een moeder zich gesteund en neemt haar zelfvertrouwen toe. Er werd met behulp van 5 keuzemogelijkheden naar dit percentage gevraagd: ‘Minder dan 5%’, ‘10%’, ‘12%’, ‘25%’ en ‘Ik weet het niet’. De resultaten zien er als volgt uit. Grafiek 72 : Aandeel moeders dat niet kan voeden Verantwoordelijken KDV

46


12

42

71

Vroedvrouwen

6

23

84

6

65

Huisartsen Gynaecologen

51

Pediaters

52

0% Correct beantwoord

20%

15

20

26

23

22

40%

60%

Verkeerd beantwoord

10

26

80%

100%

Weet het niet

Met uitzondering van de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf (46%), geldt dat minstens de helft van iedere groep gezondheidswerkers het correcte antwoord geeft. Circa 1 op 4 gynaecologen en pediaters schat het aandeel vrouwen dat niet in staat is om borstvoeding te geven hoger in. Het meest voorkomende foute antwoord bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, de huisartsen, de gynaecologen en pediaters luidt dat 10% van de moeders niet in staat zou zijn om te voeden. Verder stellen we vast dat – met uitzondering van de vroedvrouwen – in iedere beroepsgroep een aanzienlijk aandeel respondenten aangeeft dat ze het antwoord op deze vraag niet weten.

26

Fisher, D. (2005). Anatomy and Physiology of the Breast and Lactation. BreastEd Online Lactation Studies. http://www.health-e-learning.com. 27 Huggins, K., Petok, E., and O. Mireles (2000). Markers of Lactation Insufficiency: A study of 34 mothers. Current Issues in Clinical Lactation. Boston: Jones and Bartlett Publishers.

78

Onvoldoende melkproductie - tijd tussen voedingen De stelling “Een moeder die niet genoeg melk heeft, laat beter wat langer tijd tussen de voedingen zodat de borst meer melk kan aanmaken” klopt niet. Lange tijd niet voeden verstoort het principe van vraag en aanbod. De snelheid van de aanmaak van moedermelk wordt bepaald door verschillende factoren. De moedermelk bevat een klein wei-eiwit, de ‘inhibator factor’ of ‘belemmeringsfactor’. Enerzijds zal de aanwezigheid van een grote hoeveelheid inhibator factor (wanneer er veel melk in de borst is) de synthese van de moedermelk vertragen. Anderzijds zal de aanwezigheid van slechts een kleine hoeveelheid van deze factor (bij minimale hoeveelheid melk in de borst) de melksynthese versnellen. De graad van vulling van de borst bepaalt dus de aanmaak van de moedermelk op korte termijn. Wanneer de borst of een gedeelte ervan gedurende lange tijd overvol blijft kunnen de alveoli in dat gedeelte van de borst involueren zodat daar geen melk meer aangemaakt wordt tijdens deze lactatieperiode. Hoe frequenter en vollediger de borst wordt leeggemaakt hoe sneller de melk dus wordt aangemaakt 28. De antwoordpatronen van de verschillende groepen gezondheidswerkers worden uitgezet in volgende grafiek. Grafiek 73 : Onvoldoende melkproductie - tijd tussen de voedingen Kraamverzorg(st)ers

88


73


13 86


5

14 6

8

7

98

Vroedvrouwen

96

Huisartsen

84

9

Gynaecologen

84

12

Pediaters

94 0%

Correct beantwoord

28

7

20%

40%

Verkeerd beantwoord

5 60%

80%

100%

Weet het niet

Cox, D.B., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1998). Studies on Human Lactation: The Development of the Computerized Breast Measurement System. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/Hartmann001/index.html.

79

Deze stelling wordt in elke groep gezondheidswerkers door een overtuigende meerderheid correct beoordeeld. Daarnaast beantwoorden ongeveer 1 op 10 kinderverzorgsters, gynaecologen en huisartsen deze vraag verkeerd, met name dat een moeder die niet voldoende melk heeft best wel wat meer tijd tussen de voedingen kan laten. Van de bevraagde kinderverzorgsters zegt verder 14% het antwoord niet te kennen.

80

Onvoldoende melkproductie - aantal voedingen Wanneer de baby vaak de borst vraagt doet dat bij moeders twijfels rijzen over de melkproductie, ze vergelijken het gedrag van hun baby dan ook vaak met dat van flesgevoede baby’s. De stelling: “Als een baby van 4 weken goed bijkomt maar nog meer dan 8 voedingen per etmaal vraagt, dan heeft de moeder niet genoeg melk” klopt niet. Het principe van voeden op vraag betekent dat er geen beperkingen zijn wat het aantal voedingen en de duur ervan betreft. Het aantal voedingen per etmaal, alsook de duur per voeding kan sterk variëren van kind tot kind, en van dag tot dag 29. In de eerste weken vragen de meeste baby’s 10 tot 15 of zelfs meer voedingen per dag. Wanneer een baby minder dan 8 voedingen in 24 uur krijgt, bestaat de kans dat hij onvoldoende melk krijgt 30. De frequentie van de voedingen wordt ook meebepaald door de mogelijke opslagcapaciteit van de borst. Deze kan variëren tussen 80 en 600 ml. Een borst met kleine opslagcapaciteit zal snel leeggemaakt worden; daarvoor zal frequent voeden nodig zijn waardoor de melk ook weer sneller zal aangemaakt worden. Een borst met grote opslagcapaciteit zal langer vol blijven waardoor de melkaanmaak langzamer verloopt. Een moeder met een kleinere opslagcapaciteit zal dus na verloop van tijd vaker moeten blijven voeden dan een moeder met een grote opslagcapaciteit. De aangemaakte melk over een periode van 24 uur blijft gelijk maar is verdeeld over een andere frequentie van de voedingen. Het beperken van de frequentie van de voedingen kan dus een nadelig effect hebben op de dagelijkse melkproductie van de moeder. De opslagcapaciteit van de borst is onafhankelijk van de grootte van de borsten 31

32 33

.

De resultaten voor deze stelling met betrekking tot het aantal voedingen worden uitgezet in onderstaande grafiek.

29

World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, p. 70. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf. 30 World Health Organization (1996). Division of Child Health and Development: Update No. 21. Not enough milk, p. 3. http://www.who.int/child-adolescent-health/New_Publications/NUTRITION/not_milk.pdf. 31 Fisher, D. (2005). Anatomy and Physiology of the Breast and Lactation. BreastEd Online Lactation Studies. http://www.health-e-learning.com. 32 Cox, D.B., Owens, R.A., and P.E. Hartmann (1998). Studies on Human Lactation: The Development of the Computerized Breast Measurement System. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/Hartmann001/index.html. 33 Cregan, M.D., Mitoulas, L., Cox, D.B., Owens, R.A., and P.E. Hartmann (1999). Breast volume and milk production during extended lactation in women. Experimental Physiology, 84 (2), pp. 435-447.

81

Grafiek 74 : Onvoldoende melkproductie - aantal voedingen Verantwoordelijken KDV

77

19


98

Vroedvrouwen

99

88

Huis arts en

11

86

Gynaecologen

10

99

Pediaters 0%

Correct beantwoord

20%

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Het aandeel gezondheidswerkers dat deze vraag verkeerd beantwoordt, is voor iedere beroepsgroep klein of onbestaande. Bij de vroedvrouwen, pediaters en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin beoordelen ongeveer alle respondenten de stelling correct. Verder zegt 1 op 10 gynaecologen en huisartsen, alsook 2 op 10 verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf dat ze geen antwoord weten op deze vraag.

82

Onvoldoende melkproductie - frequent voeding vragen “Een baby van 3 weken oud die enkel borstvoeding krijgt, wil in de late namiddag en ’s avonds steeds om de 1,5 à 2 uur drinken. Dit gedrag is normaal”. Borstgevoede baby’s volgen een typische slaap-waakcyclus met in de late namiddag en vroege avond wakkere periodes waarin ze inderdaad erg frequent gevoed willen worden (clustervoeden). Volgens antropologen vindt dit patroon zijn origine in onze prehistorische jacht- en verzamelcultuur. Voor moeders brengt deze wakkere periode aan het eind van de dag en de grote vraag naar borstvoeding echter de nodige onzekerheid met zich mee. Toch is dergelijk voedingspatroon normaal te noemen en hoeft niet te betekenen dat de moeder te weinig melk heeft 34. De frequentie van de voedingen is een onderwerp dat vele ouders bezighoudt, en waar gezondheidswerkers regelmatig vragen over krijgen. Vermits een eenvoudig antwoord op deze vraag een belangrijke ondersteuning voor het zelfvertrouwen van de moeder kan vormen, is hun kennis hieromtrent belangrijk. Onderstaande grafiek geeft de resultaten voor de gezondheidswerkers weer. Grafiek 75 : Onvoldoende melkproductie - frequent voeding vragen Verantwoordelijken KDV

9

30

61


10

89

Vroedvrouwen

6

93

Huisartsen

14

71

Gynaecologen

76

Pediaters

10

89

0%

Correct beantwoord

20%

40%

15

14

9

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Bij de vroedvrouwen, regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en de pediaters antwoorden 9 op 10 respondenten dat dit gedrag inderdaad normaal te noemen is. Ook 7 op 10 huisartsen en gynaecologen zijn deze mening toegedaan. De groep respondenten die deze vraag verkeerd beantwoordt varieert tussen 6% en 14%. Onder de verantwoordelijken van kinderdagverblijven

34

Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care, p. 218. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

83

zijn er 6 op 10 respondenten die geen antwoord weten op deze vraag. Ook bij de huisartsen en gynaecologen zegt een groep van 15% respectievelijk 14% het antwoord niet te weten.

84

Vraag: Onvoldoende melkproductie - tijd tussen voedingen (opvangouders) “Als een baby 2 uur na een fles moedermelk alweer honger heeft, zou de moeder beter stoppen met borstvoeding”. Deze stelling klopt niet. Zoals reeds eerder vermeld, houdt voeden op vraag in dat er geen beperkingen worden opgelegd wat frequentie of duur van de voedingen betreft 35. De antwoordverdeling wordt in onderstaande grafiek afgebeeld. Grafiek 76 : Onvoldoende melkproductie - tijd tussen voedingen (opvangouders)

Opvangouders

87

0%


40%

5

60%

Verkeerd beantwoord

8

80%

100%

Weet het niet

Terwijl 87% van de opvangouders de stelling correct beoordeelt, geeft 5% het verkeerde antwoord en zegt 8% van de respondenten het antwoord niet te weten.

35

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 56. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

85

Weegcontroles De baby voor en na de voeding wegen kan – bij gezonde baby’s – zinloos worden genoemd: bij deze evaluatie wordt er immers geen rekening gehouden met de veranderende samenstelling van de moedermelk en de grote variabiliteit van voeding tot voeding 36. Bovendien worden moeders behoorlijk onzeker door dergelijke weegcontroles. Baby’s zijn heel goed in staat om hun energieinname op natuurlijke wijze zelf te regelen. Niet alleen uit de gewichtstoename, maar ook uit de urineproductie en ontlasting, het gedrag, de huidconditie en observatie van de borstvoeding moet blijken of de baby voldoende drinkt 37 . De antwoorden op de stelling “Het is belangrijk een gezonde baby regelmatig te wegen voor en na de borstvoeding om zeker te zijn dat hij voldoende drinkt” worden in onderstaande grafiek weergegeven. Grafiek 77 : Weegcontroles Kraamverzorg(st)ers

81

16

56

Kinderverzorg(st)ers Verantwoordelijken KDV

41 83


16 99

Vroedvrouwen

100 86

Huisartsen

13

Gynaecologen

98

Pediaters

98 0%

Correct beantwoord

20%

40%

Verkeerd beantwoord

60%

80%

100%

Weet het niet

Nagenoeg alle regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, gynaecologen en pediaters geven het correcte antwoord. Bij de vroedvrouwen stellen we vast dat alle respondenten deze stelling correct beoordelen. Voor de huisartsen, verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven en kraamverzorg(st)ers geldt dat 8 op 10 het juiste antwoord geeft, terwijl 4 op 10 kinderverzorgsters voorgelegde stelling verkeerd inschat. De groep respondenten die geen antwoord zegt te weten is verwaarloosbaar. 36

Powers, N.G. (2005). Low Intake in the Breastfed Infant : Maternal and Infant Considerations, p. 303. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 37 de Reede (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 57 & p. 62. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

86

Thema 2: Exclusieve borstvoeding Nachtvoedingen “Een gezonde baby van 4 maanden die borstvoeding krijgt en ’s nachts nog om voeding vraagt, krijgt best ’s avonds een flesje bij”. Deze stelling klopt niet. Nachtvoedingen op deze leeftijd zijn perfect normaal. Ook hier zijn de basisprincipes van voeden op vraag en exclusieve borstvoeding van belang. De nadelen van bijvoeden op jonge leeftijd werden reeds eerder kort geschetst. In het kader van deze stelling is het van belang terug te verwijzen naar de mogelijke gevolgen hiervan voor de melkproductie van de moeder en de gezondheid van de baby. Door het bijvoeden met kunstmelk zal de baby minder drinken aan de borst waardoor de melkproductie van de moeder afneemt: het systeem van vraag en aanbod wordt verstoord. Bovendien vormt het bijvoeden met kunstmelk een onnodige overbelasting van de nieren 38 en wordt er afbreuk gedaan aan de beschermende werking van borstvoeding op de darmen (zie ook verder) 39. Grafiek 78 : Nachtvoedingen Kraamverzorg(st)ers

79


12

72


9

19 86


9 6

8

97

Vroedvrouwen

99

Huisartsen

86

9

Gynaecologen

86

10

Pediaters

5

98 63

Opvangouders 0% Correct beantwoord

20%

24 40%

Verkeerd beantwoord

60%

13

80%

100%

Weet het niet

38

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 58. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 39 Walker, M.(z.d.) Supplemtentation of the Breastfed Baby. “Just One Bottle Won’t Hurt – or Will It? “ http://www.health-e-learning.com/articles/JustOneBottle.pdf.

87

Voor bijna alle vroedvrouwen, pediaters en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geldt dat zij de stelling correct beoordelen. Ongeveer 8 op 10 verantwoordelijken van kinderdagverblijven, huisartsen, gynaecologen en kraamverzorg(st)ers geven eveneens het juiste antwoord. Circa 20% van de kinderverzorgsters en de opvangouders schat deze stelling verkeerd in, terwijl ruim 1 op 10 aangeeft het antwoord niet te weten. Ook bij de kraamverzorg(st)ers, kinderverzorgsters en verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven zegt bijna 1 op 10 geen antwoord te weten.

88

Bijvoeden met kunstmelk wanneer de moeder ongerust is Volgende foutieve stelling werd de gezondheidswerkers (met uitzondering van de opvangouders) voorgelegd: “Een moeder van een baby van 1 maand die ongerust is dat haar baby niet genoeg moedermelk drinkt aan de borst, geeft best elke dag een flesje kunstmelk bij. Voor de baby maakt dit geen verschil”. Als een moeder twijfelt aan haar melkproductie is het in de eerste plaats belangrijk na te gaan waarom ze denkt onvoldoende melk te hebben en te exploreren of er werkelijk sprake is van te weinig melk. Indien blijkt dat het enkel om de perceptie van de moeder gaat, is correcte informatie en adequate counseling aangewezen. Het bijgeven van kunstvoeding indien medisch niet geïndiceerd, kan nefast zijn voor het zelfvertrouwen van de moeder en heeft mogelijk een invloed op de duur van de borstvoeding. Andere nadelen van bijvoeden kwamen reeds eerder aan bod. Volgende grafiek geeft de resultaten van de gezondheidswerkers voor deze stelling weer. Grafiek 79 : Bijvoeden met kunstmelk wanneer de moeder ongerust is

89

Kraam verzorg(st)ers

6

76


12

5

12

94


99


100

Vroedvrouwen

94


98 95

Pediaters 0%

Correct beantwoord

20%

40%

Verkeerd beantwoord

60%

80%

100%

Weet het niet

In iedere beroepsgroep beoordeelt een ruime meerderheid van de respondenten de voorgelegde stelling correct. Bij de vroedvrouwen geeft 100% het juiste antwoord. Nagenoeg alle regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en gynaecologen weten deze stelling juist te beoordelen, alsook 9 op 10 pediaters, verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf, huisartsen en kraamverzorg(st)ers. Bij de kinderverzorgsters antwoordt ruim 1 op 10 foutief dat bijvoeden met kunstmelk voor het kind geen verschil maakt, en een zelfde aandeel kinderverzorgsters geeft aan het antwoord niet te weten.

89

Bescherming darmpjes Aan de opvangouders werd met betrekking tot bijvoeden met kunstmelk nog volgende (foute) stelling voorgelegd: “De darmpjes van een baby die moedermelk én poedermelk krijgt, worden even goed beschermd tegen bacteriën als de darmpjes van een baby die enkel moedermelk krijgt”. De darmflora van baby’s die borstvoeding krijgen verschilt van die van baby’s die kunstvoeding krijgen. Deze verschillen blijken samen te hangen met een verminderd risico op gastro-intestinale infecties bij borstgevoede kinderen 40. Borstgevoede kinderen hebben een lagere pH-waarde in de darm (5,1-5,4 in de eerste 6 weken) met de bifidusbacteriën als dominante soort en minder pathogene microben dan flesgevoede kinderen. De pH-waarde in de darm van flesgevoede kinderen ligt hoger (5,9-7,3), met een grote verscheidenheid aan bacteriën die eiwitten afbreken en rotting veroorzaken (putrefactieve bacteriestammen) 41. Wanneer baby’s naast borstvoeding ook kunstvoeding krijgen, ontstaat er een darmflora en darmgedrag dat lijkt op dat van flesgevoede kinderen waarbij de bifidusbacteriën niet langer dominant zijn en obligate anaerobe bacteriestammen zich ontwikkelen 42. Relatief kleine hoeveelheden kunstvoeding (1 fles per 24 uur) kunnen reeds voor deze verandering in de darmflora zorgen. Wanneer daarna teruggekeerd wordt naar uitsluitend borstvoeding, duurt het twee tot vier weken vooraleer de darmflora terugkeert naar een status die gunstig is voor grampositieve darmflora. Het bijgeven van kunstmelk aan een borstgevoede baby in de eerste levensweek impliceert dat de vorming van een sterk zure omgeving wordt vertraagd, waardoor het volledige potentieel aan bescherming mogelijk nooit wordt bereikt 43. Met behulp van volgende grafiek zetten we de resultaten voor deze stelling uiteen.

40

Collins, M.D. and G.R. Gibson (1999). Probiotics, prebiotics, and synbiotics: approaches for modulating the microbial ecology of the gut. American Journal of Clinical Nutrition, 69 (5), pp. 1052S-1057S. 41 Walker, M.(z.d.) Supplemtentation of the Breastfed Baby. “Just One Bottle Won’t Hurt – or Will It? “ http://www.health-e-learning.com/articles/JustOneBottle.pdf. 42 Mackie, R.I., Sghir, A. and H.R. Gaskins (1999). Developmental microbial ecology of the neonatal gastroinstestinal tract. American Journal of Clinical Nutrition, 69 (5), pp. 1035S-1045S. 43 Walker, M.(z.d.) Supplemtentation of the Breastfed Baby. “Just One Bottle Won’t Hurt – or Will It? “ http://www.health-e-learning.com/articles/JustOneBottle.pdf.

90

Grafiek 80 : Bescherming darmpjes

Opvangouders

42

0%


31

40%

60%

Verkeerd beantwoord

27

80%

100%

Weet het niet

Ongeveer 4 op 10 opvangouders geeft het correcte antwoord, terwijl het aandeel respondenten dat verkeerd antwoordt alsook het aandeel respondenten dat geen antwoord weet ongeveer 30% bedraagt.

91

Bijvoeden met water tijdens zomermaanden “Tijdens de zomermaanden kan een baby die borstvoeding krijgt dorst krijgen. Het is dus nodig om hem tussen de voedingen door wat water te geven”. Deze stelling klopt niet. Uit onderzoek blijkt dat bijvoeding in de vorm van water of thee bij jonge kinderen gepaard gaat met een verhoogde morbiditeit (diarree) en mortaliteit. Zowel op basis van theoretische als empirische gronden kan worden besloten dat bij gezonde baby’s jonger dan 6 maanden die exclusief borstvoeding krijgen, extra water niet nodig is om de vochtbalans op peil te houden 44 45

. De antwoordpatronen voor de verschillende beroepsgroepen worden in volgende grafiek

afgebeeld. Grafiek 81 : Bijvoeden met water tijdens de zomermaanden 46

Kraamverzorg(st)ers

47

34


61

40


7 5

49

11

87


12

93

Vroedvrouwen

6

41

Huisartsen

46 49

Gynaecologen

13 47

73

Pediaters 20

Opvangouders 0%

Correct beantwoord

27 75

20%

40%

60%

Verkeerd beantwoord

5 80%

100%

Weet het niet

Met respectievelijk 93% en 87% van de respondenten beantwoordt een ruime meerderheid van de vroedvrouwen en de regioverpleegkundigen deze stelling correct. Verder zijn ook 7 op 10 pediaters en bijna de helft van de gynaecologen van mening dat het bijgeven van water aan borstgevoede baby’s niet nodig is tijdens warme zomermaanden.

44

World Health Organization (1997). Division of Child Health and Development: Update. Breastfeeding and the use of water and teas. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/Water_Teas.pdf. 45 Ashraf, R.N., Jalil, F., Aperia, A., et al (1993). Additional water is not needed for healthy breast-fed babies in a hot climate. Acta Paediatrica Scandinavica, 82, pp.1007-1011.

92

Bij de kraamverzorg(st)ers, huisartsen en verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven gaat het maar om 4 op 10 respondenten die bovenstaande stelling correct beoordelen. De meeste opvangouders en kinderverzorgsters (respectievelijk 75% en 61%) antwoorden foutief dat baby’s tussen de voeding door best wel wat water krijgen bij warm weer. Het aandeel respondenten dat geen antwoord op deze vraag zegt te weten bedraagt bij de huisartsen 13% en bij de verantwoordelijken van kinderdagverblijven 11%. Voor de andere respondentengroepen zijn deze percentages verwaarloosbaar.

93

Effect van bijvoeden met kunstvoeding op lange termijn Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat de lengte van de borstvoedingsperiode negatief wordt beïnvloed door de gewoonte om bij te voeden tijdens de kraamperiode 46

47

.

Hoewel hierover nog geen volledige eensgezindheid bestaat, deelt de meerderheid van de borstvoedingsspecialisten deze onderzoeksbevindingen. Enerzijds blijkt dat het bijvoeden ervoor zorgt dat de melkproductie niet goed op gang komt en het ontwikkelen van een adequate melkproductie op lange termijn wordt bemoeilijkt. Hierdoor wordt bovendien het zelfvertrouwen van de moeder ondermijnd. Anderzijds is onderzocht hoe bijvoeden met een flesje bij jonge baby’s aanleiding kan geven tot zuigverwarring 48. De term ‘zuigverwarring’ verwijst naar de moeilijkheden die een baby ondervindt om de juiste mondstand, aanlegtechniek en het juiste zuigpatroon te verwerven die nodig zijn om succesvol aan de borst te drinken na gevoed te zijn met een flesje of andere kunstmatige spenen gebruikt te hebben (aldus de definitie van Neifert e.a. die het concept als eersten formeel definieerden 49

). De stelling “Bijvoeden met een flesje tijdens de eerste week kan de borstvoeding op

lange termijn negatief beïnvloeden” is hierna de verwoording. De resultaten worden weergegeven in onderstaande grafiek.

46

Blomquist, H.K., Jonsbo, F., Serenius, F. and L.A. Perrson (1994). Supplementary feeding in the maternity ward shortens the duration of breastfeeding. Acta Paediatrica, 83, pp. 1122-1126. 47 Nylander, G., Lindemann, R., Helsing, E. and E. Bendvold (1991). Unsupplemented breastfeeding in the maternity ward: positive long term effects. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 70, pp. 205-209. 48 World Health Organization (2003). Infant and Young Child Feeding. A tool for assessing national practices, policies and programmes. p. 11. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/icyf.pdf. 49 Neifert, M., Lawrence, R. and J. Seacat (1996). Nipple confusion: toward a formal definition. Journal of Pediatrics, 129 (1), pp. 174-175.

94

Grafiek 82 : Effect bijvoeden met flesje op lange termijn

Kraam verzorg(s t)ers Kinderverzorg(s t)ers

22

30

48


12

19

69


19

18

63

Vroedvrouwen

12

82

Huis arts en

23

72

Gynaecologen

Correct beantwoord

20%

5

36

63 0%

6

6

35

59

Pediaters

8

20

72

40%

Verkeerd beantwoord

60%

80%

100%

Weet het niet

82% van de vroedvrouwen bevestigt dat bijvoeden met een flesje de borstvoeding op lange termijn negatief kan beïnvloeden, alsook 72% van de huisartsen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, en 69% van de kraamverzorg(st)ers. Bij de pediaters, verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven en gynaecologen beantwoordt circa 6 op 10 de stelling correct. Het aandeel respondenten dat geen antwoord zegt te weten, bedraagt bij de kinderverzorgsters 22%, bij de verantwoordelijken van kinderdagverblijven 19% en bij de kraamverzorg(st)ers 12% terwijl het in de andere beroepsgroepen verwaarloosbaar is.

95

Bijvoeden met een kopje Wanneer het onmogelijk is om rechtstreeks van de borst te drinken of bijvoeding om medische redenen aangewezen is, kan dat gebeuren met behulp van een kopje (cup feeding), met een lepeltje of door middel van vingervoeden. Flesjes met kunstspenen kunnen immers makkelijk tot zuigverwarring leiden. De kans dat de baby daarna de borst zal weigeren neemt toe 50. Door te voeden met een kopje, lepeltje of vingervoeden kan langdurige sondevoeding worden voorkomen. Deze manier van voeden geeft de baby een positievere ervaring vermits hij op schoot kan worden gehouden en oogcontact mogelijk is. Ook stimuleert het de zoeken slikreflex en oefent de tong- en mondspieren. Ook baby’s met zuigproblemen omwille van neurologische aandoeningen kunnen vaak wel op deze manier gevoed worden 51. We legden volgende (juiste) stelling voor: “Een pasgeborene kan drinken aan een kopje. Op deze manier kan bijvoeding gegeven worden”. De resultaten worden aan de hand van volgende grafiek besproken. Grafiek 83 : Bijvoeden met een kopje Verantwoordelijken KDV

22

60


70

Vroedvrouwen

16

Gynaecologen

11

70

14

51

Pediaters

47

72 0%

Correct beantwoord

51

19

96

Huisartsen

50

18

20%

40%

Verkeerd beantwoord

27 60%

80%

100%

Weet het niet

World Health Organization (2003). Infant and Young Child Feeding. A tool for assessing national practices, policies and programmes. p. 11. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/icyf.pdf. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 120. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

96

Zowat alle vroedvrouwen beoordelen bovenstaande stelling correct (96%). Circa 7 op 10 pediaters en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geven eveneens een correct antwoord. Bijna de helft van de gynaecologen beantwoordt deze vraag verkeerd, evenals 6 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en 7 op 10 huisartsen. Bij de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, de huisartsen en de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf zegt verder een groep van respectievelijk 11%, 14% en 18% geen antwoord op deze vraag te weten.

97

Aandachtspunten bij de kennis over basisregels voor borstvoeding Ter afsluiting van dit thema bespreken we per beroepsgroep kort welke onderwerpen in een bijkomende opleiding/bijscholing extra aandacht behoeven met betrekking tot het thema ‘Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding’. Onze motivering voor deze manier van rapportering is tweeledig : het vergelijken van de verschillende beroepsgroepen brengt weinig relevante informatie bij, en tijdens bijscholingen of opleidingen wordt ook steeds per beroepsgroep gewerkt. Wanneer het percentage gezondheidswerkers dat een bepaalde stelling correct beoordeelde, lager ligt dan 60% beschouwen we dit onderwerp als aandachtspunt. Wanneer 6 op 10 gezondheidswerkers correct geïnformeerd zijn over een bepaald item, kan dit bezwaarlijk geruststellend genoemd worden. We zien dit als minimum minimorum. Het vooropstellen van deze 60%-grens is dan ook geen criterium ter evaluatie, maar heeft het blootleggen van de grootste hiaten in de kennis van de gezondheidswerkers tot doel. Kraamverzorg(st)ers Voor zowat alle 7 vragen die met betrekking tot dit thema werden voorgelegd aan de kraamverzorg(st)ers geldt dat circa 8 op 10 onder hen het correcte antwoord gaf. Speciale aandacht dient echter geschonken te worden aan het onderwerp: •

Bijvoeden met water tijdens de zomermaanden

Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers kregen de kinderverzorgsters 7 vragen voorgelegd rond dit thema. Voor 4 van deze vragen geldt dat ruim 7 op 10 kinderverzorgsters de stelling correct beoordeelde. Minder goed geïnformeerd zijn deze gezondheidswerkers wat betreft: •

De zin van weegcontroles voor en na de voeding

•


•

Het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor 7 van de 11 vragen die aan deze groep gezondheidswerkers gesteld werden, geldt dat het percentage respondenten dat correct antwoordde schommelt tussen 63% en 94%. De overige 4 onderwerpen vragen echter extra aandacht: •

Schatting van het aandeel moeders dat niet exclusief kan voeden

•

Baby vraagt (te) frequent voeding

•


•

Bijvoeden van een pasgeborene met een kopje

98

Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf in een zelfde setting actief zijn als de kinderverzorgsters, stellen we vast dat de aandachtspunten voor beide groepen gezondheidswerkers toch verschillend zijn. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geldt dat een ruime meerderheid van de respondenten – variërend van 70% tot 99% - de voorgelegde stellingen correct beoordeelde. Vroedvrouwen Alle 11 vragen die we voorlegden aan de vroedvrouwen, werden door minstens 8 op 10 respondenten correct beantwoord. Huisartsen Het percentage correcte antwoorden voor 9 van de 11 vragen die aan de huisartsen werden gesteld, varieert voor dit thema tussen 65% en 94%. Twee stellingen nopen tot extra aandacht: •


•

Bijvoeden van een pasgeborene met behulp van een kopje

Gynaecologen Van de 11 aan hen voorgelegde stellingen vormen bij de gynaecologen 4 onderwerpen een aandachtspunt. Voor de overige geldt dat tussen 76% en 98% van deze gezondheidswerkers een correct antwoord gaf. De aandachtspunten zijn: •

Het aandeel moeders dat niet kan voeden

•


•


•

Bijvoeden van een pasgeborene met een kopje.

99

Pediaters Terwijl het aandeel respondenten dat correct antwoordt voor de meeste vragen (10 van de 11) schommelt tussen 63% en 99%, identificeren we bij de pediaters volgend aandachtspunt: •

Schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden.

Opvangouders Aan de opvangouders werden met betrekking tot dit thema slechts 4 vragen voorgelegd. Terwijl het aandeel respondenten dat de stelling correct inschatte voor twee stellingen 63% en 87% bedraagt, vragen volgende twee topics extra aandacht: •

Bescherming van de darmpjes van een baby die moedermelk én poedermelk krijgt

•

Bijvoeden met water tijdens de zomermaanden.

100

4.2. Anatomie en fysiologie

52

Motivering tot vraagstelling: Voor een degelijke begeleiding van borstvoeding is een basiskennis inzake de anatomische kenmerken van de borst en de fysiologische mechanismen van de melkproductie essentieel. Er werden de Vlaamse gezondheidswerkers stellingen voorgelegd met betrekking tot de melkproductie en grootte van de borsten, de toeschietreflex, het onderscheid tussen voor- en achtermelk, de voeding van de moeder, de kwaliteit van moedermelk, en allergieën. Vragen en antwoorden bij dit thema Omvang borsten en melkproductie Zoals in alle biologische systemen zijn bij borstvoeding anatomie (vorm) en fysiologie (functie) onlosmakelijk met elkaar verbonden. De functionele capaciteit van de menselijke borst wordt echter niet volledig gedetermineerd door de vorm. Borstomvang blijkt dan ook een slechte voorspeller te zijn voor de mogelijkheid om borstvoeding te geven

53

. In de loop

van de zwangerschap bereidt het klierweefsel in de borst zich voor op het zogen onder invloed van serumhormonen, waardoor de borsten toenemen in omvang. Er is echter geen oorzakelijk verband tussen de toename in omvang van de borsten tijdens de zwangerschap en de hoeveelheid melk die borsten kunnen aanmaken 54. De stelling: “Hoe groter de borsten worden tijdens de zwangerschap, hoe meer melk de borsten kunnen aanmaken op 1 maand na de bevalling” kan bijgevolg worden afgedaan als bakerpraatje. De antwoorden van de gezondheidswerkers worden in onderstaande grafiek weergegeven.

52

Er werden 6 vragen uit de vragenlijst opgenomen onder dit thema. Riordan, J. (2005). Anatomy and Physiology of Lactation. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 67. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 54 Kent, J.C., Mitoulas, L., Cox, D.B., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1999). Breast volume and milk production during extended lactation in women. Experimental Physiology, 84 (2), pp. 435-447. 53

101

Grafiek 84 : Omvang borsten en melkproductie

96

Kraamverzorg(st)ers 86


12

91

Verantwoordelijken KDV Regioverpleegkundigen K&G

9 99

Vroedvrouwen

91

Huisartsen

89 96

Pediaters

95

Correct beantwoord

20%

40%

6 10

Gynaecologen

0%

1

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

In iedere beroepsgroep beantwoordt een ruime meerderheid deze vraag correct. Zowat alle regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, kraamverzorg(st)ers, gynaecologen en pediaters geven het correcte antwoord, alsook circa 9 op 10 vroedvrouwen, verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, huisartsen en kinderverzorgsters. Bij de kinderverzorgsters, huisartsen en verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven zien we dat circa 10% zegt dit niet te weten.

102

Toeschietreflex De ‘toeschietreflex’ of ‘melk-ejectie-reflex’ gebeurt onder invloed van het hormoon oxytocine, dat wordt afgegeven door de hypofyse-achterkwab. Dit hormoon doet de spiertjes rond de melkproducerende cellen met kracht samentrekken, waardoor de melk in de melkkanalen terechtkomt en in de richting van de tepel gestuwd wordt. De stimulans voor het vrijgeven van dit hormoon wordt voornamelijk gegeven door een prikkeling van de tepel en het tepelhof 55. Deze toeschietreflex geeft vaak een prikkelend, drukkend, warm of zelfs pijnlijk gevoel in de borst bij het begin of net voor de start van de voeding en is volkomen normaal. Het is een duidelijk signaal dat de melk eraan komt, en komt tijdens een voeding meerdere keren voor

56 57

. Tijdens de eerste 1 tot 2 minuten zuigt de baby frequent en kort

tot de melk-ejectie-reflex optreedt. Nadien gaat de baby langer en trager zuigen. Tijdens de voeding herbegint deze sequentie bij elke nieuwe melk-ejectie. Naargelang de voeding vordert worden de zuigperiodes korter met frequentere pauzes 58. We legden de volgende situatie voor aan de gezondheidswerkers: “Een vrouw beschrijft een moment van scherpe pijn in de borst waarna het zuigpatroon van de baby overgaat van kort en frequent zuigen naar langer en trager zuigen. De pijn treedt meestal op binnen de eerste minuut na het aanleggen. Soms ervaart ze het nog eens later tijdens de voeding. Wat is volgens jou de meest voor de hand liggende oorzaak?” De respondenten konden hiervoor kiezen tussen vijf antwoordmogelijkheden: ‘De baby ligt niet goed aan en daardoor is de tepel beschadigd’, ‘Pijn door het uitrekken van de tepel tijdens het zuigen’, ‘Spruw’, ‘De toeschietreflex’ en ‘Ik weet het niet’. De resultaten worden in volgende grafiek afgebeeld.

55

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, pp. 12-13. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 56 Riordan, J. (2005). Anatomy and Physiology of Lactation, p. 67. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 57 Neville M. (1998). Oxytocin and Milk Ejection. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/Neville002/index.html. 58 Riordan, J. (2005). Anatomy and Physiology of Lactation, p. 67. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

103

Grafiek 85 : Toeschietreflex

61



14

70

25

22

8

85

Vroedvrouwen

Huisartsen

14

59

21

55

Gynaecologen

Pediaters

12

20

33

77

0%

Correct beantwoord

20%

40%

16

60%

Verkeerd beantwoord

80%

7

100%

W eet het niet

Circa 8 op 10 vroedvrouwen en pediaters antwoorden correct dat de toeschietreflex oorzaak van deze pijn is. Hetzelfde geldt voor 7 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en circa 6 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, huisartsen en gynaecologen. Onder de gynaecologen zijn er verder 33% respondenten die geen antwoord op deze vraag weten. Bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf weet 25% geen antwoord, terwijl dit bij de huisartsen 20% bedraagt. Het meest gegeven foutieve antwoord bij de huisartsen, gynaecologen en pediaters is: ‘pijn door het uitrekken van de tepel tijdens het zuigen’. Voor de overige beroepsgroepen zijn de verschillen tussen de foutief gegeven antwoorden kleiner.

104

Onderscheid voor- en achtermelk Er bestaan veel misverstanden over het gebruik van de termen ‘voor- en achtermelk’. De melk die ter beschikking is bij het begin van de voeding is gekend als ‘voormelk’ terwijl de term ‘achtermelk’ vaak gebruikt wordt om te verwijzen naar de melk die de baby naar het einde van de voeding toe, inneemt. Het enige verschil tussen voor- en achtermelk is het vetgehalte. Binnen een bepaalde borstvoeding stijgt het vetgehalte lineair naarmate de melk uit de borst verwijderd wordt. Het is onmogelijk te zeggen wanneer de overgang van voormelk naar achtermelk plaatsvindt. Er is geen relatie tussen de melk-ejectie-reflex en voor- of achtermelk. Een vrouw met een groot beschikbaar melkvolume voor de baby bij het begin van de dag zal haar eerste voeding mogelijkerwijs beëindigen met slechts een lichte verhoging van het vetgehalte (omdat de borst nog redelijk vol is). Als dezelfde vrouw naar de avond toe minder volle borsten heeft (wat toch voldoende is voor een goede borstvoeding) kan het vetgehalte bij het begin van deze voeding hoger liggen dan op het einde van de ochtendvoeding. Zo kan de voormelk van de avondvoeding meer vet bevatten dan de achtermelk van de ochtendvoeding. Het vetgehalte varieert dus van voeding tot voeding, maar binnen één voeding geldt dat het geleidelijk aan toeneemt 59

60 61 62

.

Volgende correcte stelling werd hierover geponeerd: “Het verschil tussen voormelk en achtermelk is het vetgehalte. Hoe meer melk de baby drinkt uit de borst tijdens 1 voeding, hoe vetrijker deze melk wordt”. De antwoordpatronen van de verschillende beroepsgroepen staan in volgende grafiek afgebeeld.

59

Daly, S.E., Di Rosso, A., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1993). Degree of breast emptying explains changes in the fat content, but not fatty acid composition, of human milk. Experimental Physiology, 78 (6), pp. 741-755. 60 Cox, D.B., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1998). Studies on Human Lactation: The Development of the Computerized Breast Measurement System. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/hartmann001/index.html. 61 Powers, N.G. (2005). Low Intake in the Breastfed Infant : Maternal and Infant Considerations. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 304. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 62 de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 13. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

105

Grafiek 86 : Onderscheid voor- en achtermelk 56

Kraamverzorg(st)ers 22


28 36


16 42

38

35


27

75

17

8

87

Vroedvrouwen

9

32

Huisartsen

47

25

Gynaecologen

51

24

48

Pediaters 0% Correct beantwoord

21

20%

42 40%

60%

Verkeerd beantwoord

10 80%

100%

Weet het niet

Onder de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geeft respectievelijk 87% en 75% het correcte antwoord, evenals een ruime helft van de kraamverzorg(st)ers. Ongeveer 5 op 10 gynaecologen en huisartsen, alsook 4 op 10 pediaters beantwoorden deze vraag verkeerd. Voor bijna alle beroepsgroepen geldt dat een belangrijk aandeel van de respondenten het antwoord op deze vraag niet kent. Bij de kinderverzorgsters zegt 42% geen antwoord te weten. Ook 1 op 4 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en gynaecologen, en 1 op 5 huisartsen geeft aan hierop het antwoord niet te kunnen geven.

106

Voeding van de moeder en kwaliteit moedermelk Alhoewel een optimale voeding dient nagestreefd te worden, kunnen we deze stelling enigszins matigen door de wetenschap dat ook vrouwen van wie het dieet niet optimaal is, borstvoeding kunnen geven. Zelfs als de voeding beperkt is, zal het lichaam de beschikbare nutriënten zeer efficiënt aanwenden. In geval van chronische ondervoeding zullen de nutriënten die noodzakelijk zijn voor de moedermelk gemobiliseerd worden uit de reserves van de moeder, dit ten koste van de gezondheid van de moeder. Wereldwijde studies ondersteunen de bevinding dat de voeding van de moeders slechts een gematigd effect heeft op de melkproductie en de samenstelling van de moedermelk. Het dieet van de moeder kan echter wel de concentraties van mineure bestanddelen beïnvloeden, zoals de vetzuursamenstelling, enkele vitamines en mineralen zonder daarbij afbreuk te doen aan de globale kwaliteit van de moedermelk 63

64 65 66 67

. De stelling “Bij een moeder die zelf niet

gezond eet, zal de kwaliteit van de moedermelk onvoldoende zijn voor de baby” klopt bijgevolg niet. Volgende grafiek toont de resultaten van de verschillende groepen gezondheidswerkers.

63

Dewey, K.G. (1997). Energy and protein requirements during lactation. Annual Review of Nutrition, 17, pp. 19-36. Prentice, A. (1996). Constituents of human milk. Food and nutrition bulletin, 17 (4). United Nations University Press. http://www.unu.edu/unupress/food/8F174e/8F174E04.htm#Constituents%20of%20human%20milk. 65 Bronner, Y.L., and K.G. Auerbach (2005). Maternal Nutrition During Lactation. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 437-457). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 66 Prentice, A.M. and A. Prentice (1999). Evolutionary and environmental influences on human lactation. Proceedings of the Nutrition Society, 54, pp. 391-400. 67 Prentice, A.M., Goldberg, G.R., and A. Prentice (1994). Body mass index and lactation performance. European Journal of Clinical Nutrition, 48 suppl. 3, pp. 78-86. 64

107

Grafiek 87 : Voeding moeder en kwaliteit moedermelk

34


48


18

49

44

62

Vroedvrouwen

28

47

Huisartsen

32

41

Gynaecologen


20%

10

21

41

49

Pediaters

7

18

46

40%

60%

Verkeerd beantwoord

5

80%

100%

Weet het niet

62% van de vroedvrouwen bevestigt dat de kwaliteit van de moedermelk nog steeds toereikend is wanneer de moeder zelf niet gezond eet. Circa 50% van de pediaters, de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en de huisartsen beantwoordt deze vraag eveneens correct. Bij de gynaecologen en de verantwoordelijken van kinderdagverblijven weet respectievelijk 41% en 34% het juiste antwoord te geven. 2 op 10 huisartsen, gynaecologen en verantwoordelijken van kinderdagverblijven geven aan dat ze het antwoord niet kennen.

108

Verdragen van voedingsstoffen door de baby - voeding van de moeder De stelling “Een moeder die borstvoeding geeft mag alles eten. De baby zal aangeven of er bepaalde voedingsstoffen zijn die hij niet goed verdraagt” is correct. Het merendeel van de baby’s en moeders ondervinden van de meeste voedingsmiddelen geen last. Toch kan het gebeuren dat de baby reageert op bepaalde voedingsmiddelen die de moeder eet. In de meeste gevallen zal een baby die op erg jonge leeftijd op een bepaald voedingsmiddel reageert, hier later echter geen hinder meer van ondervinden, ook als hij nog borstvoeding krijgt 68. Wanneer er geen aanwijzingen zijn dat de baby allergisch is en er geen allergieën bij naaste familieleden zijn, hoeft een voedende moeder dus niet speciaal op haar voeding te letten. Bij ongeveer 4 tot 6% van de kinderen is er echter wel sprake van een voedselallergie. Dit wordt gedefinieerd als een tegenreactie op een vreemde substantie of antigen, en gaat gepaard met immunologische veranderingen (toename van IgE). De initiële blootstelling aan deze stof wordt sensibilisatie genoemd en veroorzaakt nog geen allergische symptomen. Pas bij een volgende blootstelling aan het betreffende product treden de allergische symptomen op. Wanneer een kind met een verhoogd risico op allergieën reeds gesensibiliseerd is, kan een allergische reactie uitgelokt worden door de eiwitten die via de voeding van de moeder in de moedermelk terechtkomen. De baby kan dus reageren op bepaalde voedingsmiddelen die de moeder eet. Het is dan aan de moeder om via eliminatie, belasting en re-eliminatie na te gaan welk voedingsmiddel de reactie uitlokt, en dit voedingsmiddel vervolgens een tijdlang te vermijden 69. De meest voorkomende allergenen in moedermelk zijn koemelk en melkproducten. Anderen zijn: chocolade, cola, maïs, citrusvruchten, tarwe en pindanoten 70. De antwoordpatronen voor deze stelling geven we weer in onderstaande grafiek.

68

Bronner, Y.L., and K.G. Auerbach (2005). Maternal Nutrition During Lactation, p. 452. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 69 Page-Goertz, S., and J. Riordan (2005). The Ill Child: Breastfeeding Implications, pp. 576-578. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 70 Bronner, Y.L., and K.G. Auerbach (2005). Maternal Nutrition During Lactation, p.454. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

109

Grafiek 88 : Verdragen van voedingsstoffen door de baby – voeding van de moeder

Kraamverzorg(st)ers

23

74


49

50


28

72


95

Vroedvrouwen

96

Huisartsen

5

Gynaecologen

29

71

Pediaters

5

28

67

12

85


20%

5

48

47 40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Bijna alle vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin (respectievelijk 96% en 95%) geven het correcte antwoord, net als 85% van de pediaters. Ruim 7 op 10 kraamverzorg(st)ers, verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en gynaecologen, alsook 67% van de huisartsen beoordelen voornoemde stelling eveneens correct. Bij de kinderverzorgsters en opvangouders geeft ongeveer de helft van de respondenten het correcte antwoord. Voor iedere groep gezondheidswerkers geldt dat het aandeel respondenten dat geen antwoord op deze vraag weet, verwaarloosbaar of onbestaande is.

110

Allergie - risico op koemelkeiwitallergie Bij zuigelingen is koemelkeiwit de grootste boosdoener voor allergische klachten. Hoe vroeger en vaker baby’s in contact komen met koemelkeiwit, hoe groter de kans dat dit voedingsmiddel een allergeen wordt 71. Hoewel hierover geen eensgezindheid onder wetenschappers bestaat, wordt over het algemeen aangenomen dat wanneer een jonge baby occasioneel blootgesteld wordt aan koemelkeiwitten dit kan zorgen voor een sensibilisatie, zodanig dat later zelfs zeer kleine hoeveelheden koemelk een ernstige reactie kunnen uitlokken. We hebben dit samengevat in de stelling “Het af en toe geven van voeding gebaseerd op koemelk aan een kind dat borstvoeding krijgt, verhoogt het risico op het ontwikkelen van koemelkeiwitallergie”. Volgende grafiek vormt de weerslag van de antwoordresultaten bij de gezondheidswerkers. Grafiek 89 : Allergie – risico op koemelkeiwitallergie


35


37

28

41

43

Vroedvrouwen

59

27

43

Huisartsen

54

Correct beantwoord

18

49

Pediaters

0%

14

39

33

Gynaecologen

16

20%

18

37

40%

Verkeerd beantwoord

60%

9

80%

100%

Weet het niet

Respectievelijk 59% en 54% van de vroedvrouwen en de pediaters bevestigen (correct) dat het af en toe geven van koemelk het risico op een koemelkeiwitallergie verhoogt. Circa 4 op 10 huisartsen, regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, verantwoordelijken van kinderdagverblijven en pediaters geven het foute antwoord. Bij de gynaecologen geeft de helft een fout antwoord. Het aandeel respondenten dat geen antwoord op de geponeerde stelling zegt te weten, varieert van 28% bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf tot 9% bij de pediaters. 71

Saarinen, K.M. e.a. (2000). Breast-feeding and the development of cows' milk protein allergy. Advances in experimental medicine and biology, 478, pp. 121-130.

111

Aandachtspunten bij anatomie en fysiologie van borstvoeding Kraamverzorg(st)ers Met betrekking tot de anatomische en fysiologische eigenschappen van borstvoeding kregen de kraamverzorg(st)ers 3 van de 6 vragen die in de vragenlijst voorkwamen, voorgelegd. Terwijl het aandeel correcte antwoorden voor de overige twee topics 96% en 74% bedragen, vraagt één onderwerp extra aandacht: •

Het onderscheid tussen voor- en achtermelk.

Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers legden we aan de kinderverzorgsters 3 van de 6 vragen voor. Voor het eerste item bedraagt het aandeel respondenten dat correct antwoordde 86%. De andere twee onderwerpen identificeren we als aandachtspunten: •

Het onderscheid tussen voor- en achtermelk

•

Verdragen van voedingsstoffen door de baby - voeding van de moeder.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Van de 6 items die in de vragenlijst van deze groep gezondheidswerkers aan bod kwamen, nopen er 3 tot extra aandacht. De scores voor de overige 3 onderwerpen variëren van 61% tot 91%. Voor volgende topics lagen de scores opmerkelijk lager: •


•

Het effect van ongezonde voeding van de moeder op de kwaliteit van de moedermelk

•

Voeding op basis van koemelk en het risico op koemelkeiwitallergie.

Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf in eenzelfde setting werken als de kinderverzorgsters, identificeren we bij deze beroepsgroepen verschillende aandachtspunten. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Alle 6 stellingen met betrekking tot dit thema werden voorgelegd aan de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. Terwijl voor 4 geldt dat 70% tot 99% van de respondenten ze correct beoordeelt, beschouwen we volgende twee topics als aandachtspunten: •


•


112

Vroedvrouwen Voor 5 van de 6 voorgelegde onderwerpen geldt dat het aandeel vroedvrouwen dat correct antwoordde varieert van 62% tot 96%. Volgend onderwerp vraagt echter bijkomende aandacht: •


Huisartsen Voor 2 van de 6 vragen die zij kregen, bedraagt het aandeel huisartsen dat correct antwoordde 67% en 89%. De huisartsen blijken minder goed geïnformeerd wat betreft de overige onderwerpen: •

Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen

•


•


•


Gynaecologen Terwijl het percentage correcte antwoorden voor 2 van de 6 voorgelegde onderwerpen 71% en 96% bedraagt, is bijzondere aandacht nodig voor volgende 4 items: •


•


•


•


Met betrekking tot dit thema stellen we bij de gynaecologen en huisartsen gelijke aandachtspunten vast. Pediaters De helft van de 6 voorgelegde stellingen kreeg van 77% tot 95% van de pediaters een correct antwoord. Volgende drie onderwerpen zien we echter als knelpunten: •


•


•


Opvangouders Slechts 1 vraag met betrekking tot de anatomie en fysiologie van borstvoeding werd aan de opvangouders voorgelegd, en kan als aandachtspunt beschouwd worden: •


113

4.3. Problemen bij borstvoeding

72

Motivering tot vraagstelling: Hoewel moedermelk perfect afgestemd is op baby’s, duiken er tijdens de borstvoedingsperiode wel eens problemen op. Op die momenten is correcte informatie van primordiaal belang, wil men een lange borstvoedingsduur stimuleren. Dit geldt a fortiori wanneer de problemen van medische aard zijn. Vragen en antwoorden bij dit thema Het ontstaan van tepelkloven Een goede borstvoeding staat of valt met het juist aanleggen van de baby. Heel wat borstvoedingsproblemen zijn terug te brengen tot de manier waarop de baby drinkt. Een goede begeleiding bij het aanleggen tijdens de eerste dagen is dan ook erg belangrijk. De volgende moeilijkheden kunnen zich voordoen wanneer de baby niet goed is aangelegd: pijn bij het voeden, tepelkloven, ernstige stuwing, borstontsteking, borst weigeren, ineffectief drinken, te weinig groei, een geringe melkproductie en het ontwikkelen van slechte zuiggewoonte bij de baby. Gevolgen van deze problemen kunnen zijn: vroegtijdig stoppen met borstvoeding, een ontmoedigde moeder met gebrek aan zelfvertrouwen in haar mogelijkheid om haar kind te voeden zoals ze het gekozen had en het verlies van vertrouwen in haar lichaam. Het fout aanleggen van de baby vormt de voornaamste oorzaak voor het ontstaan van tepelkloven 73. Huidskleur, haarkleur of het prenataal voorbereiden van de tepel vormen geen directe oorzaak voor het ontstaan van tepelkloven. Vaak wordt moeders met pijnlijke tepels aangeraden om de baby niet te lang te laten zuigen. Het beperken van de voedingsduur werkt bij pijnlijke tepels eerder averechts 74. We legden de gezondheidswerkers volgende vraag voor: “De belangrijkste reden voor het ontstaan van tepelkloven is:…”. Bij deze vraag werden 6 antwoordmogelijkheden gegeven: ‘Het fout aanleggen van de baby’, ‘Het vaak aanleggen van de baby’, ‘De baby per voeding lang aan de borst laten drinken’, ‘Het huidtype van de moeder’, ‘Een baby die hard zuigt aan de borst’, en ‘Ik weet het niet’. Onderstaande grafiek geeft de resultaten weer.

72

Dit thema omvat 12 vragen uit de vragenlijst de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 44. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 74 Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care, p. 222. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

73

114

Grafiek 90 : Het ontstaan van tepelkloven

65

Kraamverzorg(st)ers

18

38


17

40

22

55


31


14

89

9

87

Vroedvrouwen

10

47

Huisartsen

37

49

Gynaecologen

27 64

Pediaters 0% Correct beantwoord

20%

16 24 27

40%

60%

Verkeerd beantwoord

9

80%

100%

Weet het niet

Ongeveer 9 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, en vroedvrouwen leggen de voornaamste oorzaak voor tepelkloven inderdaad bij het fout aanleggen van de baby. Circa 65% van de kraamverzorg(st)ers en de pediaters volgen hen hierin, alsook 55% van de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf. Verder beantwoordt een kleine helft van de respondenten bij de gynaecologen en de huisartsen deze vraag correct, net zoals 38% van de kinderverzorgsters. Bij de gynaecologen en de kinderverzorgsters zegt bijna 1 op 4 geen antwoord op deze vraag te weten. Respectievelijk 17% en 16% van de kraamverzorg(st)ers en de huisartsen geeft eveneens aan dat ze het antwoord niet kennen, evenals 14% van de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf. Voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, de huisartsen, gynaecologen en pediaters geldt verder dat een meerderheid van de respondenten die foutief antwoordden ‘de baby per voeding lang aan de borst laten drinken’ als belangrijkste oorzaak voor tepelkloven zagen. Voor de overige beroepsgroepen zijn de verschillen tussen de foutieve antwoorden minimaal.

115

Tepelhoedje ter preventie van tepelkloven Het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige of pijnlijke tepels dient vermeden te worden. Pijnlijke tepels zijn een veel voorkomend probleem tijdens de eerste weken na de geboorte en vormen een belangrijke reden om vroeger te stoppen met borstvoeding dan gepland. De meeste moeders hebben gedurende de eerste 10 dagen enig tepelongemak dat snel terug verdwijnt. Dit kan variëren van matige gevoeligheid tot ernstige pijn. Er dient echter een onderscheid gemaakt te worden tussen twee types van tepelpijn. Enerzijds is er de ‘voorbijgaande overgevoeligheid’ die voornamelijk tijdens de eerste week postpartum optreedt. Anderzijds is er de ‘verlengde abnormale pijn’ die een professionele beoordeling vergt om de oorzaak op te sporen en te behandelen. Bij vroege borsten tepelpijn gaat het meestal om mechanische pijn, in tegenstelling tot pijn die veroorzaakt wordt door infectie of organische aandoening. Tepelpijn en –beschadiging door een verkeerde plaatsing van de tepel in de mond van de baby kan snel optreden, zelfs al tijdens de eerste voeding. De tepel rekt in de mond van de baby tot meer dan een tweevoud van zijn lengte in rust en de top van de tepel komt tot ongeveer aan de overgang van het hard naar het zacht verhemelte. Het is aangewezen om moeders voor te bereiden op het rekgevoel in de tepel dat tijdens de voeding optreedt. Het is moeilijk te beoordelen wanneer ‘gevoeligheid’ overgaat in ‘pijn’. Een meer objectief criterium voor de detectie van een probleem is de vervorming van de tepel onmiddellijk na de voeding. Vermits mechanisch trauma veroorzaakt wordt door of verband houdt met een foute aanlegtechniek, is het verbeteren van de aanlegpositie en niet het gebruik van een tepelhoedje een aangewezen eerste oplossing 75. Een correcte inschatting van het probleem door de gezondheidswerker is daarom van belang. Aan het gebruik van een tepelhoedje zijn bovendien een aantal belangrijke nadelen verbonden 76 77: -

Moeilijkheden van de baby om op deze manier voldoende te drinken

-

Nadelige invloed op de melkproductie door de geringere melkafname, en door het gebrek aan huidcontact (stimulans van prolactine en oxytocine)

-

De tepel komt niet ver genoeg in het mondje, hetgeen pijn en wrijving doet ontstaan

-

Bij slecht gebruik kunnen de tepel en het tepelhof gekneld raken

-

Mogelijke afhankelijkheid van het tepelhoedje. De baby leert niet goed aanhappen waardoor hij niet meer zonder tepelhoedje aan de borst wil drinken

-

Wanneer de baby terug rechtstreeks aan de borst drinkt, neemt de kans op beschadigde tepels toe ; de baby zal namelijk eerder kauwen dan zuigen aan de tepel.

75

Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care, p.212-222. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 76 de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 87. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding 77 Walker, M. (2005). Breast Pumps and Other Technologies, p. 353. In J. Riordan (Reds.). Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

116

Voeden met een tepelhoedje kan in een aantal gevallen echter een tijdelijke noodoplossing bieden; bijvoorbeeld wanneer de pijn tijdens het voeden ondraaglijk is, of wanneer het bloeden en de erosie van de tepel verergeren. In dergelijke gevallen is het van belang dat de baby opgevolgd wordt, om zich ervan te vergewissen dat hij voldoende melk krijgt 78. We poneerden volgende (foutieve) stelling: “Indien een moeder gevoelige tepels heeft, is een tepelhoedje een goed hulpmiddel om tepelkloven te voorkomen.” De antwoordpatronen worden weergegeven in volgende grafiek. Grafiek 91 : Tepelhoedje ter preventie van tepelkloven

14


83


45

54

83

Vroedvrouwen

15

Huisartsen

Gynaecologen

77

25

Pediaters

13

8

67

31


20%

8

65

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Enkel bij de vroedvrouwen geeft een meerderheid van de respondenten (83%) het correcte antwoord, namelijk dat een tepelhoedje geen goed hulpmiddel is bij gevoelige tepels. Onder de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geeft 54% een foutief antwoord. Bij de pediaters en de gynaecologen loopt dit op tot twee derde, terwijl bij de huisartsen tot 77% een verkeerd antwoord geeft. Voor de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf geldt zelfs dat 83% bovenstaande stelling verkeerd beoordeelt. Het percentage respondenten dat antwoordt met ‘Ik weet het niet’ blijft in iedere beroepsgroep verwaarloosbaar.

78

Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care, p. 225. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

117

Fout aanleggen van de baby Zoals al eerder aan bod kwam, kan fout aanleggen aanleiding geven tot allerlei moeilijkheden. Wanneer de baby bij elke zuigbeweging kuiltjes in de wangen heeft, en/of er een klikkend smakgeluid te horen is, betekent dit dat hij oppervlakkig blijft zuigen en niet goed is aangelegd. Andere aanwijzingen die erop duiden dat de baby niet goed is aangelegd, zijn 79: -

de mond van de baby is niet wijd open en de baby hapt niet ‘diep’ aan

-

de baby ligt met het hoofdje naar beneden gebogen en met de kin op de borst

-

het mondje van de baby glijdt op en neer over de tepelhof

-

de baby laat de borst gemakkelijk los tijdens de voeding

-

de lippen van de baby zijn naar binnen gekruld in plaats van naar buiten

-

hoofd en lichaam van de baby liggen niet in één lijn

-

de baby drinkt met een tuitmondje en ingetrokken wangetjes

-

de tepels zijn samengedrukt of misvormd onmiddellijk na het loslaten.

Dit kan ervoor zorgen dat: -

het voeden gedurende de hele voeding pijnlijk is

-

de tepels beschadigd zijn na de voeding

-

de baby onvoldoende borstweefsel in de mond heeft en de borst hierdoor niet efficiënt kan leegdrinken

-

de baby problemen heeft om te ademen tijdens de voeding.

We vroegen de respondenten: “Welke van de volgende uitspraken geeft aan dat een baby fout aan de borst ligt?” Hierbij werden 4 antwoordmogelijkheden gegeven: ‘Het lijkt of hij een hap neemt van een grote appel’, ‘Tijdens de voeding stopt de baby regelmatig met drinken’, ‘De baby heeft kuiltjes in de wangen bij elke zuigbeweging’, en ‘Ik weet het niet’. De antwoorden van de gezondheidswerkers worden afgebeeld in onderstaande grafiek.

79

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 51. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

118

Grafiek 92 : Fout aanleggen van de baby

Kraamverzorg(st)ers

37


41

21


22

44

35

34


36

30

46

45

9

77

Vroedvrouwen

17

31


33

Pediaters

35 0%

Correct beantwoord

20%

43

26

30

37 35

40%

6

30 60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Een ruime meerderheid van de vroedvrouwen – circa 8 op 10 – geeft correct aan dat een baby niet goed aanligt wanneer hij kuiltjes in de wangen heeft bij het drinken. Bij de pediaters, gynaecologen, huisartsen en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf zijn de respondenten quasi gelijk verdeeld over de drie categorieën: circa 1 op 3 beantwoordt de vraag correct, circa 1 op 3 geeft een verkeerd antwoord en circa 1 op 3 weet geen antwoord op de vraag. Ook bij de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en de kraamverzorg(st)ers zijn er ongeveer evenveel respondenten die de vraag correct beantwoorden als respondenten die het foute antwoord geven. Voor de kraamverzorg(st)ers, kinderverzorgsters, verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en huisartsen geldt dat het meest voorkomende foutieve antwoord luidt dat een baby fout aan de borst ligt wanneer het lijkt of hij een hap neemt van een grote appel. Bij de verpleegkundigen van Kind en Gezin gaat het echter om het regelmatig stoppen met drinken tijdens de voeding, terwijl de verschillen tussen de foutieve antwoorden bij de vroedvrouwen, gynaecologen en pediaters niet uitgesproken zijn. De groep respondenten die geen antwoord weet te geven, is bij deze beroepsgroepen echter kleiner. Verder geeft slechts 1 op 5 kinderverzorgsters het correcte antwoord, terwijl 35% van deze gezondheidswerkers het antwoord niet zegt te weten.

119

Groeispurt en frequentie van de voeding De meeste baby’s krijgen op verschillende momenten in de borstvoedingsperiode te maken met een zogenaamde groeispurt; dagen waarop de baby onrustig is en tijdelijk vaker en langer drinkt. De verhoogde melkinname van de baby tijdens de groeispurt is tijdelijk. Bij baby’s die exclusief borstvoeding krijgen, stijgt de melkinname snel gedurende de eerste levensweken en blijft dan ongeveer gelijk van één tot zes maanden 80 81. Als rond de leeftijd van zes maanden vaste voeding geïntroduceerd wordt, zal de melkinname geleidelijk aan afnemen. Deze groeispurten bij zuigelingen doen zich vaak voor rond de leeftijd van 7 à 10 dagen, 2 à 3 weken, 4 à 6 weken, en rond 3, 4, 6 en 9 maanden, maar kunnen evenzeer op andere momenten plaatsvinden. Ze komen verder nog voor in de kleuter- en tienertijd 82. Een groeispurt kan 2 à 3 dagen tot een week duren. Omdat ‘te weinig voeding’ voor vele moeders een zorg is en heel wat onzekerheid met zich meebrengt, is het voor gezondheidswerkers van belang om dergelijke groeispurten te herkennen en aangepaste begeleiding te bieden zodat vraag en aanbod op mekaar afgestemd raken. We legden volgende stelling voor aan de gezondheidswerkers: “Een voldragen, gezonde baby van 3 weken oud drinkt regelmatig aan de borst en is voldaan na elke voeding. Sedert gisteren vraagt de baby, gedurende de hele dag, vaker om voeding. Hij lijkt meer honger te hebben. Waaraan denk je eerst?” Hierbij werden 5 antwoordmogelijkheden gegeven: ‘De melkproductie van de moeder gaat achteruit en de baby krijgt duidelijk niet genoeg’, ‘De baby maakt een groeispurt door’, ‘De baby ligt fout aan de borst’, ‘De baby is niet meer verzadigd, hij krijgt vanaf nu best ingedikte melk’ en ‘Ik weet het niet’. De resultaten worden weergeven in volgende grafiek.

80

Cregan, M. and P.E. Hartmann (1999). Computerized breast measurement from conception to weaning: clinical implications. Journal of Human Lactation, 15, pp. 89-95. 81 Daly, S.E. and P.E. Hartmann (1995). Infant demand and milk supply. Part 1: Infant demand and milk production in lactating women. Journal of Human Lactation, 11, pp. 21-26. 82 De Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 93. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

120

Grafiek 93 : Groeispurt en frequentie van de voeding

Kraamverzorg(st)ers

21

74


43

39


18 20

77


97

Vroedvrouwen

99

Huisartsen

1 33

51

Gynaecologen

16

25

55

Pediaters

20 10

84 0%

Correct beantwoord

20%

5

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

6 100%

Weet het niet

Bijna alle vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin schatten de voorgelegde situatie correct in. Het gaat respectievelijk om 99% en 97% van deze gezondheidswerkers. Dit geldt ook voor 84% van de pediaters en ruim 7 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en kraamverzorg(st)ers. Verder geeft ongeveer de helft van de gynaecologen (55%) en huisartsen (51%) het correcte antwoord. Bij de kinderverzorgsters gaat het tenslotte om 39% van de respondenten die de stelling correct beoordeelden. Het meest voorkomende foute antwoord is voor iedere beroepsgroep ‘De melkproductie van de moeder gaat achteruit en de baby krijgt duidelijk niet genoeg’. Het aandeel gezondheidswerkers dat geen antwoord op de vraag zegt te weten, bedraagt bij de gynaecologen en kinderverzorgsters circa 20% en bij de huisartsen 16%.

121

Reflux Onder gastro-oesofageale reflux verstaan we het onvrijwillig terugvloeien van de maaginhoud naar de slokdarm. Terwijl de meeste kinderen weinig hinder ondervinden van dit terugvloeien, dienen kinderen die chronisch last hebben van reflux en van wie de gewichtstoename, het voedingsgedrag en het welbehagen erdoor beïnvloed worden, opgevolgd te worden. Symptomen die wijzen op pathologische reflux zijn: gebrek aan eetlust, pijn bij het slikken, overstrekken tijdens de voeding, prikkelbaarheid, beperkte groei en late aanwijzingen van bloedbraken ten gevolge van slokdarmontsteking. De moeilijkheden met betrekking tot eten en slapen bij deze kinderen maken een goede begeleiding van de borstvoeding noodzakelijk. Omdat aangetoond is dat sommige kinderen met reflux allergisch zijn voor koemelkeiwit, kan de borstvoedende moeder geadviseerd worden om zuivel te elimineren uit haar dieet en het effect hiervan na te gaan. De stelling “Een baby met reflux drinkt best niet rechtstreeks aan de borst. De moeder kan haar melk afkolven en indikken” geeft een ander vaak gehoord advies weer. Hoewel de frequentie van het teruggeven hierdoor kan afnemen, zal de blootstelling van de slokdarm aan maagzuur alleen maar toenemen. De verklaring hiervoor ligt wellicht in de minder snelle vertering van ingedikte melk. Het toevoegen van dikkingsmiddelen aan moedermelk biedt dus geen soelaas. Het specifiek toevoegen van granen blijkt verder erg ineffectief: deze granen worden zeer snel afgebroken door de enzymen in de moedermelk 83 84. Bovendien zou het gebruik van granen om moedermelk in te dikken bij kinderen met pathologische reflux verband houden met hoesten 85. De volgende grafiek vormt een weerslag van de resultaten.

83

Page-Goertz, S., and J. Riordan (2005). The Ill Child: Breastfeeding Implications, p. 569-570. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 84 Bailey, D.J., Andres, J.M., Danek, G.D., and V.M. Pineiro-Carrero (1987). Lack of efficacy of thickened feeding as treatment for gastroesophageal reflux. The Journal of Pediatrics, 110, pp. 187-189. 85 Orenstein, S.R., Shalaby, T.M. and P.E. Putnam (1992). Thickened feedings as a cause of increased coughing when used as a therapy for gastroesophageal reflux in infants. The Journal of Pediatrics, 121 (6), pp. 913-915.

122

Grafiek 94 : Reflux

Kraamverzorg(st)ers

74

9

57


14 73


17 29

10


17

92

Vroedvrouwen

83

Huisartsen

82

Gynaecologen

5 9 7

88

Pediaters

8 11 8

95 0%

20%

Correct beantwoord

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

95% van de pediaters en 92% van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin beantwoorden deze vraag correct door te stellen dat voornoemde stelling niet klopt. Circa 9 op 10 gynaecologen en 8 op 10 vroedvrouwen en huisartsen geven eveneens het correcte antwoord. Bij de kraamverzorg(st)ers en de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf stellen we vast dat ruim 7 op 10 respondenten de vraag juist beantwoordt, alsook 57% van de kinderverzorgsters. Binnen deze laatste groep gezondheidswerkers zegt verder een niet geringe groep van 29% geen antwoord op de vraag te weten. Dit geldt ook voor 17% van de kraamverzorg(st)ers en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, en voor 11% van de huisartsen. Het aandeel respondenten dat aangeeft het antwoord niet te weten , is in alle andere beroepsgroepen verwaarloosbaar.

123

Borstontsteking Bij mastitis of borstontsteking gaat het om een ontstekingsreactie in de borst, die al dan niet gepaard kan gaan met een infectie. Een borstontsteking vindt zijn oorzaak meestal in een onvoldoende doorstroming van de borst en heeft weinig gevolgen voor de borstgevoede baby. De baby krijgt namelijk via de moedermelk antistoffen tegen eventuele bacteriën. Een borstontsteking gaat vaak initieel gepaard met symptomen als vermoeidheid, gevoelige plek(ken) op de borst, hoofdpijn en grieperige spierpijnen. Deze symptomen worden gevolgd door koorts, een verhoogde hartslag en het verschijnen van een warme, rode, en gevoelige zone op de borst. Dat er sprake is van koorts hoeft niet per se te betekenen dat er een infectie van buitenaf is; de opeenhoping van de melk kan eveneens voor bacteriegroei zorgen. Vaak treedt daarnaast ook een ontstekingsreactie op door lekkage in het omringende borstweefsel, en ook in geval van tepelkloven kan infectie optreden. De behandeling van een borstontsteking bestaat in eerste instantie uit het voortzetten van de borstvoeding: als we een onvoldoende doorstroming beschouwen als belangrijkste oorzaak, volgt hieruit dat regelmatig en lang genoeg voeden van belang is. Andere maatregelen bestaan uit het toepassen van warmte, verhoogde vochtinname, bedrust, pijnmedicatie en het oordeelkundig gebruik van antibioticum. Een deskundig advies bij borstvoeding kan primordiaal zijn in het voorkomen van een borstabces, zeker als een moeder foutief denkt dat ze moet stoppen met borstvoeding of dat reeds heeft gedaan 86 87. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn gezondheidswerkers er zich tegenwoordig steeds meer van bewust dat een inefficiënte doorstroming van de borst en povere borstvoedingstechnieken een belangrijke onderliggende oorzaak voor mastitis vormen. Toch stelt deze organisatie ook dat gezondheidswerkers er nog al te vaak niet in slagen om moeders met mastitis te helpen om de borstvoeding verder te zetten, en hen onnodig adviseren om te stoppen met voeden 88. We legden volgende correcte stelling ter beoordeling voor aan de gezondheidswerkers: “Tijdens een borstontsteking mag de moeder verder borstvoeding geven.” De resultaten voor deze stelling geven we in onderstaande grafiek weer.

86

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 83. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 87 Riordan, J. (2005). Breast-Related Problems, p. 250-252. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 88 World Health Organization (2000). Mastitis. Causes and Management, p. 1. WHO/FCH/CAH/00.13. Geneva: WHO. http://www.who.int/reproductive-health/docs/mastitis/mastitis.pdf.

124

Grafiek 95 : Borstontsteking

65


19


96

Vroedvrouwen

97

Huisartsen

16

14

84

12

88

Gynaecologen

Pediaters

16

83


20%

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Met respectievelijk 97% en 96% van de respondenten bevestigen zowat alle vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin dat men bij een borstontsteking borstvoeding mag blijven geven. Dit geldt eveneens voor bijna 9 op 10 gynaecologen en ruim 8 op 10 huisartsen en pediaters. Bij de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf geeft 65% het correcte antwoord. Enkel in deze laatste groep is het aandeel respondenten dat het antwoord niet weet noemenswaardig (16%).

125

Behandeling borstontsteking Met betrekking tot borstontsteking legden we de respondenten de stelling “Bij een borstontsteking moet altijd onmiddellijk gestart worden met antibiotica” voor. Deze stelling klopt niet: antibiotica maken slechts één onderdeel uit van de verschillende behandelingsstrategieën en dienen enkel te worden toegediend wanneer: -

er een infectie is aangetoond door middel van een telling van de cel- en bacteriecultuur, of

-

de symptomen vanaf het begin al zeer ernstig zijn, of

-

er een tepelkloof zichtbaar is, of

-

de symptomen niet verbeteren na 12 tot 24 uur na het verbeteren van de melkdoorstroming.

Het is van belang dat een geschikt antibioticum wordt gegeven, en dit gedurende een voldoende lange periode. De meeste autoriteiten raden een periode van 10 tot 14 dagen aan. De behandeling van een borstontsteking bestaat echter in de eerste plaats uit het verbeteren van de melkdoorstroming. Hierbij is het van belang dat de baby goed is aangelegd, dat er vaak en lang genoeg wordt gevoed, en eventueel wordt afgekolfd wanneer voeden niet mogelijk zou blijken. Daarnaast is ook ondersteunende counseling en het behandelen van de symptomen van belang (pijnmedicatie, voldoende bedrust, warmte toepassen en voldoende vochtinname) 89.

89

World Health Organization (2000). Mastitis. Causes and Management, p. 22. WHO/FCH/CAH/00.13. Geneva: WHO. http://www.who.int/reproductive-health/docs/mastitis/mastitis.pdf.

126

Grafiek 96 : Behandeling borstontsteking

62



16

22

81

13

92

Vroedvrouwen

5

79

Huisartsen

19

69

Gynaecologen

27

78

Pediaters


20%

6

40%

20

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Ruim 9 op 10 vroedvrouwen geven het correcte antwoord, alsook circa 8 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, huisartsen en pediaters. Bij de gynaecologen en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf zien we dat respectievelijk 7 op 10 en 6 op 10 van de respondenten het juiste antwoord wist te geven. Terwijl het aandeel respondenten dat het antwoord niet weet in alle andere groepen verwaarloosbaar is, zien we dat dit bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf 22% is.

127

Compatibiliteit borstvoeding en antibioticum Wanneer het op medische indicatie nodig blijkt om een antibioticum als amoxicilline toe te dienen, kan de moeder zonder problemen doorgaan met borstvoeding 90

91 92

. Slechts in een

zeer beperkt aantal gevallen vormt medicijngebruik een reden om te stoppen met borstvoeding. Enkel wanneer cytostatica of sommige psychofarmaca nodig zijn, dient de borstvoeding te worden stopgezet. In alle andere gevallen kan de arts een geneesmiddel voorschrijven dat al langer op de markt is en waarvan uit onderzoek gebleken is dat het geen nadelige gevolgen heeft voor de baby 93. Volgende stelling werd aan de gezondheidswerkers voorgelegd: “Amoxicilline (antibioticum) is compatibel met borstvoeding”. Grafiek 97 : Compatibiliteit borstvoeding en antibioticum

28



11

61

48

Vroedvrouwen

5

47

65

11

Huisartsen

24

5

94

Gynaecologen

96

Pediaters

96


20%

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

90

The American Academy of Pediatrics. Committee on Drugs (2001). The Transfer of Drugs and Other Chemicals into Human Milk. Pediatrics, 108 (3), pp. 776-789. 91 Benyamini, L., Merlob, P., Stahl, B., Braunstein, R., Bortnik, O., Bulkowstein, M., Zimmerman, D. and M. Berkovitch (2005). The safety of amoxicillin/clavulanic acid and cefuroxime during lactation. Therapeutic Drug Monitoring, 27 (4), pp. 499-502. 92 Hale, Th.W. (2004). Medications and Mothers’ Milk. A Manual of Lactational Pharmacology, p. 53. Texas: Pharmasoft Publishing, L.P. 93 de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, p. 116. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

128

Bijna alle artsen bevestigen dat voedende moeders het antibioticum amoxicilline mogen innemen: 96% van de gynaecologen en pediaters, en 94% van de huisartsen geven het correcte antwoord. Vooral voor deze groep respondenten, met name de artsen, is de kennis omtrent de compatibiliteit van borstvoeding en amoxicilline van belang aangezien zij als enige medicatie kunnen voorschrijven. Onder de vroedvrouwen beantwoordt 65% de vraag correct, net zoals 48% van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en 28% van de verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven. Bij de artsen zijn er nagenoeg geen respondenten die aangeven dat ze het antwoord niet weten. Voor de andere beroepsgroepen geldt dat circa 1 op 4 vroedvrouwen aangeeft dat ze het antwoord op deze vraag niet weten, alsook bijna de helft van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en ongeveer 6 op 10 verantwoordelijken van erkende kinderdagverblijven.

129

Schimmelinfectie - behandeling baby en moeder Eén van de problemen die zich bij borstvoeding kunnen stellen is een schimmelinfectie. Symptomen zijn: pijnlijke tepels, en jeukende tepels die vurig rood zien, soms met witte puntjes of schilfertjes. Verder kan een schimmelinfectie gepaard gaan met een vaginale infectie, een stekende pijn in de hele borst en herhaalde borstontstekingen. Vaak ontwikkelt zich bij de baby vervolgens spruw (Candida albicans) in het mondje – waardoor hij slecht gaat drinken – of luieruitslag krijgt. In een aantal gevallen heeft de baby hier echter geen last van. Ook dan is het noodzakelijk dat zowel moeder als baby tegen de schimmelinfectie worden behandeld 94. De afwezigheid van symptomen bij de baby sluit een infectie immers niet uit: de baby kan asymptomatisch zijn, of de symptomen (bijvoorbeeld borst weigeren, onrustig zijn) kunnen ongemerkt voorbijgaan of aan iets anders worden toegeschreven. Een schimmelinfectie verspreidt zich zeer snel onder gezinsleden en kan hardnekkig standhouden wanneer niet alle mogelijke infectiezones zowel bij de baby als bij de moeder en haar partner worden behandeld 95. De stelling: “Bij een schimmelinfectie in de mond van de baby zonder symptomen bij de moeder moet enkel de baby behandeld worden” klopt bijgevolg niet. We geven de antwoorden van de gezondheidswerkers weer in onderstaande grafiek.

94

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij Borstvoeding, pp. 88-89. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 95 Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, pp. 255-256. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

130

Grafiek 98 : Schimmelinfectie – behandeling baby en moeder


45


23

32

70

20

Vroedvrouwen

89

Huisartsen

9

29

Gynaecologen

61

18

Pediaters

Correct beantwoord

10

76

41

0%

10

20%

6

58

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

W eet het niet

Circa 9 op 10 vroedvrouwen, 7 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en ruim 4 op 10 verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf antwoorden (correct) dat deze stelling niet klopt en in geval van schimmelinfectie bij de baby, zowel moeder als baby behandeld dienen te worden. Bij de pediaters en huisartsen beantwoordt circa 6 op 10 bovenstaande stelling foutief, evenals ruim 7 op 10 gynaecologen. Het aandeel respondenten dat geen antwoord zegt te weten is in de meeste beroepsgroepen klein te noemen. Bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf maken ze echter ongeveer één derde van de totale beroepsgroep uit.

131

Schimmelinfectie diep in de borst Wanneer de schimmelinfectie zeer ernstig is kan ze naast de huid van de tepels en borst ook het dieper gelegen borstweefsel bereiken. Een infectie van het borstweefsel gaat gepaard met een brandend en/of stekend gevoel diep in de borst, dat verschillend is van het brandend gevoel op de huid van de borst bij een gewone schimmelinfectie. Dit gevoel houdt vaak een aantal minuten aan nadat de baby gestopt is met drinken. De pijn neemt af wanneer de moeder behandeld wordt met een schimmeldodend middel dat oraal wordt ingenomen. Hoe ernstiger de infectie, hoe langer het zal duren voor de behandeling effect resulteert 96. We vroegen de gezondheidswerkers om volgende (correcte) stelling te beoordelen: “Een schimmelinfectie diep in de borst kan alleen maar goed behandeld worden met een algemeen schimmeldodend geneesmiddel dat oraal ingenomen wordt gedurende enkele weken”. Onderstaande grafiek geeft de resultaten weer. Grafiek 99 : Schimmelinfectie diep in de borst



31

7

28

62

9

63

45

Vroedvrouwen

13

37

Huisartsen

42

19

44

Gynaecologen

45

20

Pediaters

46

17

0%

20%

Correct beantwoord

40%

35

37

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Bij de pediaters, gynaecologen en vroedvrouwen geeft 45% van de respondenten het correcte antwoord. Bij de huisartsen daalt dit tot 37%, bij de verantwoordelijken van kinderdagverblijven tot 31% en bij de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin tot 28%. Het aandeel respondenten dat geen antwoord op deze vraag weet, blijkt in iedere beroepsgroep aanzienlijk en varieert van 35% bij de gynaecologen tot 63% bij de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. 96

Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, pp. 259-260. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

132

Schimmelinfectie - compatibiliteit behandeling en borstvoeding In geval van spruw en hardnekkige schimmelinfectie is behandeling van zowel moeder als baby met fluconazole aangewezen. Dit geneesmiddel wordt oraal toegediend en blijkt erg effectief en veilig bij borstvoeding 97

98

. We legden volgende (correcte) stelling ter

beoordeling voor aan de gezondheidswerkers: “Een moeder die behandeld wordt met een schimmeldodend geneesmiddel dat oraal gegeven wordt, mag blijven borstvoeding geven aan haar baby”. De antwoordpatronen worden weergegeven in onderstaande grafiek. Grafiek 100 : Schimmelinfectie – compatibiliteit behandeling en borstvoeding


30

9


61

53

Vroedvrouwen

43

32

64

Huisarts en

34

35

Gynaecologen

43

37

Pediaters

17

46

0%

Correct beantwoord

31

20%

40%

20

37

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

64% van de vroedvrouwen en een ruime helft van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin zijn op de hoogte van de compatibiliteit van deze medicatie en borstvoeding. Bij de pediaters gaat het om 46% correcte antwoorden. Het juiste antwoordpercentage daalt bij de gynaecologen en huisartsen naar ruim 1 op 3, terwijl het voor de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf nog slechts 30% bedraagt. Voor iedere beroepsgroep geldt dat een aanzienlijk aandeel respondenten aangeeft dat ze het antwoord niet weten: van 1 op 5 respondenten bij de gynaecologen tot 6 op 10 bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf.

97

Riordan, J. (2005). Breast-Related Problems. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 256. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 98 Hale, Th.W. (2004). Medications and Mothers’ Milk. A Manual of Lactational Pharmacology, pp. 326-328. Texas: Pharmasoft Publishing, L.P.

133

Compatibiliteit antihypertensiva en borstvoeding Medicatie voor hypertensie wordt in het postpartum regelmatig gebruikt, en bij borstvoedende moeders zelfs voor een langere periode. Hoewel deze medicatie geen tegenindicatie vormt voor het geven van borstvoeding, dient er met de nodige omzichtigheid mee omgesprongen te worden. Borstgevoede baby’s van moeders die antihypertensiva nemen, dienen van nabij te worden gevolgd. Van sommige bètablokkers (atenolol, acebutolol) is geweten dat ze bij baby’s die borstvoeding krijgen, oorzaak kunnen zijn van ernstige cyanose (blauwe verkleuring van de huid), bradycardie (vertragen van de hartslag) en hypotensie (lage bloeddruk). Bepaalde bètablokkers zijn veiliger dan andere, en een zorgvuldige keuze van de medicatie is dan ook van zeer groot belang. Het gebruik van ACE-inhibitoren bij voedende moeders dient weliswaar vermeden te worden voor minstens een aantal weken postpartum. Sommige jonge baby’s hebben namelijk moeilijkheden om tijdens de eerste weken hun eigen bloeddruk onder controle te houden, en het gebruik van deze ACE-inhibitoren kan in dat geval erg gevaarlijk zijn. Van de calciumblokkers is uit onderzoek gebleken dat de doses nifedipine en verapamil die in de melk terechtkomen behoorlijk laag zijn. Deze middelen worden dan ook regelmatig gebruikt voor de behandeling van hypertensie bij borstvoedende moeders. Andere hypertensiva zoals hydralazine en methyldopa worden overigens frequent gebruikt door zwangere vrouwen. Onderzoek toont aan dat de doses die hiervan in de moedermelk terechtkomen eveneens laag zijn 99. De (foutieve) stelling die we hieromtrent aan de gezondheidswerkers voorlegden, luidt: “Bij een moeder die behandeld wordt met medicatie voor hypertensie moet borstvoeding afgeraden worden”. Hun antwoordpatronen staan afgebeeld in volgende grafiek.

99

Hale, T.W. (2005). Drug Therapy and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 153. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

134

Grafiek 101 : Compatibiliteit antihypertensiva en borstvoeding


16


16

68

38

8

Vroedvrouwen

54

70

Huisartsen

28

61

Gynaecologen

19

20

86

Pediaters

43 0%

20%

Correct beantwoord

8

24 40%

6

33 60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Een ruime meerderheid van de gynaecologen (86%), vroedvrouwen (70%) en huisartsen (61%) geeft aan dat de medicinale behandeling van hypertensie compatibel is met borstvoeding. Ongeveer 4 op 10 pediaters en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin beoordelen deze stelling eveneens correct. Bij de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf geeft amper 16% van de respondenten het juiste antwoord. In deze laatste groep gezondheidswerkers maakt het aandeel respondenten dat geen antwoord op de vraag kent, 68% van de totale groep uit. Ook in de andere beroepsgroepen geeft een aanzienlijk aandeel respondenten aan dat ze op deze vraag geen antwoord weten. Ruim de helft van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, en 1 op 3 pediaters zegt het antwoord niet te kennen, net als 28% van de vroedvrouwen en 20% van de huisartsen.

135

Aandachtspunten bij problemen omtrent borstvoeding Kraamverzorg(st)ers Met betrekking tot dit thema kregen de kraamverzorg(st)ers 4 van de 12 vragen voorgelegd. Voor 3 van deze vragen geldt dat circa 7 op 10 respondenten ze correct beoordeelde. Volgend onderwerp beschouwen we echter als aandachtspunt: •

Fout aanleggen van de baby.

Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers werd de kinderverzorgsters een verkorte vragenlijst met 4 stellingen voorgelegd. Alle 4 onderwerpen die hierin aan bod kwamen, vragen om bijkomende aandacht: •

Het ontstaan van tepelkloven

•

Aanleggen van de baby

•

Groeispurt en frequentie van de voeding

•

Reflux.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor slechts 4 van de 12 vragen die aan bod kwamen in deze beroepsgroep geldt dat een meerderheid van de respondenten correct antwoordde. Dit aandeel varieert van 62% tot 77%. Voor volgende items is speciale aandacht geboden: •


•

Het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige tepels

•


•

Compatibiliteit van antibioticum en borstvoeding

•

Het behandelen van zowel moeder als baby bij een schimmelinfectie

•

Behandeling van een schimmelinfectie diep in de borst

•

Compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding

•

Compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding.

Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en de kinderverzorgsters in een zelfde werkomgeving actief zijn, zijn de aandachtspunten voor beide beroepsgroepen verschillend – ook wanneer we rekening houden met de verschillen in vragenlijst. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Terwijl voor de helft van de vragen die aan deze gezondheidswerkers werden gesteld, correcte antwoordscores van 70% tot 97% kunnen worden opgetekend, identificeren we volgende topics als aandachtspunten: •


•


•

Compatibiliteit van antibioticum en borstvoeding 136

•

Behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst

•


•


Vroedvrouwen Voor de vroedvrouwen geldt dat 11 van de 12 vragen juist werden beantwoord door een groep respondenten die varieert van 64% tot 99%. Met betrekking tot volgend onderwerp bleken de vroedvrouwen echter minder goed geïnformeerd: •

Behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst.

Huisartsen Maar liefst 7 van de 12 voorgelegde problemen omtrent borstvoeding nopen in deze beroepsgroep tot extra aandacht. Het aandeel correcte antwoorden schommelt voor de overige stellingen tussen 61% en 94%. De knelpunten zijn de volgende: •


•


•


•

Groeispurt en frequentie van voeding

•


•


•

Compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding.

Gynaecologen Terwijl slechts 5 van de 12 vragen door een grote groep gynaecologen correct werden beantwoord – variërend van 69% tot 96% - stellen we de volgende 7 aandachtspunten vast: •


•


•


•


•


•


•


Bij de gynaecologen en huisartsen stellen we vast dat dezelfde onderwerpen om bijkomende aandacht vragen.

137

Pediaters Voor de helft van de vragen die werden gesteld, geldt dat een meerderheid van de pediaters (64% tot 96%) een correct antwoord gaf. De overige 6 items vragen echter bijkomende aandacht: •


•


•


•


•


•


Opvangouders Voor de opvangouders werden er in de vragenlijst geen stellingen met betrekking tot dit thema opgenomen.

138

4.4. Begeleiding van borstvoeding op lange termijn

100

Motivering tot vraagstelling: Een vierde en laatste thema dat in de vragenlijst aan bod kwam betreft de begeleiding van borstvoeding op lange termijn: vragen die zich stellen wanneer de baby ouder wordt, moeder terug gaat werken, opnieuw zwanger wordt of de borstvoeding wil stopzetten. Wanneer we het langdurig voeden willen stimuleren, dienen we immers ook aandacht te hebben voor het begeleiden van borstvoeding op lange termijn, en de specifieke moeilijkheden die zich hierbij kunnen stellen. Vragen en antwoorden bij dit thema Buitenshuis werken of studeren Borstvoeding geven en een carrière buitenshuis zijn niet per definitie onverenigbaar. Het vooroordeel dat borstvoeding en werken of studeren niet te combineren zijn lijkt hardnekkig stand te houden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat moeders die gaan werken minder lang borstvoeding geven dan moeders die niet gaan werken 101

102 103 104

. Voor gezondheidswerkers

die in contact komen met zwangeren of pasbevallen moeders, is bijgevolg een belangrijke taak weggelegd. Zij kunnen informeren naar de wijze waarop de moeder van plan is haar arbeidsactiviteiten te combineren met borstvoeding. Op die manier kan men anticiperen op een aantal moeilijkheden. Voor moeders die twijfelen om verder borstvoeding te geven wanneer ze terug aan het werk gaan, kan informatie omtrent een aantal voordelen belangrijk zijn. Hierbij denken we onder andere aan minder ziekteverzuim ten gevolge van een zieke baby, en de beperking van de uitgaven voor babyvoeding. Een ander voordeel bestaat erin dat hoe meer moeders borstvoeding combineren met werk, hoe meer werkgevers geconfronteerd worden met de nood aan een mentaliteitswijziging en een ondersteunende houding inzake borstvoeding 105

100 101

102

103

104

105

106

107

106 107

.

Er werden 13 vragen opgenomen onder dit thema. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 489. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Ryan, A.S., Wenjun, Z. and A. Acosta (2002). Breastfeeding continues to increase into the new millennium. Pediatrics, 110, pp. 1103-1109. Fein, S.B. and B. Roe (1998). The effect of work status on initiation and duration of breastfeeding. American Journal of Public Health, 88, pp. 1042-1046. Visness, C.M. and K.I. Kennedy (1997). Maternal employment and breastfeeding: findings from the 1988 National Maternal and Infant Health Survey. American Journal of Public Health, 87, pp. 945-950. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 488. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Bocar, D. (1997). Combining breastfeeding and employment: increasing success. The Journal of Perinatal and Neonatal Nursing, 11, pp. 23-43. Neifert, M. (1998). Dr. mom’s guide to breastfeeding. New York: Penguin Putnam.

139

Daarnaast is het van belang dat gezondheidswerkers moeders correct informeren omtrent voedingspatronen, afkolven, bewaren en gebruiken van moedermelk, het op peil houden van de melkproductie, evenals de wettelijke bepalingen inzake borstvoedingspauzes. Naast het overdragen van relevante kennis dient ook de nodige aandacht geschonken te worden aan het zelfvertrouwen van moeders. Nog al te vaak is de werkomgeving van moeders namelijk weinig ondersteunend, waardoor het voortzetten van borstvoeding voor sommige vrouwen een echte uitdaging vormt 108. De volgende (correcte) stelling werd aan de gezondheidswerkers voorgelegd: “Een moeder die borstvoeding geeft kan werken of naar school”. De antwoordpatronen worden in onderstaande grafiek afgebeeld. Grafiek 102 : Buitenshuis werken of studeren Kraamverzorg(st)ers

94


95


96 99


1

95

Vroedvrouwen 87

Huisartsen

9

Gynaecologen

98

Pediaters

99 0%

Correct beantwoord

20%

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

W eet het niet

Alle gezondheidswerkers zijn het erover eens dat moeders die borstvoeding geven kunnen werken of naar school gaan. Bij de pediaters (99%), regioverpleegkundigen van Kind en Gezin (99%) en gynaecologen (98%) gaat het om bijna alle respondenten. Verder is 96% van de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, 95% van de vroedvrouwen en de kinderverzorgsters alsook 94% van de kraamverzorgsters eveneens deze mening toegedaan. Verder beantwoordt 87% van de huisartsen deze stelling correct.

108

Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, pp. 489-490. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

140

Bewaren moedermelk - koelkast Over de bewaartijden van moedermelk bestaat heel wat onenigheid, zowel wat bewaren in de koelkast als invriezen betreft. Wanneer de melk in de koelkast wordt bewaard, gaan deskundigen van UNICEF uit van een veilig gebruik binnen 72 uur, tenzij de voeding voor een zieke of te vroeg geboren baby bestemd is (dan maximaal 24 uur) 109. Volgens andere bronnen kan de melk tot 8 dagen worden bewaard in de koelkast. Moedermelk is een dynamische substantie die bacteriën doodt. Deze eigenschap is het sterkst aanwezig tijdens de eerste uren na het afkolven. Wanneer er hygiënisch te werk wordt gegaan, kan het daarom geen kwaad dat de melk 6 tot 8 uur wordt bewaard alvorens men ze in de koelkast plaatst 110. Onderzoek toonde echter aan dat hoe langer moedermelk wordt bewaard, hoe meer vitamine C verloren gaat 111. Ook het vetgehalte van moedermelk verandert door bewaring, maar dit verlies kan worden beperkt door het recipiënt zachtjes te schudden vooraleer de melk te gebruiken 112

113

. We legden de gezondheidswerkers volgende (correcte) stelling voor:

“Afgekolfde moedermelk mag zeker 3 dagen in de koelkast bewaard worden”. Onderstaande grafiek geeft de resultaten weer.

109

110

111

112

113

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 105. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 494. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Buss, I.H., McGill, F., Darlow, B.A. and C.C. Winterbourn (2001). Vitamin C is reduced in human milk after storage. Acta Paediatrica, 90, pp. 813-815. Pardou, A., Serruys, E., Mascart-Lemone, F., Dramaix, M. and H.L. Vis (1994). Human milk banking : influence of storage processes and of bacterial contamination on some milk constituents. Biology of the neonate, 65, pp. 302-309. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 496. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

141

Grafiek 103 : Bewaren moedermelk – koelkast Kraamverzorg(st)ers

26


63

14

72


21


20

14

63

16 78

Vroedvrouwen

44

Huisartsen

53

33

Gynaecologen

41

26

31

Pediaters

59

23

Opvangouders

11

68

14 0%

Correct beantwoord

10 9

61 20%

40%

25 60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

W eet het niet

Voor iedere beroepsgroep geldt dat slechts een minderheid van de respondenten correct geïnformeerd is wat betreft het bewaren van moedermelk in de koelkast. 41% van de huisartsen beantwoordt bovenstaande stelling verkeerd, en met 53% geeft meer dan de helft van de bevraagde vroedvrouwen het verkeerde antwoord. Bij de gynaecologen, opvangouders en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf wordt de stelling door circa 6 op 10 respondenten verkeerd beoordeeld, alsook door ongeveer 7 op 10 pediaters, kinderverzorgsters en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. Verder geeft circa 1 op 10 kraamverzorg(st)ers, gynaecologen en pediaters aan dat ze het antwoord niet weten, evenals circa 15% van de kinderverzorgsters en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf. Bij de opvangouders en huisartsen loopt het aandeel respondenten dat ‘ik weet het niet’ antwoordt, op tot respectievelijk 25% en 26%.

142

Bewaren moedermelk - diepvriezer Melk die in een diepvriezer wordt bewaard, kan tot 6 maanden na het afkolven worden gebruikt. Dit advies is van toepassing voor gezonde en voldragen baby’s. In geval van zieke, gehospitaliseerde of premature baby’s gelden andere richtlijnen. Er dient verder aan herinnerd te worden dat moedermelk steeds op de leeftijd van de baby en de daarbij horende behoeften is afgestemd. Melk die bijvoorbeeld werd ingevroren toen de baby 3 maanden oud was, zal niet meer volledig tegemoetkomen aan de noden van de baby wanneer deze 6 maanden oud is. Wanneer moedermelk wordt ingevroren in het vriesvak van de koelkast is het aangewezen om deze binnen de maand te verbruiken. Bovendien is het van belang om de melk zo ver mogelijk van de deur weg te plaatsen, zodat temperatuurschommelingen worden geminimaliseerd. Net als bij het bewaren in de koelkast verandert het vetgehalte van moedermelk bij het invriezen 114. Wanneer de melk binnen de 8 dagen zal worden gebruikt, is bewaren in de koelkast te verkiezen boven invriezen, aangezien de antimicrobiële eigenschappen van moedermelk hierdoor beter worden bewaard 115. Er werd de gezondheidswerkers gevraagd om volgende (correcte) stelling te beoordelen: “Diepgevroren moedermelk die 2 maanden geleden ingevroren werd (op –18°C) mag nog gegeven worden aan de baby”. De antwoordpatronen voor de verschillende beroepsgroepen worden in volgende grafiek weergegeven.

114

Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, pp. 495-496. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. 115 Pardou, A., Serruys, E., Mascart-Lemone, F., Dramaix, M. and H.L. Vis (1994). Human milk banking : influence of storage processes and of bacterial contamination on some milk constituents. Biology of the neonate, 65, pp. 302-309.

143

Grafiek 104 : Bewaren moedermelk – diepvriezer Kraamverzorg(st)ers

63

17

55

Kinderverzorg(st)ers Verantwoordelijken KDV

16

29

64

19


95

Vroedvrouwen

96

Huisartsen

62

Gynaecologen

20

17

8

30

88

Pediaters

8

91

Opvangouders

50 0%

Correct beantwoord

20%

6 13

40%

60%

Verkeerd beantwoord

37 80%

100%

Weet het niet

Met respectievelijk 95% en 96% beantwoorden zowat alle regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, en vroedvrouwen bovenstaande vraag correct. Circa 9 op 10 pediaters en gynaecologen zijn met betrekking tot dit onderwerp eveneens goed geïnformeerd alsook ruim 6 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, kraamverzorg(st)ers en huisartsen. Verder beoordeelt 55% van de kinderverzorgsters en 50% van de opvangouders voornoemde stelling ook correct. We stellen vast dat het aandeel respondenten dat geen antwoord weet, in een aantal beroepsgroepen oploopt. Met 37% weet bijna 4 op 10 opvangouders geen antwoord, net als circa 3 op 10 huisartsen en kinderverzorgsters. Ook geeft 20% van de kraamverzorg(st)ers en 17% van de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf aan dat ze het antwoord niet weten.

144

Opwarmen moedermelk De beste manier om gekoelde of ingevroren moedermelk tot lichaamstemperatuur op te warmen, is tot nader order nog steeds in lauw water (stromend of ‘au bain marie’). De melk laten opwarmen bij kamertemperatuur wordt afgeraden vermits bacteriën zich op deze manier makkelijk kunnen vermenigvuldigen. Over het opwarmen in de microgolfoven zijn uiteenlopende meningen te horen. Toch menen wij te mogen stellen dat het opwarmen in lauw water te verkiezen is. Verschillende onderzoeken wijzen immers op de nadelen van het opwarmen in de microgolfoven. Allereerst zouden de beschermende eiwitten aan kwaliteit moeten inboeten 116 117

118

. Een ander probleem ligt in de ongelijke verdeling van de warmte,

waardoor de melk op sommige plekken erg heet kan zijn, terwijl andere plekken nog koel aanvoelen. Ook de melk die in lauw water is opgewarmd dient echter altijd goed gemengd en gecontroleerd te worden. Dit mengen zorgt er bovendien voor dat de romige laag op de melk herverdeeld wordt 119. Bovenstaand wetenschappelijk onderzoek volgend, werd aan de respondenten volgende stelling voorgelegd: “Afgekolfde moedermelk wordt beter opgewarmd in lauw water dan in de microgolfoven voor een beter behoud van de waardevolle stoffen in moedermelk”. Onderstaande grafiek toont de resultaten.

116

117

118

119

de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 105. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. Quan, R., C. Yang, Rubinstein, S., Lewiston, N.J., Sunshine, P., Stevenson, D.K. and J.A. Jr. Kerner (1992). Effects of microwave radiation on anti-infective factors in human milk. Pediatrics, 89 (4 Pt 1), pp. 667-669. Sigman, M., Burke, K.I., Swarner, O.W. and G.W. Shavlik (1989). Effects of microwaving human milk: changes in IgA content and bacterial count. Journal of the American Dietetic Association, 89, pp. 690-692. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 496. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

145

Grafiek 105 : Opwarmen moedermelk 82

Kraamverzorg(st)ers

8

88


7

80


10

6

5

14

92

Vroedvrouwen

7

95 46

Huisartsen

23

41

Gynaecologen

31 43

Pediaters

16

74

Opvangouders

16

66 0%

Correct beantwoord

20%

7 40%

Verkeerd beantwoord

60%

10 27

80%

100%

Weet het niet

Ruim 9 op 10 vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin bevestigen dat moedermelk beter in lauw water wordt opgewarmd dan in de microgolfoven, net als 88% van de kinderverzorgsters en 82% van de kraamverzorgsters. Onder de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en de pediaters beantwoorden respectievelijk 80% en 74% van de respondenten bovenstaande vraag correct. Verder wist ook 66% van de opvangouders het juiste antwoord te geven. Minder dan de helft van de huisartsen (46%) en gynaecologen (41%) blijkt correct geïnformeerd met betrekking tot dit onderwerp. Het aandeel respondenten dat antwoordt met ‘Ik weet het niet’ loopt bij de huisartsen en opvangouders op tot respectievelijk 31% en 27%. Bij de gynaecologen en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf gaat het om circa 15%, terwijl 1 op 10 pediaters en kraamverzorg(st)ers eveneens aangeven dat ze het antwoord niet kennen.

146

Bewaren moedermelk - opdeling in verschillende lagen Omdat moedermelk niet gehomogeniseerd is, zal ze zich bij het bewaren opdelen in verschillende lagen. Het romige gedeelte van de melk, dat er witter en dikker uitziet dan de rest, zal bovendrijven. Deze opdeling betekent echter niet dat de melk niet langer geschikt is om aan de baby te geven. Door het recipiënt waarin de afgekolfde melk wordt bewaard zachtjes te schudden vooraleer de baby te voeden, zullen de verschillende lagen zich terug vermengen tot een homogene vloeistof 120

121

. Volgende (foutieve) stelling werd enkel aan de

opvangouders voorgelegd: “Wanneer er verschillende lagen te zien zijn in de melk, dan is ze geschift en mag ze niet meer gebruikt worden”. De resultaten voor deze beroepsgroep worden afgebeeld in volgende grafiek. Grafiek 106 : Bewaren moedermelk – opdeling in verschillende lagen

Opvangouders

38

0%


20

40%

42

60% Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Terwijl 38% van de opvangouders deze stelling correct beoordeelt, stellen we vast dat de meeste respondenten (42%) het antwoord niet weten.

120

121

The Academy of Breastfeeding Medicine (z.d.). Protocol #8: Human milk storage information for home use for healthy full-term infants. http://www.bfmed.org/ace-files/protocol/milkstorage_ABM.pdf. Duke, C.S. (1998). Common concerns when storing human milk. New Beginnings, 15 (4), p. 109.

147

Waterig uitzicht moedermelk Verschillende factoren beïnvloeden het uitzicht van de melk. Het vetgehalte en zelfs de kleur van moedermelk kunnen variëren van dag tot dag, van voeding tot voeding of zelfs binnen eenzelfde voeding. Zo kan de moedermelk in het begin van de voeding er dunner of wateriger uitzien dan de melk die later vrijkomt. Het beoordelen van één enkel volume moedermelk heeft weinig zin omdat geen rekening gehouden wordt met de veranderende samenstelling van de moedermelk en de grote variatie van voeding tot voeding 122. Volgende (foutieve) stelling werd enkel aan de opvangouders voorgelegd: “Wanneer de moedermelk waterig is van uitzicht, is ze niet voedzaam genoeg voor de baby en kan de moeder beter poedermelk geven”. Onderstaande grafiek vormt de weergave van de resultaten. Grafiek 107 : Waterig uitzicht moedermelk

Opvangouders

71

0%


6

40%


23

80%

100%

Weet het niet

Een ruime meerderheid, namelijk 7 op 10 opvangouders is correct geïnformeerd met betrekking tot bovenstaande stelling. Verder geeft ruim 1 op 5 opvangouders aan dat ze het antwoord niet kennen.

122

Duke, C.S. (1998). Common concerns when storing human milk. New Beginnings, 15 (4), p. 109.

148

Bewaren moedermelk - verandering geur Sommige moeders ervaren dat hun afgekolfde melk na ontdooiing of koeling zepig of een beetje zuur ruikt, ook al werden alle hygiënemaatregelen in acht genomen. Deze verandering in geur en smaak betekent niet dat de melk bedorven is, en de meeste baby’s maken er geen probleem van. Men gaat ervan uit dat de melk van deze moeders een zeer hoog gehalte aan lipase (enzyme dat vetten verteert) bevat. Dat zorgt ervoor dat de melk al snel na het afkolven wordt afgebroken. Indien de baby de melk niet meer lust, kan dit afbraakproces worden voorkomen door vers afgekolfde melk bijna tot het kookpunt te verwarmen (82°C) en dan snel af te koelen en eventueel in te vriezen. Deze werkwijze vernietigt weliswaar een aantal anti-infectieuze eigenschappen van de moedermelk en heeft een effect op de voedingswaarde (bijvoorbeeld vermindering van het vitamine C-gehalte). Dit vormt echter geen probleem wanneer de baby niet uitsluitend met afgekolfde melk wordt gevoed 123

124

.

We legden volgende (foutieve) stelling voor aan de opvangouders: “Moedermelk die naar zeep ruikt of een beetje zuur ruikt, is bedorven”. Volgende grafiek toont de resultaten. Grafiek 108 : Bewaren moedermelk – verandering geur

Opvangouders

22

0%

25

20%

53

40%

Correct beantwoord


80%

100%

Weet het niet

Terwijl bijna 1 op 4 opvangouders voornoemde stelling correct beoordeelt, zegt meer dan de helft onder hen het antwoord niet te weten en geeft 1 op 4 een fout antwoord.

123 124

Duke, C.S. (1998). Common concerns when storing human milk. New Beginnings, 15 (4), p. 109. http://www.kellymom.com/bf/pumping/lipase-expressedmilk.html.

149

Anti-infectieuze eigenschappen bij lang voeden De samenstelling van moedermelk wijzigt zich doorheen de lactatieperiode en is steeds afgestemd op de leeftijd en ontwikkeling van de baby. Het belangrijkste onderscheid is dat tussen colostrum en rijpe moedermelk. Colostrum zorgt voor een beschermend laagje op de darmwand en een gunstige darmflora. In vergelijking met rijpe moedermelk bevat colostrum bovendien meer eiwitten en vitamine A. Nadat de colostrum is overgegaan in rijpe moedermelk zijn de veranderingen in de samenstelling van de melk veel kleiner en van minder betekenis. Net zoals colostrum heeft rijpe moedermelk belangrijke anti-infectieuze eigenschappen. Ze beschermt tegen maag- en darminfecties, aandoeningen van de luchtwegen en de urinewegen en middenooronsteking. Bovendien wijst onderzoek op een beschermend effect van moedermelk voor lymfoom, bacteriële meningitis en wiegendood. Het zijn de immunoglobulinen, lysozymen en cellulaire componenten als macrofagen en lymfocyten die deze beschermende werking garanderen. IgA is het voornaamste immunoglobuline in moedermelk. De baby krijgt ongeveer een dagelijkse dosis van 1 gram per dag gedurende de hele borstvoedingsperiode 125. Ook op lange termijn bevat moedermelk nog steeds afweerstoffen die de baby of peuter helpen beschermen. Bepaalde anti-infectieuze eigenschappen zijn in het tweede levensjaar zelfs in grotere hoeveelheden aanwezig. Peuters worden over het algemeen dan ook aan meer infectiehaarden blootgesteld dan baby’s. Ook wanneer het kind ouder wordt bevat moedermelk belangrijke bestanddelen die zowel het immuunsysteem als de hersenen, de darmen en de andere organen helpen rijpen en ontwikkelen. In het algemeen geldt dan ook dat hoe langer een kind borstvoeding krijgt, hoe beter het is voor zijn gezondheid 126

127

.

Volgende (foutieve) stelling werd geponeerd: “De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk verminderen naarmate er langer borstvoeding gegeven wordt (m.a.w. naarmate de baby ouder wordt).” Onderstaande grafiek toont de resultaten.

125

Fisher, D. (2005). Breastmilk: Composition and Function. BreastEd Online Lactation Studies. http://www.health-e-learning.com. 126 de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 17. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. 127 Newman, J. (2005). Breastfeed a Toddler – Why on Earth? http://www.thebirthden.com/Breastfeed%20a%20Toddler-January%202005.doc.

150

Grafiek 109 : Anti-infectieuze eigenschappen bij lang voeden


36

48


16

61

Vroedvrouwen

29

67

Huisartsen

22

53

Gynaecologen

32

41

Pediaters

20%

Correct beantwoord

11

15

43

16

25

68

0%

10

40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

7

100%

Weet het niet

Met respectievelijk 68% en 67% zijn bijna 7 op 10 pediaters en vroedvrouwen ervan op de hoogte dat de anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk niet verminderen naarmate er langer borstvoeding wordt gegeven. Dit geldt eveneens voor 61% van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en 53% van de huisartsen. Bij de gynaecologen (41%) en verantwoordelijken van een kinderdagverblijf (36%) gaat het om minder dan de helft van de respondenten die deze stelling correct beantwoorden. Verder geeft circa 15% van de gynaecologen, verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en huisartsen aan dat ze het antwoord niet weten, net als ongeveer 1 op 10 vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin.

151

Introductie vaste voeding De Wereldgezondheidsorganisatie beveelt aan om exclusief borstvoeding te geven tot de leeftijd van 6 maanden en pas vanaf dan bijvoeding te introduceren 128. Ook de American Academy of Pediatrics (AAP) omschrijft exclusieve borstvoeding als zijnde de ideale voeding – voldoende voor optimale groei en ontwikkeling – tijdens de eerste 6 maanden 129. Onderzoek heeft verder aangetoond dat exclusieve borstvoeding gedurende het eerste halve jaar zowel voor de moeder als voor het kind belangrijke voordelen heeft. De bescherming die borstvoeding biedt tegen gastro-intestinale infecties is hiervan het belangrijkst. Daarnaast wijst men ook op het belang van het voortzetten van borstvoeding op vraag tot de leeftijd van 2 jaar of ouder

130 131

. De richtlijn om bij een voldragen en gezonde baby vanaf 6 maanden

te starten met vaste voeding heeft enerzijds te maken met feit dat borstgevoede baby’s vanaf die leeftijd voedingsstoffen nodig hebben die niet meer voldoende uit moedermelk gehaald kunnen worden (bijvoorbeeld ijzer, zink en vitamine A). Anderzijds hangt de keuze voor dit tijdstip samen met de ontwikkeling van de baby, en dient bijgevolg met de nodige flexibiliteit te worden geïnterpreteerd. Rond 6 maand: -

produceren de ingewanden de enzymen die nodig zijn om complexe eiwitten en voedingsvezels te verteren

-

is het kind in staat om te leren kauwen, waarvoor een totaal andere beweging van mond en tong nodig is dan voor zuigen. Later ontstaat ook de neiging om ritmische bijtbewegingen te maken

-

128

129

130

131

132

leert de baby met steun rechtop zitten, en brengt zijn handjes naar de mond 132.

World Health Organization (2003). Global strategy for infant and young child feeding, pp.7-8. Geneva: WHO. World Health Organization (2003). Global strategy for infant and young child feeding. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescent-health/New_Publications/NUTRITION/gs_iycf.pdf. American Academy of Pediatrics. Work Group on Breastfeeding (1997). Breastfeeding and the Use of Human Milk. Pediatrics, 100 (6), pp. 1035-1039. World Health Organization (2001). Guiding principles for complementary feeding of the breastfed child, pp. 10-11. Washington D.C.: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/guiding_principles.pdf. Kramer, M.S. and R. Kakuma (2002). The optimal duration of exclusive breastfeeding. A systematic review. Geneva: World Health Organization. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 167. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

152

Aan te vroeg starten met vaste voeding zijn volgende nadelen verbonden 133 -

134

:

de vaste voeding vervangt de moedermelk, het kind gaat minder drinken waardoor de melkproductie achteruit gaat. Hierdoor is het kind minder geïnteresseerd en kan gaan weigeren

-

het beschermend effect van de moedermelk is niet langer optimaal

-

het risico op allergische reacties, diarree en luchtweginfecties neemt toe

-

de vaste voeding zal de maag van het kind vullen, maar minder voedingsstoffen kunnen bieden dan moedermelk

-

door minder vaak te voeden wordt de moeder sneller weer vruchtbaar.

Met betrekking tot dit onderwerp vroegen we de gezondheidswerkers: “Op welke leeftijd is het aan te raden voor een voldragen en gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt, ten laatste te starten met vaste voeding?” Hiervoor werden volgende antwoordmogelijkheden gegeven: ‘3 maanden’, ‘4 maanden’, ‘6 maanden’ en ‘Ik weet het niet’. De resultaten worden in volgende grafiek weergegeven. Grafiek 110 : Introductie vaste voeding Kraamverzorg(st)ers

76


76

17 22 86


5

99

Vroedvrouwen 82

Huisartsen

18

76

Gynaecologen

22 96

Pediaters 71

Opvangouders 0%

20%

Correct beantwoord

134

9 100


133

7

40%

23 60%

Verkeerd beantwoord

80%

6 100%

Weet het niet

World Health Organization (z.d). Complementary Feeding. WHO/FCH/CAH/00.6. http://www.who.int/childadolescent-health/New_Publications/NUTRITION/WHO_FCH_CAH_00.6/part1.pdf. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 168. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

153

Het percentage correcte antwoorden voor deze stelling is in iedere beroepsgroep aanzienlijk. Alle regioverpleegkundigen, 99% van de vroedvrouwen en 96% van de pediaters bevestigen dat de introductie van vaste voeding aan te raden is vanaf de leeftijd van 6 maanden. Ruim 8 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en huisartsen beantwoorden deze vraag eveneens correct, alsook meer dan 7 op 10 kraamverzorg(st)ers, kinderverzorgsters, gynaecologen en opvangouders. Voor de kraamverzorg(st)ers, kinderverzorgsters, verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf, huisartsen, gynaecologen, pediaters en opvangouders luidt het meest voorkomende foute antwoord dat men ten laatste op 4 maanden moet starten met vaste voeding. Het aandeel gezondheidswerkers dat geen antwoord op de vraag weet, blijkt in iedere beroepsgroep beperkt of onbestaande.

154

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en ijzersuppletie Onderzoek heeft aangetoond dat een ijzertekort bij kinderen die 6 maanden uitsluitend borstvoeding krijgen zeldzaam is, ook al bevat moedermelk slechts kleine hoeveelheden ijzer. Borstgevoede baby’s blijken hun ijzergehalte zelfs tot de leeftijd van 9 maanden te kunnen handhaven op hetzelfde niveau als kunstgevoede baby’s die ijzersupplementen krijgen. Tot 6 maanden kan de baby putten uit de ijzerreserves die tijdens de zwangerschap werden aangelegd. Daarbij komt dat ijzer uit moedermelk beter kan worden opgenomen dan ijzer uit koemelk en flesvoeding, dankzij een speciaal eiwit lactoferrine en het hoge lactose- en vitamine C-gehalte in moedermelk. De voorgelegde (foutieve) stelling: “Een gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt tot 6 maanden heeft een ijzersupplement nodig” klopt bijgevolg niet. Ijzersupplementen zijn meestal niet nodig en kunnen tijdens de eerste 6 maanden zelfs nadelige gevolgen hebben voor borstgevoede baby’s. Een overdadig ijzergehalte zorgt namelijk voor saturatie van lactoferrine, waardoor de anti-infectieuze eigenschappen in gedrang worden gebracht 135

136 137 138

. Bovendien werd reeds een verband aangetoond tussen

routinematige ijzersuppletie en diarree 139. We geven de resultaten van de gezondheidswerkers voor deze stelling weer in volgende grafiek.

135

136

137

138

139

Griffin, I.J. and S.A. Abrams (2001). Iron and breastfeeding. Pediatric Clinics of North America, 48 (2), pp. 401-413. Pisacane, A., De Vizia, B., Valiante, AI, Vaccaro, F.I., Russo, M., Grillo, G., and A. Giustardi (1995). Iron status in breast-fed infants. The Journal of Pediatrics, 12, pp. 429-431. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 18. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. Riordan, J. (2005). The Biological Specificity of Breastmilk. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, p. 109. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Dewey, K.G., Domellof, M., Cohen, R.J., Landa Rivera, L., Hernell, O. and B. Lonnerdal (2002). Iron supplementation affects growth and morbidity of breast-fed infants: results of a randomised trial in Sweden and Honduras. The Journal of Nutrition, 132, pp. 3249-3255.

155

Grafiek 111 : Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en ijzersuppletie


57

25

18


85

11

Vroedvrouwen

86

6

Huisartsen

72

Gynaecologen

18

61

Pediaters

64 0%

20%

Correct beantwoord

40%

60%

Verkeerd beantwoord

8

10

31

8

27

9

80%

100%

Weet het niet

Circa 85% van de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geven het correcte antwoord, evenals 72% van de huisartsen. Ruim 6 op 10 pediaters en gynaecologen bevestigen eveneens dat het niet nodig is om een ijzersupplement te geven aan een gezonde baby die tot 6 maanden exclusief borstvoeding krijgt. Bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf wordt de stelling door 57% van de respondenten correct beoordeeld. Het aandeel respondenten dat geen antwoord zegt te weten bedraagt bij de huisartsen, pediaters, vroedvrouwen en gynaecologen ongeveer 1 op 10. Dit aandeel loopt bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf op tot bijna 2 op 10.

156

Duur van de borstvoeding Zoals reeds aan bod kwam stimuleert de Wereldgezondheidsorganisatie om 2 jaar of langer borstvoeding te geven. De gezaghebbende American Academy of Pediatrics (AAP) sluit hier nu bij aan door moeders aan te moedigen om in ieder geval één jaar borstvoeding te geven en vervolgens door te gaan zo lang als moeder en kind dat wensen 140. Volgens Sugarman en Kendall-Tackett 141 ligt de natuurlijke speenleeftijd bij de mens ergens tussen 2 en 4 jaar liggen. Deze aanpak impliceert dat men doorgaat met borstvoeding tot de baby aangeeft dat hij wil stoppen. Idealiter vindt het spenen plaats op het moment dat zowel moeder als baby hier klaar voor zijn. Antropologe K. Dettwyler besluit op basis van verschillende onderzoeken dat de natuurlijke speenleeftijd bij de mens minimum 2,5 jaar is, en 4 à 5 jaar borstvoeding geven als normaal beschouwd kan worden 142. Ook in het tweede levensjaar biedt borstvoeding nog belangrijke voedingsstoffen: 500 ml moedermelk per dag levert 31% van de energiebehoefte, 38% van de eiwitbehoefte, 95% van de behoefte aan vitamine C en 45% van de behoefte aan vitamine A 143. Bij langdurig voeden krijgt het aspect zorg en de unieke moeder-kind relatie bovendien de bovenhand en is het voeden op zich van onderschikt belang. Vrouwen die langer voeden dan de culturele norm voorschrijft, krijgen vaak te maken met onbegrip uit de omgeving en sociale druk om het kind vroeger te spenen dan ze zelf wensen. In dat geval kan het voldoende zijn dat gezondheidswerkers de voordelen van lang voeden en de culturele verschillen wat speenleeftijd betreft aanhalen, om hen te motiveren om door te gaan 144. We legden de gezondheidswerkers volgende vraag voor: “Hoe lang mag een baby borstvoeding krijgen?” Hierbij werden volgende antwoordcategorieën gegeven: ‘Tot de leeftijd van 6 maanden’, ‘Tot de leeftijd van 9 maanden’, ‘Tot de leeftijd van 1 jaar’, ‘Tot de leeftijd van 2 jaar’, ‘Langer dan 2 jaar, zolang het kind het wenst’ en ‘Ik weet het niet’. De resultaten worden in onderstaande grafiek weergegeven.

140

141

142

143

144

The American Academy of Pediatrics, Work group on Breastfeeding (1997). Breastfeeding and the Use of Human Milk. Pediatrics, 100 (6), pp. 1035-1039. Sugarman, J. and K.A. Kendall-Tackett (1995). Weaning ages in a sample of American women who practice extended breastfeeding. Clinical Pediatrics, 34, pp. 642-647. Dettwyler, K. (1995). De natuurlijke speenleeftijd. http://www.borstvoeding.com/dettwyler/natuurlijkeleeftijd.html. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 171. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. Riordan, J. (2005). Child Health. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation, pp. 533-535. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

157

Grafiek 112 : Duur van de borstvoeding


72


10

18

85

Vroedvrouwen

13

93

Huisartsen

6

69

Gynaecologen

76

Pediaters

16

61 0%

20%

Correct beantwoord

10

21

8

37 40%

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

Bij de vroedvrouwen stellen we vast dat 93% een correct antwoord geeft, net als 85% van de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. Ook circa 7 op 10 gynaecologen, verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf en huisartsen beantwoordt deze vraag correct. Onder de pediaters geeft 61% het juiste antwoord. Het meest voorkomende foute antwoord dat door de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin, de vroedvrouwen, de huisartsen, de gynaecologen en pediaters wordt gegeven is dat een baby borstvoeding mag krijgen tot de leeftijd van 2 jaar. Bij de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf is het aandeel respondenten dat antwoordt ‘tot de leeftijd van 1 jaar’ en ‘tot de leeftijd van 2 jaar’ gelijk vertegenwoordigd. Verder stellen we vast dat circa 1 op 10 verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, huisartsen en gynaecologen aangeeft dat ze het antwoord op deze vraag niet kennen.

158

Borstvoeding en zwangerschap Lactatie heeft een duidelijk effect op de vruchtbaarheid van de vrouw, maar minimaliseert de kans op zwangerschap enkel tijdens de eerste 6 maanden, op voorwaarde dat er volledige borstvoeding wordt gegeven en dat de moeder nog niet terug menstrueert 145. Een nieuwe zwangerschap hoeft geen einde te stellen aan de borstvoeding. In normale omstandigheden is het lichaam van de vrouw in staat om zowel voor de groeiende vrucht als voor de melkproductie te zorgen. Het al dan niet voortzetten van de borstvoeding tijdens de zwangerschap is een persoonlijke keuze waarbij verschillende factoren een rol spelen. Onderzoek toonde aan dat voldoen aan de emotionele behoeften van het kind voor moeders de belangrijkste motivator is om tijdens een nieuwe zwangerschap door te gaan met borstvoeding. Voeden tijdens de zwangerschap heeft echter een aantal gevolgen waarmee men eveneens rekening dient te houden: -

hormonale veranderingen kunnen zorgen voor acute pijn in de tepels of borsten

-

hormonale veranderingen vroeg in de zwangerschap kunnen voor vermoeidheid zorgen

-

vaak neemt de melkproductie, alsook het aantal voedingen tijdens de zwangerschap af; hierdoor gaan sommige kinderen zich in deze periode zelf spenen

-

de veranderde hormoonhuishouding zorgt voor een verlaagd lactose-gehalte en een verhoogd natrium-gehalte, waardoor de smaak van de moedermelk verandert

-

vrouwen die voeden ervaren uteriene contracties; op voorwaarde dat er geen risico op vroeggeboorte aanwezig is, zijn hier geen gevaren aan verbonden.

Bovenstaande problemen zijn meestal van voorbijgaande aard en onderzoek toont aan dat moeders die blijven voeden tijdens de zwangerschap over het algemeen in goede gezondheid blijven en bevallen van een gezonde baby 146. Wanneer de moeder een voorgeschiedenis heeft van vroeggeboorte, herhaalde spontane abortus, cervixinsufficiëntie, of wanneer het om een meerlingzwangerschap gaat of er andere indicaties voor een vroeggeboorte zijn, is deskundig advies aangewezen bij het beslissen om al dan niet verder te voeden. De (correcte) stelling “Een moeder die nog borstvoeding geeft en terug zwanger is, mag blijven borstvoeding geven tijdens de hele zwangerschap” werd aan de gezondheidswerkers voorgelegd. Volgende grafiek vormt een weergave van de resultaten.

145

146

Van der Wijden, C., Kleijen, J., Van den Berk, T. (2003). Lactational amenorrhea for family planning. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 4. Art. No.: CD001329. Moscone, S.R. and M.J. Moore (1993). Breastfeeding during pregnancy. Journal of Human Lactation, 9, pp. 83-88.

159

Grafiek 113 : Borstvoeding en zwangerschap

64


10

71

Vroedvrouwen

26

12

17

94

Huisartsen

59

Gynaecologen

20

67

Pediaters

25

56 0%

Correct beantwoord

20%

21

21 40%

60%

Verkeerd beantwoord

8

23 80%

100%

Weet het niet

Met 94% bevestigt een ruime meerderheid van de vroedvrouwen dat een nieuwe zwangerschap het voortzetten van de borstvoeding niet uitsluit, evenals circa 7 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en gynaecologen. Bij de verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf geeft 64% het correcte antwoord, terwijl het bij de huisartsen en pediaters respectievelijk om 59% en 56% gaat. Voor de meeste beroepsgroepen geldt dat een aanzienlijk aandeel van de respondenten het antwoord op deze vraag niet weet: van bijna 1 op 10 gynaecologen, over circa 2 op 10 regioverpleegkundigen van Kind en Gezin en huisartsen, tot ongeveer 4 op 10 pediaters en verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf.

160

Afbouwen van de borstvoeding Wanneer de moeder de borstvoeding wil stopzetten vooraleer de baby aangeeft hier klaar voor te zijn, is het aangewezen om dit geleidelijk aan te doen. Dit stelt zowel moeder als baby in staat om zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Terwijl dit voor de moeder van belang is om verstopte melkkanaaltjes en een borstontsteking te voorkomen, laat het voor het kind toe dat andere vormen van voeding, affectie en aandacht langzaam aan het afbouwen van de borstvoeding compenseren 147. Als de moeder ervoor kiest om de borstvoeding te vervangen, kan ze best één voeding tegelijk minderen. Na een aanpassingsperiode van een kleine week kan vervolgens opnieuw een borstvoeding worden vervangen. Een evenwichtige spreiding van de resterende voedingen over 24 uur is aangewezen (bijvoorbeeld in eerste instantie de ochtend- en avondvoeding behouden). Abrupt stoppen met borstvoeding is slechts in zeer uitzonderlijke gevallen nodig, en vereist goede begeleiding om verstopte melkkanaaltjes en borstontsteking te voorkomen 148. De volgende meerkeuzevraag werd opgenomen in de vragenlijst: “Welk advies geef je aan een moeder die haar borstvoeding wil stopzetten?” Volgende antwoordmogelijkheden werden gegeven: ‘Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen’, ‘Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen’, ‘Borstvoeding moet stapsgewijs afgebouwd worden’ en ‘Ik weet het niet’. Onderstaande grafiek vormt de weerslag van de resultaten.

147

148

Bonyata, K., Becky, F. and P. Yount (2001). Weaning: How does it happen? http://www.kellymom.com/bf/weaning/how_weaning_happens.html. de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding, p. 171-172. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.

161

Grafiek 114 : Afbouwen van de borstvoeding

Kraamverzorg(st)ers

94


91


5 98


100

Vroedvrouwen

100

Huisartsen

71

26

Gynaecologen

86

10

Pediaters

86

9

92


20%

40%

5 7

60%

Verkeerd beantwoord

80%

100%

Weet het niet

In elke groep gezondheidswerkers beaamt een overtuigende meerderheid dat het afbouwen van borstvoeding geleidelijk dient te gebeuren. Terwijl het bij de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin om alle respondenten gaat, geven ruim 9 op 10 verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf, kraamverzorg(st)ers, opvangouders en kinderverzorg(st)ers het correcte antwoord. Bij de gynaecologen en pediaters beantwoordt 86% van de respondenten deze vraag correct, alsook 71% van de huisartsen. Wanneer we de inhoudelijke samenstelling van de verkeerde antwoorden bekijken, stellen we vast dat bij de huisartsen en de pediaters het meest voorkomende foute antwoord luidt: ‘Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen’. Het meest voorkomende foute antwoord bij de gynaecologen daarentegen is: ‘Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen’. De groep gezondheidswerkers die antwoorden met ‘Ik weet het niet’ is in iedere beroepsgroep verwaarloosbaar.

162

Aandachtspunten bij de begeleiding van borstvoeding op lange termijn Kraamverzorg(st)ers Aan de kraamverzorg(st)ers werden 6 van de 13 stellingen met betrekking tot dit thema voorgelegd. Terwijl het aandeel correcte antwoorden voor de overige onderwerpen varieert van 63% tot 94%, verdient volgende topic extra aandacht: •

Het bewaren van moedermelk in de koelkast.

Kinderverzorgsters Ook voor de kinderverzorgsters werden slechts 6 van de 13 vragen opgenomen in hun vragenlijst. Voor 4 van de 6 bevraagde onderwerpen varieert het percentage correcte antwoorden tussen 76% en 95%. De overige 2 items beschouwen we als aandachtspunten: •

Het bewaren van moedermelk in de koelkast

•

Het bewaren van moedermelk in de diepvriezer.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor 7 van de 10 stellingen die werden voorgelegd aan de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, geldt dat 64% tot 98% van de respondenten een correct antwoord gaf. Deze gezondheidswerkers bleken echter minder goed geïnformeerd over volgende 3 topics: •


•

De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden

•

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie.

We stellen vast dat het bewaren van moedermelk zowel bij de kinderverzorgsters als de verantwoordelijken werkzaam in een kinderdagverblijf een knelpunt vormt. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Het aandeel correcte antwoorden varieert voor 9 van de 10 onderwerpen die aan bod kwamen in deze vragenlijst, tussen 61% en 100%. Volgende topic vraagt bijkomende aandacht: •


Vroedvrouwen Bij de vroedvrouwen stellen we vast dat 67% tot 100% van deze gezondheidswerkers een correct antwoord gaf voor 9 van de 10 stellingen die hen werden voorgelegd. Volgend onderwerp beschouwen we als aandachtspunt: •


163

Huisartsen Voor de huisartsen werd een percentage correcte antwoorden dat schommelt van 62% tot 96% opgetekend voor 6 van de 10 stellingen die aan bod kwamen in de vragenlijst voor deze beroepsgroep. De overige 4 onderwerpen nopen tot extra aandacht: •


•

Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven

•


•

Borstvoeding en zwangerschap.

Gynaecologen Voor 7 van de 10 stellingen die in de vragenlijst voor gynaecologen aan bod kwamen, werd door 61% tot 98% van de gynaecologen een correct antwoord gegeven. Volgende items vormen voor deze beroepsgroep aandachtspunten: •


•


•

De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden.

Bovenstaande onderwerpen blijken ook bij de huisartsen bijkomende aandacht te vragen. Pediaters Voor 8 van de 10 onderwerpen die in deze vragenlijst werden opgenomen, geldt dat 61% tot 99% van de pediaters ze correct beoordeelde. Extra aandacht is echter geboden voor volgende topics: •


•


Opvangouders De opvangouders kregen met betrekking tot dit thema 8 van de 13 vragen voorgelegd. Een aantal vragen die het bewaren en gebruiken van afgekolfde melk betreffen, werden enkel in de vragenlijst voor opvangouders opgenomen. Voor 4 van deze vragen geldt dat ze door 66% tot 92% van de opvangouders correct werden beantwoord. De overige 4 onderwerpen beschouwen we als knelpunten: •


•

Het bewaren van moedermelk in de diepvriezer

•

De opdeling van moedermelk in verschillende lagen bij bewaring

•

Verandering van de geur van moedermelk bij bewaring.

164

5. Synthese: aandachtspunten voor de gezondheidswerkers We vatten per beroepsgroep kort samen welke onderwerpen in een bijkomende opleiding/bijscholing extra aandacht behoeven met betrekking tot alle onderzoeksthema’s. Wanneer het percentage gezondheidswerkers dat een bepaalde stelling correct beoordeelde, lager ligt dan 60% beschouwen we dit onderwerp als aandachtspunt. Wanneer 6 op 10 gezondheidswerkers correct geïnformeerd zijn over een bepaald item, kan dit bezwaarlijk geruststellend genoemd worden. Het vooropstellen van deze 60%-grens is dan ook geen criterium ter evaluatie, maar heeft het blootleggen van de grootste hiaten in de kennis van de gezondheidswerkers tot doel. 5.1. Aandachtspunten bij de basisregels voor borstvoeding Kraamverzorg(st)ers Voor alle 7 vragen die met betrekking tot dit thema werden voorgelegd aan de kraamverzorg(st)ers geldt dat 8 op 10 het correcte antwoord gaven. Speciale aandacht dient echter geschonken te worden aan het onderwerp: •


Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers kregen de kinderverzorgsters 7 vragen voorgelegd wat betreft de basisregels voor een goede borstvoeding. Voor 4 van deze vragen geldt dat ruim 7 op 10 kinderverzorgsters de stelling correct beoordeelde. Minder goed geïnformeerd zijn deze gezondheidswerkers wat betreft: •


•


•

Het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor 7 van de 11 onderwerpen die in deze groep gezondheidswerkers aan bod kwamen, geldt dat het percentage respondenten dat correct antwoordde, schommelt tussen 63% en 94%. De overige 4 onderwerpen vragen echter extra aandacht: •

Schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden

•

Baby vraagt (te) vaak voeding

•


•


Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf in een zelfde setting actief zijn als de kinderverzorgsters, stellen we vast dat de aandachtspunten voor beide groepen gezondheidswerkers toch verschillend zijn.

165

Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geldt dat een ruime meerderheid van de respondenten - variërend van 70 tot 99% - de voorgelegde 11 stellingen correct beoordeelde. Vroedvrouwen Alle 11 vragen die we voorlegden aan de vroedvrouwen, werden door minstens 8 op 10 respondenten correct beantwoord. Huisartsen Het percentage correcte antwoorden voor 9 van de 11 vragen die aan de huisartsen werden gesteld, varieert voor dit thema tussen 65% en 94%. Twee stellingen nopen tot aandacht: •


•

Bijvoeden van een pasgeborene met behulp van een kopje.

Gynaecologen Van de 11 aan hen voorgelegde stellingen vormen bij de gynaecologen 4 onderwerpen een aandachtspunt. Voor de overige geldt dat tussen 76% en 98% van deze gezondheidswerkers een correct antwoord gaf. De aandachtspunten zijn: •


•


•


•


Pediaters Terwijl het aandeel respondenten dat correct antwoordt voor de meeste vragen (10 van de 11) schommelt tussen 63% en 99%, identificeren we bij de pediaters volgend aandachtspunt: •

Schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden.

Opvangouders Aan de opvangouders werden met betrekking tot dit thema slechts 4 vragen voorgelegd. Terwijl het aandeel respondenten dat de stelling correct inschatte voor twee stellingen 63% en 87% bedraagt, vragen volgende twee topics extra aandacht: •


•


166

5.2. Aandachtspunten bij anatomie en fysiologie van borstvoeding Kraamverzorg(st)ers Met betrekking tot de anatomische en fysiologische eigenschappen van borstvoeding kregen de kraamverzorg(st)ers 3 van de 6 vragen die in de vragenlijst voorkwamen, voorgelegd. Terwijl het aandeel correcte antwoorden voor de overige twee topics 96% en 74% bedragen, vraagt één onderwerp extra aandacht: •

Het onderscheid tussen voor- en achtermelk.

Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers legden we aan de kinderverzorgsters 3 van de 6 vragen voor. Voor het eerste item bedraagt het aandeel respondenten dat correct antwoordde 86%. De andere twee onderwerpen identificeren we als aandachtspunten: •


•


Verantwoordelijken kinderdagverblijf Van de 6 items die in de vragenlijst van deze groep gezondheidswerkers aan bod kwamen, nopen er 3 tot extra aandacht. De scores voor de overige 3 onderwerpen variëren van 61% tot 91%. Voor volgende topics lagen de scores opmerkelijk lager: •


•


•


Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf in eenzelfde setting werken als de kinderverzorgsters, identificeren we bij deze beroepsgroepen verschillende aandachtspunten. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Alle 6 stellingen met betrekking tot dit thema werden voorgelegd aan de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. Terwijl voor 4 items geldt dat 70% tot 99% van de respondenten ze correct beoordeelt, beschouwen we volgende twee topics als aandachtspunten: •


•


167

Vroedvrouwen Voor 5 van de 6 voorgelegde onderwerpen geldt dat het aandeel vroedvrouwen dat correct antwoordde varieert van 62% tot 96%. Volgende onderwerp vraagt echter bijkomende aandacht: •


Huisartsen Voor 2 van de 6 vragen die zij kregen, bedraagt het aandeel huisartsen dat correct antwoordde 67% en 89%. De huisartsen blijken minder goed geïnformeerd wat betreft de overige onderwerpen: •


•


•


•


Gynaecologen Terwijl het percentage correcte antwoorden voor 2 van de 6 voorgelegde onderwerpen 71% en 96% bedraagt, is bijzondere aandacht nodig voor volgende 4 items: •


•


•


•


Met betrekking tot dit thema stellen we bij de gynaecologen en huisartsen gelijke aandachtspunten vast. Pediaters De helft van de 6 voorgelegde stellingen kreeg van 77% tot 95% van de pediaters een correct antwoord. Volgende drie onderwerpen zien we echter als knelpunten: •


•


•


Opvangouders Slechts 1 vraag met betrekking tot de anatomie en fysiologie van borstvoeding werd aan de opvangouders voorgelegd, en kan als aandachtspunt beschouwd worden: •


168

5.3. Aandachtspunten bij problemen omtrent borstvoeding Kraamverzorg(st)ers Met betrekking tot dit thema kregen de kraamverzorg(st)ers 4 van de 12 vragen voorgelegd. Voor 3 van deze vragen geldt dat circa 7 op 10 respondenten ze correct beoordeelde. Volgend onderwerp beschouwen we echter als aandachtspunt: •

Fout aanleggen van de baby.

Kinderverzorgsters Net zoals bij de kraamverzorg(st)ers werd de kinderverzorgsters een verkorte vragenlijst met 4 stellingen voorgelegd. Alle 4 onderwerpen die hierin aan bod kwamen, vragen om bijkomende aandacht: •


•

Fout aanleggen van de baby

•


•

Reflux.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor slechts 4 van de 12 vragen die aan bod kwamen in deze beroepsgroep geldt dat een meerderheid van de respondenten correct antwoordde. Dit aandeel varieert van 62% tot 77%. Voor volgende items is speciale aandacht geboden: •


•


•


•


•


•

Behandeling van een schimmelinfectie diep in de borst

•


•


Hoewel de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf en de kinderverzorgsters in een zelfde werkomgeving actief zijn, zijn de aandachtspunten voor beide beroepsgroepen verschillend – ook wanneer we rekening houden met de verschillen in vragenlijst.

169

Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Terwijl voor de helft van de vragen die aan deze gezondheidswerkers werden gesteld, correcte antwoordscores van 70% tot 97% kunnen worden opgetekend, identificeren we volgende topics als aandachtspunten: •


•


•


•


•


•


Vroedvrouwen Voor de vroedvrouwen geldt dat 11 van de 12 vragen juist werden beantwoord door een groep respondenten met een resultaat van 64% tot 99%. Met betrekking tot volgend onderwerp bleken de vroedvrouwen echter minder goed geïnformeerd: •

Behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst.

Huisartsen Maar liefst 7 van de 12 voorgelegde problemen omtrent borstvoeding nopen in deze beroepsgroep tot extra aandacht. Het aandeel correcte antwoorden schommelt voor de overige stellingen tussen 61% en 94%. De knelpunten zijn de volgende: •


•


•


•


•


•


•


Gynaecologen Terwijl slechts 5 van de 12 vragen door een grote groep gynaecologen correct werden beantwoord – variërend van 69% tot 96% - stellen we de volgende 7 aandachtspunten vast: •


•


•


•


•


•


•


170

Bij de gynaecologen en huisartsen stellen we vast dat dezelfde onderwerpen om bijkomende aandacht vragen. Pediaters Voor de helft van de vragen die werden gesteld, geldt dat een meerderheid van de pediaters (64% tot 96%) een correct antwoord gaf. De overige 6 items vragen echter bijkomende aandacht: •


•

Het fout aanleggen van de baby

•


•


•


•


Opvangouders Voor de opvangouders werden er in de vragenlijst geen stellingen met betrekking tot dit thema opgenomen.

171

5.4. Aandachtspunten bij de begeleiding van borstvoeding op lange termijn Kraamverzorg(st)ers Aan de kraamverzorg(st)ers werden 6 van de 13 stellingen met betrekking tot dit thema voorgelegd. Terwijl het aandeel correcte antwoorden voor de overige onderwerpen varieert van 63% tot 94%, verdient volgende topic extra aandacht: •


Kinderverzorgsters Ook voor de kinderverzorgsters werden slechts 6 van de 13 vragen opgenomen in hun vragenlijst. Voor 4 van de 6 bevraagde onderwerpen varieert het percentage correcte antwoorden tussen 76% en 95%. De overige 2 items beschouwen we als aandachtspunten: •


•

Het bewaren van moedermelk in de diepvriezer.

Verantwoordelijken kinderdagverblijf Voor 7 van de 10 stellingen die werden voorgelegd aan de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf, geldt dat 64% tot 98% van de respondenten een correct antwoord gaf. Deze gezondheidswerkers bleken echter minder goed geïnformeerd over volgende 3 topics: •


•


•

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie.

We stellen vast dat het bewaren van moedermelk zowel bij de kinderverzorgsters als bij de verantwoordelijken werkzaam in een kinderdagverblijf een knelpunt vormt. Regioverpleegkundigen Kind en Gezin Het aandeel correcte antwoorden varieert voor 9 van de 10 onderwerpen die aan bod kwamen in deze vragenlijst, tussen 61% en 100%. Volgende topic vraagt bijkomende aandacht: •


Vroedvrouwen Bij de vroedvrouwen stellen we vast dat 67% tot 100% van deze gezondheidswerkers een correct antwoord gaf voor 9 van de 10 stellingen die hen werden voorgelegd. Volgend onderwerp beschouwen we als aandachtspunt: •


172

Huisartsen Voor de huisartsen werd een percentage correcte antwoorden dat schommelt van 62% tot 96% opgetekend voor 6 van de 10 stellingen die aan bod kwamen in de vragenlijst voor deze beroepsgroep. De overige 4 onderwerpen nopen tot extra aandacht: •


•


•


•


Gynaecologen Voor 7 van de 10 stellingen die in de vragenlijst voor gynaecologen aan bod kwamen, werd door 61% tot 98% van de gynaecologen een correct antwoord gegeven. Volgende items vormen voor deze beroepsgroep aandachtspunten: •


•


•

De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden.

Bovenstaande onderwerpen blijken ook bij de huisartsen bijkomende aandacht te vragen. Pediaters Voor 8 van de 10 onderwerpen die in deze vragenlijst werden opgenomen, geldt dat 61% tot 99% van de pediaters ze correct beoordeelde. Extra aandacht is echter geboden voor volgende topics: •


•


Opvangouders De opvangouders kregen met betrekking tot dit thema 8 van de 13 vragen voorgelegd. Een aantal vragen die het bewaren en gebruiken van afgekolfde melk betreffen, werden enkel in de vragenlijst voor opvangouders opgenomen. Voor 4 van deze vragen geldt dat ze door 66% tot 92% van de opvangouders correct werden beantwoord. De overige 4 onderwerpen beschouwen we als knelpunten: •


•

Het bewaren van moedermelk in de diepvriezer

•


•

Verandering van de geur van moedermelk bij bewaring.

173

5.5. Overzicht aandachtspunten Onderstaande tabellen bieden een overzicht van de onderwerpen die bij de gezondheidswerkers extra aandacht behoeven. De onderwerpen werden opnieuw gegroepeerd naar gelang van de volgende thema’s: ‘Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding’, ‘Anatomie en fysiologie’, ‘Problemen bij borstvoeding’ en ‘Begeleiding van borstvoeding op lange termijn’. Indien een onderwerp van minder dan 60% respondenten uit een bepaalde beroepsgroep een correct antwoord kreeg, werd het voor deze beroepsgroep als aandachtspunt geïdentificeerd en in de tabel aangeduid met een kruisje. Niet alle items werden aan iedere beroepsgroep voorgelegd. Wanneer een vakje in de tabel grijs gekleurd is, betekent dit dat het onderwerp niet aan bod kwam in de vragenlijst voor de betreffende beroepsgroep.

174

Pediaters

X

X

Opvangouders

Gynaecologen

Huisartsen

Vroedvrouwen



Kinderverzorgsters

Kraamverzorg(st)ers

A. Basisregels voor een goede borstvoeding: voeden op vraag en exclusieve borstvoeding

Tijd tussen de voedingen Schatting van het aandeel moeders dat niet

X

kan voeden Onvoldoende melkproductie en tijd tussen voedingen Onvoldoende melkproductie en aantal voedingen Baby vraagt (te) frequent voeding

X

Onvoldoende melkproductie en tijd tussen voedingen (opvangouders) De zin van weegcontroles voor en na de

X

voeding Nachtvoedingen Bijvoeden met kunstmelk wanneer de moeder ongerust is Bescherming van de darmpjes van een baby

X

die moedermelk én poedermelk krijgt Bijvoeden met water tijdens de

X

X

X

X

X

X

zomermaanden Het negatief effect van bijvoeden met een

X

X

flesje voor borstvoeding op lange termijn Bijvoeden van een pasgeborene met een

X

X

X

kopje

175

X

X

X

X

X

X

X

Opvangouders

Gynaecologen

X

Pediaters

Huisartsen

Vroedvrouwen



Kinderverzorgsters

Kraamverzorg(st)ers

B. Anatomie en fysiologie

Omvang van de borsten en melkproductie Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen Het onderscheid tussen voor- en

X

X

X

achtermelk Het effect van ongezonde voeding op de

X

X

kwaliteit van de moedermelk Verdragen van voedingsstoffen door de

X

X

baby – voeding van de moeder Voeding op basis van koemelk en het risico

X

X

X

X

X

X

op koemelkeiwitallergie

176

Het gebruik van een tepelhoedje bij

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Opvangouders

Gynaecologen

X

Pediaters

Huisartsen

X

Vroedvrouwen

X




Kinderverzorgsters

Kraamverzorg(st)ers

C. Problemen bij borstvoeding

gevoelige tepels Fout aanleggen van de baby

X

X


X

Reflux

X

Borstontsteking Behandeling borstontsteking Compatibiliteit van amoxicilline en

X

X

borstvoeding Het behandelen van zowel moeder als baby

X

bij een schimmelinfectie Behandelen van een schimmelinfectie diep

X

X

X

X

X

X

X

in de borst Compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding Compatibiliteit van antihypertensiva en

X

borstvoeding

177

Kraamverzorg(st)ers

Kinderverzorgsters



Vroedvrouwen

Huisartsen

Gynaecologen

Pediaters

Opvangouders

D. Begeleiding van borstvoeding op lange termijn

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Buitenshuis werken of studeren Het bewaren van moedermelk in de koelkast Het bewaren van moedermelk in de

X

X

diepvriezer Het opwarmen van moedermelk in lauw

X

X

water versus in de microgolfoven De opdeling van moedermelk in

X

verschillende lagen bij bewaring Waterig uitzicht van moedermelk Verandering van de geur van moedermelk

X

bij bewaring De anti-infectieuze eigenschappen van

X

X

X

moedermelk bij lang voeden Leeftijd waarop introductie van vaste voeding aangewezen is Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en

X

nood aan ijzersuppletie Duur van de borstvoeding Borstvoeding en zwangerschap

X

X

Afbouwen van de borstvoeding

178

6. Conclusies en aanbevelingen Deze paragraaf zet de kernpunten op een rij die doorheen de verschillende thema's in dit onderzoek naar voren komen. We maken een bilan op van de kennis en attitude rond borstvoeding bij de verschillende groepen gezondheidswerkers, en formuleren een aantal aanbevelingen die hier rechtstreeks verband mee houden. Bij deze bespreking brengen we de specifieke functie van de betrokken gezondheidswerker in rekening en leggen de nadruk op de onderwerpen die voor de desbetreffende groep gezondheidswerkers direct verband houden met hun dagelijkse praktijk. Naast de eerder onderkende aandachtspunten (i.e. scores van minder dan 60%) wordt hierbij ook aandacht geschonken aan onderwerpen waarvoor vergeleken met de andere scores mindere resultaten werden opgetekend. Enerzijds zal deze informatie fungeren als voedingsbron voor het opstellen van opleidingsen bijscholingspakketten in het kader van dit project. Anderzijds draagt het voor de gezondheidswerkers bij tot inzicht in de kennissituatie van de eigen beroepsgroep, hetgeen gerichte acties mogelijk maakt. Op deze manier kunnen voorliggende onderzoeksresultaten een ondersteuning bieden voor de begeleidende rol die de diverse gezondheidswerkers voor voedende moeders vervullen. 6.1. Kraamverzorg(st)ers Uit de bevraging komt naar voren dat de meerderheid van de kraamverzorg(st)ers het begeleiden van voedende moeders als onderdeel van hun taak ziet, en bovendien regelmatig advies geeft. Om de kraamverzorg(st)ers te ondersteunen in deze rol is het van belang hen van gedegen kennis te voorzien. Er werden voor deze beroepsgroep 4 belangrijke aandachtspunten onderkend, dit impliceert dat minder dan 60% van de kraamverzorg(st)ers hierover correct geïnformeerd was. Met betrekking tot de basisregels voor borstvoeding gaat het om bijvoeden met water tijdens de zomermaanden. Verder zijn de kraamverzorg(st)ers wat anatomie en fysiologie van borstvoeding betreft, minder goed geïnformeerd over het onderscheid tussen voor- en achtermelk. Een derde aandachtspunt heeft betrekking op problemen die zich kunnen stellen en gaat over het fout aanleggen van de baby. Tenslotte is bij de begeleiding van borstvoeding op lange termijn extra aandacht geboden voor het bewaren van moedermelk in de koelkast. Gezien het feit dat kraamverzorg(st)ers voornamelijk in het begin van de borstvoedingsperiode in contact komen met moeders, is vooral hun kennis met betrekking tot het aanleggen van de baby en het effect van bijvoeden met water hier van belang. Exclusieve borstvoeding en het juist aanleggen van de baby zijn namelijk twee basisregels die bijdragen tot een lange borstvoedingsduur. In dit kader is er ook ruimte voor verbetering met betrekking tot twee verwante topics - net geen 7 op 10 kraamverzorg(st)ers gaf namelijk het correcte antwoord in verband met het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn, en het ontstaan van tepelkloven. 179

We stellen vast dat deze gezondheidswerkers niet alleen te maken krijgen met vragen omtrent de basisregels van borstvoeding. Ook vragen met betrekking tot de voeding van de moeder, tepelproblemen, afkolven, het bewaren van moedermelk en borstontsteking worden door meer dan de helft van de kraamverzorg(st)ers gerapporteerd. Het is bijgevolg aangewezen dat de kraamverzorg(st)ers ook over deze onderwerpen degelijk geïnformeerd worden. Een meerderheid van de kraamverzorg(st)ers is overigens vragende partij voor bijscholing over borstvoeding. Verder leert deze bevraging ons dat een meerderheid van de kraamverzorgsters moeders met problemen doorverwijst naar andere zorgverleners. Naast het correct informeren van voedende moeders vormt ook het doorverwijzen naar andere gezondheidswerkers een belangrijk onderdeel van de ondersteunende rol die kraamverzorg(st)ers kunnen vervullen. Zij zijn immers noch medici, noch paramedici, en specialistische kennis terzake kan dan ook niet van hen worden verwacht. Wanneer zij echter op de hoogte zijn van de geëigende doorverwijskanalen, kunnen zij op deze manier eveneens bijdragen tot het bevorderen van de borstvoedingspraktijk in Vlaanderen. 6.2. Kinderverzorgsters en verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf Vermits deze twee beroepsgroepen in eenzelfde setting actief zijn en op dezelfde momenten met voedende moeders in contact komen, bespreken we ze gezamenlijk. Hierbij dient vermeld te worden dat deze beroepsgroepen omwille van hun inhoudelijk verschillende functie, een andere vragenlijst voorgelegd kregen. We stellen een aantal gelijkenissen, maar ook belangrijke verschilpunten vast. Allereerst blijkt uit de bevraging dat de kinderverzorgsters het niet als hun taak beschouwen om voedende moeders te begeleiden, terwijl dat voor ongeveer de helft van de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf wel het geval is. Voor beide groepen gezondheidswerkers geldt dat slechts een minderheid regelmatig advies rond borstvoeding geeft. Toch stelt ongeveer de helft van de kinderverzorgsters en de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf dat er nood is aan bijscholing over borstvoeding. Dit blijkt eveneens uit de resultaten. Zowel voor de kinderverzorgsters als voor de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf werden een groot aantal aandachtspunten blootgelegd. Naast een basiskennis omtrent borstvoeding hechten we voor deze beroepsgroepen vooral belang aan de onderwerpen die rechtstreeks verband houden met hun functie als gezondheidswerker, i.e. de voeding van het kind tijdens de opvang. Uit de bevraging komt eveneens naar voren dat het vooral deze aspecten zijn waar kinderverzorgsters en verantwoordelijken mee te maken krijgen wanneer ze vragen krijgen van ouders. Daarnaast is het van belang dat beide beroepsgroepen goed geïnformeerd zijn omtrent de doorverwijsmogelijkheden. In dit verband stellen we vast dat bij de kinderverzorgsters een nipte meerderheid doorverwijst naar andere zorgverleners, terwijl het bij de verantwoordelijken om een ruimere groep respondenten gaat.

180

Met betrekking tot de basisregels voor borstvoeding onderkennen we verschillende knelpunten bij deze twee beroepsgroepen. Het enige gemeenschappelijke aandachtspunt betreft bijvoeden met water tijdens de zomermaanden. Andere aandachtspunten voor de kinderverzorgsters hebben betrekking op de zin van weegcontroles voor en na de voeding, en het negatief effect van bijvoeden met een flesje op lange termijn. Voor de verantwoordelijken betreffen de aandachtspunten de schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden, (te) vaak voeding vragen en bijvoeden van een pasgeborene met een kopje. Ondanks de verschillende aandachtspunten, blijkt bij beide groepen het onderwerp ‘bijvoeding’ prominent aanwezig bij de basisregels die niet goed scoren. Het belang van exclusieve borstvoeding voor de duur van de borstvoedingsperiode werd reeds eerder besproken. Het correct informeren van gezondheidswerkers met betrekking tot alle aspecten van bijvoeding is dan ook aan te bevelen opdat de exclusiviteit van borstvoeding tijdens de opvang gewaarborgd kan blijven. Wat de anatomie en fysiologie van borstvoeding betreft vormt het onderscheid tussen voor- en achtermelk zowel voor de kinderverzorgsters als de verantwoordelijken een aandachtspunt. Verder blijken de kinderverzorgsters niet op de hoogte te zijn van het effect van de voeding van de moeder voor het verdragen van voedingsstoffen door de baby. Voor de verantwoordelijken tekenen we met betrekking tot dit thema nog volgende aandachtspunten op: het effect van ongezonde voeding op de kwaliteit van de moedermelk, en het risico op koemelkeiwitallergie bij voeding op basis van koemelk. De kennis over problemen die zich bij borstvoeding kunnen stellen, blijkt grotendeels te verschillen tussen beide beroepsgroepen. Terwijl voor beide beroepsgroepen het ontstaan van tepelkloven en het fout aanleggen van de baby aandachtspunten vormen, zijn de overige aandachtspunten erg uiteenlopend. Belangrijk hierbij is dat de kinderverzorgsters niet correct geïnformeerd blijken over het mogelijk effect van een groeispurt voor de frequentie van de voedingen, en reflux. De relevantie van deze onderwerpen voor het voeden van het kind tijdens de opvang staat buiten kijf. Bij de aandachtspunten voor de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf met betrekking tot problemen bij borstvoeding is enige nuance geboden. De meerderheid van deze aandachtspunten 149 hebben immers betrekking op medische problemen (o.a. het behandelen van een schimmelinfectie, compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding). Deze beroepsgroep is echter niet medisch opgeleid; deze kennis kan redelijkerwijs dan ook niet van hen verwacht worden. Opmerkelijke gelijkenissen kwamen naar voren wat het begeleiden van borstvoeding op lange termijn betreft. Zowel bij de kinderverzorgsters als bij de verantwoordelijken van een kinderdagverblijf blijkt het bewaren van moedermelk in de koelkast een knelpunt te vormen. 149

Bijkomende aandachtspunten voor de verantwoordelijken zijn met name: `Het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige tepels’, `Compatibiliteit van amoxicilline en borstvoeding', `Het behandelen van zowel moeder als baby bij een schimmelinfectie', ‘Behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst', `Compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding', en `Compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding'.

181

Terwijl het een onderwerp betreft met belangrijke implicaties voor de dagdagelijkse praktijk van kinderopvang, is slechts een kleine minderheid hierover correct geïnformeerd. Voor de kinderverzorgsters blijkt verder ook het bewaren van moedermelk in de diepvriezer een belangrijk aandachtspunt, terwijl voor de verantwoordelijken bijkomende aandacht geboden is wat betreft de anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden en de nood aan ijzersuppletie bij exclusieve borstvoeding tot 6 maanden. Naast het voorzien in een betere basiskennis omtrent borstvoeding vormt extra aandacht voor bijvoeding en het bewaren van moedermelk voor deze twee beroepsgroepen dan ook het belangrijkste objectief. 6.3. Vroedvrouwen werkzaam in de thuiszorg en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin Het begeleiden van voedende moeders maakt voor de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin intrinsiek deel uit van hun taak als gezondheidswerker. Zij ontvingen een zelfde vragenlijst. Ook in de ervaring van zowat alle vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin vormt het begeleiden van borstvoeding een onderdeel van hun taak. Ze rapporteren dan ook dat ze regelmatig advies hieromtrent geven. Omwille van het vooropgestelde criterium van 60% is het aantal aandachtspunten dat voor deze beroepsgroepen werd opgetekend, eerder beperkt te noemen. Desalniettemin is de kennis met betrekking tot een aantal onderwerpen vatbaar voor verbetering. Van deze gezondheidswerkers mag redelijkerwijs immers een feilloze kennis terzake verwacht worden. Beide beroepsgroepen voeren overigens zelf aan dat er nood aan bijscholing over borstvoeding is. Hun dagelijkse ervaring met voedende moeders laat mogelijkerwijs het nut van degelijke kennis evenals de complexiteit van dit onderwerp des te meer voelen. Zowel vroedvrouwen als regioverpleegkundigen blijken vragen te krijgen over uiteenlopende aspecten van borstvoeding, hetgeen duidelijk maakt dat een uitgebreide kennis terzake geboden is. Voor beide beroepsgroepen geldt overigens dat een ruime meerderheid voedende moeders met problemen doorverwijst naar andere zorgverleners. In wat volgt stippen we de onderwerpen aan die uit de bevraging naar voren komen als belangrijke werkpunten. Wat betreft de basisregels voor borstvoeding werden geen grote aandachtspunten geïdentificeerd. Terwijl bij de overige basisregels minstens 9 op 10 respondenten uit deze beroepsgroepen een correct antwoord geven, scoren een aantal onderwerpen minder goed. Zo kan de schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden, en de kennis over het negatief effect van bijvoeden met een flesje op lange termijn, voor beide beroepsgroepen beter. Voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin komt hier nog bijvoeden met water tijdens de zomermaanden en bijvoeden van een pasgeborene met een kopje bij. Aangezien een correcte en uitgebreide kennis van de basisregels voor borstvoeding voor deze beroepsgroepen onontbeerlijk is, schuiven we ook deze items als verbeterpunten naar voren. Omtrent de anatomische en fysiologische kenmerken van borstvoeding onderkennen we één gemeenschappelijk aandachtspunt: voor zowel de vroedvrouwen als de 182

regioverpleegkundigen van Kind en Gezin geldt dat minder dan 60% correct geïnformeerd is omtrent het risico op koemelkeiwitallergie bij voeding op basis van koemelk. Bijkomend aandachtspunt voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin is het effect van ongezonde voeding op de kwaliteit van de moedermelk. Voor beide beroepsgroepen vernoemen we verder nog twee onderwerpen die vergeleken met de andere topics, minder goed scoren, maar niet als aandachtspunt geïdentificeerd werden. Ruimte voor verbetering is er voor de kennis omtrent de toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen, en omtrent het onderscheid tussen voor- en achtermelk. Wanneer er zich problemen stellen bij de borstvoeding, dienen deze gezondheidswerkers in staat te zijn om adequaat te reageren. Het is immers wanneer er zich moeilijkheden voordoen dat professionele kennis terzake des te crucialer blijkt te zijn voor het voortzetten van de borstvoeding. Gemeenschappelijk aandachtspunt voor vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin betreft een schimmelinfectie diep in de borst. Beide beroepsgroepen blijken niet over correcte informatie met betrekking tot dit onderwerp te beschikken. Voor de regioverpleegkundigen stelden we bijkomende aandachtspunten vast: het fout aanleggen van de baby, de compatibiliteit van borstvoeding en antibioticum, de compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding en de compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding. Voor al deze aandachtspunten geldt verder dat - ook al beantwoordde meer dan 60% van de vroedvrouwen de betrokken stellingen correct - deze topics ook voor de vroedvrouwen gevoelig minder scoorden en voor verbetering vatbaar zijn. Daarnaast vormt kennis over het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige tepels enkel voor de regioverpleegkundigen een aandachtspunt en blijken deze gezondheidswerkers ook minder goed geïnformeerd met betrekking tot de behandeling van zowel baby als moeder bij een schimmelinfectie. Het begeleiden van borstvoeding op lange termijn vraagt om specifieke kennis, die onontbeerlijk is wanneer we lang voedende moeders willen ondersteunen. Het bewaren van moedermelk in de koelkast blijkt zowel voor de vroedvrouwen als de voor de regioverpleegkundigen van Kind en Gezin een knelpunt te vormen. Wanneer moeders borstvoeding wensen te combineren met opnieuw aan het werk gaan, staat het belang van dit onderwerp buiten twijfel. Deze beroepsgroepen voorzien van informatie omtrent het correct en hygiënisch bewaren van moedermelk is dan ook aan te bevelen. Daarnaast schuiven we een aantal onderwerpen naar voren waarvoor minder goede resultaten werden opgetekend. Bij beide groepen gezondheidswerkers is de kennis omtrent de anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk op lange termijn, en exclusieve borstvoeding en de nood aan ijzersuppletie, voor verbetering vatbaar. Voor de regioverpleegkundigen voegen we hier nog de duur van de borstvoeding en de combinatie van borstvoeding met een nieuwe zwangerschap, aan toe. Terwijl het bewaren van moedermelk eerder betrekking heeft op de praktische aspecten van lang voeden, houden deze laatste onderwerpen eveneens verband met een algemene attitude ten aanzien van lang voeden. Deze attitude is niet zonder belang voor het ondersteunen van voedende moeders, van wie reeds aangetoond is dat ze meer zelfvertrouwen hebben en 183

langer voeden wanneer ze zich gesteund weten door de gezondheidswerkers in hun omgeving (zie ook paragraaf 2. Opzet van de bevraging). 6.4. Artsen Aan de huisartsen, gynaecologen en pediaters werd een zelfde vragenlijst voorgelegd als aan de vroedvrouwen en regioverpleegkundigen van Kind en Gezin. We bespreken de conclusies en aanbevelingen voor deze 3 artsengroepen gezamenlijk. De artsen beschouwen het begeleiden van borstvoedende moeders als onderdeel van hun zorgtaak en zeggen dan ook regelmatig advies hieromtrent te geven. Terwijl een ruime meerderheid van de huisartsen de nood aan bijscholing omtrent borstvoeding uitspreekt, gaat het bij de gynaecologen en pediaters slechts om een kleine groep respondenten die vragende partij is voor bijkomende opleiding. Wat doorverwijzing betreft, noteren we dat het merendeel van de artsen vrouwen met borstvoedingsproblemen doorverwijst naar andere zorgverleners. De medische autoriteit die artsen ook op het vlak van voeding genieten, geeft extra gewicht aan hun begeleidende rol bij borstvoeding. Hun status als medicus impliceert immers reeds een legitimatie van de adviezen die ze geven. Ouders gaan er vanuit dat deze gezondheidswerkers over gedegen kennis omtrent borstvoeding beschikken, en stellen deze niet in vraag. Om tegemoet te komen aan deze verwachtingen, is het dan ook aan te bevelen om artsen te voorzien van uitgebreide en correcte informatie omtrent borstvoeding, met speciale aandacht voor de lacunes die uit onze bevraging naar voren kwamen. Ook met betrekking tot de basisregels voor borstvoeding blijken er een aantal zwakke plekken in de kennis van artsen te zijn. Zowel huisartsen als gynaecologen zijn niet correct geïnformeerd wat bijvoeden met water tijdens de zomermaanden en bijvoeden van een pasgeborene met een kopje betreft. Minder dan 6 op 10 van deze gezondheidswerkers beantwoordde de stelling correct. Ook bij de pediaters scoren deze onderwerpen minder goed – ook al werden ze voor deze beroepsgroep niet als aandachtspunt aangeduid . Verder vormt de schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden een gezamenlijk aandachtspunt voor de gynaecologen en pediaters, en zien we dat – hoewel het volgens het vooropgestelde criterium geen aandachtspunt vormt – ook de huisartsen minder goed geïnformeerd zijn omtrent dit topic. Bijkomend aandachtspunt voor de gynaecologen betreft het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn. Ook al vormt het voor de huisartsen en pediaters geen aandachtspunt volgens het eerder vooropgestelde criterium, toch is ook voor deze beroepsgroepen extra aandacht voor dit onderwerp geboden. Het belang van exclusieve borstvoeding voor de duur van de lactatieperiode staat immers buiten twijfel. Ook voeden op vraag vormt een belangrijke basisregel voor een goede borstvoeding. Bij de huisartsen en gynaecologen merken we in dit verband tenslotte op dat minder goede scores werden opgetekend omtrent het (te) frequent voeding vragen van de baby.

184

Het thema anatomie en fysiologie van borstvoeding brengt 3 gezamenlijke aandachtspunten naar voren voor de artsen. Minder dan 60% van de respondenten is correct geïnformeerd met betrekking tot deze onderwerpen. Voor zowel de huisartsen, gynaecologen als pediaters is extra aandacht geboden voor volgende onderwerpen: het onderscheid tussen voor- en achtermelk, het effect van ongezonde voeding van de moeder op de kwaliteit van de moedermelk en het risico op koemelkeiwitallergie bij voeding op basis van koemelk. Bij de huisartsen en gynaecologen werd de toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen, als bijkomend aandachtspunt opgetekend. Hoewel het criterium van 60% bij de pediaters werd bereikt, zijn we van mening dat er ruimte voor verbetering is met betrekking tot de kennis rond dit onderwerp. Tenslotte blijkt uit de bevraging dat de huisartsen en gynaecologen minder goed op de hoogte zijn van de implicaties die de voeding van de moeder tijdens de borstvoeding heeft voor het verdragen van voedingsstoffen door de baby. Wanneer we de specifieke zorgtaak van artsen beschouwen, mogen we verwachten dat zij voornamelijk geconsulteerd worden wanneer zich - al dan niet medische - problemen stellen bij de borstvoeding. Toch blijkt net dit thema voor elk van de 3 artsengroepen belangrijke knelpunten te vertonen. De kennis van huisartsen, gynaecologen en pediaters vertoont hiaten wat betreft het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige tepels, het fout aanleggen van de baby, het behandelen van zowel moeder als baby bij een schimmelinfectie, het behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst en de compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding. Bijkomende aandachtspunten voor de huisartsen en gynaecologen hebben betrekking op de implicaties van een groeispurt voor de frequentie van de voeding en het ontstaan van tepelkloven. Ook bij de pediaters scoorden deze 2 onderwerpen minder goed, ook al werden ze niet als aandachtspunt genoteerd. Voor de pediaters vormt verder de kennis omtrent de compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding een probleem: minder dan 60% beantwoordt dit topic correct. We stellen vast dat dit onderwerp ook bij de huisartsen en gynaecologen een grensgeval vormt. Tenslotte vestigen we de aandacht op de resultaten die werden opgetekend met betrekking tot de kennis over de behandeling van een borstontsteking met een antibioticum. Voor dit topic werd bij de 3 artsengroepen een aandeel correcte antwoorden van minder dan 80% vastgesteld. Ook al gaat het hierbij om een ruime meerderheid, toch menen we te mogen verwachten dat al de artsen over de juiste kennis hieromtrent beschikken. De resultaten die voor dit thema naar voren kwamen, geven aanleiding tot een aantal bedenkingen. Wanneer deze gezondheidswerkers een ondersteunend netwerk willen vormen voor voedende moeders, is de kennis omtrent problemen bij borstvoeding primordiaal. De medische professie beschikt immers over het alleenrecht om medicatie voor te schrijven. Dit maakt hun kennis terzake cruciaal voor het behandelen van problemen en dus voor het bevorderen van een langdurige borstvoeding. Voor het begeleiden van borstvoeding op lange termijn werd voor de huisartsen, gynaecologen en pediaters 1 gemeenschappelijk aandachtspunt opgetekend. Minder dan 60% van deze beroepsgroepen is correct geïnformeerd over het bewaren van moedermelk in de 185

koelkast. Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven en de antiinfectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden vormen bijkomende aandachtspunten voor de huisartsen en gynaecologen, maar dienen ook bij de pediaters onder de aandacht te worden gebracht, al werden ze voor hen niet als aandachtspunt genoteerd. Verder is de kennis omtrent het combineren van borstvoeding en een nieuwe zwangerschap voor de huisartsen en pediaters een knelpunt. Ook al werd het voor de gynaecologen niet als aandachtspunt naar voren geschoven, ook hun kennis hieromtrent laat ruimte voor verbetering. Tenslotte vermelden we nog enkele onderwerpen waarvoor bij elk van de 3 artsengroepen minder goede scores werden opgetekend, maar die niet als aandachtspunten werden onderkend. Concreet gaat het hierbij om maximum 76% juiste antwoorden. De nood aan ijzersuppletie bij exclusieve borstvoeding tot 6 maand, en de duur van de borstvoeding blijkt zowel bij huisartsen, gynaecologen als pediaters te zorgen voor een kleiner aandeel respondenten dat correct geïnformeerd bleek. Voor de huisartsen voegen we hier nog het bewaren van moedermelk in de diepvriezer en het afbouwen van de borstvoeding, aan toe. Het thema ‘begeleiding van borstvoeding op lange termijn’ kreeg de nodige aandacht in de vragenlijst, omdat ook praktische aspecten en algemene vragen omtrent borstvoeding voor deze gezondheidswerkers van belang blijken. De bevraging toont aan dat wanneer zij van ouders vragen rond borstvoeding krijgen, dit een brede waaier aan onderwerpen beslaat. Bovenaan de lijst staan weliswaar onderwerpen die rechtstreeks verband houden met hun specifieke zorgtaak 150, maar daarnaast blijken uiteenlopende items ruim aan bod te komen. Hieruit blijkt nogmaals het belang van een uitgebreide kennis voor artsen, aangezien zij geconsulteerd worden over tal van aspecten betreffende borstvoeding. 6.5. Opvangouders Deze beroepsgroep rekenen we tot de semi-professionele gezondheidswerkers. Zij kregen de meest beperkte vragenlijst voorgelegd, waarin eveneens een aantal items voorkwamen die niet werden opgenomen in de vragenlijsten voor de andere gezondheidswerkers. Aangezien deze beroepsgroep in geval van borstvoedingsproblemen voornamelijk een signaalfunctie heeft, hechten we belang aan hun kennis van de doorverwijsmogelijkheden. In dit verband blijkt uit de bevraging dat een kleine meerderheid van de opvangouders voedende moeders reeds doorverwijst naar andere zorgverleners. We tekenden twee aandachtspunten op met betrekking tot de basisregels voor borstvoeding. Minder dan 6 op 10 opvangouders blijkt correct geïnformeerd over de bescherming van de darmpjes van een baby die moedermelk én poedermelk krijgt, en over bijvoeden met water tijdens de zomermaanden. Ook werd een minder goede score vastgesteld in verband met nachtvoedingen bij een baby van 4 maanden.

150

Voor de huisartsen en gynaecologen gaat het om vragen over borstontsteking, bij de pediaters om frequentie van de voeding.

186

Wat de anatomie en fysiologie van borstvoeding betreft, vormt het effect van de voeding van de moeder voor het verdragen van voedingsstoffen door de baby, een aandachtspunt. Dit is overigens het enige onderwerp over dit thema dat in deze beroepsgroep werd bevraagd. Voor de opvangouders werden geen vragen opgenomen met betrekking tot de problemen die zich bij borstvoeding kunnen stellen. Specialistische kennis terzake kan van deze beroepsgroep immers niet verwacht worden. Wanneer zij van ouders vragen hieromtrent krijgen, bevelen we dan ook aan dat zij hen doorverwijzen. Op deze manier dragen zij via hun signaalfunctie eveneens bij tot een degelijke ondersteuning van voedende moeders met problemen. De meeste onderwerpen uit de vragenlijst voor de opvangouders hebben betrekking op de begeleiding van borstvoeding op lange termijn en zijn relevant voor de dagdagelijkse praktijk tijdens de opvang. Toch brengt dit thema een aantal belangrijke aandachtspunten naar voren. Het bewaren van moedermelk en de eigenschappen van afgekolfde melk blijken voor de opvangouders geen algemeen verworven kennis te zijn. Concreet zijn de aandachtspunten voor deze beroepsgroep: het bewaren van moedermelk in de koelkast, het bewaren van moedermelk in de diepvriezer, de opdeling van moedermelk in verschillende lagen bij bewaring, en verandering van de geur van moedermelk bij bewaring. Hoewel het hierbij gaat om kennis die van direct belang is wanneer kinderen tijdens de opvang met afgekolfde melk gevoed worden, wist minder dan 60% van de opvangouders voor deze onderwerpen een correct antwoord te geven. We vestigen tenslotte de aandacht op een aantal topics die niet als aandachtspunt werden aangeduid, maar gezien hun praktische relevantie voor de opvangouders en minder goede scores eveneens verbetering verdienen. Hierbij denken we aan het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven, waterig uitzicht van moedermelk en de voedzaamheid ervan, en de leeftijd waarop vaste voeding best wordt geïntroduceerd. Voor deze 3 onderwerpen geldt dat hoogstens 71% van de opvangouders correct geïnformeerd bleek. Wanneer we de aard van de vragen beschouwen die opvangouders rond borstvoeding krijgen, blijkt dat deze terug te brengen zijn tot de specifieke rol die zij vervullen en verband houden met het voeden van de baby tijdens de opvang. Naast algemene basiskennis over borstvoeding blijkt informatie omtrent het bewaren en gebruiken van afgekolfde melk en omtrent vaste voeding voor deze beroepsgroep dan ook erg belangrijk. 6.6. Aanbevelingen Na het beschrijven van de resultaten en conclusies sluiten wij hier af met een bevattelijk overzicht van de aanbevelingen per beroepsgroep. Op die manier willen we de lezer wegwijs maken in de uitgebreide informatie die de resultaten van dit onderzoek ons bieden, en de relevantie voor de praktijk ervan onderstrepen. We herinneren eraan dat deze bevraging in de eerste plaats beoogde de beroepsgroepen die meewerkten inzicht te geven in de

187

onderwerpen rond borstvoeding die voor verbetering vatbaar zijn, en dit ter optimalisering van de begeleiding van voedende moeders. Algemeen kunnen we stellen dat een ruime meerderheid van de gezondheidswerkers het begeleiden van borstvoedende moeders als onderdeel van hun taak beschouwen, regelmatig advies geven en zelf vragende partij zijn voor bijkomende opleiding rond borstvoeding. Wanneer we elke beroepsgroep willen voorzien van een opleiding op maat, vormen voorliggende onderzoeksresultaten hierbij een belangrijk aanknopingspunt. Doorheen de resultaten voor de verschillende groepen gezondheidswerkers blijkt dat hoe specifieker de kennis die wordt bevraagd, hoe meer knelpunten er worden vastgesteld. Toch stellen we ook met betrekking tot de basisregels voor borstvoeding een aantal aandachtspunten vast. Wij menen dat voor elke groep gezondheidswerkers een correcte algemene basiskennis tot aanbeveling strekt. Verder is het aan te bevelen dat in de vorming voor gezondheidswerkers wordt gefocust op onderwerpen die rechtstreeks verband houden met hun specifieke zorgtaak. Wat volgt is een overzicht van de concrete onderwerpen waarvoor extra aandacht bij opleiding en vorming aanbevolen is. Onderwerpen die aangeduid staan met een (*) werden eerder niet als aandachtspunt genoteerd (i.e. minder dan 60% correcte antwoorden), maar verdienen bijkomende aandacht door hun praktische relevantie gezien de specifieke rol van de betreffende beroepsgroep, of de aard van de vragen die de betrokken gezondheidswerkers krijgen. Kraamverzorg(st)ers Rekening houdend met de opdracht van kraamverzorg(st)ers (observatie, signaalfunctie, ondersteuning…) en gezien het feit dat zij in de thuiszorg kort na de bevalling gedurende meerdere uren per week bij de moeder thuis vertoeven, bevelen wij deze groep gezondheidswerkers aan zich bij te scholen rond volgende onderwerpen: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-

Het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn (*).

Anatomie en fysiologie van borstvoeding -


-

Verdragen van voedingsstoffen door de baby – voeding van de moeder (*).

188

Problemen bij borstvoeding -


-

Borstontsteking (*)

-

Het ontstaan van tepelkloven (*).

Begeleiding van borstvoeding op lange termijn -


Kinderverzorgsters De zorgtaak van kinderverzorgsters heeft betrekking op de opvang van het kind, waarbij ook voeding een belangrijke rol speelt. Voor moeders die terug buitenshuis gaan werken en de borstvoeding wensen verder te zetten, vormt de kennis van gezondheidswerkers die dagelijks met hun kind en henzelf in contact staan, een bron van steun. Op basis van de onderzoeksresultaten raden wij voor deze groep gezondheidswerkers aan zich bij te scholen rond volgende onderwerpen: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-


-

Het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn.



-

Verdragen van voedingsstoffen door de baby – voeding van de moeder.



-


-

Groeispurt en de frequentie van de voeding

-

Reflux.

189


Het bewaren van moedermelk in de koelkast/diepvriezer

-

Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven (*).

190

Verantwoordelijken van een erkend kinderdagverblijf Als verantwoordelijken van een door Kind en Gezin erkend kinderdagverblijf wordt van deze gezondheidswerkers verwacht dat zij er op toezien dat alle aspecten van de kinderopvang – waaronder voeding van het kind – optimaal verlopen. Ter ondersteuning van moeders die borstvoeding geven, is correcte en uitgebreide kennis rond borstvoeding hiervoor onontbeerlijk. Zo kunnen zij adequaat reageren op vragen van zowel ouders als kinderverzorgsters. Bijscholing rond volgende onderwerpen is daarom aanbevolen: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-

Baby vraagt (te) frequent voeding

-


-




-

Het effect van ongezonde voeding op de kwaliteit van de moedermelk

-




-


-

Aanleggen van de baby.



-


-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie

-

Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven (*).

191

Regioverpleegkundigen van Kind en Gezin De regioverpleegkundigen van Kind en Gezin komen reeds vanaf de geboorte, tot op latere leeftijd, regelmatig in contact met moeder en kind. De continuïteit van deze zorgtaak maakt dat deze gezondheidswerkers zeer goed geplaatst zijn om voedende moeders te ondersteunen en motiveren. Om deze taak optimaal te vervullen, bevelen wij bijscholing aan met speciale aandacht voor volgende onderwerpen: Basisregels voor een goede borstvoeding -

Schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden (*)

-




-

Voeding op basis van koemelk en het risico op koemelkeiwitallergie

-

Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen (*)

-

Het onderscheid tussen voor- en achtermelk (*).



-


-

De compatibiliteit van borstvoeding en antibioticum

-


-

De compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding

-

De compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding

-

Het behandelen van zowel moeder als baby bij een schimmelinfectie (*).



-

De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden (*)

-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie (*) Duur van de borstvoeding (*) 192

-

Borstvoeding en zwangerschap (*).

Vroedvrouwen in de thuiszorg Het begeleiden van voedende moeders maakt voor vroedvrouwen intrinsiek deel uit van hun rol als gezondheidswerker. Van deze beroepsgroep mag dan ook een feilloze en zeer uitgebreide kennis terzake verwacht worden. Op basis van de resultaten die onze bevraging naar voren schuift is bijscholing aangewezen, met bijkomende aandacht voor volgende onderwerpen: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-




-

Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen (*)

-

Het onderscheid tussen voor- en achtermelk (*).



-

Aanleggen van de baby (*)

-

De compatibiliteit van borstvoeding en antibioticum (*)

-

De compatibiliteit van de behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding(*)

-

De compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding (*).



-

De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden (*)

-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie (*).

193

Huisartsen De ruime zorgtaak van huisartsen maakt dat zij met uiteenlopende aspecten van de zorg voor het kind in aanraking komen. Zij zijn vaak een eerste aanspreekpunt voor moeders die problemen met de borstvoeding hebben. Als arts vormen zij een autoriteit en zij genieten samen met specialisten het alleenrecht om medicatie voor te schrijven. Deze positie maakt dat bijscholing waarin gefocust wordt op onderstaande onderwerpen, tot aanbeveling strekt: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-


-


-

Baby vraagt (te) frequent voeding (*)

-




-


-


-


-

Verdragen van voedingsstoffen door de baby - voeding van de moeder (*).



-


-


-


-


-


-


-


-


194



-


-


-

Borstvoeding en zwangerschap

-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie (*) Duur van de borstvoeding (*).

Gynaecologen Onder andere door het begeleiden en opvolgen van zwangere vrouwen is er een belangrijke taak weggelegd voor de gynaecologen. Onderzoek toont immers aan dat hoe vroeger vrouwen geïnformeerd worden over borstvoeding (bijvoorbeeld al voor of tijdens de zwangerschap), hoe groter de kans dat ze borstvoeding zullen geven

151

. Ook na de zwangerschap vormen

deze gezondheidswerkers dankzij hun status als medische autoriteit een belangrijke bron van informatie voor moeders die al dan niet moeilijkheden rond borstvoeding hebben. Om deze redenen strekt bijscholing rond volgende items tot aanbeveling: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-


-


-


-

Baby vraagt (te) frequent voeding (*).



-


-


-


151

Johnson, T.R.B. and B. Apgar (1998). Breast-Feeding Promotion During the Prenatal and Postpartum Periods. The Female Patient. http://www.obgyn.net/femalepatient/default.asp?page=rounds_tfp.

195

-

Verdragen van voedingsstoffen door de baby - voeding van de moeder (*).



-


-


-


-


-


-


-


-




-


-


-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie (*)

-

Duur van de borstvoeding (*)

-

Borstvoeding en zwangerschap (*).

Pediaters Van deze specialisten in de kindergeneeskunde wordt uitgebreide kennis omtrent alle aspecten van de voeding van het kind verwacht. Net zoals voor de huisartsen en gynaecologen legitimeert hun beroepsstatus ieder advies. Om aan deze verwachtingen van zowel ouders als andere gezondheidswerkers te beantwoorden, bevelen wij bijscholing aan met extra aandacht voor de volgende topics: Basisregels voor een goede borstvoeding -


-

Bijvoeden met water tijdens de zomermaanden (*)

-

Het negatief effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange 196

termijn (*) -

Bijvoeden van een pasgeborene met een kopje (*).



-


-


-

Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen (*).



-


-


-


-


-

De compatibiliteit van antihypertensiva en borstvoeding

-

Het ontstaan van tepelkloven (*)

-

Groeispurt en frequentie van de voeding (*)

-

De compatibiliteit van borstvoeding en antibioticum (*).



-


-

Borstvoeding en zwangerschap

-

Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven (*)

-

Exclusieve borstvoeding tot 6 maanden en nood aan ijzersuppletie (*)

-

Duur van de borstvoeding (*).

197

Opvangouders De opvangouders worden in dit rapport gerekend tot de semi-professionele gezondheidswerkers. Zij kregen dan ook een beperkte vragenlijst voorgelegd, met vooral aandacht voor de aspecten van borstvoeding die van rechtstreeks belang zijn bij de opvang van kinderen die nog borstvoeding krijgen. Daarnaast kunnen zij door hun dagelijks contact met moeder en kind eveneens een belangrijke bron van informatie en steun zijn. Basisregels voor een goede borstvoeding -


-


-

Nachtvoedingen (*).


Verdragen van voedingsstoffen door de baby – voeding van de moeder.

Problemen bij borstvoeding Er werden voor de opvangouders geen vragen over dit thema opgenomen. Begeleiding van borstvoeding op lange termijn -


-


-

Verandering van de geur van moedermelk bij bewaring

-

Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven (*)

-

Waterig uitzicht van moedermelk (*)

-

Leeftijd waarop introductie van vaste voeding aangewezen is (*).

198

6.7. Algemeen besluit Bovenstaande reeks werkpunten werd opgesteld aan de hand van de resultaten van de bevraging, waarbij eveneens rekening werd gehouden met de specifieke rol van de gezondheidswerker en de aard van de vragen waarmee zij geconfronteerd worden. Naast deze werkpunten is het ook aangewezen dat alle gezondheidswerkers op de hoogte zijn van de doorverwijsmogelijkheden voor voedende moeders. Deze bevraging had het blootleggen van een aantal tendensen inzake de kennis van de Vlaamse gezondheidswerkers tot doel. Als aanknopingspunt voor het opstellen van opleidingsen bijscholingspakketten fungeert zij als eerste mogelijkheidsvoorwaarde voor het ondersteunen van de gezondheidswerkers bij hun begeleidende taak ten aanzien van voedende moeders.

199

7. Referenties Ashraf, R.N., Jalil, F., Aperia, A., et al (1993). Additional water is not needed for healthy breast-fed babies in a hot climate. Acta Paediatrica Scandinavica, 82, pp.1007-1011. Bailey, D.J., Andres, J.M., Danek, G.D., and V.M. Pineiro-Carrero (1987). Lack of efficacy of thickened feeding as treatment for gastroesophageal reflux. The Journal of Pediatrics, 110, pp. 187-189. Benyamini, L., Merlob, P., Stahl, B., Braunstein, R., Bortnik, O., Bulkowstein, M., Zimmerman, D. and M. Berkovitch (2005). The safety of amoxicillin/clavulanic acid and cefuroxime during lactation. Therapeutic Drug Monitoring, 27 (4), pp. 499-502. Blomquist, H.K., Jonsbo, F., Serenius, F. and L.A. Perrson (1994). Supplementary feeding in the maternity ward shortens the duration of breastfeeding. Acta Paediatrica, 83, pp. 11221126. Bocar, D. (1997). Combining breastfeeding and employment: increasing success. The Journal of Perinatal and Neonatal Nursing, 11, pp. 23-43. Bonyata, K., Becky, F. and P. Yount (2001). Weaning: How does it happen? http://www.kellymom.com/bf/weaning/how_weaning_happens.html. Bronner, Y.L., and K.G. Auerbach (2005). Maternal Nutrition During Lactation. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 437-457). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Buss, I.H., McGill,F., Darlow, B.A. and C.C. Winterbourn (2001). Vitamin C is reduced in human milk after storage. Acta Paediatrica, 90, pp. 813-815. Cox, D.B., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1998). Studies on Human Lactation: The Development of the Computerized Breast Measurement System. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/Hartmann001/index.html. Collins, M.D. and G.R. Gibson (1999). Probiotics, prebiotics, and synbiotics: approaches for modulating the microbial ecology of the gut. American Journal of Clinical Nutrition, 69 (5), pp. 1052S-1057S. Cregan, M. and P.E. Hartmann (1999). Computerized breast measurement from conception to weaning: clinical implications. Journal of Human Lactation, 15, pp. 89-95. 200

Cregan, M.D., Mitoulas, L., Cox, D.B., Owens, R.A., and P.E. Hartmann (1999). Breast volume and milk production during extended lactation in women. Experimental Physiology, 84 (2), pp. 435-447. Daly, S.E., Di Rosso, A., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1993). Degree of breast emptying explains changes in the fat content, but not fatty acid composition, of human milk. Experimental Physiology, 78 (6), pp. 741-755. Daly, S.E. and P.E. Hartmann (1995). Infant demand and milk supply. Part 1: Infant demand and milk production in lactating women. Journal of Human Lactation, 11, pp. 21-26. de Reede (2003). Begeleiding bij borstvoeding. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding. Dettwyler, K. (1995). De natuurlijke speenleeftijd. http://www.borstvoeding.com/dettwyler/natuurlijke-leeftijd.html. Dewey, K.G. (1997). Energy and protein requirements during lactation. Annual Review of Nutrition, 17, pp. 19-36. Dewey, K.G., Domellof, M., Cohen, R.J., Landa Rivera, L., Hernell, O. and B. Lonnerdal (2002). Iron supplementation affects growth and morbidity of breast-fed infants: results of a randomised trial in Sweden and Honduras. The Journal of Nutrition, 132, pp. 3249-3255. Dillaway, H.E. and M.E. Douma (2004). Are Pediatric Offices “Supportive” of Breastfeeding? Discrepancies between Mothers’ and Healthcare Professionals’ Reports. Clinical Pediatrics, 43, pp. 417-430. Duke, C.S. (1998). Common concerns when storing human milk. New Beginnings, 15 (4), p. 109. Fein, S.B. and B. Roe (1998). The effect of work status on initiation and duration of breastfeeding. American Journal of Public Health, 88, pp. 1042-1046. Fisher, D. (2005). Anatomy and Physiology of the Breast and Lactation. BreastEd Online Lactation Studies. http://www.health-e-learning.com. Freed, G., Clark, S., Sorensen, J. Lohr, J., Cefalo R., and P. Curtis (1995). National Assessment of Physicians’ Breastfeeding Knowledge, Attitudes, Training and Experience. JAMA, 273 (6), pp. 472-476. 201

Greiner, T., Van Esterik, R. and M.C. Latham (1981). The insufficient milk syndrome: an alternative explanation. Medical Anthropology, 5, pp. 233-247. Griffin, I.J. and S.A. Abrams (2001). Iron and breastfeeding. Pediatric Clinics of North America, 48 (2), pp. 401-413. Gussler, J.D. and L.H. Briesemeister (1980). The insufficient milk syndrome: A biocultural explanation. Medical Anthropology, 4, pp. 145-156. Hale, Th.W. (2004). Medications and Mothers’ Milk. A Manual of Lactational Pharmacology. Texas: Pharmasoft Publishing, L.P. Hale, T.W. (2005). Drug Therapy and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 137-166). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Herrera, M. (z.d.). Breastfeeding and Milk Insufficiency in Esmeraldas City Ecuador. A Biocultural Perspective. Research in Public Health, Technical Papers. Washington D.C.: Pan American Health Organization. Huggins, K., Petok, E., and O. Mireles (2000). Markers of Lactation Insufficiency: A study of 34 mothers. Current Issues in Clinical Lactation. Boston: Jones and Bartlett Publishers. Humenick, S., Hill, P. and P. Spiegelberg (1998). Breastfeeding and Health Professional Encouragement. Journal of Human Lactation, 14 (4), pp. 305-310. Johnson, T.R.B. and B. Apgar (1998). Breast-Feeding Promotion During the Prenatal and Postpartum Periods. The Female Patient. http://www.obgyn.net/femalepatient/default.asp?page=rounds_tfp. Kent, J.C., Mitoulas, L., Cox, D.B., Owens, R.A. and P.E. Hartmann (1999). Breast volume and milk production during extended lactation in women. Experimental Physiology, 84 (2), pp. 435-447. Khoury, A.J., Hinton, A., Mitra, A.K., Carothers, C. and Foretich, C. (2002). Improving Breastfeeding Knowledge, Attitudes, and Practices of WIC Clinic Staff. Public Health Reports, 117, pp. 453-462. Kramer, M.S. and R. Kakuma (2002). The optimal duration of exclusive breastfeeding. A systematic review. Geneva: World Health Organization. 202

Mackie, R.I., Sghir, A. and H.R. Gaskins (1999). Developmental microbial ecology of the neonatal gastrointestinal tract. American Journal of Clinical Nutrition, 69 (5), pp. 1035S1045S. Moscone, S.R. and M.J. Moore (1993). Breastfeeding during pregnancy. Journal of Human Lactation, 9, pp. 83-88. Neifert, M., Lawrence, R. and J. Seacat (1996). Nipple confusion: toward a formal definition. Journal of Pediatrics, 129 (1), pp. 174-175. Neifert, M. (1998). Dr. mom’s guide to breastfeeding. New York: Penguin Putnam. Neville M. (1998). Oxytocin and Milk Ejection. http://mammary.nih.gov/reviews/lactation/Neville002/index.html. Newman, J. (2005). Breastfeed a Toddler – Why on Earth? http://www.thebirthden.com/Breastfeed%20a%20Toddler-January%202005.doc. Nylander, G., Lindemann, R., Helsing, E. and E. Bendvold (1991). Unsupplemented breastfeeding in the maternity ward: positive long term effects. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 70, pp. 205-209. Orenstein, S.R., Shalaby, T.M. and P.E. Putnam (1992). Thickened feedings as a cause of increased coughing when used as a therapy for gastroesophageal reflux in infants. The Journal of Pediatrics, 121 (6), pp. 913-915. Page-Goertz, S., and J. Riordan (2005). The Ill Child: Breastfeeding Implications. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 541-589). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Pardou, A., Serruys, E., Mascart-Lemone, F., Dramaix, M. and H.L. Vis (1994). Human milk banking: influence of storage processes and of bacterial contamination on some milk constituents. Biology of the neonate, 65, pp. 302-309. Pisacane, A., De Vizia, B., Valiante, A.I., Vaccaro, F.I., Russo, M., Grillo, G., and A. Giustardi (1995). Iron status in breast-fed infants. The Journal of Pediatrics, 12, pp. 429-431.

203

Powers, N.G. (2005). Low Intake in the Breastfed Infant : Maternal and Infant Considerations. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 277-309). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Prentice, A.M., Goldberg, G.R., and A. Prentice (1994). Body mass index and lactation performance. European Journal of Clinical Nutrition, 48 suppl. 3, pp. 78-86. Prentice, A. (1996). Constituents of human milk. Food and nutrition bulletin, 17 (4). United Nations University Press. http://www.unu.edu/unupress/food/8F174e/8F174E04.htm#Constituents%20of%20human% 20milk. Prentice, A.M. and A. Prentice (1999). Evolutionary and environmental influences on human lactation. Proceedings of the Nutrition Society, 54, pp. 391-400. Quan, R., C. Yang, Rubinstein, S., Lewiston, N.J., Sunshine, P., Stevenson, D.K. and J.A. Jr. Kerner (1992). Effects of microwave radiation on anti-infective factors in human milk. Pediatrics, 89 (4 Pt 1), pp. 667-669. Reddy, S. (1995). Breastfeeding – practices, problems and prospects. The Journal of Family Welfare, 41 (4), pp. 43-51. Riordan, J. (2005). Anatomy and Physiology of Lactation. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 67-95). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Riordan, J. (2005). Breastfeeding and Human Lactation. Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Riordan, J. (2005). Breast-Related Problems. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 247-275). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Riordan, J. (2005). The Biological Specificity of Breastmilk. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 97-136). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Riordan, J. (2005). Child Health. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 509-539). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers.

204

Ryan, A.S., Wenjun, Z. and A. Acosta (2002). Breastfeeding continues to increase into the new millennium. Pediatrics, 110, pp. 1103-1109. Saarinen, K.M. e.a. (2000). Breast-feeding and the development of cows' milk protein allergy. Advances in experimental medicine and biology, 478, pp. 121-130. Sigman, M., Burke, K.I., Swarner, O.W. and G.W. Shavlik (1989). Effects of microwaving human milk: changes in IgA content and bacterial count. Journal of the American Dietetic Association, 89, pp. 690-692. Smith, L.J. and J. Riordan (2005). Postpartum Care. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 217-245). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Spence, J.C. (1938). The modern decline of breastfeeding. British Medical Journal, 2, pp. 729-733. Stichting Zorg voor Borstvoeding Nederland (2002). Model plan-van-aanpak voor verbetering van het borstvoedingsbeleid. Krimpen aan de Lek: Stichting Zorg voor Borstvoeding Nederland. Sugarman, J. and K.A. Kendall-Tackett (1995). Weaning ages in a sample of American women who practice extended breastfeeding. Clinical Pediatrics, 34, pp. 642-647. The Academy of Breastfeeding Medicine (z.d.). Protocol #8: Human milk storage information for home use for healthy full-term infants. http://www.bfmed.org/acefiles/protocol/milkstorage_ABM.pdf. The American Academy of Pediatrics. Work Group on Breastfeeding (1997). Breastfeeding and the Use of Human Milk. Pediatrics, 100 (6), pp. 1035-1039. The American Academy of Pediatrics. Committee on Drugs (2001). The Transfer of Drugs and Other Chemicals into Human Milk. Pediatrics, 108 (3), pp. 776-789. Van der Wijden, C., Kleijen, J., Van den Berk, T. (2003). Lactational amenorrhea for family planning. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 4. Art. No.: CD001329. Van Esterik, P. (1988). The insufficient milk syndrome: Biological epidemic or cultural construction? In P. Whelehan (Reds.), Women and Health: Crosscultural Perspectives (pp. 97107). Boston: Bergin and Garvey.

205

Visness, C.M. and K.I. Kennedy (1997). Maternal employment and breastfeeding: findings from the 1988 National Maternal and Infant Health Survey. American Journal of Public Health, 87, pp. 945-950. Vlaamse Federatie van Verzorgenden vzw (2003). Duizendpoot. 10 jaar later. Walker, M.(z.d.) Supplemtentation of the Breastfed Baby. “Just One Bottle Won’t Hurt – or Will It?” http://www.health-e-learning.com/articles/JustOneBottle.pdf. Walker, M. (2005). Breast Pumps and Other Technologies. In J. Riordan (Reds.). Breastfeeding and Human Lactation (pp. 323-365). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. Wambach, K.A. and W. Rojjanasrirat (2005). Maternal Employment and Breastfeeding. In J. Riordan (Reds.), Breastfeeding and Human Lactation (pp. 487-508). Massachusetts: Jones and Bartlett Publishers. World Health Organization (z.d). Complementary Feeding. WHO/FCH/CAH/00.6. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_FCH_CAH_00.6/part1.pdf. World Health Organization (z.d.). Nutrition. Infant and Young Child. Exclusive Breastfeeding. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/NUTRITION/infant_exclusive.htm. World Health Organization (1996). Division of Child Health and Development: Update No. 21. Not enough milk. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/not_milk.pdf. World Health Organization (1997). Division of Child Health and Development: Update. Breastfeeding and the use of water and teas. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/Water_Teas.pdf. World Health Organization (1998). Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding. WHO/CHD/98.9. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/WHO_CHD_98.9.pdf.

206

World Health Organization (2000). Mastitis. Causes and Management. WHO/FCH/CAH/00.13. Geneva: WHO. http://www.who.int/reproductivehealth/docs/mastitis/mastitis.pdf. World Health Organization (2001). Guiding principles for complementary feeding of the breastfed child. Washington D.C.: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/guiding_principles.pdf. World Health Organization (2003). Global strategy for infant and young child feeding. Geneva: WHO. http://www.who.int/child-adolescenthealth/New_Publications/NUTRITION/gs_iycf.pdf. World Health Organization (2003). Infant and Young Child Feeding. A tool for assessing national practices, policies and programmes. Geneva: WHO. http://www.who.int/childadolescent-health/New_Publications/NUTRITION/icyf.pdf. World Health Organization (2004). Promoting proper feeding for infants and young children. Geneva: WHO. http://www.who.int/nut/inf.htm. http://www.kellymom.com/bf/pumping/lipase-expressedmilk.html.

207

8. BIJLAGEN

208

Bijlage 1: Vragenlijst voor kraam-en kinderverzorgsters

Enquête Kennis rond borstvoeding Wat is uw huidige functie of beroep  Kraamverzorg(st)er  Kinderverzorg(st)er  andere …………………………………………………………………………… Welk diploma heeft u :……………………………………………………………………… Welke bijkomende opleiding of navorming volgde u rond borstvoeding:  geen  (vul zelf aan)………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………. U bent  een man  een vrouw Wat is uw leeftijd:……… jaar Hebt u weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar u werkt?  ja  nee Organiseert uw organisatie/praktijk opleidingen rond borstvoeding?  ja  nee  ik weet het niet ___________________________________________________________________ De vragen zijn eenvoudig opgebouwd. Het invullen van de enquête duurt ongeveer 10 minuten. Kruis telkens 1 antwoord aan. 1. Hoe groter de borsten worden tijdens de zwangerschap, hoe meer melk de borsten kunnen aanmaken op 1 maand na de bevalling.

□ Waar □ Niet waar □ Ik weet het niet

2. Het verschil tussen voormelk en achtermelk is het vetgehalte. Hoe meer melk de baby drinkt uit de borst tijdens 1 voeding, hoe vetrijker deze melk wordt.


3. Een moeder moet altijd minstens 3 tot 4 uren tussen elke voeding laten.


209

4. Een gezonde baby van 4 maanden die borstvoeding krijgt en ’s nachts nog om voeding vraagt krijgt best ’s avonds een flesje bij.


5. Een moeder van een baby van 1 maand die ongerust is dat haar baby niet genoeg moedermelk drinkt aan de borst, geeft best elke dag een flesje kunstmelk bij. Voor de baby maakt dit geen verschil.


6. Een moeder die borstvoeding geeft, mag alles eten. De baby zal aangeven of er bepaalde voedingsstoffen zijn die hij niet goed verdraagt.


7. Een moeder die niet genoeg melk heeft, laat beter wat langer tijd tussen de voedingen zodat de borst meer melk kan aanmaken.


8. Tijdens de zomermaanden kan een baby die enkel borstvoeding krijgt dorst krijgen. Het is dus nodig om hem tussen de voedingen door wat water te geven.


9. Een baby met reflux drinkt best niet rechtstreeks aan de borst. De moeder kan haar melk afkolven en indikken.


10. Het is belangrijk een gezonde baby regelmatig te wegen voor en na de borstvoeding om zeker te zijn dat hij voldoende drinkt.


11. Bijvoeden met een flesje tijdens de eerste week kan de borstvoeding op lange termijn negatief beïnvloeden.


12. Afgekolfde moedermelk wordt beter opgewarmd in lauw water dan in de microgolfoven voor een beter behoud van de waardevolle stoffen in moedermelk.


13. Afgekolfde moedermelk mag zeker 3 dagen in de koelkast bewaard worden.


14. Diepgevroren moedermelk die 2 maanden geleden ingevroren werd (op -18°C) mag nog gegeven worden aan de baby.


15. Een moeder die borstvoeding geeft kan werken of naar school.


210

16. Welk van volgende uitspraken geeft aan dat een baby fout aan de borst ligt?

□ Het lijkt of hij een hap neemt van een grote appel □ Tijdens de voeding stopt de baby regelmatig met drinken □ De baby heeft kuiltjes in de wangen bij elke zuigbeweging □ Ik weet het niet

17. De belangrijkste reden voor het ontstaan van tepelkloven is:

□ Het fout aanleggen van de baby □ Het vaak aanleggen van de baby □ De baby per voeding lang aan de borst laten drinken □ Het huidtype van de moeder □ Een baby die hard zuigt aan de borst □ Ik weet het niet

18. Op welke leeftijd is het aan te raden voor een voldragen en gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt, ten laatste te starten met vaste voeding?

□ □ □ □

19. Een voldragen, gezonde baby van 3 weken oud drinkt regelmatig aan de borst en is voldaan na elke voeding. Sedert gisteren vraagt de baby, gedurende de hele dag, vaker om voeding. Hij lijkt meer honger te hebben. Waaraan denk je eerst?

□ De melkproductie van de moeder gaat achteruit en de baby krijgt duidelijk niet genoeg □ De baby maakt een groeispurt door □ De baby ligt fout aan de borst □ De baby is niet meer verzadigd, hij krijgt vanaf nu best ingedikte melk □ Ik weet het niet

20. Welk advies geef je aan een moeder die haar borstvoeding wil stopzetten?

□ Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen □ Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen □ Borstvoeding moet stapsgewijs afgebouwd worden □ Ik weet het niet

3 maanden 4 maanden 6 maanden Ik weet het niet

Tot slot nog enkele vragen over uzelf. 21. Hebt u of uw partner borstvoeding gegeven?

□ Nee GA NAAR VRAAG 22 □ Ja Dit was  Een prettige ervaring  Een minder prettige ervaring  Een noch prettige, noch onprettige ervaring

22. Hoeveel jaren ervaring heeft u met het begeleiden van borstvoeding?

□ Minder dan 1 jaar □ Tussen 1 en 3 jaar □ Meer dan 3 jaar

211

23. Rond welke items ivm borstvoeding krijgt u vragen van ouders?

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

24. Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar andere zorgverleners?

□ Vaak □ Soms □ Nooit

25. Verwijst u moeders met problemen rond borstvoeding door naar Borstvoedingsorganisaties?


Aanleggen van de baby aan de borst Frequentie van de voeding Bijvoeding en supplementen Vaste voeding Tepelproblemen Borstontsteking Voeding van de moeder Afkolven Moedermelk bewaren Reflux Andere, namelijk ………………………………………………………… …………

26. Geef bij elke uitspraak uw mening. Zet een kruisje bij ja of nee.

JA

NEE

Ik voel mij bekwaam om advies te geven bij borstvoeding. Ik kreeg voldoende opleiding om advies te geven rond borstvoeding. Het hoort bij mijn taak/opdracht om voedende moeders te begeleiden. Ik geef regelmatig advies rond borstvoeding. Ik heb nood aan bijscholing over borstvoeding.

HARTELIJK DANK VOOR UW MEDEWERKING !!!

212

Bijlage 2: Vragenlijst voor (para)medici

Enquête Kennis rond borstvoeding Wat is uw huidige functie of beroep  vroedvrouw  verpleegkundige/vroedvrouw bij Kind en Gezin  verantwoordelijke kinderdagverblijf  huisarts  gynaecoloog  pediater Indien u arts bent, kruis aan indien u  werkt als CB – arts voor Kind en Gezin  verbonden bent aan een kinderdagverblijf Welk diploma heeft u :……………………………………………………………………… Welke bijkomende opleiding of navorming volgde u rond borstvoeding:  geen  (vul zelf aan)………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………. U bent  een man  een vrouw Wat is uw leeftijd:……… jaar

Hebt u weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar u werkt?  ja  nee Organiseert uw organisatie/praktijk bijkomende opleidingen rond borstvoeding?  ja  nee  ik weet het niet ___________________________________________________________________

213

De vragen zijn eenvoudig opgebouwd. Het invullen van de enquête duurt maximum 20 minuten. Kruis telkens 1 antwoord aan. 1. Hoe groter de borsten worden tijdens de zwangerschap, hoe meer melk de borsten kunnen aanmaken op 1 maand na de bevalling.


2. Het verschil tussen voormelk en achtermelk is het vetgehalte. Hoe meer melk de baby drinkt uit de borst tijdens 1 voeding, hoe vetrijker deze melk wordt.


3. Een moeder moet altijd minstens 3 tot 4 uren tussen elke voeding laten.


4. Een gezonde baby van 4 maanden die borstvoeding krijgt en ’s nachts nog om voeding vraagt krijgt best ’s avonds een flesje bij.


5. Een moeder van een baby van 1 maand die ongerust is dat haar baby niet genoeg moedermelk drinkt aan de borst, geeft best elke dag een flesje kunstmelk bij. Voor de baby maakt dit geen verschil.




7. Een moeder die niet genoeg melk heeft, laat beter wat langer tijd tussen de voedingen zodat de borst meer melk kan aanmaken.






10. Het is belangrijk een gezonde baby regelmatig te wegen voor en na de borstvoeding om zeker te zijn dat hij voldoende drinkt.


11. Bijvoeden met een flesje tijdens de eerste week kan de borstvoeding op lange termijn negatief beïnvloeden.




214





15. Een moeder die borstvoeding geeft kan werken of naar school.


16. Een gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt tot 6 maanden heeft een ijzersupplement nodig.


17. Een moeder die nog borstvoeding geeft en terug zwanger is, mag blijven borstvoeding geven tijdens de hele zwangerschap.


18. Als een baby van 4 weken goed bijkomt maar nog meer dan 8 voedingen per etmaal vraagt, dan heeft de moeder niet genoeg melk.


19. Bij een moeder die zelf niet gezond eet, zal de kwaliteit van de moedermelk onvoldoende zijn voor de baby.

□ Waar □ Niet waar □ Ik weet het niet.

20. Het af en toe geven van voeding gebaseerd op koemelk aan een kind dat borstvoeding krijgt, verhoogt het risico op het ontwikkelen van koemelkallergie.


21. De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk verminderen naarmate er langer borstvoeding gegeven wordt (m.a.w. naarmate de baby ouder wordt).


22. Een pasgeborene kan drinken aan een kopje. Op deze manier kan bijvoeding gegeven worden.


23. Tijdens een borstontsteking mag de moeder verder borstvoeding geven.


24. Bij een borstontsteking moet altijd onmiddellijk gestart worden met antibiotica.


25. Bij een schimmelinfectie in de mond van de baby zonder symptomen bij de moeder moet enkel de baby behandeld worden.


215

26. Een schimmelinfectie diep in de borst kan alleen maar goed behandeld worden met een algemeen schimmeldodend geneesmiddel dat oraal ingenomen wordt gedurende enkele weken.


27. Een moeder die behandeld wordt met een schimmeldodend geneesmiddel dat oraal gegeven wordt, mag blijven borstvoeding geven aan haar baby.


28. Een baby van 3 weken oud die enkel borstvoeding krijgt wil in de late namiddag en ’s avonds steeds om de 1,5 à 2 uur. drinken. Dit gedrag is normaal.


29. Bij een moeder die behandeld wordt met medicatie voor hypertensie moet borstvoeding afgeraden worden.


30. Amoxicilline (antibioticum) is compatibel met borstvoeding.


31. Indien een moeder gevoelige tepels heeft, is een tepelhoedje een goed hulpmiddel om tepelkloven te voorkomen.


32. Welk van volgende uitspraken geeft aan dat een baby fout aan de borst ligt?

□ Het lijkt of hij een hap neemt van een grote appel □ Tijdens de voeding stopt de baby regelmatig met drinken □ De baby heeft kuiltjes in de wangen bij elke zuigbeweging □ Ik weet het niet

33. De belangrijkste reden voor het ontstaan van tepelkloven is:

□ Het fout aanleggen van de baby □ Het vaak aanleggen van de baby □ De baby per voeding lang aan de borst laten drinken □ Het huidtype van de moeder □ Een baby die hard zuigt aan de borst □ Ik weet het niet


□ □ □ □

35. Een voldragen, gezonde baby van 3 weken oud drinkt regelmatig aan de borst en is voldaan na elke voeding. Sedert gisteren vraagt de baby, gedurende de hele dag, vaker om voeding. Hij lijkt meer honger te hebben. Waaraan denk je eerst?

□ De melkproductie van de moeder gaat achteruit en de baby krijgt duidelijk niet genoeg □ De baby maakt een groeispurt door □ De baby ligt fout aan de borst □ De baby is niet meer verzadigd, hij krijgt vanaf nu best ingedikte melk □ Ik weet het niet


216


□ Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen

□ Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen

□ Borstvoeding moet stapsgewijs afgebouwd worden

□ Ik weet het niet 37. Wat is het percentage moeders dat effectief te weinig melk aanmaakt om hun baby exclusief met borstvoeding te kunnen voeden?

□ □ □ □ □

Minder dan 5% 10% 12% 25% Ik weet het niet

38. Een vrouw beschrijft een moment van scherpe pijn in de borst waarna het zuigpatroon van de baby overgaat van kort en frequent zuigen naar langer en trager zuigen. De pijn treedt meestal op binnen de eerste minuut na het aanleggen. Soms ervaart ze het nog eens later tijdens de voeding. Wat is volgens jou de meest voor de hand liggende oorzaak?

□ De baby ligt niet goed aan en daardoor is de tepel beschadigd □ Pijn door het uitrekken van de tepel tijdens het zuigen □ Spruw □ De toeschietreflex □ Ik weet het niet

39. Hoe lang mag een baby borstvoeding krijgen?

□ □ □ □ □

Tot de leeftijd van 6 maanden Tot de leeftijd van 9 maanden Tot de leeftijd van 1 jaar Tot de leeftijd van 2 jaar Langer dan 2 jaar, zolang het kind het wenst □ Ik weet het niet

Tot slot nog enkele vragen over uzelf. Kruis telkens 1 antwoord aan. 40. Hebt u of uw partner borstvoeding gegeven?

□ Nee GA NAAR VRAAG 41 □ Ja → Dit was  Een prettige ervaring  Een minder prettige ervaring  Een noch prettige, noch onprettige ervaring

41. Hoeveel jaren ervaring heeft u met het begeleiden van borstvoeding?

□ Minder dan 1 jaar □ Tussen 1 en 3 jaar □ Meer dan 3 jaar

217


□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □






45. Geef bij elke uitspraak uw mening. Zet een kruisje bij ja of nee.

JA

NEE

Ik voel mij bekwaam om begeleiding te geven bij borstvoeding. Ik kreeg voldoende opleiding om borstvoeding te begeleiden. Het hoort bij mijn taak/opdracht om voedende moeders te begeleiden. Ik geef regelmatig advies rond borstvoeding. Ik heb nood aan bijscholing over borstvoeding.

HARTELIJK BEDANKT VOOR UW MEDEWERKING !!!

218

Bijlage 3: Vragenlijst voor opvangouders

Enquête Kennis rond borstvoeding Wat is uw huidige functie of beroep  opvangouder  andere ………………………….. Welk diploma heeft u :……………………………………………………………………… Welke bijkomende opleiding of navorming volgde u rond borstvoeding:  geen  (vul zelf aan)………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………. U bent  een man  een vrouw Wat is uw leeftijd:……… jaar Hebt u weet van een uitgeschreven Borstvoedingsbeleid in de organisatie/praktijk waar u werkt?  ja  nee Organiseert uw organisatie/praktijk bijkomende opleidingen rond borstvoeding ?  ja  nee  ik weet het niet ___________________________________________________________________

De vragen zijn eenvoudig opgebouwd. Het invullen van de enquête duurt maximum 10 minuten. Kruis telkens 1 antwoord aan. 1. Een gezonde baby van 4 maanden die borstvoeding krijgt en ’s nachts nog om voeding vraagt krijgt best ’s avonds een flesje bij.




219











8. Wanneer de moedermelk waterig is van uitzicht, is ze niet voedzaam genoeg voor de baby en kan de moeder beter poedermelk geven.


9. Wanneer er verschillende lagen te zien zijn in de melk, dan is ze geschift en mag ze niet meer gebruikt worden.


10. Moedermelk die naar zeep ruikt of een beetje zuur ruikt, is bedorven.


11. Als een baby 2 uur na een fles moedermelk alweer honger heeft, zou de moeder beter stoppen met borstvoeding.


12. De darmpjes van een baby die moedermelk én poedermelk krijgt, worden even goed beschermd tegen bacteriën als de darmpjes van een baby die enkel moedermelk krijgt.



□ □ □ □


q q q q


Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen Borstvoeding moet stapsgewijs afgebouwd worden Ik weet het niet

220

Tot slot nog enkele vragen over uzelf. Kruis telkens 1 antwoord aan. 16. Hebt u (of uw partner) borstvoeding gegeven?

□ Nee GA NAAR VRAAG 17 □ Ja → Dit was  Een prettige ervaring  Een minder prettige ervaring  Een noch prettige, noch onprettige ervaring


□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □






HARTELIJK DANK VOOR UW MEDEWERKING !!!

221

Bijlage 4: Leden Projectopvolgingsgroep Naam

Functie

Vertegenwoordiging van

Stafmedewerker gezondheidsbevordering

Kind en Gezin Federaal Borstvoedingscomité

GEEBELEN CHRISTEL

Verpleegkundige

Kind en Gezin

PELZER LIEVE

Vroedvrouw

NVKVV

REYNS MARLENE

Vroedvrouw

VLOV

RIPHAGEN INE

Gynaecoloog

Gynaecologen

STEVENS GREET

Pediater

IBLC

MEULEBROEK MARTINE

Vroedvrouw

UZ Gent

VAES MAGDA

Vroedvrouw-Docent-Lactatiekundige IBCLC

Lactatiekundigen

Effectieve leden CATTEEUW YVAN FEDERAAL BORSTVOEDINGSCOMITE

VAN DEN BROECKE CHRISTINE

La Leche League

VAN KOGELENBERG GERD

Vroedvrouw

vzw Borstvoeding

VAN LEEUWEN ESTHER

Huisarts

WVVH

VERHOUSTRAETE MARIAN

Vroedvrouw

Expertisecentra Kraamzorg

GEES LUT

Vroedvrouw-docent

NVKVV

TEMMERMAN MARLEEN

Gynaecoloog

UZ Gent

QUINTELIER SIGRID

Voedingsdeskundige

Kind en Gezin

TILLEY LINDE

Huisarts

WVVH

PICCARD MIREILLE

Verpleegkundige

Expertisecentra Kraamzorg

Plaatsvervangende leden

Projectmedewerkers De Bakermat DEDRY ANNE

Afgevaardigd bestuurder

VAN BOCXSTAELE VEERLE

Vroedvrouw- Lactatiekundige IBCLC

VERSAVEL LIES

Vroedvrouw-Coördinator-Lactatiekundige IBCLC

GILLEIR CHRISTIEN

Assistent KUL dept. sociologie

ADAMS JILL

Onderzoeksmedewerker

222

KENNIS VAN GEZONDHEIDSWERKERS ROND

Recommend Documents