Kansen voor een slimmere en schonere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg

Kansen voor een slimmere en schonere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg

Uitgevoerd in opdracht van: Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland en Provincie Zuid-Holland

Buck Consultants International Nijmegen, juni 2010

Inhoudsopgave Blz.

1

Inleiding

1

2

Binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg

7

3

Kansen voor een slimmere en schonere binnenvaart

17

4

Koers en vervolgstappen

23

Bijlage 1

Gesprekspartners

28

Bijlage 2

Referentieprojecten voor een slimmere en schonere binnenvaart

29

Buck Consultants International

2

1 Inleiding

De lusten en lasten van de binnenvaart De binnenvaart verliest terrein als schoonste vervoersmodaliteit. De binnenvaart is op dit moment zuiniger (uitstoot CO2) in vergelijking met het wegtransport op de korte en lange afstand per ton/km maar niet schoner (uitstoot NOx, SO2 en PM10). De normering en technische ontwikkeling voor schonere motoren in het wegtransport staat niet stil. Uit onderzoek blijkt dat in 2020 het wegtransport schoner zal zijn dan de binnenvaart in uitstoot van NOx en PM10 per ton/km1 Vrachtwagens worden steeds schoner en de vraag ontstaat of de binnenscheepvaart in 2020 door extra maatregelen weer de meest milieuvriendelijke vervoerswijze kan worden. Ondanks de huidige economische recessie groeit op middellange termijn (tot 2020) het scheepvaartverkeer op de corridor Rotterdam-Duisburg. In het containervervoer is er tot 2030 zelfs sprake van een verdubbeling. Voor de toekomstige bereikbaarheid van de economische centra is de groei van het binnenvaartaandeel ten opzichte van het aandeel wegtransport een gewenste ontwikkeling. De regio’s tussen Rotterdam en Duisburg ervaren in het kader van bereikbaarheid dus de lusten van een toename van de inzet van binnenvaart. Hier staat tegenover dat om het gebruik van de binnenvaart te kunnen faciliteren de benodigde upgrading van bereikbare binnenhavens (investeringen in infrastructuur en organisatie door overheden en bedrijven) noodzakelijk is. Naast lusten van de inzet van binnenvaart en de gevraagde investeringskracht door overheden en bedrijven is er ook sprake van lasten in de vorm van de impact van binnenvaart op de luchtkwaliteit (emissies) in de omgeving van de vaarweg en binnenhavens. Onderstaande kaartbeeld laat zien dat voor 2015 de NOx concentraties aanzienlijk hoger zal liggen ligt t.o.v. eerdere berekeningen. Met name de rivier de Waal is 5 tot 10 µg/m3 hoger (rood), maar ook de snelwegen, de Betuwe en de grotere steden laten hogere concentraties zien (donker roze: 2,5 en 5 µg/m3 hoger).

1

Bron: Studie naar TRansport Emissies van Alle Modaliteiten, STREAM (CE, 2008). Als gevolg van ingebruikname van zwavelvrije brandstof door binnenvaartschepen in 2011 wordt de emissie van SO2 gereduceerd.


3

Figuur 1

Diagnose NOx concentratie in 2015, bijdrage binnenvaart (Bron: GCN-rapportages 2009 en 2010, opgesteld door Planbureau voor de Leefomgeving)

Het dilemma Provincies, regio’s en gemeenten tussen Rotterdam en Duisburg zien de binnenvaart graag toenemen maar zien tegelijk ook het dilemma tussen enerzijds de lusten (verbetering bereikbaarheid, economische meerwaarde) van de inzet van binnenvaart en ook de lasten (investeringskracht en effect op luchtkwaliteit) die de binnenvaart met zich meebrengt. Vertegenwoordigers van de Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland, Provincie Zuid-Holland zien het knelpunt en vragen zich gezamenlijk af op welke wijze met dit dilemma kan worden omgegaan. Zij stellen zichzelf de volgende vragen: • • •

•

Welke maatregelen zijn denkbaar om de binnenvaart efficiënter en slimmer te organiseren? Welke maatregelen zijn mogelijk en denkbaar om de binnenvaart ook in de toekomst de schoonste vervoerswijze te laten zijn? Tot hoever kunnen we als provinciale en regionale overheid invloed uitoefenen op de (gewenste) groei van het binnenvaartvervoer en het beperken van de negatieve effecten van de inzet van binnenvaart? Welke invloed kunnen we als provinciale en regionale overheid uitoefenen om de lasten van de toename van binnenvaart tot een minimum te beperken en wat ligt buiten deze invloedssfeer en moet door EU en rijksoverheid worden opgepakt?


4

Doelstelling en aanpak De voorliggende notitie geeft handvatten voor strategie, lobby, samenwerking en andere interventies voor een slimmere en schonere binnenscheepvaart tussen Rotterdam en Duisburg v.v. De partners in de regiegroep2 hebben dan ook bij de start van de verkenning gezamenlijk de volgende intentie uitgesproken: Door samenwerking tussen publieke en private partijen via schone en slimme wegen het transport via binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg op een maatschappelijk en economisch verantwoorde wijze stimuleren. Bij “schoon” gaat de aandacht uit naar technische innovaties, bij “slim” naar logistieke innovaties in relatie tot de binnenscheepvaart. Om vast te kunnen stellen of er bij overheid en marktpartijen draagvlak is voor het stimuleren van een schone en slimme binnenvaart - eventueel via een nieuwe gezamenlijke aanpak of een nieuw programma - is door Buck Consultants International een verkenning uitgevoerd. Met behulp van desk research en interviews met overheids- en marktpartijen (zie gesprekspartners in bijlage) is antwoord verkregen op de onderzoeksvragen die voorafgaand aan de verkenning zijn geformuleerd. Deze vragen zijn: Welke marktontwikkelingen en transportbehoefte in de binnenvaart zijn zichtbaar? Welke maatschappelijke vragen en beleidsvragen zijn relevant in relatie tot de doelstelling en in hoeverre spelen het overheidsbeleid en bestaande programma’s hierop in? 3. Welke lopende initiatieven, projecten en programma’s zijn er die passen bij de thema’s Schoon en Slim? 4. Welke hobbels zijn binnen deze initiatieven / projecten aan de orde? 5. Kan een nieuwe corridoraanpak voor een schonere en slimmere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg een meerwaarde leveren ten opzichte van bestaande initiatieven, projecten en beleidslijnen? 1. 2.

Regie en betrokken partijen Vertegenwoordigers van de Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland, Provincie Zuid-Holland vormen samen met vertegenwoordigers van de Radboud Universiteit Nijmegen en Bedrijvencentrum Drechtsteden een regiegroep. Deze regiegroep is in 2009 en 2010 meerdere malen bijeen geweest voor gezamenlijk overleg om de mogelijkheden voor een schonere en slimmere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg te bespreken.

2

De regiegroep bestaat uit vertegenwoordigers van de Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland, Provincie Zuid-Holland aangevuld met vertegenwoordigers van de Radboud Universiteit Nijmegen en Bedrijvencentrum Drechtsteden.


5

Buck Consultants International heeft de regiegroep ondersteund bij de verkenning, structurering en uitwerking van de mogelijkheden voor een slimmere en schonere binnenvaart en de uitwerking van de (toekomstige) rol van de provincies en regio’s in het dilemma van enerzijds de groei van de binnenvaart en anderzijds het tot een minimum beperken van de lasten die een toenemende binnenvaart met zich meebrengt. Om te bepalen welke mogelijkheden er zijn om de binnenvaart schoner en slimmer te organiseren is interactie van de regiegroep met belanghebbenden relevant gebleken. In relatie tot het vraagstuk zijn de volgende stakeholders bij de verkenning betrokken: Marktpartijen • Binnenvaartondernemers (schippers/reders) • Verladers • Terminals en overslagbedrijven • Maritieme toeleveranciers • Kennisinstellingen en adviesbureaus • Financiële instellingen • Brancheverenigingen (per stakeholdersgroep)

Overheden • Havenbedrijven • Gemeenten • Regio’s • Provincies • Rijksoverheid

Met betrekking tot de stakeholders is het relevant om te bepalen wat de huidige rol is van de verschillende partijen en of toekomstig een rolverandering gewenst is. In deze notitie wordt hier in verschillende hoofdstukken aandacht aan besteed.

Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt ten eerste inzicht gegeven in de marktontwikkelingen en voorbeeldprojecten in de binnenvaart en aangevuld met een inventarisatie van relevante beleidslijnen in relatie tot de ontwikkeling van een schonere en slimmere binnenvaart. In hoofdstuk 3 worden de kansen en knelpunten voor een schonere en slimmere binnenvaart uitgewerkt. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de behoefte aan eventueel een nieuw programma om de kansen voor een schonere en slimmere binnenvaart te verzilveren en welke activiteiten de samenwerkende overheden (partners in de regiegroep) kunnen uitvoeren om dit te realiseren.


6

2

Binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg

In dit hoofdstuk wordt ten eerste inzicht gegeven in de definitie en belangrijkste marktontwikkelingen in de binnenvaart. Aansluitend worden verbindingen en knooppunten tussen Rotterdam en Duisburg beschreven. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van relevante beleidslijnen in relatie tot de ontwikkeling van een schonere en slimmere binnenvaart.

Definitie van de binnenvaart De binnenvaartsector bestaat uit een aantal spelers: Direct watergebonden bedrijven: • Binnenvaartondernemers (schippers en rederijen) • Verladers direct aan het water • Maritieme bedrijven direct aan het water • Bulkoverslagbedrijven • Containerterminaloperators Indirect watergebonden bedrijven • Maritieme toeleveranciers • Verladers die gebruik maken van binnenvaart via overslagbedrijven/containerterminals

Marktontwikkelingen in de binnenvaart In de binnenvaartsector zijn een aantal marktontwikkelingen zichtbaar. In bijlage 2 is een selectie van referentieprojecten die inhoudelijk een raakvlak hebben met de marktontwikkelingen in de binnenvaart verder uitgewerkt. Samengevat zijn de marktontwikkelingen in de binnenvaart op hoofdlijnen als volgt:


7

Figuur 1

Marktontwikkelingen in de binnenvaart (Bron: BCI, 2009)

Kansrijke sectoren voor de binnenvaart

Scheepstypen en overslagtechnieken

Monitoring, planning en veiligheid

Energiebesparing

Kansrijke sectoren voor de binnenvaart Naast het transport van de meer traditionele bulkgoederen (denk aan zand en grind, granen, veevoeders, ertsen, kolen, zout en vloeibare voedingsmiddelen, oliën en brandstoffen) worden steeds meer producten in containers vervoerd. Alhoewel het bulkvervoer voor de binnenvaart nog veruit de grootste markt is neemt het aandeel containervervoer binnen het totale binnenvaartvervoer toe. Containervervoer is met een jaarlijkse groei van 6-10% een kansrijke sector voor de binnenvaart. Ook in de modal split van containervervoer scoort de binnenvaart nu al hoger dan in de modal split voor totaal goederenvervoer. Om het aandeel binnenvaart in zowel het bulk als containervervoer toe te laten nemen zijn verschillende kansrijke sectoren geïdentificeerd. Gedacht wordt aan bijvoorbeeld het transport van koel- en vriesproducten, pallets met bouwmaterialen of voedingsmiddelen, afvalstromen en het zelfs het transport van complete opleggers per binnenvaart. In de bijlage zijn de volgende referentieprojecten die inhaken op deze kansrijke sectoren uitgewerkt: • Ro-ro service Rotterdam-Tiel-Zaandam-Hoorn v.v. • Fresh corridor Monitoring, planning en veiligheid Binnenvaartschepen kunnen gemonitord worden met behulp van AIS (Automatic Identification System). Het is een identificatiesysteem dat automatisch gegevens seint over naam, positie, snelheid en vaarrichting van een schip. In de zeevaart is AIS al langer in gebruik en voor de binnenvaart is een Inland-AIS ontwikkeld. Er zijn al binnenvaartschepen uitgerust met AIS. Het gebruik van AIS op binnenvaartschepen is door de Europese Commissie en de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) nog niet verplicht maar enkele zeehavens gaan het gebruik van AIS wel verplicht stellen in 2011. AIS biedt de binnenvaart mogelijkheden voor efficiënter en veiliger gebruik van schepen. Er ontstaat bijvoorbeeld beter inzicht in de verwachte aankomsttijd van schepen bij bruggen, sluizen en havens waar geladen of gelost moet worden. Ontvangststations aan de wal kunnen via AIS automatisch korte veiligheidsberichten sturen zoals waarschuwingen voor extreme weersomstandigheden of te lage waterstanden. Buck Consultants International

8

In de containerbinnenvaart is inefficiëntie zichtbaar als gevolg van congestie op zeehaventerminals en lange verblijfstijden van containerbinnenvaartschepen in de zeehaven. Dit is een complex probleem met verschillende oorzaken, o.a.: gebrek aan contractvorming tussen deepsea-terminal en bargeoperator, een groot aantal terminalbezoeken per schip (kleine call sizes) en gebrek aan uitwisseling van planningsinformatie tussen ketenpartijen. Er zijn de afgelopen decennia veel initiatieven ondernomen om een oplossingen te vinden voor dit probleem. In bijlage 2 is een overzicht van initiatieven opgenomen. Ook zijn in de bijlage enkele referentieprojecten die inhaken op de ontwikkelingen rondom monitoring, planning en veiligheid in de binnenvaart verder uitgewerkt. Dit zijn: • Containertransferium Alblasserdam • MIS-Cobiva • tRijnsport • Sustainable transportsystems Nieuwe scheepstypen en overslagtechnieken Gedacht moet worden aan binnenschepen voor speciale goederensoorten, al dan niet voorzien van een eigen kraan (containers, pallets, huisvuil, bedrijfsafval, recyclebare goederen, levensmiddelen, stadsdistributie, enz). Voor nieuwe scheepstypen worden in bijlage 2 twee referentieprojecten (Bargetruck en Q- Barge verder uitgewerkt. Deze duwvaartconcepten/koppelconcepten bieden een kosteneffectieve oplossing voor vervoer van containers, bulk en stukgoed op kleinere vaarwegen (en grote rivieren). Bij de ontwikkeling van deze nieuwe scheepstypen wordt ook ingezet op een zo milieuvriendelijke voortstuwingstechniek. Energiebesparing In de binnenvaart zijn verschillende mogelijkheden voor energiebesparing. Zo zijn er mogelijkheden voor aanpassingen aan de buitenzijde van het schip (denk aan scheepsrompvormen, luchtsmering langs de scheepswand of nieuwe type scheepsschroeven met meer voortstuwingsrendement (bijvoorbeeld de whaletale)). Voorts zijn er ook mogelijkheden voor energiebesparingen door ingrepen aan de binnenkant van het schip (denk aan schonere motoren (elektrisch, gasgestookt), schonere brandstoffen of toepassing van voor- en naschakeltechnieken). Naast energiebesparende maatregelen aan boord van schepen zijn er ook maatregelen die bijdragen aan een schonere binnenvaart en reductie van emissies rondom de binnenvaart. Bijvoorbeeld walstroom in binnenhavens. In bijlage 2 zijn enkele referentieprojecten die inhaken op de ontwikkelingen rondom energiebesparing in de binnenvaart verder uitgewerkt. Dit zijn: • Transenergy • Reductie uitstoot van binnenvaartschepen m.b.v. naschakeltechniek • Walstroom in binnenhavens Door overheid, onderwijs en ondernemingen in en rond de binnenvaart worden innovatieprojecten uitgevoerd en investeringen gepleegd die bijdragen aan de doelstelling om via schone en slimme wegen het transport via binnenvaart op een maatschappelijk en economisch verantwoorde wijze te stimuleren. Bij “schoon” gaat de aandacht uit naar technische innovaties, bij “slim” naar logistieke innovaties.


9

Verbindingen en knooppunten tussen Rotterdam en Duisburg Tussen Rotterdam en Duisburg v.v. zijn vier relevante vaarroutes in beeld: 1. 2. 3. 4.

Nieuwe Waterweg – Nieuw Maas – Lek – Nederrijn – Pannerdensch Kanaal – Rijn v.v. Nieuwe Waterweg – Nieuw Maas – Lek – Amsterdam-Rijnkanaal – Waal – Rijn v.v. Nieuwe Waterweg – Nieuwe Maas – Noord – Merwede – Waal – Rijn v.v. Nieuwe Waterweg – Oude Maas – Merwede – Waal – Rijn v.v.

Figuur 2

Corridor Rotterdam – Duisburg v.v. (Bron: Bureau Voorlichting Binnenvaart)

De route via de Merwede, Waal en Rijn is het drukst bevaren. Langs deze route worden de stedelijke gebieden van Rotterdam, Drechtsteden, Gorinchem, Tiel, Nijmegen, Emmerich en Duisburg gepasseerd. Jaarlijks worden bijvoorbeeld in Lobith 126.500 binnenvaartscheepspassages geteld (Bron: RWS, 2007). Naast de meer traditionele natte en droge bulkvaart (jaarlijkse groei 1-2%) zitten de toekomstkansen vooral in de groei (jaarlijkse groei 6-10%) en het efficiënter organiseren van het containervervoer per binnenvaart. Er zijn kansen om het transport van lege containers per binnenvaart te beperken door structuurversterkende maatregelen in de containerbinnenvaart. Hierbij kan gedacht worden aan samenwerking tussen inlandterminals en inlandterminals en rederijen, welke eigenaar zijn van de containers. De zeehaven Rotterdam verwacht in 2030 een verdubbeling van het aantal volle en lege containers. Om dit containervervoer in goede banen te leiden wordt vanuit Rotterdam dan ook ingezet op een verhoging van de modal split ten gunste van binnenvaart van ca. 25 naar 45% in 2030. Deze modal split doelstelling stelt de opdrachtgevers van binnenvaartsector voor een grote uitdaging.


10

Ook betekent deze goederenvervoerprognose nagenoeg een verdubbeling van het containervervoer tussen Rotterdam en Duisburg. In 2007 bedroeg dit volume ruim 1,6 miljoen TEU3 (Bron: DVS/RWS). Dit zijn gemiddeld ongeveer 25 containerschepen per dag (inschatting BCI). Figuur 3

Containervervoer via binnenvaart (Bron: DVS/RWS, 2007)

Binnen alle goederensoorten (bulk en containers) is zichtbaar dat het goederenvervoer per binnenvaart in absolute zin is toegenomen maar in de periode 2000-2007 is het aandeel binnenvaart in de modal split procentueel ongewijzigd gebleven. Om het goederenvervoer in goede banen te leiden en meer gebruik te maken van binnenvaart in plaats van wegtransport (modal shift) worden investeringen gedaan in de fysieke infrastructuur van waterwegen en logistieke knooppunten (binnenhavens). 3

Twenty feet Equivalent Unit: een standaardmaat voor containers. 1 TEU is vergelijkbaar met een 20-voet container (lengte 6 meter).


11

Langs de corridor Rotterdam-Duisburg wordt in de volgende logistieke knooppunten (binnenhavens) door private partijen en overheden geïnvesteerd in uitbreiding of nieuwe voorzieningen voor de binnenvaart: Figuur 4

Investeringen in logistieke knooppunten (binnenhavens) tussen Rotterdam en Duisburg (Bron: BCI 2009, niet limitatief) Wageningen

Arnhem

Alblasserdam Tiel Gorinchem

Haaften

Nijmegen-Noord CTN WKS

Investeringen in de fysieke infrastructuur van vaarwegen en binnenhavens zijn nodig om het huidige binnenvaartaandeel te behouden en modal shift ten gunste van de binnenvaart verder te ontwikkelen. Naast investeringen in de fysieke infrastructuur zijn ook investeringen in de organisatie rondom vaarwegen en binnenhavens (professionalisering haven- en vaarwegbeheer) en investeringen in een schonere en slimmere binnenvaart nodig.

Beleidslijnen Beleidslijnen en programma’s op europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau zijn van invloed op het functioneren van de binnenvaart in de corridor Rotterdam-Duisburg. Hierna volgt een uiteenzetting van relevante beleidslijnen voor de binnenvaart op het gebied van: • goederenvervoer (mobiliteit) • ruimtelijke economie • milieu

Goederenvervoerbeleid Het Europees vervoersbeleid is vastgelegd in het Europees Witboek Vervoer. In het Europees vervoersbeleid staan drie thema’s centraal: 1. Een permanente dialoog tussen betrokken partijen binnen markt en overheid; 2. Stimulering van duurzame mobiliteit gericht op optimalisatie en het veiliger, schoner en zuiniger worden van alle vervoersmodaliteiten; 3. Het optimaal gebruik van alle verschillende vervoersmodaliteiten of een combinatie daarvan binnen een transportketen (co-modaliteit). In de jaren ’90 lag de nadruk van het Europese vervoersbeleid op verdere liberalisering van de vervoersmarkten. Aan het begin van deze eeuw werd een aantal problemen, zoals ongelijke groei tussen de modaliteiten, congestie en schadelijke effecten van vervoer voor milieu en gezondheid, onderkend waardoor het accent van het beleid richting modal-shift-beleid verschoof. Modal shift betekent het vervangen van een deel van het vervoer over de weg Buck Consultants International

12

door andere vormen van vervoer, met name vervoer per spoor en per schip. Inmiddels is dit modal-shift-beleid geëvalueerd en enigszins herzien, waarbij de nadruk op co-modaliteit is gelegd. Co-modalteit heeft betrekking op het optimaal gebruik van alle verschillende vervoersmodaliteiten of een combinatie daarvan binnen een transportketen, om een sterke mobiliteit en een degelijke bescherming van het milieu te bewerkstelligen. Ondanks dat het modal-shift beleid in de Europese Unie is bijgestuurd naar co-modaliteit, zijn financiële middelen beschikbaar voor internationale transportprojecten gericht op het bevorderen van spoorvervoer en scheepvaart. In relatie tot het stimuleren van de inzet van binnenvaart zijn de volgende Europese programma’s relevant: • • •

NAIADES Action Programma Motorways of the Sea (in relatie tot zee-riviervaart) Marco Polo

Naast het stimuleren van de vervoersmodaliteit binnenvaart wil de Europese Unie ook dat de ruimte (vaarwegen, havens, bedrijventerreinen) waarbinnen de binnenvaart zich beweegt zich duurzaam en kwalitatief aantrekkelijk verbetert. Daarvoor is het Interregprogramma opgezet, bedoeld voor vernieuwende projecten op het gebied van Europese samenwerking aan duurzame ruimtelijke en regionale ontwikkeling. De Nota Mobiliteit beschrijft het landelijke vervoerbeleid tot 2020 en is leidend bij het ontwikkelen van het verkeers- en vervoerbeleid op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau. Het uitgangspunt in de Nota Mobiliteit is mobiliteit als noodzakelijke voorwaarde voor economische en sociale ontwikkeling. De doelstellingen zijn gericht op het verbeteren van de bereikbaarheid, het creëren van een sterke economie, het bevorderen van veiligheid en een schoon milieu. In aanvulling op de Nota Mobiliteit zijn landelijke markt- en capaciteitsanalyses (LMCA’s) uitgevoerd. De LMCA’s geven inzicht in de mogelijkheden en knelpunten in de netwerken voor weg, spoor, binnenvaart en openbaar vervoer. Uit de LMCA-vaarwegen (gericht op binnenvaart) is gebleken dat naast de rijksvaarwegen, de bereikbaarheid van binnenhavens van groot belang is voor de Nederlandse economie. In aanvulling hierop heeft het ministerie van V&W de Nota Varen voor een Vitale Economie met daaraan gekoppeld de Rijksbijdrageregeling Quick Wins Vaarwegen en Binnenhavens gepubliceerd. Op provinciaal niveau geven de Provinciale Verkeers- en VervoersPlannen (PVVP’s) invulling aan de Nota Mobiliteit. De PVVP’s in de zuidelijke provincies4 gaan voor goederenvervoer in op (multimodale) bedrijventerreinen, stedelijke distributie, multimodale overslagcentra, transportveiligheid en vervoermanagement (ketenmobiliteit). Doelstellingen zijn het behouden van een vitale economie door een duurzame balans tussen bereikbaarheid van de steden en bedrijventerreinen, veiligheid en leefomgeving.

4

De corridor Rotterdam-Duisburg raakt fysiek vier Nederlandse provincies. De corridor doorsnijdt de provincies Gelderland en Zuid-Holland en grenst aan de provincies Utrecht en Noord-Brabant.


13

Als uitvoeringsmaatregel is op regionaal en provinciaal niveau een inventarisatie gemaakt van de knelpunten van de vaarwegen en binnenhavens. De knelpunten en aanbevelingen voor verdere binnenvaartontwikkeling zijn vastgelegd in de verschillende Netwerkanalyses. Per provincie zijn naar aanleiding van het PVVP aanvullend specifiek de volgende uitvoeringsprogramma’s t.a.v. binnenvaart relevant: • • • • •

Gelders uitvoeringsprogramma ‘Transport in Balans’ Brabantse Strategische Visie Goederenvervoer Blue Ports provincie Utrecht Meerjarenprogramma investeringsprojecten Binnenvaart Zuid-Holland (in ontwikkeling) Euregionaal mobiliteitsplan Rijn-Waal (grensoverschrijdend)

Tot slot hebben, ook weer als onderdeel van de Nota Mobiliteit, een aantal gemeenten de laatste jaren vernieuwde Gemeentelijke Verkeers- en Vervoersplannen (GVVP’s) vastgesteld. De GVVP’s zijn met name lokaal gericht, en sluiten aan bij het regionale en landelijke beleid gericht op het terugdringen van de automobiliteit door maatregelen in te zetten als het stimuleren van alternatieve vervoersmiddelen, doelgroepenbeleid en selectieve ontwikkeling van het hoofdwegennet.

Ruimtelijk-economisch beleid De Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en bevat de ruimtelijke bijdrage aan een sterke economie, een veilige en leefbare samenleving en een aantrekkelijk land. De Nota Ruimte ondersteunt gebiedsgerichte ontwikkeling. Op provinciaal niveau geven de Structuurvisies bedrijventerreinen invulling aan de landelijke Nota Ruimte. Met deze structuurvisies wordt de weg vrijgemaakt voor een aanpak waarin zorgvuldig ruimtegebruik, kwaliteit en herstructurering van bestaande terreinen centraal staat, waardoor voldoende kwalitatief goede ruimte voor bedrijfsontwikkeling gerealiseerd wordt en overschotten en leegstand worden voorkomen. Bereikbaarheid en ontsluiting van de bedrijventerreinen en het juiste ruimtegebruik van natte en droge terreinen (‘nat bedrijf op een water gerelateerd terrein’) zijn daarbij zaken die een duidelijke relatie hebben met goederenvervoer en binnenvaart op de corridor. Op regionaal niveau heeft Drechtsteden onlangs de natte bedrijventerreinenstrategie gepubliceerd. Pieken in de Delta is de gebiedsgerichte economische agenda van Nederland. Deze agenda draagt bij aan de ambitie om van Nederland een concurrerende en dynamische economie te maken in een sterk en innovatief Europa. Pieken in de Delta is uitgewerkt in zes verschillende programma's. Voor de corridor is het programma Zuidvleugel Randstad met daarbinnen de ontwikkeling van het Haven- en industriecomplex het meest relevant. De regio Drechtsteden stimuleert maritieme technologie en innovaties in de binnenvaart door middel van uitvoering van de Piek Maritiem. Deze piek richt zich op het vergroten van de economische kracht binnen het maritieme cluster in de Drechtsteden.


14

Het kabinet heeft het Container Transferium als speerpuntproject opgenomen in het Programma Randstad Urgent. Dit ambitieuze programma wil van de Randstad een duurzame en concurrerende Europese topregio maken. Daarin zijn bereikbaarheid en leefbaarheid cruciale elementen, het Container Transferium levert hieraan een belangrijke bijdrage. Het Havenbedrijf Rotterdam werkt samen met het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat Zuid-Holland, de Provincie Zuid-Holland, de gemeente Rotterdam en direct betrokken gemeenten aan de publieke realisatie van het Container Transferium5. In het kader van de landelijke Beleidslijn Grote Rivieren is Waalweelde gericht op veiligheid bij hoogwater in de Gelderse rivieren. Er zijn een aantal maatregelen gedefinieerd die het Gelderse stroomgebied van de grote rivieren beter moeten beschermen tegen overstromingen. Daarbij wordt onder andere gekeken naar de inpassing van multimodale bedrijventerreinen in stroomvoerende gebieden. Op lokaal niveau zijn bestemmingsplannen in havengebieden relevant en op lokaal en regionaal niveau zijn beleidsplannen en uitvoeringsprogramma’s in binnenhavens (havenvisies) relevant. Enkele voorbeelden in relatie tot de corridor zijn: • • • • • •

Businesscase Containertransferium Alblasserdam Businesscase Westelijke Dordtse Oever Businesscase gemeentehaven Hardinxveld-Giessendam Beleidsnotitie Havens en Kaden Nijmegen Clustering van scheepswerven in de Drechtsteden Herinrichting havens langs de Beneden Merwede

Milieubeleid In 2009 zijn diverse bestaande en nieuw te bouwen binnenvaartschepen voorzien van naschakeltechniek (SCR-katalysator en roetfilter). De emissie meetresultaten hebben aangetoond dat er een significante emissiereductie wordt gerealiseerd. Deze schepen zijn volgens voormalig minister J. Cramer (VROM) zeer schoon. Bij het opnieuw in de vaart nemen van een binnenvaartschip met naschakeltechniek sprak zij: “Met deze technologie voldoet u nú al aan de eisen die de EU nog moet vaststellen. Eisen die dan pas over 6 of 7 jaar van kracht worden voor nieuwgebouwde schepen.” Het kabinet heeft samen met provincies en gemeenten het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) opgesteld om de luchtkwaliteit aanzienlijk te verbeteren. In dit nationale programma is de luchtkwaliteit specifiek als gevolg van de inzet van binnenvaart geen aandachtspunt. Binnen provinciale en regionale actieplannen Luchtkwaliteit speelt het terugdringen van vervoerkilometers, door middel van bijvoorbeeld transportbesparing, modal shift, milieuzones, vervoersmanagement een belangrijke rol.

5

Meer informatie: www.containertransferium.com


15

De doelstelling om via schone en slimme wegen het transport via binnenvaart op een maatschappelijk en economisch verantwoorde wijze te stimuleren past binnen het goederenvervoerbeleid, ruimtelijk-economisch beleid en milieubeleid van overheden op verschillende niveaus.


16

3

Kansen voor een slimmere en schonere binnenvaart

Om te bepalen welke mogelijkheden er zijn om de binnenvaart schoner en slimmer te organiseren zijn stakeholders en referentieprojecten geïnventariseerd en geanalyseerd. Ook hebben gesprekken plaatsgevonden met de initiatiefnemers en experts binnen overheid en bedrijfsleven. Bij de inhoudelijke analyse van stakeholders en referentieprojecten is specifiek gekeken naar de succes- en faalfactoren. Deze succes- en faalfactoren zijn in de interviews met experts getoetst (zie overzicht van gesprekspartners in bijlage 1). In dit hoofdstuk gaan we in op de kansen (en knelpunten/hobbels) die zichtbaar zijn. Achtereenvolgens komen de volgende kansen aan bod: • • • • • •

Regie en afstemming tussen overheid en marktpartijen Duurzaam ondernemen in het bedrijfsleven Structuurversterking door samenwerking tussen marktpartijen Kennisverspreiding over kosten en baten van schone technologie Samenwerking tussen gemeenten met (binnen)havens Inzet sturingsmogelijkheden door overheden

Regie en afstemming tussen overheid en marktpartijen Een belangrijk aandachtpunt zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de betrokken overheids- en marktpartijen. Hierna wordt op hoofdlijnen een overzicht uitgewerkt waarin per stakeholder zichtbaar is op welke wijze de stakeholder profijt heeft bij een schone en slimme binnenvaart en op welke wijze een stakeholder geraakt of benadeeld kan worden als gevolg van maatregelen die bijdragen aan een schone of slimme binnenvaart.


17

Stakeholders

Profijt

Marktpartijen: Binnenvaartondernemers (schippers/reders)

• •

Verladers

•

•

Terminals en overslagbedrijven

•

•

Maritieme toeleveranciers

•

Kennisinstellingen en adviesbureaus

•

Financiële instellingen Brancheverenigingen (per stakeholdersgroep)

• •

(Semi-)overheden: Havenbedrijven

•

Gemeenten

•

Regio’s

•

Provincies

•

Rijksoverheid

•

Geraakt

Kostenbesparing als gevolg • van zuinige technieken Vergroten rendement door efficiënter inzetten van scheepscapaciteit Efficiëntere binnenvaart zorgt • voor gunstigere tariefsvorming Een zuinigere binnenvaart draagt bij aan milieudoelstellingen van de onderneming (Carbon Footprint) Efficiëntere binnenvaart zorgt • voor gunstigere tariefsvorming Schonere binnenvaart zorgt voor verbetering luchtkwaliteit in bedrijfsomgeving en een zuinigere binnenvaart draagt bij aan milieudoelstellingen van de onderneming (Carbon Footprint) Implementatie van innovatie- • ve, schone technologie Betrokkenheid bij kennisdis- • seminatie en innovatiebevordering Investeringsondersteuning • Versterken imago bedrijfstak •

Financiële last bij investeringen in nieuwe, met name schone technieken

Verbetering in ruimtelijke planning, bereikbaarheid en luchtkwaliteit Verbetering bereikbaarheid en luchtkwaliteit Verbetering bereikbaarheid en luchtkwaliteit Verbetering bereikbaarheid en luchtkwaliteit Versterken economische kracht binnenvaartsector

•

-

•

-

•

-

•

-

•

Beoordeling van nieuwe technieken noodzakelijk

-

-

-

-

Stakeholders hebben hoofdzakelijk profijt van maatregelen die genomen kunnen worden om de binnenvaart schoner en slimmer te maken.


18

Duurzaam ondernemen in het bedrijfsleven Vooropgesteld staat dat binnenvaartondernemers aan alle wettelijke eisen6 voldoen die gesteld worden aan de binnenvaartvloot. In de nieuwe (en meestal grote) schepen die de afgelopen jaren gebouwd zijn, zijn de nieuwste technieken toegepast. Uit de verkenning is echter naar voren gekomen dat de binnenvaart moeite heeft met het op eigen kracht, zelfstandig nog ‘schoner en slimmer worden’ dan vanuit de wetgeving noodzakelijk is. Dit terwijl de technieken en mogelijkheden er zijn om de binnenvaart schoner te maken en efficiënter (=slimmer) in te zetten. De oorzaak hiervan is de beperkte organisatiegraad (veel kleine binnenvaartondernemingen) en investeringsmogelijkheden. De aanpassingen aan bijvoorbeeld het motorschip Anda (opnieuw in de vaart genomen op 2-3-2010) zijn hierop een positieve uitzondering. Om de binnenvaart schoner en de inzet slimmer te maken kunnen andere partijen de binnenvaartschipper stimuleren om hiermee, eventueel met ondersteuningsinvesteringen toch een stap te maken. Marktpartijen in de binnenvaart zijn afzonderlijk te klein om veranderingen aan te brengen. Partijen rondom de binnenvaart kunnen de binnenvaart hierbij helpen. Echter, overmatig overheidsingrijpen maakt de branche niet gezonder en innovatiever. De binnenvaart moet zelf in staat worden gesteld de marktmacht te organiseren, eventueel met behulp van andere marktpartijen. Primair liggen de kracht en mogelijkheden dus bij de binnenvaart zelf maar verladers en inlandterminals kunnen de ontwikkeling positief stimuleren. Verladers en terminaloperators stimuleren de binnenvaart door bijvoorbeeld in vervoersovereenkomsten eisen te stellen aan schoon en slim, zelf te investeren en dit te verdisconteren in de vrachtprijs. De belangrijkste drijfveer voor verladers en terminaloperators om dit te doen is enerzijds kostenbesparing maar anderzijds ook het duurzamer organiseren van de ruimte rondom de productie- of overslaglocatie (duurzaam ondernemen) en in de logistieke keten (carbon footprint). Het vinden van voldoende verladers en terminaloperators (met een eigen of vaste vloot) om de binnenvaart op deze wijze te stimuleren is een veelomvattend proces.

Structuurversterking door samenwerking De droge ladingvaart en tankvaart functioneren redelijk efficiënt. Deze sectoren zijn van oudsher ook sterk vertegenwoordigd in de binnenvaart. Toch zijn er ook in deze sectoren mogelijkheden om te werken aan structuurversterking. Bevrachtingskantoren zouden bijvoorbeeld meer met elkaar kunnen gaan samenwerken om leegvaart van schepen te voorkomen en de planning van binnenvaarttransport efficiënter te organiseren. Probleem hierbij is echter dat de bevrachtingskantoren elkaars concurrenten zijn. Ook zouden binnenvaartschippers onderling of met andere partijen in de logistieke keten meer met elkaar kunnen gaan samenwerken7. 6

7

Deze wettelijke eisen zijn vastgelegd door de Europese Commissie, de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) en nationale overheid. Structuurversterking door samenwerking mag uiteraard niet leiden tot ongeoorloofde marktverdeling en prijsafspraken tussen marktpartijen zoals vastgelegd in de Mededingingswet.


19

De containervaart is de grootste groeimarkt in de binnenvaart. Focus op deze laatste sector lijkt gewenst. Zichtbaar is dat er in deze markt een veelheid aan initiatieven zijn om de containerbinnenvaart efficiënter te organiseren (verbeteren terminalplanning, voorkomen onnodig transport van lege containers). Grootste knelpunt hierbij is de veelheid aan initiatieven en de oplossingsgerichtheid van maatregelen. Het daadwerkelijk met branchepartijen werken aan structuurversterking (strategisch samenwerking tussen ketenpartijen) komt moeizaam van de grond.

Kennisverspreiding over kosten en baten van schone technologie Verschillende technieken om binnenvaartschepen schoner te maken zijn reeds beschikbaar. Op dit moment ontbreekt het voor de binnenvaart aan een eenduidig informatievoorziening over de mogelijkheden, kosten en opbrengsten (besparingen) van schone technologie aan boord van schepen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat technieken om binnenvaartschepen schoner te maken vragen om een aanschafinvestering maar op langere termijn ook leiden tot financiële besparingen. Er is winst te behalen in het goed informeren van overheid en marktpartijen over de mogelijkheden om de binnenvaart schoner en slimmer te organiseren. Er zijn verschillende intermediaire organisaties die aan deze kennisverspreiding kunnen bijdragen.

Samenwerking tussen gemeenten met (binnen)havens Naast investeringen in schepen kunnen ook binnenhavengemeenten maatregelen nemen om de binnenvaart in stedelijk gebied zo schoon mogelijk te laten zijn. Knelpunt hierbij is dat het kennisniveau bij gemeenten over de mogelijkheden voor schone binnenhavens nog ontbreekt. Ook wisselen binnenhavengemeenten nog onvoldoende kennis uit. De Nederlandse Vereniging van Binnenhavens biedt voor de invulling van deze kennislacune en de kennisuitwisseling een platform. Onlangs is in dit platform bijvoorbeeld een Richtlijn Walstroom gepubliceerd. Een verdere uitbouw van een dergelijk platform is kansrijk.

Inzet sturingsmogelijkheden door overheden Overheden hebben instrumenten om de binnenvaart te stimuleren schoner en slimmer te laten opereren door: • •

•

(Europese) wetgeving verplicht de binnenvaart vanaf 2011 zwavelvrije brandstof te gebruiken. Bij de uitgifte van gronden op de Tweede Maasvlakte kunnen private partijen (Havenbedrijf Rotterdam) in de erfpachtovereenkomst een modal split garantie overeenkomen met zeehaventerminals. In relatie tot natte bedrijventerreinen wordt ter verbetering van de ruimtelijke kwaliteit in het project Waalweelde gekeken naar optimalisatie van bestaande initiatieven binnen de beschikbare ruimte. Hierbij wordt (nog) niet gekeken naar de meest ideale vestigingslocatie van bedrijven in relatie tot het vervoersprofiel van bedrijven en de mogelijkheden om efficiënter te werken (meer doen met minder ruimte).


20

•

• • •

Vanaf 2011 het havengeld in de Rotterdamse haven verhogen voor schepen die geen CCR-II motor hebben. Deze meeropbrengsten kunnen besteed worden aan de verdere verschoning en innovatie van de binnenvaart. Deze richtlijn zou ook in binnenhavens van kracht kunnen worden. Vanaf 2020 CCRII-motoren verplichten in de Rotterdamse haven. In binnenhavens bieden gemeenten schone faciliteiten aan de binnenvaart zoals walstroom en een geschieden scheepsafvalstoffeninzameling. Het als overheid hebben van een voorbeeldfunctie: Bijvoorbeeld door alle dienstvaartuigen en havenrondvaartboten zo schoon als mogelijk te laten zijn.

Dit zijn enkele voorbeelden. De indruk bestaat dat het aantal instrumenten die overheden kunnen inzetten (behoudens infrastructuurverbetering en wetgeving/normering) om de logistieke regie en vervoersstromen te kunnen beïnvloeden (slimmere binnenvaart) en de binnenvaart schoner te maken nog beperkt zijn. Er bestaat op dit moment onvoldoende overzicht welke instrumenten en machtsmiddelen op dit moment allemaal inzetbaar zijn door overheden om invloed uit te oefenen op de logistieke regie en het slim en schoon organiseren van de binnenvaart. De samenwerkende overheden kunnen regie en ondersteuning aan bestaande initiatieven en een gezamenlijke lobby naar (inter)nationale politiek vormgeven via drie lijnen: 1. Normering 2. Privilege 3. Zelfregulering In onderstaande tabel worden deze drie lijnen met voorbeelden kort uitgewerkt:

Normering

Privilege

Wat? Wie (rol)? Wanneer? Inventarisatie van bestaandeCCR en Europese- en Lange termijn en nieuwe normering in de Rijksoverheid binnenvaart en mogelijkheden

Hoe (aanpak)? Lobbyen vanuit de regio is hierbij aan de orde

Middellange termijn Bijv. 10% korting op haven- Samenwerkende geld bij schone motoren; overheden en havenmodal split verplichting bij bedrijven (gemeenten gronduitgifte; bijv. via Ned. Verenigeen ligplaats zonder wal- ging van Binnenhastroom; vens) kunnen hier een koppeling tussen RO en Wm rol in spelen

Fundamenteel onderzoek naar overheidsinstrumenten en concrete uitvoeringsprojecten

Zelfregulering Duurzaamheid is een nieuw Overheden op verKorte termijn instrument van grote interna-schillend niveau kuntionale ondernemers. nen dit proces faciliteVerladers stellen eisen aan ren de binnenvaart, past tarieven aan etc.


Kennisuitwisseling (bijv. via VIV, Emitech, Marin e.a.) is hierbij aan de orde.

21

Om de binnenvaart schoner en slimmer te maken zijn knelpunten te overwinnen en een aantal kansen om deze doelstelling te realiseren binnen handbereik. Dit vraagt om regie en afstemming tussen overheids- en marktpartijen. Knelpunten • • • • •

Organisatiekracht binnenvaartondernemers Concurrentie tussen partijen maakt horizontale samenwerking lastig Ontbreken van commerciële relatie tussen partijen maakt verticale samenwerking lastig Kennisachterstand tussen stakeholders over schone technologieën Onduidelijkheid over instrumenten die door overheden kunnen worden toegepast.

Kansen • • • • •

Duurzaam ondernemen in het bedrijfsleven stimuleert de binnenvaart Structuurversterking door horizontale en verticale samenwerking tussen marktpartijen De technieken om binnenvaart schoner en slimmer te organiseren zijn beschikbaar. Kennisverspreiding over kosten en baten van schone technologie Sturing door overheden

Voor overheden is de economische meerwaarde van innovaties in de maritieme industrie en logistieke sector interessant en kan een motivator zijn om als samenwerkende overheden deze beweging te stimuleren. De rijksoverheid heeft hierin een taak (normering) maar ook de Stadsregio Arnhem-Nijmegen, regio Drechtsteden, binnenhavengemeenten en provincies kunnen als belanghebbenden ondersteunen bij innovatieversnelling, verschoning en slimme logistiek.


22

4

Koers en vervolgstappen

Urgentie en rolverdeling In de verkenning is inzicht ontstaan in de urgentie van het beperken van de negatieve effecten als gevolg van een gewenste groei van binnenvaart. Inhoudelijk is inzicht ontstaan in de marktontwikkelingen, beleidslijnen en kansrijke ontwikkelingen voor een slimmere en schonere binnenvaart. Ook is antwoord verkregen op de vraag of een nieuwe corridoraanpak voor een schonere en slimmere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg een meerwaarde kan leveren ten opzichte van bestaande initiatieven, projecten en beleidslijnen. Een corridoraanpak suggereert dat het een (inter)nationaal belang betreft, waarbij de verantwoordelijkheid uitgaat naar Europese en rijksoverheid. Dit terwijl juist provinciale, regionale en lokale overheden ook de mogelijkheid hebben om binnen de eigen verantwoordelijkheid het toenemend binnenvaartvervoer in goede banen te leiden (slim) en de een mogelijkheid om de negatieve effecten van de binnenvaart (emissie) tot een minimum te beperken (schoon). Bovendien kan een gezamenlijke uitwerking van acties om via schone en slimme ‘wegen’ het transport via binnenvaart op een maatschappelijke en economisch verantwoorde wijze te stimuleren een instrument zijn voor marktpartijen en lagere overheden om de rijksoverheid wakker te schudden. Bovendien leidt het tot bewustwording en mogelijke rolverandering van stakeholders. Ook draagt een bottom-up aanpak bij aan het versterken van samenwerking tussen publieke en private partijen in de corridor RotterdamDuisburg. De regiegroep met vertegenwoordiging van de Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland en Provincie Zuid-Holland zien vanuit de urgentie en eigen verantwoordelijkheid mogelijkheden om de binnenvaart slimmer en schoner te maken. Tegelijk zijn deze partijen zich ervan bewust dat ze vanuit de kerntaken niet aan zet zijn om alle denkbare maatregelen tot uitvoer te brengen. Ter illustratie: de emissies van schepen die aan een stad voorbij varen zijn door provincie, regio of gemeente nauwelijks te beïnvloeden. Op meer plaatsgebonden schepen (bijvoorbeeld veerponten, ontzandinginstallaties etc.) of walstroomvoorzieningen voor aanmerende schepen is invloed door de regio eerder denkbaar. Ook hebben provincie, regio en gemeente de mogelijkheid ruimtelijk economisch invloed uit te oefenen op maatregelen die een slimmere binnenvaart mogelijk maken. Denk hierbij aan ruimtelijke inrichting en investeringen in binnenhavens. EU en rijksoverheid kunnen hierbij de regio ondersteunen. Onderstaand overzicht geeft inzicht in de gezamenlijke doelstellingen, betrokken partijen en het schaalniveau waarop de maatregelen genomen kunnen worden:


23

Doelstelling Verbeteren luchtkwaliteit en vergroten externe veiligheid langs de vaarwegen tussen Rotterdam en Duisburg (Schoon en Veilig)

Betrokken Partijen Gemeenten Regio Provincie Rijk (VROM, V&W) Rijkswaterstaat Europa

Schaalniveau Regio

Provincie

Rijk / Europa

Doelstelling Verminderen congestie (snel)wegennet (=stimuleren modal shift) en toename van multimodaal vervoer met inzet van binnenvaart (Slim)

Betrokken Partijen Gemeenten Regio Provincie Rijk (V&W, EZ) Rijkswaterstaat Bedrijfsleven

Schaalniveau Regio

Provincie

Rijk

Maatregelen / instrumenten Uitvoering regionaal Programma luchtkwaliteit met als maatregelen o.a.: realiseren walstroomvoorzieningen i.s.m. gemeenten opzet differentiatie in havengelden (korting voor schone schepen) i.s.m. gemeenten verkennen mogelijkheden inzet schone motoren in plaatsgebonden schepen (veerponten, watertaxi, ontzandingen baggerinstallaties, havendiensten, hulpdiensten etc.) Stimuleren innovatie o.a. d.m.v. Proeftuin Maritieme innovatie Drechtsteden (PMI) Verbreden netwerk met partners tussen Rotterdam en Duisburg Subsidie bijv. voor walstroomvoorzieningen en stimuleren innovaties Opzet netwerk voor alternatieve brandstoffen via netwerk van bunkerstations Verbeteren omgevingskwaliteit door investeringen in plaatsgebonden schepen Verankering mogelijkheden schone binnenvaart in lopende programma’s (bv. Waalweelde) Faciliteren kennisverspreiding over schone maatregelen in de binnenvaart Strengere normering aan emissies binnenvaartschepen (VROM, V&W en EU) Support regio bij opzet breder netwerk met partners tussen Rotterdam en Duisburg Opzet proeftuin voor schone scheepvaarttechnieken (VROM, V&W) AIS en innovatie in vergroten veiligheid bunkervoorzieningen (VROM, V&W-Rijkswaterstaat) Faciliteren kennisverspreiding over schone maatregelen in de binnenvaart (VROM, V&W) Vervangingsregeling voor verouderde technologie in schepen (VROM, V&W) Maatregelen / instrumenten Stimuleren vervoer via de binnenvaart o.a. door middel van: innovaties (via PMI Drechtsteden) beter gebruik bestaande havenfaciliteiten door zittende bedrijven modal split garantie bij gronduitgifte realiseren/upgraden regionale containerterminals beleidsmatige verankering in regionale en lokale VVP’s stadsdistributie over water Faciliteren regie op multimodale overslag m.b.v. ICT Opzet vervoersmanagement/Carbon Footprints i.s.m. verladers en gemeenten Verbreden netwerk met partners tussen Rotterdam en Duisburg Subsidieregeling Binnenhavens Verbeteren doorstroming en doorvaart op provinciale vaarwegen (mn. in Zuid Holland) Faciliteren regie op multimodale overslag m.b.v. ICT Faciliteren regie op multimodale overslag m.b.v. ICT (V&W, EZ) Stimuleren innovaties bijvoorbeeld via Logistiek Topinstituut (V&W, EZ) Support regio bij opzet breder netwerk met partners tussen Rotterdam en Duisburg

24

Doelstelling Versterken concurrentiekracht maritiem cluster Drechtsteden en maritieme industrie en toeleveranciers in OostNederland (Slim én Schoon)


Betrokken Partijen Gemeenten Regio Provincie Rijk Europa Bedrijfsleven

Schaalniveau Regio

Provincie Rijk / Europa

Maatregelen / instrumenten Versterken kennis en kunde o.a. via: - stimuleren innovaties (PMI, IOD) - zie ook overige maatregelen onder ‘verminderen congestie’ Clusterbeleid + subsidies EFRO subsidies

25

Uit de verkenning blijkt dat er urgentie is om de negatieve effecten als gevolg van de gewenste groei van het binnenvaartvervoer tot een minimum te beperken. Om dit te realiseren is er bij stakeholders binnen overheid en bedrijfsleven geen draagvlak voor een nieuw programma, maar wel draagvlak voor regie door overheden en afstemming tussen overheid en marktpartijen in relatie tot bestaande projecten en programma’s. Bestaande programma’s en structuren bieden voldoende ruimte om deze (regie)activiteit vorm te geven. De Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland en Provincie Zuid-Holland zien de urgentie en mogelijkheden om de binnenvaart slimmer en schoner te maken maar deze partijen zijn vanuit de kerntaken niet aan zet om alle maatregelen tot uitvoer te brengen. Support vanuit de EU, rijksoverheid en bedrijfsleven is hierbij noodzakelijk.

Vervolgstappen: Wat kunnen regio’s doen? Hierna worden de vervolgstappen uitgewerkt die vanuit de regio8 gezet kunnen worden. Deze vervolgstappen geven concreet invulling aan de gezamenlijke doelstellingen en intentie om door samenwerking tussen publieke en private partijen via schone en slimme wegen het transport via binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg op een maatschappelijk en economisch verantwoorde wijze te stimuleren. De concrete vervolgstappen die de regio kan zetten zijn: 1. 2. 3. 4.

Blijvend participeren in de regiegroep Het netwerk uitbouwen met (nieuwe) samenwerkingspartners (Fundamenteel) onderzoek doen, mede ter voorbereiding op uitvoeringprojecten Aan de slag gaan met concrete toepassingsprojecten

Actie 1 Doel Toelichting

Partners Planning

8

Participatie regiegroep Afstemming van activiteiten in de regiegroep Als belanghebbenden is het belangrijk de taak en rol van de leden van de regiegroep te (blijven) verduidelijken om aan de geformuleerde doelstelling invulling te geven. Er wordt geen nieuw programma ontwikkeld maar er vindt afstemming plaats van activiteiten via bestaande programma’s en beleid. Stadsregio Arnhem-Nijmegen, Regio Drechtsteden en provincies blijven samenwerken en de regiegroep komt periodiek bijeen. Bestuurlijk commitment voor het continueren van de regiegroep is nodig. Voorts is het aan te bevelen een periode (bijvoorbeeld 2-3jaar) af te spreken en tussentijds de participatievorm en inhoudelijke voortgang te evalueren op basis van vooraf opgestelde verwachtingen. Het tussentijds documenteren van resultaten levert motivatie voor vervolgactiviteiten. Provincie Zuid-Holland, Provincie Gelderland, regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem-Nijmegen 2010-2013

De regiegroep bestaat uit vertegenwoordigers van de Regio Drechtsteden, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland, Provincie Zuid-Holland aangevuld met vertegenwoordigers van de Radboud Universiteit Nijmegen en Bedrijvencentrum Drechtsteden.

26

Actie 2 Doel Toelichting

Partners Planning Actie 3 Doel Toelichting

Partners Planning Actie 4 Doel

Toelichting

Partners Planning

Uitbouw netwerk met nieuwe samenwerkingspartners Opzet lobbystrategie en samenstellen breder netwerk voor lobbyactiviteiten De regiegroep kan een breder netwerk formeren met participatie van verschillende stakeholders. Afhankelijk van de inzet (en uitkomsten) van fundamenteel onderzoek en concrete uitvoeringsprojecten kan het opzetten van een lobbystrategie richting EU en Rijk en uitvoering van deze strategie aan de orde zijn. Lobbyactiviteiten kunnen gericht zijn op inhoudelijk aanpassingen van wet- en regelgeving of het verkrijgen van financiële slagkracht (vooralsnog binnen bestaande programma’s en beleidslijnen) om daadwerkelijk met uitvoeringsmaatregelen aan de slag te gaan. Om een stevigere lobby mogelijk te maken in de richting van rijksoverheid en EU is participatie van de Haven van Rotterdam en Duisburg in het netwerk noodzakelijk. Om de lobbyactiviteiten succesvoller te maken is het vroegtijdig vormen van een relevant contactennetwerk bij de ministeries van VROM, EZ, V&W en Rijkswaterstaat gewenst. Voorts kan ook worden gedacht aan deelname van provincies en binnenhavengemeenten en deelname van relevante marktpartijen. Binnen dit bredere netwerk kan kennisdisseminatie plaatsvinden via periodieke bijeenkomsten, deelname aan symposia en participatie in projecten (bijv. Waalweelde, Ap-SURD, Interegg, Dinalog etc.). Haven Rotterdam, Haven Duisburg, ministeries van VROM, EZ, V&W en Rijkswaterstaat, bedrijfsleven en eventueel andere provincies en/of regio’s 2010-2013 Fundamenteel onderzoek en kennisontwikkeling Inzicht in geschikt overheidsinstrumentarium om de binnenvaart slimmer en schoner te organiseren en de effecten van toepassing van dit instrumentarium inzichtelijk maken (Fundamenteel) onderzoek is gewenst naar: a) Overheidsinstrumentarium om technieken die de binnenvaart schoner maken toe te passen b) Overheidsinstrumentarium om de binnenvaart efficiënter in te zetten (structuurversterking) c) Mogelijkheden en effecten van een korting op havengeld voor schone schepen d) Opzet kennisdisseminatie over schone technieken in de binnenvaart e) Het versterken van de regie op multimodale overslag en goederenstromen f) Professionalisering van havenbeheeractiviteiten g) Mogelijkheden voor intensivering van binnenvaartgebruik en ruimtegebruik op natte kavels, bijvoorbeeld door een modal split garantie bij gronduitgifte. Onderzoeksinstellingen (universiteiten, hogescholen, Topinstituut Logistiek, adviesbureaus etc) i.s.m. overheden en ondernemers. 2010-2012 Toepassingsprojecten Het op relatief korte termijn ervaring opdoen met slimme en schone maatregelen in de binnenvaart gericht op het voorkomen van de lasten als gevolg van een gewenste groei van binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg. De toepassingsprojecten zijn voorbeeldprojecten waar de regio direct zelf ook van profiteert. Voorbeeldprojecten zijn: a) Walstroom in alle binnenhavens en wachthavens langs de corridor Rotterdam-Duisburg b) Plaatsing van schonere technieken in plaatsgebonden schepen (veerponten, ontzandingen baggerinstallaties etc.) c) Opzet van een netwerk van alternatieve brandstoffen via bunkerstations d) Voorlichtingscampagne over schone en slimme technieken in de binnenvaart en -havens e) Vervoersmanagement op bedrijventerreinen waardoor efficiënter goederenvervoer ontstaat en onnodig transport via weg en water wordt voorkomen. f) Het faciliteren van de regie op multimodale overslag m.b.v. informatie-uitwisseling en ICT Gemeenten, regio’s, provincie, Rijkswaterstaat, NVB, maritieme toeleveranciers, kennisinstellingen, bedrijfsleven (verladers) etc. 2010-2012


27

Bijlage 1

Gesprekspartners

De volgende organisaties en personen hebben als initiatiefnemer of expert inhoudelijk meegewerkt aan de verkenning: Regiegroep: • • • •

Regio Drechtsteden (Rogier van der Sande, José Heskes en Jaap de Jong) Provincie Gelderland (Ben Kraal) Provincie Zuid-Holland (Roel Lincklaen Arriëns) Stadsregio Arnhem Nijmegen (Jan Luijten en Bert Wolters)

Experts: • • • • • • • • • •

Radboud Universiteit Nijmegen (Toine Smits) EVO (Rink Jan Slotema) Bedrijvencentra Zuid-Holland Zuid (Henk Oost) Tias Nimbas (Kees Ruijgrok) IOD (Dominique Bronzwaer) Hogeschool Arnhem Nijmegen (Stef Weijers) Port of Rotterdam (Donald Baan en Maurits van Schuijlenburg) EICB/NVB (Ton Roos) Marin (Henk Blaauw en Jeroen Markus) BCTN (Willem van den Heuvel)


28

Bijlage 2

Projectnaam Doel

Aanpak Partijen

Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Projectnaam Doel Aanpak

Partijen Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Projectnaam Doel Aanpak Partijen

Referentieprojecten voor een slimmere en schonere binnenvaart

Transenergy Transnationaal innovatieplatform om betrouwbare, hernieuwbare energie-systemen te creëren die zorgen voor ‘Groenintelligente corridors’ en ‘next generation’-hybride, plug-in hybride en elektrische voer- en vaartuigen. (UK)LDA-SEEDA, (B) Regio Vlaanderen, (ES) Asturias (toeschouwer), (F) Bretagne – Pays Lorient, Stadsregio Arnhem Nijmegen (deelname nog niet zeker) gehele corridor Studie en opstart bouw basisinfrastructuur: 1 jaar (2009 – 2010) Uitvoeren pilotprojecten: 2011 t/m 2014 Interreg IVb NWE, Call V Focus ligt bij passagiersvaart. In hoeverre is de techniek en het proces ook toepasbaar voor de beroepsvaart (goederenvervoer)?

Reductie uitstoot van binnenvaartschepen in provincie Gelderland m.b.v. naschakeltechniek Reductie uitstoot van binnenvaartschepen in provincie Gelderland m.b.v. naschakeltechniek Rapport uitgebracht (sept. 2009) over beschikbare systemen naschakeltechniek, met reductieprestatie en voorstel voor plan van aanpak met daarin 3 acties: 1. Schippers bewegen tot bunkeren zwavelarme gasolie EN 590 (verplicht vanaf 2011) 2. Verladers en schippers bewegen te komen tot duurzame logistieke ketens. 3. Schippers bewegen tot aanschaf naschakeltechniek. IOD, Provincie Gelderland corridor binnen provincie Gelderland

Provincie Gelderland e.a. • Het vinden van verladers die willen investeren in schone schepen en dit financieel verdisconteren in de vrachtprijs (opzet duurzame logistieke ketens) • Goede en eenduidige informatievoorziening over de mogelijkheden, kosten en opbrengsten (besparingen) van schone technologie aan binnenvaartschippers.

Walstroom in binnenhavens Verminderen schadelijke uitstoot door uitschakelen diesel generator; stroom via vaste aansluitingspunten aan de wal. Aanleg walstroomaansluitingen (Drechtsteden 30, Rotterdam tot 2012 400) Alblasserdam, Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht, Rotterdam


29

Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Gehele corridor. Loopt ook in Rotterdam. Tot 2012 loopt Per gemeente Uniformiteit betaalsysteem en - gebruik. Implementatie technische richtlijn walstroom bij binnenhavens

Projectnaam Doel

tRijnsport Komen tot een betere positie van vervoer over water, stimuleren multimodaal vervoer. Rendement binnenscheepvaart in een integraal logistiek concept aanzienlijk verbeteren. - afstemmen vervoer over water met de grote zeehavens - Organiseren, aantrekkelijker maken en efficiënte en effectieve doorvoer regelen - Inventarisatie bestaande overslagpunten - Onderzoeken hoe positie ervoer over water kan worden versterkt. Marin/DLD, DST, Uni DuE Euregio Rijn-Waal Moet nog starten n.b. Subsidies in aanvraag Samenwerking tussen vaarwegbeheerder en vaarweggebruiker (economy planner maakt alleen gebruik van eigen gegevens, niet van de meetgegevens van RWS)

Aanpak


Projectnaam Doel Aanpak Partijen Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Projectnaam Doel Aanpak


Ro-ro service Rotterdam-Tiel-zaadam-Hoorn v.v. Roro-service tussen Rotterdam, Tiel, Zaandam en Hoorn opzetten (vooral bouwmaterialen) Proefvaarten uitgevoerd en geëvalueerd. Rhine Roroservice, DHV, Govera, Rijkswaterstaat NoordHolland, Tielse Loswal Combinatie (TLC), de Westfriese Containerterminal (WCT), Ooms Avenhorn, MEO, P&O-Ferries corridor tussen Rotterdam en Tiel + IJsselmeer proef in april 2009 Voldoende potentie tussen Rotterdam en Tiel. Commerciële aanpak wacht op verhoging tarieven in wegvervoer. Weinig aanbod. Lage tarieven wegvervoer.

Sustainable transportsystems vergroten aandeel binnenvaart bij containervervoer, o.a. door stimuleren modal shift. - identificeren geschikte ladingstromen en verladers - in kaart brengen stakeholders/ketenpartijen - in samenhang over de gehele keten oplossingen voor (individuele) stromen vinden en die gezamenlijk aanpakken door integrale werkgroepen Stichting Projecten binnenvaart Start 1-1-2010, doorlooptijd 3 jaar Projectidee Nog geen financiering Richt zich in eerste instantie op zeehavens. Pakt individuele stromen aan. Waarom niet vanuit een totaalvisie? Vinden van partners rondom de binnenvaart die de binnenvaartschepen efficiënter willen gebruiken.


30



Projectnaam Doel

Aanpak Partijen Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Projectnaam Doel

Aanpak Partijen Scope Tijdpad Status Financiering Hobbels

Projectnaam Doel

Containertransferium Alblasserdam vervoer containerbinnenvaart stimuleren t.o.v. wegvervoer Randstad Urgent project. BCTN, havenbedrijf Rotterdam gereed in 2012?

MIS-Cobiva Management Informatie Systeem Container Binnenvaart impuls containerbinnenvaart door overkoepelend tracking- en tracingsysteem Alcotrans, Bulcontrans, Contargo, Danser en Rhinecontainer, EICB (subsidieaanvraag). 2008 – 2009: proef met 10 schepen, 2010? Uitbreiding naar 50 schepen? SIB-subsidie, financiering door deelnemende partijen Instrument voor efficiëntere planning, geen structuurversterking

Bargetruck Logistiek concept voor de kleine vaarwegen. De Barge Truck bestaat uit maximaal vier duwbakken van circa 50 bij 6,70 meter met een kleine duwboot. n.b. Marin/DLD, EVO, huisvuilcentrale Alkmaar, containerterminal Drachten, Hendrix UTD in Helmond en Inland Terminal Veghel n.b. n.b. n.b. Ministerie van VenW subsidie van 375.000 euro Ingebruikname gasmotoren aan boord van binnenvaartschepen moet gecertificeerd worden.

Q-Barge Ontwikkeling van een nieuw transportsysteem met kleine, koppelbare motorschepen voor het vervoer op Frankrijk. QBarge staat o.a. voor Quatro-Barge (het koppelen van 4 kleine eenheden tot 1 groter schip). n.b. Research Small Barge BV, bestaande uit Johan Overmeer en Anton van Megen n.b. De initiatiefnemers willen de eerste Q-Barge in 2011 in de vaart brengen. Prototype in ontwikkeling Ontwikkelingssubsidie en financiering door ondernemers. Inspectie nieuwe technieken (o.a. dieselelektrische voortstuwing) door Inspectie Verkeer en Waterstaat.

Fresh corridor Versproductenvervoer per binnenvaartschip tussen Rotterdam,

greenport Venlo, Fruitpact Betuwe, Vlissingen, Antwerpen Aanpak

Verhuizing van Merwehaven naar Waal-Eemhavengebied R’dam, herinrichting Freshport tot multimodaal logistiek cen-


31

Partijen

Scope Tijdpad Status Financiering

trum Havenbedrijf R’dam, EICB, Zuid-Holland, Frugi Venta, Kloosterboer, Seabrex, Greenery International, Visbeen/Daily Fresh, Koninklijke Fruitmastersgroep, Best Fresh Group, Freshpark Venlo en Freshworld Barendrecht, Productschap Tuinbouw, Hoofd Bedrijfsschap Agrarische Groothandel. 1e fase in gebruik in loop van 2012 loopt 2,5 mln door Gemeente R’dam, Zuid-Holland, Min. EZ, 800.000 door bedrijfsleven

Hobbels


32

Infrastructuurbeheerder

Lokale overheid

Provinciale overheid

X

Landelijke overheid

+ i.o. In studie In studie + + + +/+ In studie In studie + Pilotfase + Pilotfase

Kenneninstellingen/Adviesbureau’s

1996 1998 2006 2007 2007 2008 1986 n.b. 1996 1997 2007 2007 2007 2008 2008 1995 2002 2008

Industrie/kraanbouw

X X

Douane

+/-

Havenbedrijf

1993 1995 1995

Brancheverenigingen

Varende containerterminal Rollerbarge Automated Container Transhipment to Inland Vessels (ACTIV) Barge Express FAMAS Barge Service Center AMSbarge Container Transferium Alblasserdam Drijvende containerkraan Drijvende containerterminal Fahrgemeinschaften Barge Planning Center Waterbakfiets Containeruitwisselpunt Barge planning platform Hartelhaven Hinterlink: vast timeslot als bonus Hinterlink: Lumpensammler Studie Duwvaart Container Shuttle Samenwerkingsafspraken ECT-CCT Approach – Initi8 Port infolink – Bargeplanning MIS CoBiVa

Verladers/expediteurs

Status

Containerrederijen

Startjaar

Inlandterminaloperators

Naam initiatief

Deepsea-terminaloperators

Bargeoperators

Overzicht oplossingen voor wachttijden in zeehavens met vermelding van startjaar, status en participatie van partijen (Bron: KIM, 2009)

X X

X X X X X

X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X

(+ = geïmplementeerd, +/- = mislukt met doorstart, - = mislukt, i.o. = in ontwikkeling)


33

Kansen voor een slimmere en schonere binnenvaart tussen Rotterdam en Duisburg

Recommend Documents