Kansen voor kwaliteit. Toepassingsmogelijkheden Particulier Opdrachtgeverschap

Kansen voor kwaliteit

Toepassingsmogelijkheden Particulier Opdrachtgeverschap

Inhoud 1

Particulier opdrachtgeverschap; geen doel maar een middel

3

Meer woningen voor starters

6

Nieuwe woonvormen voor senioren

8

Nieuwe woonvormen voor gehandicapten

11

Nieuwbouwlocaties

14

Herstructurering van bestaande wijken

17

Herontwikkeling van erfgoed

20

Sturen op kwaliteit: praktische adviezen

23

Publicaties

25

Contactpersonen en -instanties, websites

Particulier opdrachtgeverschap; geen doel maar een middel Enkele jaren geleden is een start gemaakt met de omslag van een kwantitatief naar een kwalitatief woonbeleid. De provincie Gelderland levert daaraan haar bijdrage via ‘Woonbeleid met Kwaliteit’, een beleid dat is gericht op kwalitatief passende woningen en woonmilieus voor de Gelderse bevolking van nu en van de toekomst. ‘Keuzevrijheid’ en ‘identiteit’ zijn daarin belangrijke thema’s. Keuzevrijheid, omdat de woonwensen van de burger centraal staan; identiteit, omdat het karakteristieke van een wijk, straat of erf een belangrijke factor is in de kwaliteitsbeleving van de woning of het woonmilieu. Deze Gelderse opgave vergt een nieuwe denk- en werkwijze van gemeenten, corporaties en ontwikkelaars. Deze partijen zoeken daarbij naar nieuwe wegen om bij de realisatie van projecten beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften van bewoners. De belangrijkste partij bij kwalitatief woonbeleid is de bewoner. Deze geeft aan of het woonbeleid echt leidt tot plezierig wonen en een prettig woonmilieu. De provincie Gelderland streeft er daarom naar de zeggenschap van bewoners te vergroten. Dat betekent dat bewoners zoveel mogelijk zelf invulling kunnen geven aan hun woonsituatie. Particulier opdrachtgeverschap is

de meest directe manier om de zeggenschap van bewoners te vergroten. De bewoner centraal, de rode draad in de Woonvisie van de provincie Gelderland doet hier letterlijk opgeld. De laatste jaren neemt het aandeel onder Particulier Opdrachtgeverschap gerealiseerde woningen af (zie grafiek pag. 2). De provincie Gelderland vindt dit een zorgelijke ontwikkeling, omdat wij vinden

1

Percentage woningen gebouwd onder Particulier Opdrachtgeverschap 30 25 20 15 10 5 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

2 dat particulier opdrachtgeverschap bijdraagt aan de keuzevrijheid en zeggenschap van bewoners. Om betrokken partijen actief te stimuleren en te ondersteunen bij de toepassing van Particulier Opdrachtgeverschap zijn twee brochures uitgebracht. De eerste publicatie ‘Kansen voor kwaliteit - particulier opdrachtgeverschap’ uit 2002 is vooral gericht op de verschillende vormen van particulier opdrachtgeverschap en geeft een theoretisch overzicht hoe gemeenten hierin een rol (kunnen) spelen. In de brochure die nu voor u ligt wil de provincie Gelderland aan gemeenten en andere geïnteresseerden laten zien dat particulier opdrachtgeverschap veel meer toepassingsmogelijkheden biedt dan de traditionele eigen bouw op een vrije kavel. Dit geldt voor uiteenlopende actuele bouwopgaven zoals de bouw van starterswoningen, seniorenwoningen en stedelijke vernieuwingsprojecten maar ook voor het

type te realiseren woningen. Geschakelde of gestapelde woningen zijn ook via particulier opdrachtgeverschap te bouwen. Voor sommige projecten is particulier opdrachtgeverschap zelfs de katalysator die de realisatie van projecten mogelijk maakt. In deze brochure is een groot aantal praktijkvoorbeelden opgenomen, voorzien van uitgebreide informatie. De voorbeelden zijn bedoeld om inzicht te geven in de vele toepassingsmogelijkheden van particulier opdrachtgeverschap. Niet alleen in theorie, maar zoals u kunt lezen, ook in de praktijk. Naast de voorbeelden worden in een apart hoofdstuk praktische adviezen gegeven voor de implementatie van particulier opdrachtgeverschap in het gemeentelijke woonbeleid. Tevens is een overzicht van publicaties, websites en instanties opgenomen. Via het Woonpunt Gelderland op de website van de provincie Gelderland kunt u op de hoogte blijven van nieuwe activiteiten die de provincie ter bevordering van particulier opdrachtgeverschap organiseert.

Meer woningen voor starters De huidige woningmarkt is zodanig gespannen dat het kopen van een woning

- De Zandstraat

voor starters en andere groepen met een smalle beurs praktisch onmogelijk is.

- Laren III

Gemeenten doen voor de realisatie van starterswoningen meestal een beroep op wooncorporaties en marktpartijen. De realisatie verloopt moeizaam omdat deze partijen hier vaak niet om staan te springen. Waar wel projecten worden gerealiseerd, gaat dit soms ten koste van de kwaliteit. Een rechtstreekse samenwerking tussen gemeenten en starters levert in de praktijk verrassende resultaten op. Uit de praktijk blijkt dat de consument veel waarde hecht aan woninggrootte, indelingsmogelijkheden en de kwaliteit van het casco. Investeringen in keukens en sanitaire voorzieningen daarentegen zijn relatief laag of worden even uitgesteld. Handige klussers gaan zelf aan de slag. Als opdrachtgever bepaalt de starter grotendeels zelf in welke kwaliteiten hij/zij investeert. Particulier opdrachtgeverschap kan bovendien ten opzichte van de marktwaarde een behoorlijke besparing opleveren.

3

De Zandstraat

4 Projectgegevens Gemeente Bladel Data Initiatief medio 2002, bouw 2004-2005, oplevering voorjaar 2005 Programma 34 starterswoningen Prijs VON prijzen tussen € 107.570,- en € 135.970,(gemiddeld € 110.800,-) Taxatiewaarde tussen €180.000 en € 210.000,Perceeloppervlak 122 - 255 m2 Woninginhoud 308 - 423 m3 Opdrachtgever Kopersvereniging Zandstraat Adviseur Bouwen in eigen Beheer (BIEB), Eindhoven

Meer informatie www.sev.nl/particulieropdracht

In Casteren (gemeente Bladel, Noord-Brabant) zijn 34 starterswoningen in collectief opdrachtgeverschap gerealiseerd door de kopersvereniging bestaande uit dorpsjongeren. De prijs van de woningen ligt bijna 40% onder de marktwaarde. Wethouder Frits van Pijnenburg: ‘We stelden vast dat veel jongeren uit de dorpen vertrokken of uit pure noodzaak nog bij hun ouders woonden omdat er geen woningen voor hen waren. Daardoor kwam de sociale structuur onder druk te staan. Sportverenigingen en scholen merkten dat. We hebben toen in een convenant met de provincie Noord-Brabant afgesproken dat er buiten de bestaande contingenten onbeperkt nieuwbouwwoningen voor starters maar ook senioren gerealiseerd mochten worden. Een belangrijke randvoorwaarde is dat er uitsluitend gebouwd wordt binnen de bestaande stedelijke bebouwing (inbreiding en herstructurering).

geverschap www.ponbrabant.nl (publicatie ‘Bouwen in eigen beheer werkt’) www.bouwenineigenbeheer.nl www.koopgarant.com www.pauwert.nl

We hadden al het vermoeden dat realisatie via collectief particulier opdrachtgeverschap in plaats van de klassieke bouwwereld de betaalbaarheid van de woningen ten goede zou komen. Maar dat het bijna veertig

procent zou schelen, overtrof ook onze stoutste verwachtingen. En ja, dan hebben we een korting gegeven op de grond van honderd euro per vierkante meter wat gemiddeld een besparing van zo’n € 17.500,- opleverde. Maar dat vormt een beperkt aandeel van de besparingen die gerealiseerd zijn.’ Ondanks dat de prijzen laag zijn, is er volgens Pijnenburg niet beknibbeld op de keuzevrijheid en invloed van de bewoners op de woning. De kopers zijn zelfs in de gelegenheid gesteld zelf het stedenbouwkundig plan op te stellen en alle woningen waren vrij indeelbaar. De invloed op de leefbaarheid in het kleine dorp noemt Pijnenburg nu al positief: ‘De kopers tonen een grote sociale betrokkenheid. Ze zijn ook met de woonomgeving en de buurt bezig.’ De jongeren worden volledig eigenaar van de woning. Wie zijn woning wil verkopen, moet haar aanbieden aan de woningbouwcorporatie (red: KoopGarant-constructie). Zo wordt speculatie met de goedkope woningen voorkomen en blijven de woningen duurzaam beschikbaar voor starters.

Laren III In oktober 2004 heeft de gemeente Lochem besloten woningbouwlocatie LarenIII te ontwikkelen met particulier opdrachtgeverschap. De gemeente heeft de vereniging ‘Wakker Laorne’ gevraagd het proces met 110 gegadigden te leiden. Er zijn vier stuurgroepen geformeerd met alle gegadigden: huur (1), koop tot € 150.000 (2), koop € 150.000 - € 250.000 (3) en koop boven € 250.000 (4). De voorzitters van deze stuurgroepen zitten in de Centrale Stuurgroep (CS) samen met een afvaardiging van ‘Wakker Laorne’ en iemand van de Apotheekhoudende Huisartsen Onder Een Dak (AHOED), omdat zij hier een geschikte locatie voor een gezamenlijk onderkomen denken te vinden. De CS vergadert maandelijks en overlegt regelmatig met gemeente en provincie. Er is een procesbegeleider aangesteld van het adviesbureau IM-RO uit Oldenzaal. Begin 2005 heeft de CS Royal Haskoning enkele inrichtingsschetsen laten maken en presenteren. Het Stimuleringsfonds voor de architectuur heeft al in 2004 de firma 3plex uitgekozen om een visie te ontwikkelen op een duurzaam woonwijk van 50 à 100 kavels. De doelstelling van dit onderzoek was te komen tot een

5 methode om toekomstige bewoners te laten participeren bij het ontwerp. Zo zou de samenhang in de toekomstige woonwijk worden verbeterd. 3plex ondersteunt nu het bepalen van de criteria voor het beeldkwaliteitplan voor LarenIII. Het bedrijf heeft uitgelegd wat de werkwijze is en hoe dit naast het eigen stappenplan zou kunnen meedoen ter verbetering van het eindresultaat.

Projectgegevens Gemeente Lochem Data Instelling bewonersgroep december 2004, concept stedenbouwkundig plan april 2005. Programma 80 à 85 huur- en koopwoningen in verschillende prijsklassen Initiatiefnemer Gemeente

Welke stappen zijn tot dusver gezet: - Afspraken over de prijsdifferentiatie per stuurgroep; - Enquête over hoe de nieuwe woonomgeving eruit moest zien; - Start met archeologisch onderzoek en watertoets; - Eerste schets voor omwonenden en toekomstige bewoners; - Kaveltoewijzing en inschrijfgelden bepaald; - Een excursie georganiseerd voor het beeldkwaliteitplan; - Digitalisering van de inrichtingschets - Offerte traject aanbesteding bouw- en woonrijp maken; - Vervaardiging van een exploitatie-overzicht; - Veel overleg met alle partijen om deze aanpak tot een succes te maken!

Lochem, dorpsvereniging ‘Wakker Laorne’ Adviseur IMRO, Oldenzaal

Meer informatie www.lochem.nl www.laren3.nl

6

Nieuwe woonvormen voor senioren Senioren hebben al een hele wooncarrière achter de rug. Het zijn kritische woonconsumenten die graag een woning betrekken die op maat is gebouwd en bovendien voldoet aan de wens om bij een verslechterende gezondheid thuis te kunnen blijven wonen. Deze woningen hebben doorgaans een hoger voorzieningenniveau. Omdat deze voorzieningen op individuele basis financieel niet altijd haalbaar zijn, is het realiseren van gezamenlijke voorzieningen een interessante optie. Een gastenverblijf, een atelierruimte, zorg- en sportvoorzieningen en een tuin behoren tot de mogelijkheden. De vraag naar dergelijke woningen is door de toenemende vergrijzing groot en zal mede door professionele partijen moeten worden gepareerd. Collectief opdrachtgeverschap biedt echter de mogelijkheid om projecten te realiseren die afwijken van het reguliere woningaanbod en is een interessante optie voor gelijkgestemde groepen. Afhankelijk van de leefwijze en leefstijl van de betrokkenen kan de balans tussen privacy en gemeenschappelijkheid per project variëren. Gezamenlijke voorzieningen die door bewoners zelf in stand worden gehouden kunnen bovendien een dreigende sociaal isolement van ouderen voorkomen.

- De Steegse poort

De Steegse poort In Zevenaar hebben de Vereniging Woongroep 50+ Zevenaar en de Stichting Volkshuisvesting Zevenaar (SVZ) samen het wooncomplex ‘de Steegse Poort’ gerealiseerd. Het project is ingericht op het zogenaamde groepswonen. In De Steegse Poort wonen leden zelfstandig in een eigen appartement en is één appartement ingericht als gemeenschappelijke ruimte voor gezamenlijke activiteiten. Voorzitter van de vereniging Hermien Wildekamp: ‘Voor ons draait het groepswonen om het zijn van een goede buur. Door het groepswonen wordt sociaal isolement voorkomen, is er meer zicht op veiligheid en kunnen bewoners gezelligheid opzoeken. In de SVZ hebben we gelukkig een hele goede partner gevonden om dat doel te realiseren.’ Hilko Borninkhof uit de bouwcommissie vult aan: ‘De samenwerking met SVZ is zeer positief verlopen. We hebben een wooncorporatie benaderd omdat velen van ons niet meer de verantwoordelijkheden van een koopwoning tot op hoge leeftijd wilden dragen. Bovendien wilden we mensen die financieel niet in staat zouden zijn om te kopen ook niet uitsluiten.’ Uiteindelijk is het complex een combinatie van huur en koop geworden. In formele zin is

7 SVZ de projectontwikkelaar en opdrachtgever voor de bouw geweest en is nu de verhuurder van de huurwoningen. De woongroep is echter zeer te spreken over de wijze waarop SVZ met de wensen en eisen van de groep is omgegaan. Hilko Borninkhof: ‘Natuurlijk hebben we niet alles wat op ons verlanglijstje stond kunnen realiseren. Het liefst hadden we het project in de stad gerealiseerd, goed bereikbaar en dicht bij alle voorzieningen zoals winkels. We zijn uiteindelijk toch akkoord gegaan met de enige locatie die SVZ kon aanbieden maar buiten de stad lag. Er zijn om die reden mensen afgehaakt. Maar het gebouw ligt in een prachtige omgeving en ook praktisch; we wonen op loopafstand van het ziekenhuis. Onbegrijpelijk dat we hier destijds problemen mee hadden.’

Projectgegevens Gemeente Zevenaar Data Initiatief 1996, planontwikkeling 1998-2000, bouw 2001-2003, oplevering voorjaar 2003 Programma 6 Koopappartementen, 19 huurappartementen waarvan 1 voor gemeenschappelijk gebruik en 7 in de sociale huursector Prijs VON prijzen koopappartementen tussen € 203.000,en € 225.000,-. Huurprijzen tussen € 400,- en € 600,Oppervlak woning 100-135 m2 Initiatiefnemer Vereniging Woongroep 50+ Zevenaar Opdrachtgever Stichting Volkshuisvesting Zevenaar

Meer informatie www.steegsepoort.com www.lvgo.nl www.svz-zevenaar.nl

8

Nieuwe woonvormen voor gehandicapten

- Het Zevenhuis - Woonderij EOS

Gezinnen met een gehandicapt gezinslid stellen vaak bijzondere eisen aan hun woning. Het aanbod voor deze groep is beperkt. Door middel van particulier opdrachtgeverschap kunnen woningen op maat gebouwd worden. Wanneer gezinnen dan ook nog collectief woningen voor deze gezinsleden realiseren, worden gedeelde voorzieningen mogelijk die anders individueel niet betaalbaar zijn.

Het Zevenhuis In de voormalige Adventkerk te Varsseveld zijn 7 appartementen gerealiseerd ten behoeve van 7 jongvolwassen verstandelijk gehandicapten. Hoewel het initiatief voor het project gericht was op het realiseren van woonruimte voor zorgbehoevende gehandicapten heeft behoud van het beeldbepalende pand een belangrijke rol bij de realisatie van het project gespeeld.

9 Projectgegevens Gemeente Oude IJsselstreek Data Voorbereiding najaar 1999-zomer 2002, bouw 2002-2003, oplevering augustus 2003 Programma 7 Appartementen Initiatiefnemer Oudervereniging Vereniging Het Zevenhuis Opdrachtgever Vereniging het Zevenhuis Verhuurder Wisch Woonbeheer Zorg Stichting Estinea

Meer informatie Secretariaat Vereniging het Zevenhuis Brechtstraat 1 7132 AC Lichtenvoorde www.wischwonen.nl

Woonderij EOS

10 Projectgegevens Gemeente Zutphen Data Oprichting Woonderij Eos 1999, oprichting Stichting Zorghuis Helios 2002, start bouw juni 2004, oplevering medio 2005 Programma Ongeveer 35 huuren koopwoningen plus een kleinschalig zorghuis Initiatiefnemer Bewonersvereniging Woonderij Eos Opdrachtgever Hanzewonen en Koopmans VOF Adviseur Orta Nova

Meer informatie www.woonderijeos.nl

Zutphenaren wilden een mens- en milieuvriendelijke woonwijk in Zutphen-Leesten en richtten vereniging Woonderij Eos op. De gemeente Zutphen, ontwikkelingscombinatie Hanzewonen-Koopmans, Architectenburo Orta Nova en Eos maakten samen een bouwplan. (Toekomstige) bewoners dienen de doelstellingen van Eos te onderschrijven en lid te worden. Er komen negentien koopwoningen. Voor alle huurwoningen (tien grondgebonden en zeven appartementen) zijn leden van Eos aangemeld. Daarnaast zal Eos ook zorghuis Helios omvatten. Eos heeft ambities vertaald in uitgangspunten. De sociale ambitie blijkt uit het samentoeleven naar het moment dat de wijk wordt betrokken: samen vormgeven van de woonstraat, feestelijke bijeenkomsten, onderlinge steun, het uitwisselen van praktische tips rond wonen en bijvoorbeeld de mogelijkheden verkennen om auto’s te delen. De bouwkundige ambities zijn gezond wonen, de toepassing van allergiearme en vochtregulerende materialen, en het voorkomen van stofcirculatie. En ruimtelijk de behoefte aan veiligheid en geborgenheid, de ‘menselijke maat’. Geluidoverlast minimaliseren via aandacht voor geluidsisolatie in de bouwkundige

details. Voorts het gebruik van natuurlijke materialen, bijvoorbeeld zo min mogelijk bewerkte producten van natuurlijke oorsprong. Hout met FSC-keur. Een verantwoord omgaan met water blijkt uit het gebruik van regenwater voor toiletspoeling, waterbesparende apparatuur, mogelijkheid voor waterverlevendiging. Tot slot het verantwoord omgaan met energie door zeer goede isolatie, toepassing van zonnecollectors, een gunstige plaatsing op de zon en een optimale lichtinval waarborgen. Er zijn collectieve voorzieningen als een regenwatersysteem voor toiletspoeling per blok van woningen. En een fietsenstalling met 80 plaatsen. De woonstraat krijgt ruimte tussen de woningen voor een hof(je) en een autovrije plek voor ontmoeting, spel en ontspanning. Het regenwatersysteem en de fietsenstalling worden eigendom van de gezamenlijke bewoners; aan de goede juridische en financiële vorm wordt gewerkt. De totale investering bedraagt ruim € 100.000,-. De woonstraat blijft eigendom van de gemeente, Eos werkt aan een samenwer-kingsovereenkomst met de gemeente voor beheer en onderhoud. De totale maandlasten bedragen naar verwachting maximaal 20 euro per huishouden per maand.

Nieuwbouwlocaties

11

Voor de nieuwbouwlocaties is variatie in kwaliteit, beeld, woningtypen en

- Lingebuurt Westeraam

functie vaak gewenst. De inzet van het middel particulier opdrachtgeverschap

- Duurzaam Dichteren

kan een positieve bijdrage aan dit gevarieerde beeld leveren. Particulier opdrachtgeverschap gaat immers veel verder dan het vrijstaande huis op een vrij kavel. Ook geschakelde en zelfs gestapelde woningen kunnen via particulier opdrachtgeverschap in uiteenlopende prijsklassen worden gerealiseerd. Hierdoor komt particulier opdrachtgeverschap ook bij het bouwen in hoge dichtheden, zoals vaak het geval is bij de voorgeschreven woningprogramma’s van uitbreidingslocaties, nadrukkelijk in beeld. Om een goede balans te krijgen tussen individuele keuzevrijheid en kwaliteit van de wijk zijn onder andere diverse instrumenten zoals het stedenbouwkundig plan, het beeldkwaliteitplan en supervisie beschikbaar. Meer informatie is opgenomen in het hoofdstuk Sturen op kwaliteit: praktische adviezen.

Lingebuurt Westeraam

12 Projectgegevens Gemeente Overbetuwe Data Ontwikkeling en bouw Lingebuurt 2005-2007 Programma Circa 89 vrije kavels voor particulier opdrachtgeverschap Kaveloppervlak Vanaf circa 355 tot ruim 1.000 m2 Opdrachtgever GEM Westeraam Elst c.v.

Meer informatie www.westeraam.nl www.overbetuwe.nl

Aan de oostzijde van het dorp Elst, gemeente Overbetuwe, komt de wijk Westeraam te liggen. In de periode 2003-2010 worden ruim 2.300 woningen op deze nieuwbouwlocatie gerealiseerd. Het eerste deelplan Groenoord is inmiddels gebouwd en in 2005 is gestart met de realisatie van het deelplan Lingebuurt (circa 800 woningen). In de Lingebuurt worden in verschillende tranches in totaal circa 89 vrije kavels uitgegeven.

woning volgens deze eisen bouwen’. Niettemin zijn er volgens De Vries ruimschoots mogelijkheden om naar individuele wensen een woning te bouwen. Juist omdat een zo groot mogelijke variatie van woningen het uitgangspunt is.

In het informatiepakket dat de kopers hebben ontvangen zijn naast het beeldkwaliteitplan en het uitwerkingsplan ook eisen voor duurzaam en aanpasbaar bouwen, en een procesDirecteur van de Grond Exploitatie Maatschema (beschrijving) voor de kaveluitgifte en schappij Westeraam (GEM) Rein de Vries die -ontwikkeling opgenomen. Rein de Vries verantwoordelijk is voor zowel de kavelnogmaals: ‘Het is misschien wel zo dat we uitgifte aan particulieren als aan projectstrenge eisen stellen aan de woningen. Kopers ontwikkelaars: ‘Het plan voor de Lingebuurt moeten eerst goedkeuring van ons krijgen is in haar opzet een afspiegeling van de voordat ze een bouwaanvraag kunnen doen. cultuurhistorie en de geologie van de Betuwe. We adviseren kopers dan ook om regelmatig In samenhang daarmee hebben we ook de voortgang van hun ontwerp met ons te gekozen voor het thema ‘dorps- bouwen en bespreken. Maar álle woningen in de buurt wonen’ met kenmerken en uitgangspunten moeten aan die voorwaarden voldoen en het zoals informeel, kleinschalig, individueel en blijkt dat kopers die hoge kwaliteit van de divers, vooral ook omdat de Lingebuurt in de buurt als geheel erg waarderen. De kavels in directe nabijheid van een groot buitengebied de eerste tranche zijn in ieder geval als zoete ligt. De gemeente Overbetuwe heeft deze broodjes over de toonbank gegaan.’ uitgangspunten vastgelegd in een stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitplan. En ook particuliere opdrachtgevers moeten hun

Duurzaam Dichteren Particuliere bouwers kunnen zich inschrijven bouwinspecteur controleert niet alleen de per deelgebied en krijgen op basis van loting naleving van de bouwvergunning, maar ook een kavel toegewezen. Het uiterlijk van de die van het convenant duurzaam bouwen. woning moet voldoen aan de beeldkwaliteitseis die voor dat gebied is geformuleerd (deelgebieden: romantische buurt, kleurrijk, stadskwartier en landelijk wonen). In de ontwerpfase wordt de particulier gestimuleerd om zijn/haar plan tijdens een workshop te presenteren aan de gemeente, de koepelarchitect, Duurzaam Bouwen (DuBo) adviseur en de andere particuliere bouwers.

13 Projectgegevens Gemeente Doetinchem Data Verkoop kavels tussen 1995 en 2005 Programma Totaal 200 kavels waarvan 25% via particulier opdrachtgeverschap Kaveloppervlak Gemiddeld 400m2 Prijs Tussen € 270,- en € 225,exclusief BTW per m2 Initiatiefnemer Gemeente

Pas na vergunningverlening mag de particulier de grond kopen. In de koopovereenkomst worden bijzondere voorwaarden opgenomen, zoals de verplichting om hagen als terreinafscheiding te plaatsen, het maken van een infiltratievoorziening voor afspoelend regenwater. Met iedere particulier wordt een convenant duurzaam bouwen gesloten. Naast aspecten als energie, materialen en watergebruik wordt er ook aandacht besteed aan de toegankelijkheid van de woning voor minder validen, mogelijkheid van slaapkamer en badkamer op de begane grond en politiekeurmerk veilig wonen. De door de gemeente aangestelde

Doetinchem Opdrachtgever Particulieren Adviseurs Bugel Haijema (DuBo), Koepel architect van Olfen (beeldkwaliteit)

Meer informatie www.dichteren.nl

14

Herstructurering van bestaande wijken Burgers die een actieve rol spelen in de herontwikkeling van hun woonwijk,

- Wederopbouw Roombeek

nemen zelf verantwoordelijkheid en investeren in hun eigen toekomst.

- Zeeheldenbuurt

Dit is iets wat in herstructureringswijken voor alle partijen een welkome ontwikkeling is. Projecten die mede door particulieren ontwikkeld zijn, kunnen een bijdrage leveren aan de kwaliteit, de sociale cohesie en de variatie in de wijk. Als andere bewoners zien dat het mogelijk is om zelf initiatief te nemen tot het verbeteren van de eigen situatie, zullen meer bewoners de verantwoordelijkheid naar zichzelf toe trekken. Particulier opdrachtgeverschap geeft handen en voeten aan de soms nogal vrijblijvende participatie van bewoners in stedelijke vernieuwingsgebieden. Bestaande sociale infrastructuur wordt immers niet afgebroken maar juist versterkt doordat bewoners in de wijk blijven. De sociale structuur biedt een goede basis voor verbetering van het leefklimaat.

Wederopbouw Roombeek Na het wegvagen van een complete woonwijk in mei 2000 is de wederopbouw van de wijk Roombeek na vijf jaar in de afrondingsfase terechtgekomen. Maar liefst 500 van de 1.500 woningen worden via particulier opdrachtgeverschap gerealiseerd. Directeur van het Projectbureau Roombeek, Leo van der Ree: ‘In Roombeek kan in principe iedereen die dat wil z’n eigen woning bouwen. Er is een enorme variatie aan mogelijkheden en eisen voor elke plek in het plan. Dit is mogelijk door in het plan te variëren met functiemenging, segmentering van grondprijzen, stedelijkheid en de mate van beeldregie. Alle eisen die hieraan verbonden zijn, zijn vooraf inzichtelijk gemaakt voor alle kopers. Iedereen kan de keuze voor een kavel op zijn/haar wensen en eisen afstemmen zonder verrassingen achteraf.’ De keuzevrijheid bij particulier opdrachtgeverschap is niet beperkt door een oerwoud van regelgeving en bouwvoorschriften. Van der Ree: ‘Door de differentiatie van de beeldregie voor verschillende locaties bepaalt de koper zelf hoever de bemoeienis loopt. Voor belangrijke zichtlocaties is gekozen voor een

hoge beeldregie. Hier worden kopers o.a. gehouden aan een vastgelegde opbouw van de bouwmassa en zijn er voorschriften voor materialisering en kleurgebruik. Het nadeel van particulier opdrachtgeverschap is gelijk ook een voordeel. Aan de buren worden immers dezelfde eisen gesteld zodat een goede indruk is te krijgen van het karakter van de wijk. Kopers kunnen ook kiezen voor een locatie met lage beeldregie. Voorschriften en toetsing hiervan gaan niet verder dan het Bouwbesluit, redelijke eisen van welstand en de toetsing daaraan bij de bouwaanvraag’. De gemeente Enschede stimuleert professionele begeleiding door bouwadviesbureaus met een subsidie van maximaal € 4500,-.

15 Projectgegevens Gemeente Enschede Data Start ontwikkeling 2000, Geplande oplevering laatste woningen 2010 Programma 1.500 Woningen Perceeloppervlak 200 - 1.100 m2 Opdrachtgever Gemeente Enschede, Projectbureau Roombeek Stedenbouwkundig plan Pi de Bruijn, ArchitectenCie

Dat je niet per se rijk hoeft te zijn om je eigen huis te bouwen komt in het plan op een bijzondere manier naar voren. Kopers kunnen in Roombeek zelf bepalen hoeveel grond ze afnemen. Bij een ‘kavelij’ wordt de plaats en gewenste hoeveelheid grond van alle kopers vastgelegd. Meer informatie www.roombeek.nl www.enschede.nll

Zeeheldenbuurt

16 Projectgegevens Gemeente Groesbeek Data Besluit tot herstructurering 1998, sloopbesluit 2000, planontwikkeling 1999-2003, 1e fase bouw 2003-2004, 2e fase 2004-2005, derde fase 2005-2006, oplevering van het totale project voorzien in 2006. Programma 128 woningen in oude situatie, 109 woningen in nieuwe situatie: 27 appartementen en 82 grondgebonden woningen. Zowel sociale huur, sociale koop als vrije kavels.

Meer informatie www.oosterpoortwoon.nl

De Zeeheldenbuurt in Groesbeek van woningcorporatie Oosterpoort Wooncombinatie was dringend toe aan herstructurering. De verreikende invloed en beslissingsmogelijkheden voor de bewoners werden vastgelegd in een intentieverklaring. Hiermee werd de basis gelegd voor een gelijkwaardige samenwerking in het planontwikkelingsproces. Dankzij deze samenwerking ontstond groot draagvlak bij de bewoners en is de planvoorbereiding in slechts 3,5 jaar afgerond. Van de oorspronkelijke bewoners keert 60-65% terug in de nieuwe wijk. De gewenste woningdifferentiatie van 60% huur en 40% koop wordt pas over 10-15 jaar bereikt door de terugkeergarantie aan de zittende huurders.

Herontwikkeling van erfgoed Onder het motto, ‘behoud door ontwikkeling’ krijgen boerderijen, kerken, industrieel erfgoed en andere monumenten een tweede leven. Industrieel erfgoed is een geliefde plek voor woonconsumenten met een ruimtegebruik dat niet past binnen de ‘normale’ bebouwing. Meer dan eens gaat het om panden die al geruime tijd hun functie hebben verloren en leeg staan. Door herontwikkeling van het gebied waarin deze panden staan, krijgen de panden een tweede kans. Initiatiefnemers die hun oog laten vallen op een dergelijke locatie voor een woon- en/of werkproject ervaren deze plekken ‘met een geschiedenis’ als een bron van inspiratie. Herontwikkeling van monumenten en oud-industrieel erfgoed is goed te combineren met particulier opdrachtgeverschap. Vaak is ook zelfwerkzaamheid mogelijk waardoor dergelijke projecten financieel interessant zijn. Gelderse gemeenten hebben ook te maken met een terugloop van het aantal boerenbedrijven/agrarische functies. In het kader van het provinciaal woonbeleid en het nieuwe streekplan van de provincie Gelderland wordt functieverandering en vervangende nieuwbouw naar wonen mogelijk gemaakt. Daarnaast zijn er twee andere voordelen: het komt tegemoet aan de wens om landelijk te wonen en het houdt de leefbaarheid van het platteland beter in balans. Door lokaal bewoners te ‘verleiden’ dergelijke projecten zelf te initiëren en uit te voeren, wordt de leefbaarheid en de sociale cohesie van dorpsgemeenschappen intact gehouden.

- Plantenveredeling - Pakhuis Wilhelmina

17

Plantenveredeling

18 Projectgegevens Gemeente Wageningen Data Initiatieffase gestart in 2005 Programma Herontwikkeling van 2-3 historische gebouwen tot woonruimten, definitief programma wordt door

Op het voormalig terrein van de Landbouwuniversiteit Wageningen aan de Lawickse Allee staat een historische pand waar onderzoek naar plantenverdeling werd uitgevoerd. De projectontwikkelaar voor het gebied, Vastbouw Oost BV, wil het bestaande complex in samenwerking met particulieren herontwikkelen tot een woonfunctie.

eindgebruikers opgesteld Opdrachtgever Vastbouw Oost BV Adviseurs De Regie, L2R, Zijaanzicht, Habets Stedenbouw (Arnhem)

Meer informatie www.vastbouw.nl www.wageningen.nl www.deregie.nl www.l2r.nl www.zijaanzicht.nl

Directeur Joost van Wieringen van Vastbouw Oost BV: ‘Deze unieke locatie en het bijzondere karakter van het hoofdgebouw zijn bij uitstek geschikt voor de realisatie van een bijzonder woonconcept. We verwachten dan ook dat specifieke doelgroepen of groepen burgers geïnteresseerd zullen zijn om hier hun bijzondere visie op wonen te realiseren’. Geïnteresseerde (particuliere) partijen zullen gevraagd worden om hun projectidee in te dienen. Het is de bedoeling om twee levensvatbare projectideeën door de groepen onder begeleiding van professionals tot een goed onderbouwd projectvoorstel uit te werken. Na vaststelling van de financiële haalbaarheid zal Vastbouw Oost BV met een van de twee partijen een samenwerkingsovereenkomst sluiten om het project te

realiseren. De precieze invulling van de mogelijkheden die particulieren krijgen, wordt nog vastgelegd. De publiek private samenwerking tussen Vastbouw Oost BV, de gemeente Wageningen en particulieren zoals beoogd bij de Lawickse Allee lijkt een trend te gaan worden. De gemeente Wageningen heeft een professionele gesprekspartner die zich garant stelt voor een kwalitatieve ontwikkeling van het gebied en particulieren worden in staat gesteld zonder direct grote investeringen met bijbehorende risico’s te doen hun droomproject te verwezenlijken. Joost van Wieringen: ‘Door de kennis en ervaring van projectontwikkelaars op dit soort manieren toegankelijk te maken voor particulieren ontstaan bijzondere projecten.’

Pakhuis Wilhelmina Stichting De Wilhelmina, opgericht door een collectief van betrokken kunstenaars, verwerft het met sloop bedreigde pakhuis ‘De Wilhelmina’, herontwikkelt en restaureert het tot 98 werkruimten en ateliers voor kunstenaars en kleinschalige bedrijfjes in de kunstensector. Dit project laat zien dat bij herontwikkeling van erfgoed niet alleen aan woonfuncties gedacht moet worden, maar ook werk en cultuurfuncties een goede invulling kunnen geven.

19 Projectgegevens Gemeente Amsterdam Data Planontwikkeling 1997-2001, eigendomsoverdracht medio 2002, start bouw medio 2001, oplevering 2003 Programma 98 Werkruimten en ateliers Opdrachtgever Stichting ‘De Wilhelmina’ Initiatiefnemer Stichting ‘De Wilhelmina’ Adviseurs De Regie, Area Architecten, Casa Architecten

Meer informatie www.pakhuiswilhelmina.nl www.amsterdam.nl www.deregie.nl

Sturen op kwaliteit: praktische adviezen

20

Leg uw doelstelling voor particulier opdrachtgeverschap in uw (woon)visie vast Geef aan welke bouwlocaties of bestaande gebouwen de komende tien jaar aan particulieren kunnen worden uitgegeven. Voer zonodig een actief grondbeleid. Door een wijziging van de Wet Voorkeursrecht Gemeenten kunnen alle gemeenten sinds februari 2004 het voorkeursrecht vestigen. Dit instrument is ook in te zetten om locaties voor particulier opdrachtgeverschap vast te leggen. U kunt ervoor kiezen om vrije kavels uit te geven waarop vrijstaande woningen worden gebouwd. Als op een locatie alleen geschakelde of gestapelde bouw mogelijk is, bedenk dan dat u dit ook aan een groep particulieren kunt overlaten. Dat geldt ook voor de renovatie of herontwikkeling van leegkomende bestaande gebouwen, zoals scholen, kerken of industriële complexen die hun functie verliezen. Zie ook de publicatie ‘Het herbestemmen van kantoren naar woningen’ van het SEV. Informeer bijvoorbeeld ook eens naar de ervaringen in Apeldoorn, Zutphen, Lochem, Woerden, Almere, Groningen of Leidsche Rijn Utrecht.

Maak van particuliere opdrachtgevers professionele opdrachtgevers Biedt (kopers)verenigingen of stichtingen professionele begeleiding aan of stel dat bij de uitgifte van de grond op onderdelen verplicht. Wanneer sprake is van onervaren opdrachtgevers, kost dat alle partijen onnodig veel tijd en energie. Breng in kaart hoe uw monumenten en beeldbepalende gebouwen erbij staan Wat is de huidige functie en wat is de verwachting voor de komende jaren? Waar is sprake van (dreigende) leegstand of functieverlies. Inventariseer via de gemeentelijke monumentenlijst of rijksmonumentenlijst wat de status van panden is en wat de te behouden of versterken kwaliteiten zijn. Stel vast welke panden in de nabije of verdere toekomst in aanmerking komen voor renovatie of herontwikkeling door particulieren. Maak hierover eventueel vroegtijdig afspraken met de huidige eigenaar.

Initieer zelf projecten voor starters en senioren Wijs hiervoor eerst een of meer geschikte locaties aan en leg vast welke (globale) Zorg dat u een betrouwbare partner bent randvoorwaarden van toepassing zijn. Werf Door politieke wisselingen wordt de daarna zelf belangstellenden en stel als eis gemeentelijke koers ten aanzien van partidat zij een vereniging of stichting oprichten. culier ontwikkelde projecten wel eens U hoeft dan niet met iedere belangstellende tussentijds omgegooid. Dat kan bij partiindividueel te overleggen. U kunt ook een culieren veel frustratie en schade met zich ideeëncompetitie organiseren waarbij meebrengen. Zorg dat bij de start van een meerdere groepen burgers in concurrentie project over het gemeentelijk commitment een projectvoorstel voor de bebouwing van heldere afspraken worden gemaakt. een locatie kunnen indienen. Evenals bij reguliere ontwikkelingscompetities is vooraf Stimuleer particulieren tot de oprichting vastgesteld welke globale randvoorwaarden van een rechtspersoon en selectiecriteria voor de locatie gelden en Wanneer particulieren worden gestimuleerd van welke faciliteiten indieners na eventuele of gedwongen tot de oprichting van een selectie gebruik kunnen maken om het idee stichting of (kopers)vereniging, kan dat verder uit te werken. In onder andere allerlei voordelen bieden. Er is sprake van Apeldoorn, Almere, Bladel, Culemborg en één aanspreekpunt voor andere partijen, de Woerden zijn projecten op deze manier rechtspersoon kan namens de betrokkenen aangepakt. Ook via de Proeftuin Particulier als opdrachtgever optreden, het stimuleert Opdrachtgeverschap (PPO) van de Stuurgroep de onderlinge afstemming tussen de partiExperimenten Volkshuisvesting is veel culieren en het biedt een goede opstap naar informatie beschikbaar over deze vorm het toekomstig beheer van de woningen en/of van betaalbaar bouwen, zie www.sev.nl/ woonomgeving. particulier opdrachtgeverschap. Wilt u de

risico’s voor de gemeente minimaliseren, dan bieden ontwikkelingsconcepten zoals ‘De Kostprijswoning’ (www.kostprijswoning. nl) of ‘Bouwen in eigen beheer’ (www.bouwenineigenbeheer.nl) wellicht uitkomst. In deze concepten kan ook de koopgarantconstructie (www.koopgarant. com) worden toegepast, waardoor het mogelijk wordt de woningen tegen sterk gereduceerde prijs te verkopen (speculatie met deze korting is uitgesloten). Bepaal per locatie de balans tussen kwaliteit en individuele keuzevrijheid Geef particulieren op locaties waar dat kan maximale keuzevrijheid, zodat zij hun woning geheel naar wens kunnen realiseren. Wanneer op een locatie bepaalde kwaliteiten behouden of versterkt moeten worden, schroom dan niet die kwaliteiten centraal te stellen bij de uitgifte van de locatie. Dat trekt de mensen aan die deze kwaliteiten herkennen en zullen respecteren. Veranker de randvoorwaarden in het bestemmingsplan, stedenbouwkundig plan, landschapsplan of beeldkwaliteitplan (welstandsnota) en verwijs daarnaar in de uitgifteovereenkomst. Voorkom dat u een project tussentijds moet bijsturen. Bedenk van te voren goed wat u wilt. Zorg daarbij dat de randvoorwaarden objectief toetsbaar en niet onnodig gedetailleerd en ingewikkeld geformuleerd zijn. Zorg dat ze slechts voor één uitleg vatbaar zijn. Benadruk tegelijk waar particulieren de ruimte hebben voor het maken van keuzes. Bestudeer de verschillende vormen van particulier opdrachtgeverschap Via diverse websites en documenten kunt u zich eenvoudig toegang verschaffen tot een behoorlijk aantal gerealiseerde projecten. De variatie tussen deze projecten is groot. Kijk bijvoorbeeld eens op www.particulieropdrachtgeverschap.nl of www.iceb.nl. Neem contact op met de bij deze projecten betrokken partijen. Geef doelgerichte voorlichting Informeer uw inwoners wat particulier opdrachtgeverschap is en welke meerwaarde het voor verschillende groepen kan hebben. Spits de voorlichting niet alleen toe op de bebouwing van vrije kavels, maar besteed ook aandacht aan andere vormen van particulier opdrachtgeverschap die in deze brochure aan bod komen. Want onbekend maakt on-

bemind. Breng de voorlichting onder bij één loket. Kijk bijvoorbeeld eens hoe dat in Almere of Rotterdam is aangepakt. Stel eventueel, zoals bijvoorbeeld in Apeldoorn, Woerden en Almere is gebeurd, een coördinator particulier opdrachtgeverschap aan. Belast deze coördinator met het organiseren en op elkaar afstemmen van vraag en aanbod (bijvoorbeeld door het uitschrijven van ideeëncompetities). Stop vrijblijvendheid bij bewonersparticipatie Stap bij de herstructurering van bestaande wijken eens af van de vaak vrijblijvende vormen van bewonersparticipatie. Betrek mensen vroegtijdig, maar maak vooraf duidelijke afspraken over ieders rol, belang, positie en taken. Dat hoeft niet per se een alomvattende afspraak voor het hele gebied te zijn. De verhoudingen kunnen ook per deelproject worden bepaald. Biedt de bewoners daarbij ook de mogelijkheid zelf projecten te ontwikkelen en leg de verantwoordelijkheid daarvoor niet automatisch bij professionele partijen. Wijs eventueel samen met de buurt en deze professionele partijen locaties aan waar particulieren als opdrachtgever kunnen optreden en organiseer voor deze locaties eventueel ideeëncompetities. Werk vaker samen met particulieren Laat ook grotere ontwikkelingsopgaven niet per definitie uitvoeren door woningcorporaties en marktpartijen. Neem vaker het initiatief om gemeentelijke doelstellingen via particulier opdrachtgeverschap te realiseren. Beschouw dit naast samenwerking met corporaties en marktpartijen als ‘een derde weg’. Gemeenten als Groningen, Rotterdam, Almere en Apeldoorn deden hiermee al ervaring op. Geef particulier opdrachtgeverschap in grotere ontwikkelingsopgaven ruim baan Stel bij het uitgeven van een grotere bouwlocatie aan professionele partijen vaker als eis dat een deel van de bouwopgave via particulier opdrachtgeverschap moet worden gerealiseerd. Belast een corporatie of marktpartij in dat geval met de doorlevering van kavels en met de werving, voorlichting en begeleiding van de toekomstige particuliere opdrachtgevers. Kijk hoe dit in Loenen aan de Vecht (Cronenburgh) en Woerden (Waterrijk) is aangepakt.

21

Stuur zonodig op kwaliteit Wanneer u de kwaliteiten van een locatie wilt behouden of versterken, sluit dan voor de bouwgrond een reserveringsovereenkomst in plaats van een koopovereenkomst met de particuliere opdrachtgevers. In een reserveringsovereenkomst kan worden opgenomen dat pas tot verkoop en/of levering van de grond wordt overgegaan, nadat is gebleken dat het bouwplan aan de gestelde kwaliteitseisen voldoet. De gemeente heeft dan een stok achter de deur. Realiseert u zich dat deze constructie voor particulieren wel beperkingen met zich meebrengt. Niet iedere financier is bereid een koper op basis van een reserveringsovereenkomst een hypotheek te verstrekken. De koper zal in dat geval zijn kosten tot de levering van de grond uit eigen zak moeten betalen (eventueel door middel van het afsluiten van een consumptief krediet).

22

opgesteld. Wethouder Eppo Gutteling: ‘De ambities van de gemeente Apeldoorn voor particulier opdrachtgeverschap liggen hoog. We willen ongeveer een derde van alle nieuwbouwprojecten via diverse vormen van particulier opdrachtgeverschap realiseren. Alle typen woningen in alle prijsklassen komen hiervoor in aanmerking en niet alleen de vrijstaande villa op een vrij kavel.’ Om het aandeel te kunnen opvoeren wordt voornamelijk ingezet op een toename van collectieve vormen van particulier opdrachtgeverschap. De gemeente Apeldoorn heeft daarom bij het opstellen van het beleid niet alleen onderzocht wélke (gemeentelijke) locaties voor particulier opdrachtgeverschap in aanmerking komen maar ook welke kavels geschikt zijn voor samen bouwen. Om meer ervaring met collectief opdrachtgeverschap op te doen, is er gedurende een proefperiode van 2004 tot en met 2006 een stimuleringsStimuleer samenwerking met corporaties bijdrage t.b.v. projectbegeleiding en/of of marktpartijen bouwplanontwikkeling beschikbaar voor Corporaties en marktpartijen kunnen allerlei initiatieven die hun bouwplannen via nuttige rollen vervullen in projecten die door collectief particulier opdrachtgeverschap particulieren worden ontwikkeld. Zij kunnen willen realiseren. Via informatiebijeenbijvoorbeeld bouwgrond aan particulieren komsten, nieuwsbrieven en een gemeentelijke doorleveren of naar de gemeente garanderen webpagina geeft de gemeente Apeldoorn dat een project wordt gerealiseerd, wanneer bekendheid aan haar beleid. Ook zijn er (groepen) particulieren daar niet of onvolrecent drie folders ontwikkeld over verdoende in slagen. Ook kunnen zij in opdracht schillende vormen van woningontwikkeling. van particulieren het projectmanagement Daarnaast wordt er in samenwerking met het uitvoeren, bepaalde kosten voorfinancieren lokale architectuurcentrum, Bouwhuis, een of afzetrisico’s afdekken. Dergelijke samencursus voor potentiële particuliere opdrachtwerkingsafspraken zijn in veel projecten gevers ontwikkeld. ’Het heeft wat moeite en gemaakt. Daarbij moet wel sprake zijn van doorzettingsvermogen gekost,’ zegt weteen evenwichtige benadering van de verhouder Eppo Gutteling, ‘maar al onze schillende belangen. Enkele aansprekende inspanningen beginnen nu wel hun voorbeelden zijn De Kersentuin (gemeente vruchten af te werpen. Er lopen inmiddels Utrecht, Portaal), Terbregse.nl (gemeente verschillende initiatieven van Apeldoorners Rotterdam, Proper Stok) en Het Kwarteel die samen een woonproject willen realiseren. (gemeente Culemborg, De Principaal). Sommige zijn nog erg pril, bij andere is de start van de bouw in zicht. We hebben ook Apeldoorn: Particulier opdrachtgeverschap ervaren dat het belangrijk is om belangals standaard voor nieuwbouw stellenden met elkaar in contact te brengen. Uit het woningmarktonderzoek 2002 van Geïnteresseerden die net begonnen zijn, de gemeente Apeldoorn is gebleken dat haar hoeven niet zelf het wiel opnieuw uit inwoners graag de mogelijkheid zouden te vinden of kunnen zich soms aansluiten krijgen om hun nieuwe woning via partibij lopende initiatieven. Al met al zie ik culier opdrachtgeverschap te realiseren. de toekomst voor Collectief Particulier De vraag overtreft zelfs het jaarlijkse te Opdrachtgeverschap in Apeldoorn zonnig in.’ realiseren woningbouwprogramma. Om aan deze wens tegemoet te komen en het aandeel particulier opdrachtgeverschap te verhogen heeft de gemeente Apeldoorn, in navolging Meer informatie van Rijksbeleid, gericht beleid hiervoor Gemeente Apeldoorn: www.apeldoorn.nl

Publicaties Algemeen - De Regie, Onderzoek kosten- en kwaliteitsvergelijking collectief opdrachtgeverschapcollectief p.o versus reguliere projectontwikkeling, april 2004 - Provincie Gelderland, Streekplan Gelderland 2005; kansen voor de regio’s - Provincie Gelderland, Kansen voor Kwaliteit; de regierol van de gemeente, februari 2005 - Provincie Gelderland, Keuzevrijheid en Identiteit, Woonvisie Gelderland; - deel a: Woonbeleid met Kwaliteit, febr. 2003 - deel b: Anders wonen in de regio, april 2004 - deel c: Kwalitatief Woonprogamma 2000-2009, april 2004 - het KWP voor de periode 2005-2014, (verwacht eind 2005) - Provincie Gelderland, Keuzevrijheid en Identiteit; Veilig en comfortabel wonen voor senioren, december 2002 - Provincie Gelderland, Kansen voor Kwaliteit; particulier opdrachtgeverschap, april 2002 - Rigo, Grondprijzen voor koopwoningen, mei 2004 - Rigo, Particulier opdrachtgeverschap in de vier grote steden. Verkenning van de mogelijkheden tot 2010, februari 2002 - Rigo en De Regie, Particulier opdrachtgeverschap in de vier grote steden.Voorbeeldprojecten, februari 2002 - SEV, België als Gidsland, juli 2004 - SEV, Ververst (vernieuwende verstedelijkingsvormen), 2002

De helpende hand voor cliëntinitiatieven, 2003 - Provincie Gelderland en Landelijke Vereniging Groepswonen van Ouderen. Zelfbeheer en nabuurschap: groepswonen van ouderen in Gelderland, januari 2005 - Provincie Gelderland. Ontgroening en Vergrijzing, programma 2004-2008, juni 2004 - SEV/Laagland’ advies, Een eigen huis, een plek onder de zon- Evaluatie SEV-toolkit Langer wonen in eigen Woning, 2004 - SEV/NIWZ. Heft in eigen hand – Cliënten als doe-het-zelvers in woon-zorg-welzijn-land, juni 2003 Uitbreidingslocaties

- Rigo, Amsterdam Oostelijk havengebied: vrije kavels op Borneo. Een procesevaluatie, juni 1999 - Provincie Gelderland, SO nieuwsbrief: De lessen van Westeraam, mei 2003

Seniorenwoningen

Herstructurering bestaande wijken/ stedelijke vernieuwing - Architectuur Lokaal en NAI, Burgerlijke Stedenbouw 01, Magazine met zes essays over stedenbouw en particulier opdrachtgeverschap en tien uitgebreid gedocumenteerde wijken met eigen bouw, oktober 2002 - De Regie, Tussenrapportage Mi Akoma di Color, juni 2004 - Kuenzli, Peter en Arie Lengkeek, Urban Jazz: pleidooi voor de zelfgebouwde stad, Uitgeverij 010, Rotterdam 2004 - Projectbureau Wederopbouw Enschede, Wonen op niveau: ideeënboek met de resultaten van de openbare ideeënprijsvraag Wonen - Rigo, Ruimte in meervoud – tien keer meervoudig ruimtegebruik in de praktijk, oktober 2004 - Rigo en SEV, Particulier opdrachtgeverschap en Stedelijke Vernieuwing – Voorbeeldplannen en projecten, augustus 2003 - SEV, Particulier opdrachtgeverschap en de stedelijke vernieuwing handvatten voor woonprofessionals bij gemeenten en woningcorporaties, maart 2004

- Innovatieprogramma Wonen en Zorg (IWZ), Ank Loog, NIZW Zorg, Techniek van het ondersteunen, 2004 - Innovatieprogramma Wonen en Zorg (IWZ), De kunst van het ondersteunen –

Herontwikkeling van erfgoed - SEV, Het herbestemmen van kantoren naar woningen – Stand van zaken en aanbevelingen voor proefprojecten, april 2004

Starterswoningen: Betaalbaar particulier opdrachtgeverschap - De Regie, Een huis op maat… iets voor u?, juni 2004 - Laagland advies, Wat beweegt de woningmarkt, oktober 2004 - SEV, Betaalbaar particulier opdrachtgeverschap, 2002 - SEV, Het herbestemmen van kantoren naar woningen, april 2004

23

Duurzaamheid en particulier opdrachtgeverschap - SenterNovem, Energiebesparing en vrijekavelbouw: de gemeente als stimulator, 2004 - WEKA Uitgeverij, Slimme kavels – Instrumenten voor duurzame kavelbouw, 2003 Handboeken voor particulieren - De Regie, Een huis op maat… iets voor u?, juni 2004 - SEV, Weldadige woningen – veertig ontwerpprincipes voor gezond bouwen, november 2004 - Vereniging Eigen Huis, Eigen huis bouwen, vijfde druk, oktober 2004 Consumentgerichte projectontwikkeling - SEV, Woningcorporaties en zeggenschap – ruimte voor bewoners als opdrachtgever, juli 2004

24

Contactpersonen en -instanties, websites - Architectuur Lokaal Mevr. I. van ’t Klooster T (020) 530 40 00 [email protected] www.arch-lokaal.nl - Gelderse Milieufederatie Dhr. J. Wolsink T (026) 351 50 69 [email protected] www.gmf.milieu.net - Informatiecentrum Eigen Bouw (ICEB) Samenwerkingsverband tussen VEH, SEV en Architectuur Lokaal, ondersteund door VROM T (0900) 266 67 77 (0,15 cent per minuut) www.iceb.nl - SenterNovem (duurzaam bouwen) T (030) 239 34 93 [email protected] www.senternovem.nl - Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting innovatie (SEVi) Mevr. A.W. Noorman T (010) 282 50 91 [email protected] www.sev.nl - Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting realisatie (SEVr) Dhr. H. Vos T (010) 282 50 90 [email protected] - Vereniging Eigen Huis Mevr. K. de Klerk T (033) 450 75 85 [email protected] www.eigenhuis.nl Informatiecentrum Eigen Bouw (ICEB) Het Informatiecentrum Eigen Bouw is op 6 september 2003 officieel van start gegaan. Het is een samenwerkingsverband tussen de Vereniging Eigen Huis, Architectuur Lokaal en de SEV (voorheen Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting), ondersteund door het ministerie van VROM. Elk van deze drie organisaties heeft bijzondere kennis en expertise op het gebied van particulier opdrachtgeverschap. Via de website www.iceb.nl hebben deze drie partijen hun kennis gebundeld. Bij het Informatiecentrum Eigen Bouw kunnen

particulieren én professionals informatie krijgen over alle fasen en alle vormen van particulier opdrachtgeverschap. Daarnaast wil het centrum alle partijen die professioneel betrokken zijn bij eigen bouw – gemeenten, architecten, aannemers en anderen – ondersteuning bieden in hun werk voor particuliere opdrachtgevers. Het ICEB is telefonisch te bereiken op T (0900) 266 67 77. Dit telefoonnummer is bereikbaar op werkdagen van 8.30 uur tot 16.30 uur (euro 0,15 per min.). SEV/ Proeftuin particulier opdrachtgeverschap

Een belangrijke pijler binnen het Informatiecentrum Eigen Bouw is de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV). Deze organisatie heeft onder andere in 2001 de Proeftuin Particulier Opdrachtgeverschap opgezet. In deze proeftuin werkt de SEV samen met gemeenten en woningcorporaties aan het ontwikkelen,opbouwen en uitwisselen van kennis en instrumenten van particulier opdrachtgeverschap. Een duidelijke trend is dat bestaande marktpartijen producten ontwikkelen waarin ze particulier opdrachtgevers faciliteren. Op de website van de Proeftuin Particulier Opdrachtgeverschap vindt u ook uitgebreide informatie over de kennis en instrumenten die in de afgelopen jaren zijn ontwikkeld. Zie www.sev.nl/ particulieropdrachtgeverschap.nl.

25

Colofon Uitgave Provincie Gelderland, Dienst REW, Onderafdeling Stedelijke Ontwikkeling Prinsenhof 3 Postbus 9090 6800 GX Arnhem

Websites www.particulieropdrachtgeverschap.nl www.koop-goedkoop.nl www.koopgarant.com www.industrieel-erfgoed.nl www.kostprijswoning.nl www.bouwenineigenbeheer.nl www.gelderland.nl

Vormgeving Provincie Gelderland, Afdeling Communicatie Tekst De Regie b.v., Amsterdam | Provincie Gelderland, Dienst REW, Onderafdeling Stedelijke Ontwikkeling Foto’s De Regie b.v., Amsterdam | Dick Brouwers, Arnhem |

Informatie particulier opdrachtgeverschap en bestellen brochure: Woonpunt Gelderland T (026) 359 98 33 [email protected]

Job Boersma, Zwolle | Informatie-

U kunt deze tekst ook downloaden via www.gelderland.nl/wonen. Deze brochure is tot stand gekomen met medewerking van De Regie.

Met dank aan de personen

centrum Roombeek, Enschede | Van den Pauwert Architecten BNA | Betrokken gemeenten en ontwikkelende partijen

die tekst en beeldmateriaal aangeleverd hebben om deze uitgave tot stand te brengen.

Provincie Gelderland Markt 11 Postbus 9090 6800 GX Arnhem www.gelderland.nl

REW | SO | 05 | 001

T (026) 359 90 00